5. YAYOI KUSAMA
oefening baart Kunst
oefening baart Kunst
5. YAYOI KUSAMA
Ja, ik ben toch aan het gaan.
Yes, I am going after all.
Oké, maar ik heb nog iets aan het proberen te maken.
Okay, but I am still trying to make something.
Ik heb nog een paar valetjes hier.
I have a few little boxes here.
Bam!
Bam!
Dus, dus, dus.
So, so, so.
Ja, dat is het.
Yes, that is it.
Hallo en welkom bij een nieuwe aflevering van Oefening Baard Kunst.
Hello and welcome to a new episode of Practice Beard Art.
Het is al onze vijfde aflevering.
This is already our fifth episode.
Oh, leuk.
Oh, nice.
Toch al veel.
Still a lot.
Christophe.
Christophe.
Ja, en vandaag hebben wij gekozen voor een vrouwelijke artiest, eindelijk, want dat hadden we nog niet gedaan.
Yes, and today we have chosen a female artist, finally, because we hadn't done that yet.
Genaamd Yayo Kusama.
Named Yayo Kusama.
Ja, ook wel de poketprinses genoemd.
Yes, also known as the pocket princess.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
En dat is een van de beroemdste levende kunstenaars van nu.
And that is one of the most famous living artists of today.
Dus zij leeft nog en dat is ook wel heel speciaal om over iemand te praten die nog leeft.
So she is still alive, and it is indeed very special to talk about someone who is still alive.
Die is ook heel succesvol.
That is also very successful.
Wat ook niet vaak gebeurt bij kunstenaars, dat die nog leven.
What doesn't often happen with artists is that they are still alive.
Ja, dat gebeurt.
Yes, that happens.
Echt een heel lange carrière ook.
Really a very long career as well.
En gigantisch veel kunst ook.
And a gigantic amount of art as well.
Ja, wereldberoemd ook.
Yes, world-famous too.
Zij maakt elke dag nog, maar het is ondertussen al 91 jaar.
She still makes it every day, but it has already been 91 years.
Dus jij wil erover beginnen, hè?
So you want to bring it up, huh?
Ja.
Yes.
Oké, het leven van Yayo Kusama.
Okay, the life of Yayo Kusama.
Dat was een moeilijke jeugd.
That was a difficult childhood.
Aan haar naam te horen, het is dus een Japanse.
From her name, it sounds like she is Japanese.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Is in Japan geboren.
Was born in Japan.
Geboren in Matsumoto.
Born in Matsumoto.
In 1929.
In 1929.
Dus dat is in het interbellum.
So that is in the interwar period.
Ja.
Yes.
En ja, zij had heel conservatieve ouders.
And yes, she had very conservative parents.
En zij werd ook niet echt gesteund.
And she was not really supported either.
Want, ja, Dina zei al wel snel door dat ze iets met kunst wilde doen.
Because, yes, Dina did notice early on that she wanted to do something with art.
Zij tekende ook veel, maar voordat die tekeningen af waren,
She also drew a lot, but before those drawings were finished,
werden die al verscheurd door haar ouders.
were already torn apart by her parents.
Ja, dat is heel triestig.
Yes, that is very sad.
En ook echt, ja, in beslag genomen.
And really, yes, seized.
Ja, echt gewoon gedaan ermee.
Yeah, I really just did it.
Fout, hè?
Wrong, isn't it?
Ook, ik denk echt, nu zou die tekening toch kei volwaard kunnen zijn.
Also, I really think that drawing could be really valuable now.
Ja.
Yes.
Allee, dat gebeurt toch kei vaak dat er echt nog schetsen opgekomen worden.
Come on, that really happens quite often that sketches are still brought up.
Maar in die documentaires dat er kwamen, was dus die curator,
But in those documentaries that came out, there was that curator,
was in documentaires ook dingen aan het laten zien,
was also showing things in documentaries,
dat zij, toen zij kind had gemaakt...
that they, when they had created a child...
Ah, dus er zijn wel dingen bewaard geweest.
Ah, so some things have been preserved.
Ja, maar toch voordat zij naar de kunstschool is gegaan.
Yes, but still before she went to art school.
Ah ja, dus zij is naar een kunstschool gegaan.
Ah yes, so she went to an art school.
Maar haar ouders waren dus zeer conservatief.
But her parents were very conservative.
En volgens Japanse traditie moest zij ook trouwen met een man
And according to Japanese tradition, she also had to marry a man.
die door haar ouders werd gekozen.
that was chosen by her parents.
Ook wel heel heftig.
Also quite intense.
Dat is nu wel honderd jaar geleden.
That was a hundred years ago now.
Ik weet niet...
I don't know...
Nu gebeurt dat niet meer in Japan, denk ik.
I don't think that happens anymore in Japan now.
Dat kan, hè? Misschien...
That can happen, right? Maybe...
Ja, maar wel veel minder.
Yes, but much less.
Ja, ik weet het niet.
Yes, I don't know.
Ja, ik denk nog wel dat dat gebeurt.
Yes, I still think that will happen.
Ja, sowieso.
Yes, definitely.
Maar misschien denk je dat dat toen echt nog wel...
But maybe you think that back then it really...
Ja, tuurlijk.
Yes, of course.
Je werd een vrouw.
You became a woman.
Werk is geen optie.
Work is not an option.
Je moest trouwen.
You had to get married.
Dat je zeker waard van jezelf.
That you are definitely worth it.
Allee, dat je gewoon een onderkomen had.
Well, that you just had a shelter.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
En geld had en anders.
And money had and otherwise.
Maar dus de man waar zij aan was uitgehuwelijkd,
But the man she was married off to,
die was ontrouw.
she was unfaithful.
En daardoor heeft zij ook echt een levenslange aversie tegen seks.
And as a result, she really has a lifelong aversion to sex.
Dat is ook belangrijk in haar werk.
That is also important in her work.
Ja, dat komt terug.
Yes, that will return.
Dat gaat ook nog terugkomen.
That will also come back.
En nog een aspect was haar vaart.
And another aspect was her speed.
Zijn vader was ook ontrouw.
His father was also unfaithful.
En zij moest van haar moeder haar vader gaan bespioneren
And she had to go spy on her father for her mother.
en een verslag gaan uitbrengen.
and will deliver a report.
Wat ook al echt heftig is dat je dat je kind laat doen.
What is also really intense is that you let your child do that.
Echt vies.
Really dirty.
Ja, dus die moeder wist dat gewoon de hele tijd.
Yes, so that mother just knew the whole time.
Maar die bleven samen.
But they stayed together.
Dat is gewoon, hè.
That's just how it is, isn't it?
Het is een andere tijd.
It is a different time.
En vroeger was dat gewoon als je moest trouwen om een onderkomen te hebben,
And back then it was just that you had to marry to have a place to stay,
om geld te hebben en om financieel gewoon safe te zitten.
to have money and to be financially secure.
Zoals je het zegt.
As you say it.
En ik denk dat dat bij die mama ook zo is gebeurd.
And I think that happened with that mother too.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Ook nog wist wat er gebeurde.
Also still knew what was happening.
Het verleden in die tijd was niet oké.
The past at that time was not okay.
Nee.
No.
Dus ja, ze werd helemaal niet gesteund door haar ouders.
So yes, she was not supported by her parents at all.
Wat ik wel echt erg vind.
What I really find very bad.
Want nu denk ik wel dat we naar iedereen...
Because now I do think that we should go to everyone...
Maar wat ik wel echt vind...
But what I really think is...
Dat is echt heel vaak dat mensen zeggen, ik word niet gesteund.
It often happens that people say, I am not being supported.
Of heel veel haters en zo.
Or a lot of haters and such.
Ja, haters eigenlijk.
Yes, actually haters.
Maar uiteindelijk helpen die wel u eruit te duwen.
But ultimately, they do help you push through.
Dus uit die haat te duwen.
So to push out of that hate.
Eigenlijk maken de haters...
Actually, the haters...
U groot.
You are great.
U groot, u sterker.
You big, you stronger.
Het komt er sterker uit.
It comes out stronger.
En dat is ook bij haar.
And that is also the case with her.
Het is verhuisd.
It has moved.
Het is weggegaan.
It has gone away.
Maar je moet wel die kracht vinden.
But you do need to find that strength.
Je moet die kracht vinden om dat te doen.
You need to find that strength to do it.
Ik denk dat heel veel mensen zich erbij neerleggen.
I think that a lot of people will come to terms with it.
Maar de beste kunstenaars hebben...
But the best artists have...
Iedereen krijgt haat.
Everyone gets hate.
Ja, sowieso.
Yes, definitely.
Dus inderdaad, dat maakt je wel...
So indeed, that makes you...
Je geeft je een rikker vel of zo ook, denk ik.
You give yourself a little boost or something, I think.
En ik denk dat je daardoor ook een beter best gaat doen.
And I think that will also make you perform better.
Ik denk dat juist dat helpt om je...
I think that is precisely what helps to...
Geeft je misschien de...
Could you perhaps give me the...
Creatiever te zijn.
To be more creative.
Ja.
Yes.
Beter te zijn.
To be better.
Maar dan nog.
But still.
Het maakt het er zeker makkelijker op.
It certainly makes it easier.
Nee.
No.
Het is wel heftig dat je eigen ouders je al niet steunen.
It's quite intense that your own parents don't support you.
Ja.
Yes.
Allee, dat is wel gewoon toch...
Come on, that's just normal, right...
Zielig.
Pitiful.
Als dat je al niet...
If that doesn't already...
Ja, ik weet niet.
Yes, I don't know.
Dat is wel heftig.
That is quite intense.
Maar echt zo niet leuk.
But really not fun at all.
Ja, geen leuke situatie.
Yes, not a nice situation.
Ja.
Yes.
Maar...
But...
Dus ze maakt wel kunst in Japan.
So she does create art in Japan.
Ze blijft eerst in Japan.
She will stay in Japan first.
Ja.
Yes.
Maar het is nog heel traditioneel.
But it is still very traditional.
Het moet volgens de regeltjes.
It must be done according to the rules.
Ja.
Yes.
Als je je werk ook ziet, dan is het typisch Japanse traditionele kunst.
If you also see your work, then it is typical Japanese traditional art.
Maar er was wel...
But there was...
Ik weet niet of je dat ook hebt gelezen.
I don't know if you have read that too.
Nee.
No.
Er werd wel gezegd...
It was said...
Dus het is wel echt een woord.
So it is indeed a word.
Ja.
Yes.
Ze is een wonderkind qua tekenen en zo.
She is a child prodigy when it comes to drawing and such.
Ze kan echt heel mooi schilderen.
She can really paint very beautifully.
En ze heeft gewoon echt goeie technieken, goeie hand.
And she really has great techniques, great hand.
Ja.
Yes.
Dat is bij heel veel kunstenaars bijvoorbeeld.
That is the case with many artists, for example.
Want daarbij misschien nog niet vermeld.
Because perhaps it has not been mentioned yet.
Haar kunst, hoe beschrijven we dat in een paar woorden?
Her art, how do we describe it in a few words?
Polka dots.
Polka dots.
Pompoenen.
Pumpkins.
Kleur.
Color.
Kleur en spiegels.
Color and mirrors.
Ja.
Yes.
En gekheid.
And madness.
Gekheid.
Madness.
Ook wel.
Also well.
Echt wel gek.
Really crazy.
Want hoe ziet zij eruit?
Because what does she look like?
Ook wel speciaal.
Also special.
Zij heeft een rode pruik altijd aan.
She always wears a red wig.
En ik denk bijna altijd kleren met bolletjes op.
And I always think of clothes with polka dots.
Altijd.
Always.
Op alles zitten bolletjes.
There are little balls on everything.
Op dieren.
On animals.
Natuur elementen.
Nature elements.
Ja.
Yes.
Gewoon op alles.
Just on everything.
Echt.
Really.
Dus ja.
So yes.
En zij, dat is ook.
And she, that is also.
Ik denk dat zij indirect ook al begint met die kern.
I think she is already indirectly starting with that core.
Ja.
Yes.
Ze is echt wel bij één kern geblijven.
She has really stuck to one core.
Ja.
Yes.
Zo haar typisch kenmerk is polka dots.
Her typical characteristic is polka dots.
Dat zijn S-typen eigenlijk.
Those are actually S-types.
Ja.
Yes.
Grote formaten, kleine formaten.
Large formats, small formats.
Daar verschilt ze mee.
There she differs with it.
Oké.
Okay.
Ja.
Yes.
Maar dat is wel leuk om te weten.
But that's nice to know.
Want er zijn ook kunstenaars die eigenlijk helemaal niet handig zijn.
Because there are also artists who are actually not handy at all.
Weet je wat ik bedoel?
Do you know what I mean?
Nee.
No.
Het is net zoals met Mathis.
It's just like with Mathis.
Dat wij dat zeiden.
That we said that.
Dat die uiteindelijk.
That it eventually.
Niet top kan schilderen.
Not great at painting.
Nee.
No.
Jawel.
Yes indeed.
Dat die dan bijvoorbeeld wel kunst.
That it then becomes art, for example.
Dat vind ik ook cool hè.
I think that's cool too, huh?
Dat je creatief kunt zijn zonder goed te tekenen.
That you can be creative without being a good drawer.
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
Maar zij kon dus wel echt extreem goed tekenen.
But she could really draw extremely well.
Ja, ja.
Yes, yes.
Ze was wel een wonderkind.
She was indeed a child prodigy.
Ze was echt wel een wonderkind.
She was truly a wonder child.
Oké.
Okay.
Ja.
Yes.
Inderdaad.
Indeed.
Oké.
Okay.
Dus dat is wel leuk om te weten.
So that's nice to know.
Dat ze veel kan.
That she can do a lot.
Dus ja.
So yes.
Zij maakt kunst in Japan.
She makes art in Japan.
Maar zij heeft het gevoel van.
But she has the feeling of.
Hier ga ik niet kunnen doorbreken.
I won't be able to break through here.
Ik word er niet helemaal geapprecieerd.
I am not fully appreciated there.
Ja.
Yes.
En dat werd ook wel vaak gedaan.
And that was often done as well.
Als je het groot wilde maken, dan moest je naar New York verhuizen.
If you wanted to make it big, you had to move to New York.
Ja, Amerika gewoon echt.
Yes, America really is something.
Amerika.
America.
Dat was ook wel nog altijd die American Dream denk ik.
I think that was still that American Dream.
Dat nog echt sterk aanwezig was.
That was still really strongly present.
Dus bij toeval komt zij een boek tegen van een Amerikaanse schilderes.
So by chance she comes across a book by an American painter.
Zeg je dat?
Are you saying that?
Schilderes?
Painter?
Schilderaar denk ik.
I think painter.
Nee.
No.
Schilder.
Painter.
Schildenares.
Shieldbearer.
Ik weet het niet.
I don't know.
Dat is die danseres.
That is that dancer.
Schildenares.
Shield bearer.
Maar je kan ook zeggen danser tegen een meisje denk ik.
But you can also call a girl dancer, I think.
Ja, ja.
Yes, yes.
Maar ik denk dat het schilder is ook.
But I think it is the painter too.
Het is een vrouw.
It is a woman.
Ja, een vrouw.
Yes, a woman.
Een vrouw ook een schilder.
A woman is also a painter.
En zij heet Georgia O'Keefe.
And her name is Georgia O'Keeffe.
En daar stuurt zij dus een mail naar.
And that's whom she sends an email to.
Nee, een brief.
No, a letter.
Een mail.
An email.
Ja.
Yes.
Oké.
Okay.
Gegeven mail, een brief.
Given mail, a letter.
En zij vraagt eigenlijk een raad van hé, wat moet ik doen?
And she is actually asking for advice, hey, what should I do?
Ik zit hier in Japan.
I am sitting here in Japan.
Ik voel mij beperkt.
I feel restricted.
En die vrouw die antwoordt.
And that woman who answers.
En die zegt van ja, het is het beste om naar Amerika te verhuizen.
And it says that yes, it's best to move to America.
En dat wil zij ook doen.
And she wants to do that as well.
Maar haar moeder zegt als je dat doet, moet je nooit meer terug.
But her mother says if you do that, you can never come back.
Oh, dat heb ik nog niet gehoord.
Oh, I haven't heard that yet.
Dat is toch.
That is indeed.
Ja, dat heb ik helemaal nog niet gehoord.
Yes, I haven't heard that at all yet.
Ja, ik heb dat gewoon gelezen.
Yes, I just read that.
Ja.
Yes.
Maar inderdaad.
But indeed.
Kijk mij maar voorstellen.
Just look at me introducing myself.
Want ook die man, ze heeft al haar huwelijk.
Because that man has her whole marriage.
Ah ja, daar.
Ah yes, there.
Dat verstand.
That understanding.
Ja, dus die werd toch uitgehuwelijkd.
Yes, so she was indeed married off.
Uitgehuwelijkd.
Married off.
En daar heeft die dus niet.
And there it does not have that.
Gestopt.
Stopped.
Ja, ze heeft dat gestopt.
Yes, she has stopped that.
Oké.
Okay.
Maar dat is echt wel niet oké.
But that's really not okay.
Snap je?
Do you understand?
Nee.
No.
Die ouders zorgen al van de geboorte voor een goede man.
Those parents ensure a good man from birth.
Nee, en ik denk dat dat ook wel een schande is.
No, and I think that is also a shame.
Een schande voor de familie.
A disgrace for the family.
Voor de familie.
For the family.
Dat die ouders ook echt zo zijn van, wat gaan ze van ons denken.
That those parents really think, what will they think of us.
Wat gaan ze van ons denken.
What are they going to think of us?
Ja, dus die moeder zegt dat, maar ze doet dat toch.
Yes, so that mother says that, but she does it anyway.
En ze gaat eerst naar Seattle en dan naar New York.
And she is going to Seattle first and then to New York.
Maar ja, die...
But yes, that...
Oh, wat ik ook had gelezen.
Oh, what I had also read.
Dus toen, in die tijd mocht je geen geld uit Japan meenemen naar het buitenland.
So back then, you weren't allowed to take money from Japan abroad.
Er mocht geen geld uitvloeien.
No money could be disbursed.
Ah.
Ah.
En dus zij had dollars in de naad van haar kimono genomen.
And so she had taken dollars in the seam of her kimono.
En dan is zij zo weggegaan.
And then she just left.
Want ja, zij had nog geld in Japan en ze wilde dat meenemen naar Amerika.
Because yes, she still had money in Japan and she wanted to take it with her to America.
En ze had dat dan stiekem eigenlijk gesmokkeld.
And she had actually smuggled that secretly.
Oh, grappig.
Oh, funny.
Maar dat kun je je nu toch niet voorstellen.
But you can't possibly imagine that now.
Nee, nee, nee.
No, no, no.
Want je hebt gewoon je bankkaart en daar kun je overal mee betalen.
Because you just have your bank card and you can pay anywhere with it.
Ja.
Yes.
Dat is wel grappig.
That's quite funny.
Dus zij had dat in haar zoom genaaid.
So she had sewn that into her hem.
En dus daar komt ze aan in New York.
And so here she arrives in New York.
Maar ja, zij praat amper Engels.
But yes, she hardly speaks English.
Ja, nog steeds niet echt iets.
Yes, still not really anything.
Dus zij praat amper Engels en ook helemaal niet zoveel geld.
So she hardly speaks English and also doesn't have much money at all.
Dus zij slaapt in haar atelier, onverwarmd, op een deur.
So she sleeps in her studio, unheated, on a door.
Oei.
Oops.
Dat had ik gelezen.
I had read that.
Ja, heb ik ook gezien.
Yes, I have seen that too.
Maar ja, Japan, die bedjes zijn zo heel...
But yes, Japan, those beds are just so very...
Die slapen wel al op het hart.
They are already sleeping on the heart.
Die slapen al op heel het hart, ja.
They are already sleeping on the whole heart, yes.
Dus op zich, die zijn al wel gewoon, maar dan nog op een deur.
So in itself, those are already quite normal, but still on a door.
En ja, dat is wel zielig.
And yes, that is quite sad.
Dus ze had dat wel echt moeilijk.
So she really found that difficult.
Ja.
Yes.
Dat maakt je sterker.
That makes you stronger.
Dat maakt je sterker, ja.
That makes you stronger, yes.
Dus ja, ze zijn in New York en ze begint eigenlijk al meteen met die polka dots te schilderen.
So yes, they are in New York and she actually starts painting those polka dots right away.
Ja, eerst tekeningen.
Yes, first drawings.
Ja, dus ze...
Yes, so she...
Ik vind dat een beetje het pointeïsme, maar dan zonder kleur.
I find that a bit like pointillism, but then without color.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
En ook, er is geen tekening.
And also, there is no drawing.
Het zijn de stipjes...
It's the dots...
Ja, maar toch, er zijn wel zo wat vormen in.
Yes, but still, there are indeed some shapes in it.
Ja, dat is waar.
Yes, that is true.
Als je dat goed bekijkt...
If you look at it closely...
Bij pointeïsme proberen die nog wel...
In pointillism, they still try...
Ja, dat is met kleur werken.
Yes, that is working with color.
Nee, maar inderdaad, pointeïsme.
No, but indeed, pointillism.
Ja, maar met pointeïsme probeer je inderdaad vormen te krijgen aan de hand van stipjes
Yes, but with pointillism you indeed try to create shapes using dots.
en met kleuren te werken.
and to work with colors.
Maar dit is vaak ook eentonig.
But this is often monotonous too.
Gewoon rood en wit.
Just red and white.
Twee kleuren gebruikt, ja.
Two colors used, yes.
En dan rode stipjes op een wit paneel.
And then red dots on a white panel.
Dat is wel cool, want het is allemaal heel mooi precies gezet.
That's pretty cool, because everything is placed very nicely.
Ja, ja.
Yes, yes.
Veel werk ook, denk ik.
A lot of work too, I think.
Veel werk, ja.
Lots of work, yes.
Maar ja, dat is een schilderij altijd, denk ik.
But yes, that's what a painting always is, I think.
Dat is niet...
That is not...
Ja, ik denk niet dat dat zoveel werk in de slag neemt.
Yes, I don't think that it will take that much work.
Nee?
No?
Want je moet niet veel naar achter stappen en naar voor stappen.
Because you don't need to step back much and step forward.
Allee...
Come on...
Dat is waar.
That is true.
Je moet niet één perspectief of zo inkomen.
You shouldn't come in with just one perspective or something.
Ja.
Yes.
Nee, oké.
No, okay.
Je moet niet met potloodlijntjes gaan beginnen aanduiden.
You shouldn't start marking with pencil lines.
Nee, dat is waar.
No, that is true.
Maar misschien wel, hè.
But maybe so, huh.
Soms denk ik dat je...
Sometimes I think that you...
Soms ziet er iets heel makkelijk uit, maar eigenlijk moet je...
Sometimes something looks very easy, but actually you have to...
Nee, is dat eigenlijk moeilijk, ja.
No, it's actually difficult, yes.
Je moet ook op het idee komen, hè.
You also have to come up with the idea, right?
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Ik denk dat ze al wel goed kan schilderen.
I think she can already paint well.
Ze heeft er ook al wel veel mee te maken.
She has also had a lot to do with it.
Ja.
Yes.
Dus dan begint ze daarmee.
So then she starts with that.
En daar heeft ze ook al expos rond.
And there she has already done exhibitions around.
Ja, ze heeft al tentoonstellingen.
Yes, she already has exhibitions.
Ja.
Yes.
In New York.
In New York.
In galerijen.
In galleries.
Dat is al een kleine galerij.
That is already a small gallery.
Allee...
Come on...
Ja.
Yes.
Ga niet in het moment.
Don't get caught up in the moment.
Maar ze begint wel een beetje op te komen.
But she is starting to show a little bit.
Niet zo...
Not so...
Niet extreem, maar...
Not extreme, but...
Nee, heel weinig, denk ik.
No, very little, I think.
Ja.
Yes.
Ja, maar ze verkoopt wel iets.
Yes, but she is selling something.
Het is niet dat ze...
It's not that they...
Ja, dat weet ik niet.
Yes, I don't know that.
Ik weet het niet.
I don't know.
Het feit dat er nog zoveel aan bewaard is.
The fact that so much has still been preserved.
Dat is waar.
That is true.
Ja.
Yes.
En dus dan doet ze ook happenings.
And so she also does happenings.
Allee, dat staat er bekend om.
Well, that's known for that.
Dat zijn eigenlijk performance.
Those are actually performances.
Ja, dat was wel iets speciaal.
Yes, that was something special.
Iets heel speciaal.
Something very special.
En dus dat is weer zo dat gezamt kunstwerk, dat ik zeg, zo...
And so that is again that total work of art, that I say, so...
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Een performance nu.
A performance now.
Een performance eigenlijk.
A performance actually.
En daarbij gaat ze bijvoorbeeld in een ruimte alles met polka dots bedekken.
And then she will cover everything in a room with polka dots, for example.
Ja.
Yes.
Bijvoorbeeld...
For example...
Daar zijn ook heel wat foto's van.
There are quite a few photos of that as well.
En ik vind dat echt heel mooie foto's.
And I really think those are very beautiful photos.
Dat is zo mijn paard.
That is my horse.
Bijvoorbeeld in die documentaire.
For example, in that documentary.
Ja, ik heb daar een documentaire over gezien.
Yes, I have seen a documentary about that.
En daarin zie je ook zo dat hij zegt...
And in that, you also see that he says...
Ja.
Yes.
Dat hij zegt...
That he says...
Wel..
Well..
Dat paard is aan de stippen met verre.
That horse is spotted from afar.
Wel, wel zielig eigenlijk.
Well, well, actually quite sad.
Ja.
Yes.
Voor dat paard.
For that horse.
Ik heb dat ook al wel gezien.
I've seen that before too.
Zo in Zebra, enzo.
Like in Zebra, and so on.
Dat mensen dat hebben gedaan.
That people have done that.
Zo in Zebra.
Just like in Zebra.
Nou, ik vind dat wel zielig voor de dieren.
Well, I think that's quite sad for the animals.
Die kunnen niet zeggen, want ik wil mee doen aan dit.
They can't say that, because I want to participate in this.
Ja.
Yes.
Maar dus het was ook een soort korte film eigenlijk.
But it was actually a kind of short film.
Gewoon zo gebruiken ze ook dieren.
That's just how they use animals.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Ze gebruiken dus ook dieren en natuur.
They also use animals and nature.
En eigenlijk, maar daar gaan we straks misschien nog op terugkomen, over die oneindigheid.
And actually, but we might come back to that later, about that infinity.
Is dat die stippen die blijven terugkomen overal?
Is that those dots that keep coming back everywhere?
Ja.
Yes.
En dat is juist dat ding dat onneindig is.
And that is exactly that thing that is infinite.
Eigenlijk, zelf zei hij dat ook in zo'n documentaire.
Actually, he said that himself in such a documentary.
Die had een heel ruimte vol gezet.
He had filled a whole room with it.
En eigenlijk zie je niet meer wat een kast is, wat een stoel.
And actually, you don't see what a cabinet is, what a chair is anymore.
Zij zelf, ze bekleedt ook naakte mensen met die stippen.
She herself also covers naked people with those dots.
Dus je ziet eigenlijk geen verschil meer.
So you actually no longer see a difference.
Je bent opvallend, onopvallend.
You are strikingly inconspicuous.
Ja.
Yes.
Maar dat is gewoon echt.
But that's just really true.
Als je alles in één kleur doet, is dat ook dat alles...
If you do everything in one color, that's also everything...
Ja, dat is waar.
Yes, that is true.
Maar met die stippen, ik vind dat wel iets cool.
But with those dots, I think that's something cool.
Ja.
Yes.
Dus zij doet dat op van alles.
So she does that on everything.
Dat gebeurt vaak in New York.
That happens often in New York.
Op de Brooklyn Bridge had ik ook gezien.
I had also seen it on the Brooklyn Bridge.
Ah, hij heeft dat ook gedaan, ja.
Ah, he has done that too, yes.
Maar dat werd wel vaak stilgelegd door de politie.
But that was often shut down by the police.
Ah, oei.
Ah, oh dear.
En dat was ook een beetje een protest tegen de Vietnamoorlog.
And that was also a bit of a protest against the Vietnam War.
Want zij is voor wereldvrede.
Because she is for world peace.
Want zij heeft ook zelf geleefd tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Because she also lived through World War II herself.
En zij had toen zelfs in Japan parachutes moeten naaien in een fabriek voor de soldaten.
And she even had to sew parachutes in a factory for the soldiers in Japan at that time.
Ja, Japan is wel erg geweest in de oorlog.
Yes, Japan was indeed very involved in the war.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Dus ja, dat is ook een protest.
So yes, that is also a protest.
Zoals...
As...
John Lennon en zijn vrouw, ook een Japanse.
John Lennon and his wife, also a Japanese.
Yoko Ono.
Yoko Ono.
Die hadden ook zo die...
They also had that...
Hoe heet dat nu weer?
What is that called again?
De Bed-in.
The Bed-in.
Heb je dat gedaan?
Did you do that?
Nee.
No.
Die hadden zo als protest...
They had that as a protest...
Die hebben dat ook in Rotterdam gedaan.
They did that in Rotterdam too.
Als protest bleven die heel lang in een hotelkamer.
As a protest, they stayed in a hotel room for a long time.
Die hebben dat niet...
They don't have that...
En dat heet Bed-in.
And that is called Bed-in.
Die hebben dat op heel veel plekken gedaan.
They have done that in many places.
En dat was dus voor wereldvrede in...
And that was therefore for world peace in...
Ah, nee, nee.
Ah, no, no.
Dat was voor als protest tegen de Vietnamoorlog.
That was in protest against the Vietnam War.
Moet je eens kijken naar die foto's.
You should take a look at those photos.
Dat is echt grappig.
That is really funny.
Die zitten dan gewoon in bed eigenlijk.
They're just actually lying in bed.
Met allemaal spandoeken.
With all kinds of banners.
Ja.
Yes.
Dat is speciaal.
That is special.
Ah, oké.
Ah, okay.
Jij hebt mij daar eens over verteld, denk ik.
I think you once told me about that.
Ik denk het wel.
I think so.
Ik denk dat ik over zoiets ben geweest daarover.
I think I've been over something like that there.
Of dat jij in Londen was of zoiets daarmee.
Whether you were in London or something like that.
Nee, ik heb daar nooit iets van gezien.
No, I have never seen anything of that.
Maar ik heb misschien die hotels wel bezocht.
But I might have visited those hotels.
Dat weet ik nu niet.
I don't know that right now.
Nee, nee, nee, nee.
No, no, no, no.
Nee, boeit.
No, don't care.
Dat is wel cool.
That is pretty cool.
Ja.
Yes.
Maar dus...
But so...
Wat ik ook leuk vind aan zo'n performance is dat...
What I also like about such a performance is that...
Dat is zo'n heel andere soort van kunst.
That's such a completely different kind of art.
Want bijvoorbeeld, je kunt ook dus een performance doen en daar...
Because for example, you can also do a performance and there...
Ofwel even een videofragment over doen.
Or just do a video clip about it.
Of je kunt dat in een museum doen.
Or you can do that in a museum.
Of je kunt daar een foto aan trekken en die foto als kunst zien.
Or you can take a photo there and see that photo as art.
Dat vind ik gewoon echt cool aan performances.
I just think that’s really cool about performances.
Je kunt daar meerdere dingen mee doen.
You can do multiple things with it.
Je kunt een korte film maken.
You can make a short film.
Dat moet niet altijd zijn dat dat in een museum echt iemand is die stippen zit te...
It doesn't always have to be that in a museum there is someone who is sitting there...
Maar toch vind ik dat wel iets speciaals.
But still, I find that something special.
Iets speciaals.
Something special.
Je moet daarvan houden.
You must love that.
Je moet daarvan houden, ja.
You have to love that, yes.
Er zijn...
There are...
Ik weet niet wat mijn favoriete ding van haar is.
I don't know what my favorite thing about her is.
Maar wel gewoon...
But just...
Nee, ik vind het gewoon cool.
No, I just think it's cool.
Het schept weer wel een beeld over haar persoonlijkheid.
It does create an image of her personality again.
Ja.
Yes.
En toch wel...
And yet...
Dat is waar.
That is true.
Oké, dus dat zijn die happenings.
Okay, so those are the happenings.
En wat leuk is...
And what's nice is...
Dus op die moment gaan ze ook al naar Europa.
So at that moment they are already going to Europe.
Dus ik denk wel...
So I think...
Ze heeft wel geld op die moment.
She does have money at that moment.
Want het is alleen New York en ze gaat al naar Europa reizen.
Because it's only New York and she is already going to travel to Europe.
Dus ze is een paar keer in Nederland ook geweest.
So she has been to the Netherlands a few times as well.
En in Nederland heeft ze die happenings ook gemaakt.
And in the Netherlands, she also created those events.
Allee, ook performances in videofragmenten.
Alright, also performances in video clips.
Ja.
Yes.
En heel veel van die dingen was met penissen.
And many of those things were with penises.
Dat er dan...
That there then...
Ja, dat gebruikte ze ook veel.
Yes, she used that a lot as well.
Ja.
Yes.
Niet heel veel, want ik heb dat wel nog nooit bezorgd.
Not much, because I have never delivered that before.
Het zijn echt de vormen van penissen, maar het zijn wel zo wat die...
They really are the shapes of penises, but they are kind of those...
Falussen.
Falussen.
Falussen, ja.
Falsely, yes.
Sorry.
Sorry.
Ik wist niet wat het was met van tatu's.
I didn't know what it was with tattoos.
Maar dat is ook wel grappig, want Nederland is wel zo een land dat heel...
But that's also funny, because the Netherlands is quite a country that is very...
Open-minded?
Open-minded?
Ja, open-minded is.
Yes, open-minded it is.
En zo...
And so...
Zeker vroeger waren ook de eerste piercing-shops en tattoo-shops waren de eerste in Nederland.
Certainly, the first piercing shops and tattoo shops were among the first in the Netherlands.
En de koffie-shops.
And the coffee shops.
Koffie-shops ook al, ja.
Coffee shops too, yes.
Maar dus in Nederland, vooral tattoos, was echt zoiets typisch dat je in Amsterdam kon gaan doen vroeger.
But in the Netherlands, especially tattoos, was really something typical that you could do in Amsterdam back in the day.
Als je een tattoo wou, dan moest je wel veel naar China gaan of wel naar Amsterdam.
If you wanted a tattoo, you had to go to China a lot or to Amsterdam.
Ja, want zij gingen dus ook vaak naar Europa.
Yes, because they often went to Europe as well.
Dus zij bleef niet alleen maar in Amerika.
So she didn't stay just in America.
Zij heeft zich ook aangesloten bij de zero-beweging.
She has also joined the zero movement.
Dat is een beweging die ik wel echt mooi vind.
That's a movement that I really find beautiful.
Dat is bijvoorbeeld onder andere een groot voorbeeld daarvan was Lucio Fontana.
That is, for example, a major example of that was Lucio Fontana.
En dat is...
And that is...
Spatialisme heet dat, van Fontana.
That's called Spatialism, by Fontana.
En dat is dus een doek dat hij dan gaat perforeren.
And that is a cloth that he will then perforate.
Gaten inprikken, sneden zien maken.
Punching holes, making cuts.
Dat is echt iets wat ik heel mooi vind.
That is really something I find very beautiful.
En ook...
And also...
Wacht even.
Wait a moment.
Wie is er nog van de zero-beweging?
Who is still part of the zero movement?
Ah ja.
Ah yes.
Yves Klein.
Yves Klein.
Ken je die?
Do you know that one?
Nee.
No.
Ik vind dat heel mooi.
I think that's very beautiful.
Dat is het blauw van Yves Klein.
That is the blue of Yves Klein.
Nee.
No.
Die doet heel veel schilderijen in een heel mooi blauw.
She creates a lot of paintings in a very beautiful blue.
Ja, ik heb dat wel gezien.
Yes, I have seen that.
En die zero-beweging gaat ervan over het verkennen van monochromie.
And that zero movement is about exploring monochromy.
En experimenteren met ruimtelijke mogelijkheden.
And experimenting with spatial possibilities.
En dat is dus ook wat zij doet.
And that is also what she does.
En zij is ook wel best monochroom.
And she is also quite monochrome.
Het is wel veel stipjes en zo, maar wel allemaal hetzelfde.
It is a lot of dots and such, but they are all the same.
Dus zij heeft zich daar ook een beetje bij aangesloten.
So she has also connected a bit with that.
Dat was een Europese beweging.
That was a European movement.
Dus ja, ze is ook veel in Europa geweest.
So yes, she has also been a lot in Europe.
Cool, jij van cool.
Cool, you of cool.
Dan gaat zij ook beginnen met het gebruik van spiegels, waar zij ook heel bekend voor staat.
Then she will also start using mirrors, for which she is very well known.
Want dat gaat dan opnieuw die oneindigheid benadrukken.
Because that will again emphasize that infinity.
Dat is ook wel echt heel cool.
That is really very cool.
Dat zijn die infinity rooms ook.
Those are those infinity rooms too.
Dan begint die ook al met eentje te maken.
Then it also starts making one.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Dat is heel bekend, inderdaad.
That is very well known, indeed.
En dat is dan weer...
And that is again...
Want wij hebben eigenlijk nog niet...
Because we actually haven't...
Waarom is zij zo geobserveerd?
Why is she so observed?
Ze studeert met oneindigheid.
She studies with infinity.
Dat is omdat zij wel ergens aan leidt.
That's because she is suffering from something.
Zij is ook al vrijwillig.
She is already volunteering too.
Zit al 40 jaar in een psychiatrische inrichting in Japan.
Has been in a psychiatric institution in Japan for 40 years.
Ja, ze is echt heel slecht.
Yes, she is really very bad.
Ze heeft ook wel soms zelfmoordpogingen ondernomen.
She has also sometimes attempted suicide.
Ook wel een heftig leven.
Also quite an intense life.
Tot wat wij nu al verteld hebben.
To what we have already told.
Mijn ouders zijn zo uitgehuwelijkd.
My parents are so arranged.
In uw jaren zou het ook niet makkelijk zijn geweest.
In your years, it wouldn't have been easy either.
Helemaal alleen.
All alone.
Je spreekt die taal niet.
You don't speak that language.
Je spreekt die taal niet, inderdaad.
You don't speak that language, indeed.
Je hebt niet veel geld.
You don't have much money.
Mensen die ook gebruik van u maken.
People who also make use of you.
Ook qua kunst enzo.
Also in terms of art and such.
Dat je dan iets maakt en dat het dan voor meer verkocht wordt.
That you create something and then it is sold for more.
Ik weet niet, ik heb al veel zo'n dingen gehoord.
I don't know, I've heard a lot of such things.
Dat is nooit echt kosher, allemaal die dingen.
That's never really kosher, all those things.
Maar dus, ja.
But yes, indeed.
En zij lijkt dus aan...
And she seems to be...
Ja, we weten niet zeker of dat een ziekte is.
Yes, we are not sure if that is an illness.
Nee.
No.
Dat is horror vacui, zeg ik altijd.
That's horror vacui, I always say.
Vacui.
Vacant.
Ik weet echt niet.
I really don't know.
Horror vacui.
Fear of empty spaces.
Dus dat is...
So that is...
Dat komt van vacuum.
That comes from vacuum.
Ja, het komt van vacuum.
Yes, it comes from vacuum.
Dus ik zou zeggen horror vacui.
So I would say horror vacui.
We hebben allebei geen Latijn gestudeerd.
We both didn't study Latin.
Nee.
No.
Dat is niet Latijn.
That is not Latin.
Maar dus dat is ofwel de vrees voor lege ruimtes.
But so that is either the fear of empty spaces.
En dat maakt wel zin bij haar.
And that makes sense to her.
Dat maakt zin.
That makes sense.
Want er staat niks leeg bij haar.
Because there is nothing empty with her.
Alles gevuld.
Everything filled.
Oneindigheid.
Infinity.
Want...
Because...
Dat is eigenlijk in...
That is actually in...
Ja, zij is daar echt geobsedeerd mee.
Yes, she is really obsessed with that.
En die vertaalt dan door patronen in haar schilderijen, in haar sculpturen, in haar installaties.
And that translates into patterns in her paintings, in her sculptures, in her installations.
Ja.
Yes.
In haar performances.
In her performances.
Dus...
So...
Maar die horror vacui is ook een...
But that horror vacui is also a...
Ik zeg haar waarschijnlijk fout.
I am probably telling her wrong.
Maar dat is dus ook een...
But that is also a...
In de kunst is dat ook wel een tak van...
In art, that is also known as a branch of...
Van...
From...
Kundenschool.
Customer school.
Ja.
Yes.
Allee, dan...
Alright, then...
Bijvoorbeeld bij archeologie of zo.
For example, in archaeology or something like that.
Allee, 3000 jaar geleden deden mensen dat al op vazen.
Well, people were already doing that on vases 3000 years ago.
In Griekenland.
In Greece.
En dan gingen die al stipjes zetten op plekken waar er nog geen tekening was.
And then they started putting little dots in places where there was no drawing yet.
Het moest volledig gevuld zijn.
It had to be completely filled.
Volledig gevuld.
Completely filled.
En in de middeleeuwen is dat ook heel typisch.
And in the Middle Ages, that is also very typical.
Van...
From...
Zo daarop fotografen.
So photographing.
Alle schilderijen.
All paintings.
Ja.
Yes.
Schilderijen vol, vol, vol.
Paintings full, full, full.
Want dat is wel echt iets...
Because that is really something...
Ik had daar nog nooit van gehoord.
I had never heard of that before.
Ja, ik weet daar wonderbaar richting.
Yes, I know wonderfully where to go.
En heel veel...
And a whole lot...
Dat komt echt bij elk werk.
That happens with every job.
Dat dat echt volstaat.
That that is really sufficient.
Zegt mijn product gewoon.
Just say my product.
Ja, ik kende dat echt alleen van die.
Yes, I really only knew that from that.
Maar dus...
But so...
Ja, zij leidt daaraan wordt gezegd.
Yes, she is said to be leading to that.
Maar dus...
But so...
En de filosofie daaronder is eigenlijk...
And the philosophy underlying it is actually...
Staat voor de onzekerheid van de mens.
Represents the uncertainty of man.
En hoe nietig dat wij zijn als mens zelf.
And how insignificant we are as humans ourselves.
Dus...
So...
Dat er een leegte kan zijn.
That there can be an emptiness.
Dus...
So...
Doe mij een beetje denken aan de dood.
It makes me think a little about death.
Dat het dan...
That it then...
Dat niemand weet dat dat er komt.
That no one knows that it's coming.
En dat er...
And that there...
Dat het...
That it...
Ja.
Yes.
Eindig.
End.
Ja.
Yes.
Omdat...
Because...
Ja.
Yes.
Omdat...
Because...
Ja.
Yes.
Omdat...
Because...
Ja.
Yes.
Ik denk ook gewoon ze alles willen...
I just think they want everything...
Invullen.
Fill in.
Valsteken.
Vulture.
Invullen.
Filling out.
Val, val, val.
Fall, fall, fall.
Bang zijn.
To be afraid.
Geen tijd om na te denken misschien ook zo.
No time to think, maybe that's it.
Inderdaad.
Indeed.
Net ook zoals in die...
Just like in that...
Die instinct dat ze nu ziet.
That instinct that she sees now.
Wordt er gezegd dat die niet slaapt.
It is said that he does not sleep.
Ja.
Yes.
Heel vaak.
Very often.
Omdat die bang is om te slapen.
Because they are afraid to sleep.
Dat die dan ook begint te tekenen en te schilderen.
That she also starts to draw and paint.
Ja.
Yes.
Dat is ook wel...
That is also...
Ja, ik weet niet.
Yeah, I don't know.
Dat is zo inderdaad.
That is indeed so.
Bang voor de leegte.
Afraid of the emptiness.
Echt.
Really.
Want ja.
Because yes.
Het komt dus van vacuum.
So it comes from vacuum.
Leeg.
Empty.
Ja.
Yes.
Horror.
Horror.
Bang.
Afraid.
Ja.
Yes.
En dat is ook goed.
And that is also good.
Is eigenlijk psychosomatische kunst.
It's actually psychosomatic art.
Zij creëert om haar angsten te overwinnen.
She creates to overcome her fears.
En zij zegt echt.
And she really says.
Ik doe...
I do...
Ja.
Yes.
Die kunst.
That art.
Dat zijn kunst medicijnen.
Those are art medicines.
Ze kan niet zonder.
She can't live without it.
Zij moet...
She must...
Dat is de enige manier waarop zij nog in leven kan blijven.
That is the only way she can stay alive.
Dus dat is ook wel...
So that is also...
Ja.
Yes.
Heel chockerend wel.
Very shocking indeed.
Dat is de enige kunstenaar waar ik dat echt zo over weet.
That is the only artist I really know that well.
Ik werd daar een beetje tristig van.
I became a little sad about that.
Omdat...
Because...
Ik wist dat echt totaal niet.
I really didn't know that at all.
Ik ken echt...
I really know...
Dat is bijna haar therapie.
That is almost her therapy.
Wat je gaat bezoeken.
What you are going to visit.
Ja.
Yes.
Dat is toch...
That is just...
Toch erg.
Still very.
Ik word daar wel gelukkig van.
That makes me happy.
Maar zij...
But she...
Ja.
Yes.
Maar op zich.
But in itself.
Zij wordt daar...
She is going to be there...
Ja.
Yes.
Dat maakt haar ook wel blij.
That also makes her happy.
Maar ik vind het wel leuk om te horen dat die...
But I do like to hear that those...
Dus veertig jaar woont ze daar al vrijwillig.
So she has been living there voluntarily for forty years already.
Ja.
Yes.
Ze is dus op een bepaald moment opgenomen geweest.
She has been admitted at some point.
Maar nu woont ze daar wel vrijwillig.
But now she lives there voluntarily.
En...
And...
Ja.
Yes.
Want ze is heel lang in Amerika geweest.
Because she has been in America for a very long time.
Maar uiteindelijk.
But ultimately.
Het ging echt niet goed.
It really wasn't going well.
En dan is zij teruggekeerd naar Japan.
And then she returned to Japan.
Ook wel heftig.
Also quite intense.
Want ja.
Because yes.
Zij had die happenings gedaan.
She had done those happenings.
Zeer aanstootgevend.
Very offensive.
Zeker voor zoiets...
Certainly for something like this...
Zo'n conservatief land als Japan.
Such a conservative country like Japan.
Ja.
Yes.
Dus zij werd echt bekeken als een gek oud vrouwtje.
So she was really seen as a crazy old lady.
Terwijl nu in het Westen, bij ons, zij wereldbekend is.
While now in the West, with us, she is world famous.
Dus dat is ook wel iets speciaals.
So that's something special as well.
Dat zij in haar eigen land niet zo wordt geapprecieerd.
That she is not appreciated that much in her own country.
Nee.
No.
Terwijl ze dan al best wel bekend is.
While she is already quite well-known.
Ja.
Yes.
Oké.
Okay.
Dus dat verklaart dus haar obsessie met die bolletjes ook.
So that explains her obsession with those little balls as well.
En alles oneindig.
And everything infinite.
Ja.
Yes.
Dat is wel echt interessant.
That is really interesting.
Ja.
Yes.
Dus in 1973 keert ze terug naar Japan.
So in 1973 she returns to Japan.
Ja.
Yes.
Maar misschien moet...
But maybe I should...
Gewoon over haar...
Just about her...
Dat ze nu leeft en zo.
That she is alive now and all.
Dan kunnen we nog over die kunst praten.
Then we can still talk about that art.
Ja.
Yes.
Dus in 1973 keert ze terug naar Japan en sinds dan zit ze in die psychische instelling.
So in 1973 she returned to Japan and has been in that psychiatric facility since then.
Ja.
Yes.
Echt wel in de psychiatrie.
Definitely in psychiatry.
Maar ze is echt wel daar geplaatst geweest.
But she has really been placed there.
En aan de overkant heeft ze haar atelier.
And on the other side, she has her studio.
Dus die moet...
So that has to...
Ja.
Yes.
Keileuk.
Super fun.
Ja.
Yes.
En dan keert ze in de avond terug.
And then she returns in the evening.
Maar zelfs in haar kamer gaat ze door.
But even in her room, she continues.
Omdat ze inderdaad...
Because they indeed...
En ze heeft echt zo'n 9 to 5 job.
And she really has such a 9 to 5 job.
Ze heeft echt zo'n...
She really has such a...
Echt?
Really?
Ja, ja.
Yes, yes.
En brengt haar.
And brings her.
Want ze kan ook nu niet meer zo gestappeld.
Because she can't be stacked like that anymore.
Zit in een rolstoel.
Sits in a wheelchair.
91 jaar ook al, hé.
91 years old already, huh.
Ja.
Yes.
In een rolstoel.
In a wheelchair.
Is leuk, weet je.
It's nice, you know.
Is ook...
Is also...
Vooral met stippen.
Especially with dots.
Dat vond ik echt grappig.
I found that really funny.
Natuurlijk.
Of course.
Helemaal vol.
Completely full.
Je moet daar een foto van zoeken.
You need to look for a photo of that.
Ja.
Yes.
Dat is wel...
That is indeed...
Ik heb die nog niet gezien.
I haven't seen that yet.
En vooral die haar kleren en zo.
And especially her clothes and such.
Die blijft helemaal...
That stays completely...
Die woont echt in die wereld precies dat die is aan het creëren.
She really lives in the world that she is creating.
Die heeft ook haar eigen wereld inderdaad gemaakt.
She has indeed created her own world.
Dus die leeft echt in haar eigen wereld.
So she really lives in her own world.
Ja.
Yes.
Dat vind ik wel schattig.
I find that quite cute.
Ze gaat van haar huis.
She is leaving her house.
Echt...
Really...
Ze heeft daar echt zo nog een heel ritme in.
She really has a whole rhythm in it there.
Oh, oké.
Oh, okay.
Ik denk dat dat ook echt helpt.
I think that really helps too.
Ja, ja.
Yes, yes.
Dat zal wel.
That will be fine.
En ze doet ook nog wel...
And she still does...
Ik denk nu...
I think now...
Ja, met corona niet.
Yes, not with corona.
Maar ze reist ook nog wel terug naar Amerika en zo.
But she also travels back to America and so on.
Voor bijvoorbeeld expos of...
For example expos or...
Ja.
Yes.
En de psychiater is er wel altijd bij.
And the psychiatrist is always there.
Maar tegenwoordig gaat het al zo goed met haar.
But these days, she is doing so well.
Maar ze...
But she...
Er best wel...
There really is...
Ja.
Yes.
Hoe voor staat...
How does it stand...
Ja, je weet dat natuurlijk nooit.
Yes, you never really know that, of course.
Nee.
No.
Maar dat ze al alleen kan reizen.
But that she can already travel alone.
Ze heeft nu ook wel wat ze wilde, hé.
She now has what she wanted, doesn't she?
Ja.
Yes.
Ze is echt super bekend geworden.
She has really become super famous.
Haar kunst wordt geapprecieerd.
Her art is appreciated.
Ze heeft erkenning.
She has recognition.
Erkenning.
Recognition.
Dus dat is echt wel wat ze wilde.
So that's really what she wanted.
Dus...
So...
Zeker dat ze dat allemaal nog kan meemaken.
Sure that she can still experience all of that.
Want dat gebeurt echt niet vaak bij kunstenaars.
Because that really doesn't happen often with artists.
Dat is echt leuk.
That's really fun.
Dus dat is heel cool.
So that's really cool.
Ja.
Yes.
Oké.
Okay.
En zullen we nu terug verder praten over haar kunst?
And shall we now continue talking about her art?
Ja.
Yes.
Dat was een beetje...
That was a bit...
Nu hebben we haar leven afgeschetst.
Now we have outlined her life.
Ja, maar dat weten mensen wel niet hoe dat ze er nu ook uitziet.
Yes, but people don't really know how it looks now.
En zeker haar...
And certainly her...
Ja, dat ze in een psychiatrische instelling zit, dat is wel...
Yes, that she is in a psychiatric facility is quite...
Dat verklaart wel iets.
That explains something.
...een heel belangrijk onderdeel.
...a very important part.
Ja.
Yes.
Want ze maakt dus nog elke dag kunst.
Because she still creates art every day.
Dat is toch maf?
Isn't that crazy?
Ja.
Yes.
Keileuk, ja.
Super fun, yes.
Ze zag er ook echt gezellig uit, haar.
She really looked cozy, her.
Anga, want die heeft echt een heel team.
Anga, because he really has a whole team.
Echt?
Really?
Ja, dat zal wel.
Yes, that will do.
Ja, maar ja...
Yes, but yes...
Ik heb dat niet bij u zien staan, maar dus...
I didn't see that with you, but so...
Nee, nee.
No, no.
Ik heb dat dus...
So I have that...
In het documentaire zag je heel dat team.
In the documentary, you saw the whole team.
Dus ze heeft echt een team mensen die voor haar werken op dit moment.
So she really has a team of people working for her at the moment.
Die bijvoorbeeld...
That for example...
Dat zij eigenlijk echt alleen maar...
That they actually really just...
Zij zegt...
She says...
Zij geeft het idee...
She gives the idea...
Nee, ja, nee.
No, yes, no.
Zij doet...
She does...
Zij tekent wel alles en schildt alles.
She draws everything and paints everything.
Maar bijvoorbeeld van...
But for example from...
Pak die rol.
Take that role.
Papier.
Paper.
Dat moet iemand doen.
Someone has to do that.
Dus ze gaat altijd een rol papier pakken.
So she always goes to grab a roll of paper.
Is wel echt...
Is really true...
Ze heeft iedereen...
She has everyone...
Zorgt ervoor dat zij kan werken.
Ensures that she can work.
Ja, ja, oké.
Yes, yes, okay.
Want ja, als je een in leeftijd bent...
Well yes, if you are of the same age...
Wel logisch, ja.
Well, that makes sense, yes.
Ga je niet opstaan om een rol papier te pakken?
Aren't you going to get up to grab a roll of paper?
Nee, nee, nee.
No, no, no.
Of om die stifte te gaan vervangen in de winkel?
Or to go replace those markers in the store?
Nee, dus er is echt een team die voor haar werkt.
No, so there is really a team that works for her.
Dat is toch keileuk?
That's really fun, right?
Ja.
Yes.
Dat het echt...
That it really...
Heel de tijd...
All the time...
Dat er iemand eten voor haar gaat halen.
That someone is going to get food for her.
Dat ze niet echt constant kan werken.
That she can't really work consistently.
Oké.
Okay.
Ik vraag me af of dat die nog...
I wonder if that is still...
Ja, nee.
Yes, no.
De ouders zijn al lang gestorven, maar...
The parents have been dead for a long time, but...
Ik vraag me echt of dat hij daar...
I really wonder if he is there...
Nu dat ze het dan wel had gemaakt...
Now that she had indeed done it...
Ah, ja.
Ah, yes.
Of dat hij dan...
Or that he then...
Want die mama had gezegd, als je naar Amerika vertrekt, moet je nooit meer zien, moet je nooit meer terugkomen.
Because that mom had said, when you leave for America, you must never see again, you must never come back.
Ik denk dat hij misschien tijd hield, of zo.
I think he might have kept time, or something like that.
Ja, maar ze heeft wel echt heftige dingen gedaan, denk ik.
Yes, but I think she has really done intense things.
Ja, ze is een gekke madame.
Yes, she is a crazy lady.
Vooral in die happenings, in die filmpjes, is ze ook wel echt half naakt en heel sexy en zo.
Especially in those events, in those videos, she is really half-naked and very sexy and so on.
En dat is wel raar dan voor die ouders.
And that's quite strange for those parents, then.
Voor zo'n conservatieve familie zou dat niet...
For such a conservative family, that would not...
Gesloten ook, heel typisch Japan en zo.
Closed as well, very typical Japan and all.
Ja.
Yes.
Nee, oké.
No, okay.
Dus ja, ze zit in New York.
So yes, she is in New York.
Heel goed gaat het.
It is going very well.
Maar ze is nog niet bekend.
But she is not known yet.
Ze is misschien onder de...
She might be under the...
Allee, ze heeft echt nog niet zoveel erkenning.
Come on, she really hasn't received that much recognition yet.
Nee.
No.
Want er is een biennale.
Because there is a biennale.
Ik weet niet, weet jij wat dat eigenlijk inhoudt, een biennale?
I don't know, do you know what that actually means, a biennale?
Want dat is ook vaak...
Because that is often...
Dat is dat van Italië, hè?
That's that from Italy, right?
Dat gebeurt... Maar is dat alleen in Italië?
That happens... But is that only in Italy?
Dat is een... Ik denk dat dat gewoon een expo is.
That's a... I think that's just an expo.
Ja, maar dat is zo de biennale.
Yes, but that is the biennale.
Dat is echt zo een bekend begrip.
That is really such a well-known concept.
Misschien...
Maybe...
Jawel, ik heb dat wel opgezien.
Yes, I have seen that.
Venetië.
Venice.
Ja, ik denk dat dat gewoon een...
Yes, I think that's just a...
Zoals de expo's van Europa, van de wereld.
Like the exhibitions of Europe, of the world.
Dat is bijna zoals een wereldtentoonstelling.
That's almost like a world exposition.
Jawel, maar dan in Italië, dat dat dan in Venetië is.
Yes, but then in Italy, that it would be in Venice.
Want Venetië is wel typisch kunststad.
Because Venice is a typical city of art.
Jawel, dus er was dus een biennale in Venetië.
Yes, so there was a biennale in Venice.
En zij wilde...
And she wanted...
Biennale.
Biennale.
Si.
Yes.
Dus zij wilde daar...
So she wanted there...
Graag komen, want elk land heeft dan een onderdeel.
Please come, because each country will then have a part.
Ja.
Yes.
En zij wilde dan dus als onderdeel van Japan.
And she wanted to be part of Japan then.
Maar dat werd niet geaccepteerd.
But that was not accepted.
Maar zij heeft dat toch gedaan.
But she did do that after all.
Dat doen wij ook...
We do that too...
Illegaal.
Illegal.
Ja, illegaal.
Yes, illegal.
Zij is eigenlijk buiten.
She is actually outside.
Dus ik denk dat elk land een oppervlakte had gekregen.
So I think that each country would have received an area.
Ja, zo'n soort paviljoen.
Yes, that's the kind of pavilion.
Een paviljoen, dat zocht ik.
A pavilion, that is what I was looking for.
Oké, en dus buiten heeft zij toch haar werk tentoongesteld.
Okay, and so she did exhibit her work outside after all.
En dat heette Narcissus Garden.
And that was called Narcissus Garden.
En dat zijn dus...
And those are...
Allemaal zilveren bollen.
All silver balls.
Hoe groot?
How big?
Ja, ik denk 20 centimeter diameter.
Yes, I think 20 centimeters in diameter.
Ja, wel best groot.
Yes, quite large.
En die liggen dus allemaal samen.
And they all lie together.
Zijn er ook best veel.
There are quite a few as well.
En dat werd dan...
And that became...
Ja, Narcissus Garden.
Yes, Narcissus Garden.
Het zijn allemaal zilveren bollen die ook weer spiegelen.
They are all silver spheres that also reflect.
Dus je ziet...
So you see...
Ja, dat is piegels eigenlijk.
Yes, that's actually piegels.
Je ziet jezelf daarin.
You see yourself in it.
Ik heb dat ook zelf gezien.
I have seen that myself as well.
Check je al?
Are you already checking?
Echt?
Really?
Ja, één keer in...
Yes, once in...
Het MoMA.
The MoMA.
Nee.
No.
Eén keer in Londen.
Once in London.
In de Hayward Gallery.
In the Hayward Gallery.
Dat was het enige van haar.
That was the only thing of hers.
En dan in Voordelinde was er een overzicht tentoonstelling.
And then in Voordelinde, there was a survey exhibition.
En dat was er ook weer.
And that was it again.
Maar dat was altijd bij mij binnen.
But that was always inside me.
En ik denk dat dat extra mooi is als dat buiten in een tuin ligt.
And I think it is even more beautiful when it is outside in a garden.
Ja, want er waren zelfs foto's waar dat in een soort zwembad lag.
Yes, because there were even photos where it was lying in some sort of pool.
En dat zag er echt keileuk uit.
And that really looked super fun.
Dus ja, en dat had zij dus illegaal buiten het paviljoen...
So yes, and she therefore had it illegally outside the pavilion...
1600 van die bollen.
1600 of those bulbs.
1600.
1600.
Dat is superveel.
That's a lot.
Heel die tuin lag vol.
The whole garden was full.
Ja.
Yes.
Maar ga dat maar eens stiekem doen.
But go ahead and do that secretly.
En hoe kunt je dat stiekem daar leggen?
And how can you secretly put that there?
Nee, dat is ook niet negatief.
No, that's not negative either.
En er stond dus een bordje daarnaast.
And there was a sign next to it.
Ja, daarnaast.
Yes, besides that.
Wacht, wat stond er op het bordje?
Wait, what did it say on the sign?
Exact, want dat wil ik juist zeggen.
Exactly, because that’s exactly what I want to say.
Er stond op het bordje daar...
It said on the sign there...
Dus daarnaast stond een bordje met tekst...
So next to it was a sign with text...
Jouw narcissisme is te koop.
Your narcissism is for sale.
Ja.
Yes.
Dus ja, wel grappig.
So yes, quite funny.
En bezoekers konden die bollen voor 2 dollar kopen.
And visitors could buy those balls for 2 dollars.
Ja.
Yes.
Ik zou het hebben gekocht, want ik denk dat dat nu wel wat waard is.
I would have bought it, because I think it is worth something now.
Ja, ik vond het wel...
Yes, I thought it was...
Ja, grappig.
Yes, funny.
Oh, maar wow, want 1600 bollen.
Oh, but wow, because 1600 bulbs.
Want toen ik dat ben gaan bezoeken...
Because when I started to visit that...
Nee, maar dat zijn stukken van de collectie.
No, but those are pieces from the collection.
Nee, maar toen...
No, but then...
Dus...
So...
Ah, misschien zijn er meerdere bollen.
Ah, maybe there are multiple balls.
Dus toen ik dat bezocht, waren dat er 100 maximum, denk ik.
So when I visited that, there were a maximum of 100, I think.
Nee, wel. Nee, nee, nee.
No, yes. No, no, no.
Maar ja, misschien hebben mensen ook nog gewoon die bollen thuis.
But yes, maybe people still just have those bulbs at home.
Ja, wel...
Yes, well...
Mensen hebben die kunnen kopen.
People have been able to buy that.
Ook al.
Also.
Maar ik denk, dat is ook wel iets heel goedkoop om te doen.
But I think that's also something very cheap to do.
Ja?
Yes?
Dat is niet duur.
That is not expensive.
Nee, dat is meer om een teken van...
No, that's more to signal...
Maar pak is kunst ook niet duur gemaakt.
But isn't art also made expensive?
Nee, nee, nee.
No, no, no.
Dit is ook niet duur, maar...
This is not expensive either, but...
Ja, je moet wel...
Yes, you have to...
Dat zal misschien geen gevoel...
That may not be a feeling...
Maar je kan dat gewoon in je hand houden, dus ik denk wel dat dat...
But you can just hold that in your hand, so I do think that...
Het zal niet zo zwaar zijn.
It won't be that heavy.
Nee, maar ik vind dat echt iets heel tof.
No, but I really think that's something very cool.
En...
And...
Mega redden, eigenlijk.
Mega save, actually.
Maar ik heb een vriendin, en ja...
But I have a girlfriend, and yes...
Die heeft zo'n bol?
Does it have such a bulb?
Ja, maar die heeft al een paar...
Yes, but that one has already had a few...
Maar die gaat weten...
But that one will know...
Die gaat dan weten dat jij luistert.
He will then know that you are listening.
Helene, dus.
Helene, then.
Ja?
Yes?
Die heeft een paar zwemmaatjes.
He has a couple of swimming buddies.
Die had die zo...
That had that so...
Ik ken hem, dat ging vroeger in zwemmaatjes.
I know him, that used to be through swimming buddies.
En die hadden van die...
And they had those...
Dezelfde bollen, ook een paar zwemmaatjes.
The same balls, also a couple of swimming buddies.
En dat is voor de vogels daar niet ingaan, of zoiets.
And that's not to go in for the birds there, or something like that.
Dat is een vogelverschrikker, eigenlijk.
That's a scarecrow, actually.
Oké.
Okay.
En dat is ook nog mooi in je tuin.
And that is also beautiful in your garden.
Dat dat niet zo'n lelijk ding is dat daar staat.
That it's not such an ugly thing that stands there.
Maar ja, die had dat vroeger.
But yes, they had that in the past.
En ik weet echt nog dat we die ballen oppakten en zo, en mee speelden en zo.
And I really still remember that we picked up those balls and played with them and stuff.
Dat we daar niet mochten aankomen.
That we were not allowed to arrive there.
Ah, echt? Oké.
Oh, really? Okay.
Ik vind dat wel grappig.
I find that quite funny.
Want dus, dat heet Narcissus.
Because, that is called Narcissus.
Garden?
Garden?
Een verwijzing naar Narcissus.
A reference to Narcissus.
Narcissus.
Narcissus.
Narcissus, denk ik.
Narcissus, I think.
Ik weet het niet.
I don't know.
Ja, dus...
Yes, so...
En dat was een Griekse mythe.
And that was a Greek myth.
Ik weet niet, ik denk al dat iedereen die kent.
I don't know, I think everyone knows that.
Maar dat is dus...
But that is...
Misschien leuk om mij ook uit te leggen.
Maybe it's nice to explain it to me as well.
Ja, misschien leuk om mij uit te leggen.
Yes, maybe nice to explain to me.
Dus.
So.
Het verhaal.
The story.
Er was een bergnimf.
There was a mountain nymph.
Die heette Echo.
Her name was Echo.
En die werd gestraft door de godin Hera.
And she was punished by the goddess Hera.
Omdat zij te veel praatte.
Because she talked too much.
Dus, wat was haar straf?
So, what was her punishment?
Zij kon alleen nog maar met z'n na praten.
She could only talk about him.
Wel echt een erge straf.
Well, that's really a severe punishment.
En Echo...
And Echo...
Ja, die kon alleen nog maar echoën.
Yes, it could only echo.
En die wordt verliefd op Narcissus.
And she falls in love with Narcissus.
Maar ja, het probleem is...
But yes, the problem is...
Dat zij...
That they...
Zij kon haar liefde niet verklaren aan Narcissus.
She could not explain her love to Narcissus.
Want zij kon alleen nog maar napraten.
Because she could only repeat what others said.
Maar...
But...
Narcissus vond dat natuurlijk ook tof.
Narcissus thought that was cool too.
Dat iemand hem heel de tijd echo'lde.
That someone was echoing him all the time.
Maar Narcissus is dus ook een persoon die verliefd is op z'n eigen.
But Narcissus is also a person who is in love with himself.
Ja, want hij was verliefd op zichzelf.
Yes, because he was in love with himself.
En dus...
And so...
Dat werd zelf echt helemaal geweldig.
That turned out to be truly amazing.
Ja, want iemand was goed voor hem.
Yes, because someone was good to him.
Maar toen...
But then...
Ja, Echo wilde dat openbaar maken.
Yes, Echo wanted to make that public.
Maar Narcissus was verliefd op zichzelf.
But Narcissus was in love with himself.
Dus ja, die...
So yes, that...
Kon niet verliefd zijn op Echo.
Could not fall in love with Echo.
En Echo was dan heel verdrietig.
And Echo was very sad.
En die heeft zich teruggetrokken in een grot.
And he has withdrawn into a cave.
En die kwijnde helemaal weg.
And that completely faded away.
En alleen haar stem bleef bestaan.
And only her voice remained.
Ja, en daarom kan het ook...
Yes, and that's why it can also...
Dat is eigenlijk ook een beetje van...
That is actually also a bit of...
Als mensen vroeger door de bergen gingen, dan kon geroepen en...
When people used to walk through the mountains, they could call out and...
En dan is dat Echo die hen napraat.
And then there's Echo who mimics them.
Dat is toch keileuk.
That's really cool.
Ik vind dat echt leuk.
I really like that.
Dat is echt het leuke van die mythologie.
That is really the fun part of that mythology.
Dat dat in ons dagelijks leven nog terugkomt.
That it still comes back in our daily lives.
Extreem veel, hè.
Extremely a lot, isn't it?
Extreem veel dingen.
Extremely many things.
Ja.
Yes.
Maar dus ja, er zijn over Narcissus eigenlijk echt veel verhalen.
But yes, there are actually many stories about Narcissus.
Wat ook wel heel bekend is daarvan is...
What is also very well known about that is...
Want ja, dat wordt ook wel gelinkt aan de zikten.
Well, yes, that is also linked to the diseases.
Ja.
Yes.
Dat moeten we straks misschien nog zeggen.
We might have to say that later.
Ja.
Yes.
En dus eigenlijk dat Narcissus...
And so actually that Narcissus...
Maar ik zeg niet altijd dat Narcissus...
But I don't always say that Narcissus...
Narcissus.
Narcissus.
Met een K is.
With a K is.
Allee, met een C, maar dan...
Come on, with a C, but then...
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
Maakt niet uit.
Doesn't matter.
Die was dus echt verliefd op zichzelf.
He was really in love with himself.
En op een bepaald moment is hij dus in het bos en gaat hij aan een rivier zitten.
And at a certain moment, he is in the forest and sits by a river.
En in zijn weerspierling ziet hij een superknappe jongen.
And in his mirror reflection, he sees a super handsome boy.
Dus hij denkt, wauw, superknap.
So he thinks, wow, super cute.
Hij wordt er helemaal verliefd op.
He falls completely in love with it.
Op slag verliefd.
Love at first sight.
En dus, ja, dat is wel echt een bekend verhaal.
And yes, that is indeed a well-known story.
En dan wil hij die dus vastpakken.
And then he wants to grab that.
Maar hij valt, want hij wil die pakken.
But he falls, because he wants to grab them.
En dat is eigenlijk in het water, want hij ziet eigenlijk zichzelf.
And that is actually in the water, because he actually sees himself.
Zijn spiegelbeeld.
His reflection.
En dus verdrinkt hij.
And so he drowns.
En dat is best wel een tragische dood.
And that is quite a tragic death.
Ja, ja.
Yes, yes.
En ook wel interessant vind ik, het narcissisme kent iedereen.
And I also find it interesting that everyone knows about narcissism.
Dat is een ziekte.
That is a disease.
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
Dat is een psychopaat.
That is a psychopath.
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
En een beroemde psychiater, Sigmund Freud, iedereen kent die wel.
And a famous psychiatrist, Sigmund Freud, everyone knows him.
Die maakte eigenlijk gebruik van dat verhaal over Narcissus.
That actually made use of the story about Narcissus.
Toen hij...
When he...
Een benaming wilde geven voor mensen die voortdurend bezig zijn met hun eigen schoonheid of grootheid.
I wanted to give a name to people who are constantly preoccupied with their own beauty or greatness.
En hij noemde hen narcisten.
And he called them narcissists.
Dus, en dit allemaal naar aanleiding van de Narcissus Garden van Yayo Kusama.
So, all of this is in response to the Narcissus Garden by Yayoi Kusama.
Die daar dus een beetje spot mee dreven.
They were therefore making a bit of a joke about it.
Ja, maar het is gezien dus in al die...
Yes, but it has been seen in all those...
In al die ballen kun je jezelf zien.
In all those balls, you can see yourself.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Er worden ook veel foto's van ingenomen.
Many photos are also taken.
Ja, narcissisme.
Yes, narcissism.
Ja, die foto's, dat is ook wel interessant bij die...
Yes, those photos, that is also quite interesting with those...
Daar kunnen we straks over hebben, over Instagram.
We can talk about that later, about Instagram.
Dat ze daar ook op inspeelt.
That it also responds to that.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Ja, maar dus...
Yes, but so...
Die tentoonstelling werd daar dus echt snel weggedreven.
That exhibition was really swept away quickly there.
Ja.
Yes.
Het mocht daar niet blijven.
It could not remain there.
Dat werd niet geapprecieerd.
That wasn't appreciated.
Nee.
No.
Ja, zij was niet uitgenodigd.
Yes, she was not invited.
Nee, inderdaad.
No, indeed.
Nee.
No.
En zij was ook helemaal nog niet bekend.
And she was not known at all yet.
Hoe grappig dat die daar gewoon is gaan droppen.
How funny that he just went ahead and dropped that there.
Maar ik snap niet hoe dat...
But I don't understand how that...
Nee, ik ook niet.
No, me neither.
Maar ik denk dat dat een beetje een...
But I think that's a bit of a...
Je kunt toch niet toevallig met een hele vrachtwagen vol zilveren ballen passeren?
You can't just happen to pass by with a whole truck full of silver balls, can you?
Ja, maar zo niet.
Yes, but not like that.
Niet op mij letten.
Don't pay attention to me.
Ik sta gewoon...
I'm just standing...
Ik zit hier een bochtje.
I'm sitting here in a corner.
Ja, sorry, maar dat is wel raar.
Yes, sorry, but that's quite strange.
Ik vind dat wel leuk.
I find that quite nice.
Dat je dat in de nacht eens ziet.
That you see that at night.
Ik hou van zo'n verhaal.
I love such a story.
Ja, ik ook.
Yes, me too.
Zo'n mensen die echt...
Such people who really...
Die waren zo...
They were so...
Ja, zij was zeker van zichzelf van...
Yes, she was certainly confident about...
Ik...
I...
Mijn ideeën zijn goed.
My ideas are good.
Allee, snap je?
Come on, do you get it?
Zo doorgaan en zo ambitieus.
Keep going like this and stay so ambitious.
En ook al dat mensen zeggen van...
And even all that people say about...
Nee, jij mocht niet komen naar de Biennale.
No, you were not allowed to come to the Biennale.
Nee.
No.
Je wordt niet uitgenodigd.
You are not invited.
Het is echt niet de bedoeling dat jij komt, maar...
It's really not the intention for you to come, but...
En toch staat zij daar.
And yet she stands there.
Ja.
Yes.
Zou ik het nu niet moeten proberen.
Shouldn't I try it now?
Ook zo vrolijk.
So cheerful too.
Hé, wil jij een balletje kopen?
Hey, do you want to buy a ball?
Hé!
Hey!
Ja, want dat die ballen ook werden verkocht aan 2 euro...
Yes, because those balls were also sold for 2 euros...
Had zij zelf verklaard dat dat een beetje is tegen het kapitalisme ook weer.
She had stated herself that this is somewhat against capitalism again.
Dat kunst veel te duur wordt gekocht.
That art is being bought for much too high a price.
Ja, want 2 euro, dat is niks.
Yes, because 2 euros is nothing.
Allee, het zal niet...
Come on, it won't...
Jawel, van deze...
Yes, from this...
2 dollar, ja.
2 dollars, yes.
Er stond 2 dollar, maar ja, dat is in Amerika.
It was 2 dollars, but yes, that's in America.
Dat is een Amerikaanse.
That is an American.
Ja.
Yes.
Dus heel weinig verkoopt.
So very little sells.
Voor heel weinig verkoopt.
Selling for very little.
Maar dus die...
But so that...
Ik spoor eigenlijk elkaars kunstwerk.
I actually track each other's artwork.
Elk is ook wel een kunstwerk.
Each is also a work of art.
Het is een soort performance ook.
It is a kind of performance as well.
Ja.
Yes.
Komt ook wel in veel musea.
Also appears in many museums.
En dat wordt nog wel gedaan.
And that is still being done.
In de Narcissus Garden.
In the Narcissus Garden.
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
Maar jammer, want op die foto's is dat buiten.
But it's a pity, because that's outside in those photos.
En ik vind dat veel mooier als dat buiten is.
And I find that much more beautiful if it's outside.
Want in musea nu is altijd binnen.
Because in museums it is always indoors now.
En dat effect is anders.
And that effect is different.
Dat is mooier als dat buiten in de natuur staat.
That is more beautiful than what is outside in nature.
Het is gewoon ook om een herinnering te doen van dat zij dat wel heeft gedaan.
It is just to serve as a reminder that she did do that.
Ja.
Yes.
Maar dus, ja, dat verhaal erachter vind ik heel tof.
But yes, I really like the story behind it.
Ja.
Yes.
Maar dus, zij gaat verder in New York.
But she is going further in New York.
Maar ze heeft eigenlijk helemaal niet zoveel succes.
But she doesn't really have that much success.
Ook, ja, zij is Japanse meester.
Yes, she is a Japanese master.
Allee, zij komt al als immigrant in Amerika.
Well, she is already coming as an immigrant to America.
En ze is ook nog eens een vrouw.
And she is also a woman.
Dat is ook wel...
That is also...
Dat maakt het er ook niet makkelijker op, vraag ik.
That doesn’t make it any easier, I ask.
Nee, nee, nee.
No, no, no.
Wel zijn we al wel de jaren zestig.
Well, we are already in the sixties.
Dus dan begint wel al het emancipatie van de vrouw al veel meer naar boven.
So then the emancipation of women really starts to come to the forefront much more.
Maar dan nog altijd...
But still...
Maar dan nog altijd, zelfs in deze tijd, jammer genoeg, blijven mannen van boven staan.
But still, even in this time, unfortunately, men continue to stand above.
Ja, dat is stom.
Yes, that's stupid.
In de rang.
In the line.
Allee, ik zoek even dat ding dat die...
Come on, I'm just looking for that thing that that...
Ah, ja, dus.
Ah, yes, so.
Zij had commercieel eigenlijk weinig succes in het begin.
She had little commercial success in the beginning.
Ze was ook nog niet bekend.
She was also not yet known.
Dat is logisch, dan betalen mensen nog niet veel.
That makes sense, then people don't pay very much yet.
Maar ja, ze had wel veel ideeën over dat...
But yes, she had a lot of ideas about that...
Dat repetitieve.
That repetitive.
Extreem veel.
Extremely a lot.
En in de kunstwereld, iedereen wist wel, denk ik, wie zij was in New York.
And in the art world, I think everyone knew who she was in New York.
Maar ineens begon Warhol, die iedereen wel kent, en die Warhol, ook met dat repetitieve.
But suddenly Warhol, whom everyone knows, and that Warhol, also with that repetitive style.
En die had keiveel succes.
And that was hugely successful.
Ja, met de zeefdrukken.
Yes, with the screen prints.
Ja, en zeefdrukken en ook nog iets anders.
Yes, and screen printing and also something else.
Ja, die gebruikten...
Yes, they used...
Ja, ideeën van herhaling, inderdaad.
Yes, ideas of repetition, indeed.
Ja, herhaling en die banale voorwerpen en zo, hè.
Yes, repetition and those banal objects and so on, right?
Zo, colaplisjes ergens zetten en...
So, putting colaplies somewhere and...
En ik denk dat dat echt wel een steek moet zijn van...
And I think that must really be a jab from...
Ja, en die heeft daar dan wel succes mee.
Yes, and he is successful with that.
Ja, want Indoor wil succes direct in die Warhol.
Yes, because Indoor wants success directly in that Warhol.
Ja, wel.
Yes, indeed.
Jawel.
Yes indeed.
En ja, wel tragisch, want daarna, ze ziet het echt niet meer zitten.
And yes, quite tragic, because afterwards, she really can't see it anymore.
En zij wil het zelfmoord plegen en ze gooit zich van een gebouw.
And she wants to commit suicide and she throws herself off a building.
Ja.
Yes.
Maar zij heeft het wel overleefd.
But she has survived it.
Maar dat was wel even een moment van...
But that was quite a moment of...
Ja, ze komt echt wel in een depressie, ja.
Yes, she is definitely going into a depression, yes.
Ja, ze is ook al veel opgenomen met burn-outverschijnselen in het ziekenhuis en zo.
Yes, she has already been admitted to the hospital several times with burnout symptoms and such.
En dat is het moment dat zij denkt van, oké, ik moet gewoon terug naar Japan.
And that's the moment she thinks, okay, I just have to go back to Japan.
En ik ga mij laten opnemen.
And I am going to check myself in.
En sinds toen zit ze dus in die instelling.
And since then she has been in that institution.
Wel echt tragisch.
Well really tragic.
Ja, maar zelfs in die instelling is het ook niet goed gegaan, hè.
Yes, but even in that setting, it didn't go well either, did it?
Het is ook nog altijd wel echt depressief.
It is still really depressing.
En nu, ik weet dat nooit, maar...
And now, I never know, but...
Ja, we kunnen niet...
Yes, we cannot...
Ja.
Yes.
Het stond wel echt in...
It was really in...
Ja.
Yes.
Het heeft haar wel echt erge jaren beleefd.
It has really experienced some terrible years.
Ja, dat zou wel.
Yes, that would be.
Zeker, zij keert terug naar Japan, waar zij helemaal niet geapprecieerd wordt, hè.
Sure, she returns to Japan, where she is not appreciated at all, right?
Nee.
No.
Maar er was wel in die psychiatrie, en daar heeft haar een beetje geregeerd, heeft ze ook gezegd,
But there was indeed in that psychiatry, and there she ruled a bit, she also said,
is er dus een psychiater, een dokter, en die doet aan kunsttherapie.
So there is a psychiatrist, a doctor, and he practices art therapy.
Dus die heeft snel door dat Kusama best wel heel kunstig is en handig, en vooral met handwerken.
So they quickly realize that Kusama is quite artistic and skilled, especially with handicrafts.
En die staat voor van, ja, je moet gewoon echt blijven schilderen, want dat is nog altijd wel wat je leuk vindt.
And that means, yes, you really just have to keep painting, because that's still something you enjoy.
Dat is gewoon het economische.
That is just the economic part.
Ja, heel moeilijk, waarschijnlijk.
Yes, very difficult, probably.
En de druk dat mensen hadden op u, en dat bijvoorbeeld Andy Warhol en dan andere artiesten zijn,
And the pressure that people had on you, and that, for example, Andy Warhol and then other artists are,
is wel beter uit de hoek gekomen, en die mannenwereld, en heel die stress.
has come out better, and that men's world, and all that stress.
Ja, de kunst, dat was echt wel een mannenwereld, toch?
Yes, art was really a man's world, wasn't it?
Ja, de kunst en de stress moesten elke keer uit elkaar gehaald worden.
Yes, the art and the stress had to be separated every time.
Ja, en ik denk ook sowieso, het ding om van je hobby je werk te maken, is ook wel iets
Yes, and I also think, in any case, making your hobby your work is something.
waardelijks, hè.
It's worth it, isn't it?
Ook gecritiseerd worden op je eigen creatieve...
Also be criticized for your own creativity...
Dat vind ik ook wel echt heftig.
I also find that really intense.
Dat is, als mensen zeggen, dat is niet mooi, dan denk je wel van,
That is, when people say, that's not nice, you do think,
ja, maar ik heb mijn leven daarin gesloten.
Yes, but I have closed my life within that.
Dat ben ik.
That's me.
Je kunstwerk is wel gewoon een representatie van jezelf.
Your artwork is just a representation of yourself.
En als mensen dan gaan zeggen, dat is niks waard en zo, dat is ook wel...
And when people start saying, that's not worth anything and so on, that's also...
Dus het is echt een neerwaartse spiraal.
So it's really a downward spiral.
Ja.
Yes.
Die dokter heeft haar geholpen best wel met die kunsttherapie, van niet dat op te geven,
That doctor has really helped her with that art therapy, not to give up on it.
en vooral echt doen wat je leuk vindt, maar dat was een beetje verloren in New York,
and especially really doing what you enjoy, but that got a bit lost in New York,
en je moest echt dat zelf terugvinden in Japan.
and you really had to find that out for yourself in Japan.
Ja, en dan heeft ze zich wel kunnen herpakken, en dan gaat ze een solotentoonstelling doen in Tokio.
Yes, and then she was able to recover, and she is going to have a solo exhibition in Tokyo.
En dat is wel echt een mooi moment, denk ik, voor haar,
And I think that's really a beautiful moment for her.
dat die eindelijk geapprecieerd wordt in haar eigen land.
that it is finally appreciated in her own country.
Want nu is er ook in de hoofdstad Tokio dus een heel Yoyokusama-museum.
Because now there is also a whole Yoyokusama museum in the capital Tokyo.
Zalig.
Blissful.
Echt wel mooi.
Really beautiful.
Ja, dat vind ik echt mooi.
Yes, I really think that's beautiful.
Vanaf hier begint het ook eigenlijk haar leven goed te gaan.
From here, her life actually starts to go well.
Ja, maar vooral haar kunstcarrière is echt...
Yes, but especially her art career is really...
Vanaf de jaren tachtig is dit wel.
Since the eighties, this has been the case.
Maar ze heeft wel een paar jaar echt eerst het slecht gehad in die instelling,
But she really had a few years of being treated poorly in that institution first,
maar dan heeft ze zich echt kunnen herpakken, en je raadt het nooit, 1993,
but then she really managed to bounce back, and you won't believe it, 1993,
wordt ze uitgenodigd op de Biennale.
Is she invited to the Biennale?
Nee, dat had ik nog niet gehoord.
No, I hadn't heard that yet.
Jawel!
Yes indeed!
Dus wacht, hè.
So wait, huh.
Leuk!
Nice!
Het was in 1966 dat ze daar illegaal met haar bodden stond,
It was in 1966 that she was there illegally with her nets.
en in 1993 wordt ze uitgenodigd.
and in 1993 she is invited.
Dat kan ik altijd filmen.
I can always film that.
En zij is de eerste Japanse artiest daar.
And she is the first Japanese artist there.
Ook wel mooi, hè?
Nice as well, isn't it?
Ja.
Yes.
Amai, goed, oké.
Wow, good, okay.
Die solotentoonstelling.
That solo exhibition.
En wat doet ze dan met de toestelling?
And what does she do with the device?
Dat weet je niet.
You don’t know that.
Dat weet ik wel.
I know that.
Amai.
Wow.
Dat was hard.
That was hard.
Dat weet ik wel.
I know that.
Daar heeft ze haar eerste Infinity Room.
There she has her first Infinity Room.
Ah, oké.
Ah, okay.
En dat is echt wel een gigantisch succes.
And that is truly a massive success.
Dat is ook...
That is also...
Ik heb al twee keer, of misschien drie keer, in die kamer mogen staan,
I have been allowed to stand in that room twice, or maybe three times.
en dat is wel echt wel jammer, want dat is heel gelimiteerd.
and that is really a shame, because that is very limited.
Je mag daar maar een minuut staan, denk ik.
I think you can only stand there for a minute.
Dat wordt echt getimed met een opzichter die echt aan die deur staat,
That is really timed with a supervisor who is actually standing at that door,
die je wordt binnengelaten, en na een minuut, of misschien dertig seconden...
that you are let in, and after a minute, or maybe thirty seconds...
Twee minuten.
Two minutes.
Ja?
Yes?
Ja, wel, dus ze werd...
Yes, well, so she became...
Vertel dat ook, maar dat is ook haar keuze om dat te doen.
Tell that too, but it is also her choice to do that.
Dus je mag daar zelf niet verliezen.
So you must not lose there yourself.
Maar vertel anders wat dat is.
But otherwise, tell me what that is.
Maar het liefst...
But preferably...
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
Dus Infinity Room, dat is eigenlijk een blok.
So Infinity Room, that's actually a block.
Van buiten ziet dat er gewoon niks uit.
From the outside, it just looks like nothing.
Maar dus je staat binnen, en dat is een kamer vol spiegels.
But you stand inside, and it's a room full of mirrors.
Dus ja, en als er twee spiegels over elkaar staan,
So yes, and if there are two mirrors on top of each other,
dan wordt dat eigenlijk oneindigheid.
then that actually becomes infinity.
Dat blijft elkaar spiegel, spiegel, spiegel.
That keeps reflecting each other, mirror, mirror, mirror.
En dat is op zich al een heel cool gegeven.
And that in itself is already a very cool fact.
En zij heeft daar dan verschillende versies van.
And she has different versions of it there.
Ofwel...
Either...
Brandt er gewoon licht, en dan heeft ze daar allemaal rood-witte poppetjes.
There's just light burning, and then she has all those red-and-white little figures there.
En ook, dat is heel cool, dan zie je precies...
And also, that's really cool, then you can see exactly...
Je staat precies in een oneindig park.
You are standing in an infinite park.
Geen ruimte.
No space.
Vol poppetjes.
Full of little dolls.
Vol groen...
Full green...
Vol...
Full...
Geen groen gras, maar dan allemaal rood-witte...
No green grass, but then all red-white...
Heel speciaal.
Very special.
Maar zij heeft ook een donkere Infinity Room.
But she also has a dark Infinity Room.
En dat is met allemaal lichtjes en water ook rond je.
And that is all with lights and water around you too.
Je hebt maar een beperkt stukje waar je op kunt wandelen.
You only have a limited area where you can walk.
En dan zie je oneindig veel verkleurde lichtjes.
And then you see infinitely many colored lights.
Ik dacht echt zo...
I really thought like this...
Het is een deur dat je op kunt doen in alle z'n wonderland.
It is a door that you can open into all its wonderland.
Dat is magisch.
That is magical.
Dat is echt...
That is really...
Je kunt daar niet...
You can't there...
Ik heb dat nog niet gezien, maar ik kan dat wel voorstellen.
I haven't seen that yet, but I can imagine that.
Dat is echt magie.
That is really magic.
Je stapt echt binnen.
You really step inside.
En zeker omdat je ook maar een beperkte tijd hebt,
And certainly because you have only a limited amount of time,
is dat echt van...
is that really from...
Ik wil er blijven kijken.
I want to stay and watch.
Ik had echt zo'n nadien...
I really had such a feeling afterwards...
Maar dat is dus het ding.
But that's the thing.
Zij zegt dat de magie verdwijnt als je daar te lang in blijft.
She says that the magic disappears if you stay there too long.
Je verliest je daarin.
You lose yourself in it.
En je beseft ook de spiegels.
And you also realize the mirrors.
Je beseft dat dat slechter is geplakt.
You realize that is worse adhered.
Of dat dat niet goed gaat.
Or that it's not going well.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Maar dat is echt zo...
But that is really true...
Je begint zo'n stress.
You're starting to get so stressed.
Dus je wilt echt zo nog daar kijken en daar kijken.
So you really want to look there and look there.
En dan gaat die deur open en is gedaan met het feest.
And then the door opens and the party is over.
Want dat is echt zo...
Because that is really true...
Je stapt binnen.
You step inside.
Dat is echt een...
That is really a...
Ja, al is je wonderland.
Yes, it's your wonderland.
En dan stap je gewoon terug buiten.
And then you just step back outside.
En dan sta je gewoon weer in de normale wereld.
And then you are just back in the normal world.
Ja, dat is heel, heel cool.
Yes, that is very, very cool.
Dat is echt een onderdompeling in iets heel speciaals.
That is truly an immersion in something very special.
En dat is zo'n cool idee van die.
And that's such a cool idea of hers.
Dus ja, daar breekt hij ook helemaal mee door.
So yes, he's breaking through completely there as well.
Er zijn er ook echt wel veel, denk ik.
I think there are indeed quite a few.
Maar ja, daar heb ik nog niet over nagedacht.
But yes, I haven't thought about that yet.
Ik dacht eigenlijk gewoon dat dat gelimiteerd was.
I actually just thought that was limited.
Omdat...
Because...
Dat is altijd ook een wachtrij en zo.
There is always a queue and such.
En ik weet nog dat wij daar waren.
And I still remember that we were there.
En dat we echt zo'n timeslot van...
And that we really have such a timeslot of...
Vanaf dan en dan mogen jullie naar de Infinity Room.
From then on, you may go to the Infinity Room.
Ah, oké.
Ah, okay.
Nee, nee.
No, no.
Zij zei dat ook in een andere doken van...
She said that in another dive of...
Zo blijft die magie er.
That way, the magic remains.
Ja, en anders is die magie direct weg.
Yes, and otherwise that magic is gone immediately.
En nu herinnert jij je dat ook als iets...
And now you remember that as something...
Ik zie dat als iets magisch.
I see that as something magical.
Jawel, ja.
Yes, indeed.
Maar als je daar misschien tien minuten had gestaan...
But if you had maybe stood there for ten minutes...
Nee, want dat is waar.
No, because that is true.
Want ik was dus één keer gegaan.
Because I had gone once.
En een paar maanden later was ik nog eens gegaan met vriendinnen.
And a few months later, I went again with friends.
En de eerste keer...
And the first time...
Ik weet nog...
I still remember...
Ik was daar echt de avond ervoor...
I was really there the night before...
Ik keek echt keihard uit naar dat moment...
I was really looking forward to that moment...
Dat ik eindelijk in die kamer binnen mocht.
That I was finally allowed to enter that room.
Dus dat was echt magisch.
So that was really magical.
Maar dus de tweede keer dat ik daar naartoe ging...
But so the second time I went there...
Was dat van...
Was that from...
Ah ja, oké.
Ah yes, okay.
Dus ik mag naar binnen.
So I can go inside.
Ik zie het.
I see it.
Inderdaad, de tweede keer was al minder...
Indeed, the second time was already less...
De magie is al minder.
The magic is already less.
Minder, ja.
Less, yes.
Maar toch nog steeds...
But still...
Ik vind dat heel leuk.
I really like that.
Want door heel haar carrière is dat echt...
Because throughout her entire career, that is really...
Eén repetitief ding van pokken dat...
One repetitive thing about pox that...
Jezelf verliezen in een oneindige ruimte.
Losing yourself in infinite space.
En bang zijn voor leegtes.
And to be afraid of emptiness.
En vooral van...
And especially from...
Ik denk dat altijd een beetje met z'n dood eigenlijk.
I always think a little about his death actually.
Zodat dat dan eindigt.
So that it ends then.
Ook bijvoorbeeld die polkadot, ze hebben het al gezegd.
Also, for example, that polka dot, they have already said it.
Dat staat voor...
That stands for...
Ah ja, de polkadot.
Oh yes, the polka dot.
Dus die stippe.
So that dot.
Ja, die stippe dat ze eigenlijk doet.
Yes, that's actually what she does.
Zij beschrijft er eigenlijk van dat dat lijkt...
She actually describes that it seems...
Je komt daar eigenlijk in alles tegen.
You actually come across everything there.
Zoals in de sterren.
As in the stars.
De vorm van de zon.
The shape of the sun.
De vorm van de maan.
The shape of the moon.
En ja, die polkadot geeft daar ook een soort van rust.
And yes, that polka dot also provides a kind of calmness there.
Omdat die zo gewoon rond zijn.
Because they are so common around.
Ja.
Yes.
Je komt daar ook perfect symmetrischer in.
You also arrive there perfectly more symmetrical.
En ook gevoelloos.
And also numb.
Stond erbij.
Stood by.
Ja, maar ik kan me dat wel voorstellen.
Yes, but I can imagine that.
Voor het zoals man...
For the like man...
Hoe heet dat?
What is that called?
Mandalen, zeg je.
Mandolins, you say.
Zo inkleurde vroeger.
That's how it used to be colored.
Ja.
Yes.
Dat is ook...
That is also...
Dat geeft iets rustgevends.
That gives a sense of calm.
Zoals stipjes steken.
Like little dots sticking out.
Dat geeft echt wel iets rustgevends.
That really gives a sense of tranquility.
Ja, dat is waar.
Yes, that is true.
En zij zegt dat die polkadots dus een soort van beweging worden.
And she says that those polka dots become a kind of movement.
En ook een...
And also a...
Ja, een weg tot oneindigheid.
Yes, a road to infinity.
Ja, repetitief.
Yes, repetitive.
Want ze oefent ook daarmee met grote en kleine naast elkaar te zitten en zo.
Because she also practices sitting next to big and small, and so on.
En in elk...
And in each...
Je hebt echt al heel veel geëxperimenteerd.
You have really experimented a lot already.
Voilà.
There you go.
Elk voorwerp.
Every object.
Of zelfs twee op elkaar.
Or even two on top of each other.
Dus elk voorwerp...
So every object...
Ja, ik weet niet.
Yes, I don't know.
Ja, ik vind dat heel cool dat dat blijft terugkomen.
Yes, I think it's really cool that it keeps coming back.
En die oneindigheid.
And that infinity.
Ja.
Yes.
Die...
That...
Ja, heel cool.
Yes, very cool.
Heel cool.
Very cool.
Dus dan moeten we misschien nog ook hebben over die obliteration rule.
So then we might also have to talk about that obliteration rule.
Ja, dat is een werk dat jij hebt gekozen.
Yes, that is a job that you have chosen.
Ja, ik vond dat echt heel cool.
Yes, I found that really cool.
En dat is in 2002 is de eerste gekomen.
And the first one came in 2002.
En dat is één kamer.
And that is one room.
Dus in een museum.
So in a museum.
Ik dacht de eerste dat dat in Japan was.
I thought the first one was in Japan.
Maar ik ben niet zeker.
But I'm not sure.
En dat is een...
And that is a...
Een hele ruimte dat ze elke keer heeft ingericht.
A whole room that she has arranged every time.
Met alleen maar witte meubels.
With only white furniture.
Dus echt alles wit.
So really everything is white.
Bijvoorbeeld, er was ook een soort van valse appelsien die ook wit was geschilderd.
For example, there was also a kind of fake orange that was painted white.
Echt grappig.
Really funny.
Oké.
Okay.
Ja, en zo ook een speelgoedje.
Yes, and also a toy.
Allee, zo'n speelgoedpaardje.
Oh, such a toy horse.
Het is echt een woonkamer.
It is really a living room.
Echt een woonkamer.
Really a living room.
Het is niet gewoon een bank dat er staat.
It's not just a bench that is there.
Ah, nee.
Ah, no.
Wel, dus een woonkamer eigenlijk helemaal wit.
Well, so a living room completely white, actually.
Echt in wit gedopt.
Truly dipped in white.
Maar echt extreem.
But really extreme.
Extreem wit.
Extremely white.
Geen enkel pootje van een stoel of zo.
No leg of a chair or anything like that.
Niks, niks, niks.
Nothing, nothing, nothing.
Alles is wit.
Everything is white.
En dan krijg je dus...
And then you get...
Maagdelijk wit.
Virgin white.
Maagdelijk wit, ja.
Virgin white, yes.
Dus dat wordt toch gezegd?
So that's what is being said then?
Ja, maagdelijk wit.
Yes, virgin white.
Ja, ja.
Yes, yes.
En dan krijg je dus eigenlijk een stickervel.
And then you actually get a sticker sheet.
Krijg je in het begin van de tentoonstelling.
You will receive it at the beginning of the exhibition.
En dan mag je dat in die ruimte plakken waar je dat ook wilt doen.
And then you can stick it in that space wherever you want to do it.
Ja.
Yes.
En dat was juist haar coole ding.
And that was exactly her cool thing.
Zij had de stickers gemaakt en ze had gekozen welke kleuren dat waren.
She had made the stickers and she had chosen which colors they were.
De grootte van de stickers.
The size of the stickers.
Dus dat zijn allemaal ronde stickers.
So those are all round stickers.
Ja.
Yes.
Stippen.
Dots.
Heel kleurrijk.
Very colorful.
Heel kleurrijk, maar de kleuren wel die zij had gekozen.
Very colorful, but the colors that she had chosen.
Dus dat was wel belangrijk.
So that was quite important.
Dat was belangrijk voor haar, want zij moest wel de kleuren kiezen.
That was important to her because she had to choose the colors.
Oké.
Okay.
En ook de meubels.
And also the furniture.
Maar ze wou wel dat eigenlijk mensen dat gingen aanvullen.
But she did want people to actually add to that.
Dus eigenlijk haar werk is...
So actually her work is...
Heel interactief eigenlijk.
Very interactive actually.
Interactief.
Interactive.
En dat is juist haar ding van hoe gaan mensen dat hier inkleden.
And that is exactly her thing, how are people going to shape that here.
En tegen het einde van de tentoonstelling...
And towards the end of the exhibition...
En op reageren.
And respond.
En op het einde van de tentoonstelling is dus heel die ruimte gevuld.
And at the end of the exhibition, that whole space is filled.
En die heeft echt al heel de wereld rondgereisd.
And he has really traveled all around the world.
En als je die nu eens gaat zien, is ze bijna helemaal volgeplakt.
And if you go see it now, it's almost completely covered.
Maar ik denk nog wel dat je een sticker wel krijgt.
But I still think you'll get a sticker.
Echt?
Really?
Ja, dat is echt...
Yes, that is really...
Oh, dat is wel cool.
Oh, that's pretty cool.
Nou, zelfs op het plafond hebben mensen al geplakt.
Well, people have already stuck things on the ceiling.
Ja, dat zou wel.
Yes, that would be fine.
Dat mensen hebben vastgehouden en op het plafond hebben gepakt en zo.
That people have held on to and grabbed on the ceiling and so.
Echt overigens geen enkel stipje wit meer.
Indeed, not a single dot of white left anymore.
Oké.
Okay.
Die foto's zijn ook echt cool.
Those photos are really cool too.
Ja.
Yes.
Dat lijkt ook alsof het ook altijd zo is geweest.
That also seems like it has always been that way.
Je denkt echt niet van vroeger was dat wit.
You really don't think that used to be white.
Ja, nee.
Yes, no.
En ook dat mensen die kunst zelf...
And also that people who create art themselves...
Ja.
Yes.
Ja, dat is ook wel met haar kunst super toegankelijk.
Yes, that makes her art very accessible too.
Je moet echt geen kunstwetenschappen daarvoor hebben gestuurd.
You really shouldn't have sent art history for that.
Dat is een zeg.
That is quite a statement.
Dat is een motje.
That is a moth.
Dus Rik heeft haar nog...
So Rik still has her...
Rik heeft haar nog...
Rik still has her...
Iemand naar je vragen gesteld in mijn studierichting.
Asking someone about your study direction.
Maar echt, dat moet je toch geen kunstwetenschappen studeren?
But really, you shouldn't have to study art sciences for that, right?
Nee, maar...
No, but...
Dat kan ik toch ook zeggen?
I can say that too, right?
Nee, maar je snapt wat ik bedoel, hè.
No, but you understand what I mean, right?
Dat is gewoon echt super interactief.
That is just really super interactive.
Echt mensen die ook niet van kunst houden.
Really people who also don't like art.
Nee, kinderen ook gewoon.
No, children too, just like that.
Kinderen.
Children.
Bijvoorbeeld die bollen, dat je jezelf daarin kunt zien.
For example, those spheres, in which you can see yourself.
Die lichtkamer, dat is magisch.
That light room, it is magical.
Allee, die spiegelkamer.
Come on, that mirror room.
Want ik weet echt nog, wij zijn daar echt als kleine kinderen.
Because I really remember, we are really there like little children.
Mijn zus en ik, wij waren met de familie in Rotterdam.
My sister and I, we were with the family in Rotterdam.
Museum Boijmans van Beuningen.
Museum Boijmans van Beuningen.
Die hebben ook een spiegelkamer.
They also have a mirror room.
De ene met gewoon licht.
The one with regular light.
En dus de poppetjes met wit en rood.
And so the little figures with white and red.
En ik weet echt nog dat we dat supercool vonden.
And I really still remember that we thought that was super cool.
Maar ik had geen flauw idee wie Yayoi Kusama was.
But I had no clue who Yayoi Kusama was.
Toch keileuk, dat?
Still really fun, isn't it?
Dus ja, wel.
So yes, indeed.
Hopelijk zeggen wij die naam eigenlijk juist.
Hopefully, we are actually pronouncing that name correctly.
Kusama.
Kusama.
Jawel, ja.
Yes, indeed.
Ja, maar die Yayoi, dat was zo'n Yuyay of zo.
Yes, but that Yayoi, that was such a Yuyay or something.
Ja, ik weet dat niet.
Yes, I don't know that.
Ja, sorry, maar ik ben nog altijd wel een enige ontstaan.
Yes, sorry, but I am still a unique being.
Dus ik kan dat niet.
So I can't do that.
Ja, maar wel, we hadden dat misschien moeten opzoeken.
Yes, but we probably should have looked that up.
Ja, dat is waar.
Yes, that is true.
Ja.
Yes.
Oké.
Okay.
Kusama, daar ben ik wel zeker van.
Kusama, I am quite sure of that.
Ja, als ik die Amerikaanse verdiener van haar hoorde praten,
Yes, when I heard that American earner talking about her,
die ook curator is, die zei Kusama.
who is also a curator, said Kusama.
Ja, maar Yayoi.
Yes, but Yayoi.
Ja.
Yes.
Oké.
Okay.
Maar dus ja, zelfs als je geen flauw bedoeling hebt van wie die kunst van haar is,
But yes, even if you have no idea who the art belongs to,
en je weet ook niet dat dat haar therapie is of zo,
and you also don't know that that's her therapy or something,
dat blijft echt leuke kunst.
that really remains fun art.
Super toegankelijk.
Super accessible.
En dat is ook wel echt de reden waarom zij zo bekend is geworden, denk ik.
And I think that is really the reason why she has become so famous.
Omdat, ja, gewoon ook mensen die niet van kunst houden,
Because, yes, just people who do not like art,
die kunnen dat appreciëren.
they can appreciate that.
Ja.
Yes.
Omdat dat zo interactief is.
Because it is so interactive.
We hebben het nog niet over de pompoenen gehad.
We haven't talked about the pumpkins yet.
Ja.
Yes.
Dus ja, haar lievelingsgroente is dus pompoen.
So yes, her favorite vegetable is pumpkin.
Dat vindt ze echt heel mooi en sierlijk.
She really finds it very beautiful and graceful.
Ze is daar helemaal obsessed mee.
She is completely obsessed with it.
Dat wordt ook heel veel gebruikt.
That is also used very often.
En dat is echt typisch haar, de pompoenen die uit de grond komen,
And that is really typical of her, the pumpkins that come out of the ground,
en dan ook met stippeltjes bedekt.
and then also covered with little dots.
Ja, die bedekt ze dan ook met stippeltjes.
Yes, she also covers them with dots.
En dat zijn dus grote ronde vruchten die haar fascineren, zegt ze.
And those are big round fruits that fascinate her, she says.
En ook haar vader had...
And also her father had...
Een zaadverdelingsbedrijf.
A seed distribution company.
Dus ik denk dat hij haar zaden verkocht.
So I think he sold her seeds.
En zij zegt over die pompoenen dat haar alter ego is, eigenlijk.
And she says about those pumpkins that her alter ego is, actually.
Net als ik kunnen mijn geliefde pompoenen
Just like me, my beloved pumpkins can.
onder moeilijke omstandigheden groeien.
growing under difficult circumstances.
Oh, dat is wel...
Oh, that is indeed...
Ik weet niks over pompoenen.
I know nothing about pumpkins.
Ja, die groeien overal.
Yes, they grow everywhere.
En ook omdat het gewoon de grappigste groente zijn is.
And also because it is simply the funniest vegetable.
Ja, het is kei leuk.
Yes, it is really fun.
Ik zie daar wel niks grappig aan, persoonlijk.
I don't see anything funny about that, personally.
Nee, nee.
No, no.
Ik heb al wat raardere dingen gezien.
I have seen some stranger things.
Maar dus...
But so...
Ja, pompoenen komen ook heel veel voor.
Yes, pumpkins are also very common.
En rozachtige pompoenen ook.
And pinkish pumpkins too.
Dat is een heel groente.
That is a very vegetable.
Maar wees op, het is alles in grond.
But be careful, it is all in the ground.
Inderdaad, zij heeft ook gewoon echt haar eigen wereld gecreëerd.
Indeed, she has truly created her own world.
Ja.
Yes.
Dingen die niet bestaan, maar gewoon...
Things that don't exist, but just...
En ook...
And also...
Ik was dus naar een overzichtstentoonstelling gaan kijken.
So I went to see a retrospective exhibition.
Allemaal van Yayoi Kusama.
All from Yayoi Kusama.
En dat was echt haar wereld.
And that was really her world.
Je wandelde echt in die wereld.
You really walked in that world.
Soms vind je ook dat die kamers heeft...
Sometimes you also find that those rooms have...
En dat is voor het helemaal geel, die kamer, met ook stippen.
And that is completely yellow, that room, with dots as well.
Maar dat dan ook een pompoen uit die kamers komt.
But that a pumpkin also comes out of those rooms.
Want die pompoen is dan ook...
Because that pumpkin is also...
Ook geel.
Also yellow.
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
Dat dat ook weer een geheel wordt.
That it becomes a whole again.
En dan misschien als laatste, waar we ook nog niet over hebben gesproken.
And then maybe as a final point, which we also haven't discussed yet.
Waarom dat zij zo bekend is geworden, dat is ook echt wel door de opkomst van Instagram.
The reason she has become so well-known is definitely due to the rise of Instagram.
Ja.
Yes.
Omdat, dus die kunst, dat is zo grappig en vrolijk.
Because, well that art, it's so funny and cheerful.
Dat heel veel mensen daar foto's van trekken.
That a lot of people take pictures of that.
Met hun er zelf erin.
With them in it themselves.
Die spiegelkamer bijvoorbeeld.
That mirror room, for example.
Ik denk dat iedereen daar een foto in trekt.
I think everyone takes a photo there.
Dat kan me daar niet anders.
I can't help but feel that way.
Ja, maar daar speelt ze ook op in.
Yes, but she also responds to that.
Want dat vindt ze ook heel leuk.
Because she also really likes that.
Dus ze gaat ook...
So she's going too...
Ook al is ze ook best wel oud.
Even though she is quite old too.
Allee, mijn oma zit niet op sociale media.
Come on, my grandma isn't on social media.
Nee.
No.
Best oud.
Best dad.
En dan toch gaat ze helemaal in.
And yet she completely goes for it.
Ze leeft echt mee met haar tijd.
She really keeps up with her time.
En ze gaat helemaal in op die Instagram.
And she is totally into that Instagram.
En ze vindt dat juist...
And she finds that just right...
Ze zei zelfs dat mensen zoveel mogelijk foto's van Alexander moeten trekken in die spiegels.
She even said that people should take as many photos of Alexander as possible in those mirrors.
Oh, oké.
Oh, okay.
Dat vond ik wel cool, ja.
I thought that was pretty cool, yes.
Dat die dat wel...
That he does...
Want...
Because...
Ik weet niet, ik vind dat zo typisch autuin of zo.
I don't know, I find that so typically autumn or something.
Kunst.
Art.
Kunst, zo.
Art, like that.
En geen foto's.
And no photos.
Ja, ja, ik snap het.
Yes, yes, I get it.
Zij vindt dat dan wel...
She thinks so, then...
Ja, maar ik vind het dan wel grappig.
Yes, but I do find it funny.
Want in die Narcissus Garden...
Because in that Narcissus Garden...
Ja.
Yes.
Iedereen ziet foto's in die spiegels te trekken.
Everyone is taking pictures in those mirrors.
Maar dat is wel grappig.
But that's funny.
Maar die zei ook, we leven in een narcistische periode.
But he also said, we are living in a narcissistic era.
Ja.
Yes.
In een narcistisch tijdperk.
In a narcissistic era.
Ik ook wel, hè.
Me too, right?
Zeker met Instagram.
Certainly with Instagram.
Je hebt foto's van jezelf.
You have photos of yourself.
Ja.
Yes.
Dus ja, daardoor heeft ze ook heel veel succes.
So yes, that is why she has a lot of success.
En dat is wel...
And that is indeed...
Ja.
Yes.
Dat typeert haar ook wel.
That also characterizes her.
Dus dat was het, denk ik, hè.
So that was it, I think, right?
Ik weet niet of jij...
I don’t know if you...
Ja, want we hebben veel gepraat.
Yes, because we talked a lot.
Maar we kunnen nog verder praten met haar.
But we can still talk to her.
Ja, ik denk dat we nog heel lang...
Yes, I think we will be a long time...
Ik kan nog een uur over die spiegelkamer praten, denk ik.
I think I can talk about that mirror room for another hour.
Ja, ja.
Yes, yes.
Nee, dat was echt magisch.
No, that was truly magical.
Maar je moet daar gewoon echt zelf in staan.
But you really have to be there yourself.
Ik wil wel eens gaan zien, ja.
I would like to go see, yes.
Want dat was ook niet zo makkelijk.
Because that wasn't so easy either.
Maar ik wou dat gaan zien in Rotterdam.
But I wanted to see that in Rotterdam.
Maar Boymans van Beuningen, dat is nu onder reconstructie.
But Boymans van Beuningen is currently under reconstruction.
Ja.
Yes.
En die collecties staan wel over Rotterdam.
And those collections are indeed about Rotterdam.
Maar niet dat.
But not that.
Nee.
No.
Ik heb echt nog een speciaal mail gestuurd naar Boymans van Beuningen.
I really sent a special email to Boymans van Beuningen.
Maar dus dat wordt niet...
But that's not going to happen...
Dat is ook niet zo makkelijk, denk ik.
That's not so easy, I think.
Nee, maar ik denk wel dat die ook een oude werk van haar hadden.
No, but I do think they also had an old work of hers.
Dus echt van toen dat ik nog ervan woonde.
So really from when I still lived there.
Ja, ik was echt nog klein toen ik daar was gekomen.
Yes, I was really small when I got there.
Dus alleen die spiegelkamer.
So just that mirror room.
Nee, maar ik had haar gestuurd en toen hij die dag aantwoordt
No, but I had sent her and then he responded that day.
dat er wel een andere is in de collectie.
that there is indeed another one in the collection.
Ja, ik weet...
Yes, I know...
Nu ben ik niet zeker, maar ik denk dat hij zelfs in die mail had gezegd
Now I'm not sure, but I think he even said that in that email.
dat ze niet zeker waren of ze die...
that they were not sure if they...
Of dat het terugkwam.
Or that it came back.
Ja.
Yes.
Ja, dat is normaal, hè?
Yes, that's normal, right?
Ja, maar dat is...
Yes, but that is...
Een museum heeft zijn grote archieven.
A museum has its large archives.
Dat is waar, maar ja, maar dat is wel gewoon echt...
That is true, but yeah, but that is really just...
Dat is toch echt een van die paradepaartjes?
Isn't that one of those showpieces?
Ja, dat is waar.
Yes, that is true.
Ja, want dus het museum van Boymans van Beuningen is gesloten in Rotterdam.
Yes, because the Boymans van Beuningen museum is closed in Rotterdam.
Maar ze zijn bezig met dat museum opnieuw...
But they are busy with that museum again...
Allee, een nieuw gebouw te bouwen.
Come on, to build a new building.
En dat is dus eigenlijk...
And that is actually...
Ik vind dat niet architectisch.
I don't find that architectural.
Een ij...
An ice...
Ik vind dat een half glas of zo.
I think that's half a glass or so.
Een ij, een half ij.
An ice, a half ice.
Een half ij?
A half ice?
Een ij, helemaal met spiegels.
An ice, completely with mirrors.
En dat is ook...
And that is also...
Dat is echt heel cool.
That's really very cool.
Dat staat dicht bij een park.
That is close to a park.
Dat is het museumpark, denk ik.
I think that is the museum park.
Ja, het museumpark.
Yes, the museum park.
En dat is echt mooi tussen dat groen ook.
And that is really beautiful among that green as well.
En dat is grappig, want je staat zo vanonder en dan zie je de gebouwen die helemaal aan
And that is funny, because you are so far below and then you see the buildings that are completely on.
de andere kant staan.
to stand on the other side.
Die wolkenkrabbers.
Those skyscrapers.
Ja, die wolkenkrabbers.
Yes, those skyscrapers.
Ja, ja, ja, dat is...
Yes, yes, yes, that is...
Ja, dat is heel leuk.
Yes, that's very nice.
Dus als je in Rotterdam bent, zeker dat gaan we zoeken.
So if you're in Rotterdam, we'll definitely go look for that.
Zeker, want ik weet wel niet wie de architect is.
Sure, because I don't know who the architect is.
Vorig jaar was ik daar in de zomer en dat zag er...
Last year I was there in the summer and it looked...
De buitenkant zag er echt bijna af uit, dus dat zou wel...
The outside looked almost finished, so that should...
Ja, dan moet je nog aan de binnenkant gaan.
Yes, then you still have to go on the inside.
Ja, ja, het zal nog wel even duren.
Yes, yes, it will take some time.
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
Maar dus het gebouw op zich is al cool om te bezoeken.
But the building itself is already cool to visit.
Er zijn allemaal museums ook in die wijk.
There are all kinds of museums in that neighborhood as well.
En dan heb je ook een nieuw instituut en zo.
And then you also have a new institute and such.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
Oké, dus dit was, denk ik, onze vijfde aflevering.
Okay, so this was, I think, our fifth episode.
Ik vond het echt heel tof.
I really thought it was great.
Ja, ik ook.
Yes, me too.
Maar ja, ik vond vooral die...
But yeah, I mainly found that...
Er moeten daar veel foto's aan zitten, want ook vooral zij zelf is ook echt een prachtige
There must be many photos there, because especially she herself is really beautiful.
vrouw geweest.
been a woman.
Heel activistisch ook.
Very activist as well.
En ik weet niet, vooral dat zij zo heeft gestreden.
And I don't know, especially that she has fought so hard.
En ook heel...
And also very...
Heel hard in haar zelf gelooft nogal.
She believes very strongly in herself.
Ja, nog steeds.
Yes, still.
Die leeft ook wel echt in haar eigen wereld.
She really does live in her own world.
Zeker.
Certainly.
Ja.
Yes.
Ze is ook al wel oud, maar...
She is already quite old, but...
Maar we zullen foto's online zetten.
But we will post photos online.
Ja.
Yes.
Oké.
Okay.
En om te eindigen, heb jij misschien nog weetjes of tips?
And to finish, do you perhaps have any fun facts or tips?
Ah ja, die podcast misschien.
Ah yes, that podcast maybe.
Kun je daarover praten?
Can you talk about that?
Ja.
Yes.
Ja, inderdaad.
Yes, indeed.
We hebben dus een podcast, een andere podcast.
So we have a podcast, another podcast.
Ja.
Yes.
Een genaamde plantage van onze voorouders.
A named plantation of our ancestors.
Dat is van een Nederlandse openbare omroep, denk ik.
I think that's from a Dutch public broadcaster.
Ja, ja, ja.
Yes, yes, yes.
Heel mooi gemaakt.
Very beautifully made.
Want er zit ook wel geld in.
Because there is also money in it.
Ja, die zijn helemaal naar Suriname kunnen reizen.
Yes, they were able to travel all the way to Suriname.
Dus ja, daar hebben ze wel genoeg geld.
So yes, they have enough money for that.
Ik heb die nu al wel in september geluisterd.
I have already listened to that in September.
Dus ik weet niet meer...
So I don't know anymore...
Lang geleden.
A long time ago.
Exact het verhaal, maar...
Exact the story, but...
Dat gaan we ook niet vertellen, maar ik moet dat gewoon...
We're not going to tell that either, but I just have to...
Het gaat eigenlijk om een vrouw van adel.
It's actually about a woman of nobility.
Haar familie was van adel.
Her family was of noble descent.
En die ontdekt dat haar familie aandelen had in een plantage.
And she discovers that her family had shares in a plantation.
En die gaat dat dan helemaal uitzoeken.
And then they will figure it all out.
Slavernijelijk.
Slavery-related.
Ja.
Yes.
Onder ogen komen.
To come to light.
Ja, en echt een heel mooi verhaal, vind ik het.
Yes, and I really think it's a very beautiful story.
En dat heeft me echt veel bijgeleerd.
And that has really taught me a lot.
Ook omtrent de schuldvragen.
Also regarding the questions of guilt.
Ja, dat was heel goed.
Yes, that was very good.
En dat was ook qua twee werelden gezien.
And that was also seen in terms of two worlds.
De aandeelhouders, juist diegenen die de slaven timmers waren.
The shareholders, those who were the slave carpenters.
Zegt hij ook op een bepaald moment.
He also says at a certain moment.
En de slaven zelf.
And the slaves themselves.
En die bouwt echt een heel mooie vriendschap op met iemand die dan juist...
And that really builds a very nice friendship with someone who just...
Aan de andere kant stond.
On the other hand stood.
Maar toch, die leren elkaar superveel.
But still, they learn a lot from each other.
Ja, heel mooi.
Yes, very beautiful.
Ik heb daar ook echt op een bepaald moment mee gehuild.
I really cried about it at a certain point.
Ja, ik vond dat echt heel mooi.
Yes, I really thought that was very beautiful.
Echt een aanrader.
Really a recommendation.
Ik heb een lange tijd niet zo'n mooi podcast geluisterd.
I haven't listened to such a beautiful podcast in a long time.
Nee, maar letterlijk.
No, but literally.
Dat is de enige goede podcast die ik ook aan iedereen zit aan te raden.
That is the only good podcast that I also recommend to everyone.
Al sinds september zit ik er al van de daken te schreeuwen.
I've been shouting from the rooftops since September.
Ja, is echt heel goed.
Yes, it's really very good.
Dat is de mooiste podcast die ik al tot nu toe echt heb geluisterd.
That is the most beautiful podcast I have truly listened to so far.
En ik ben echt op zoek naar iets dat daar evenaart.
And I am really looking for something that compares to that.
Maar dat vind ik niet.
But I don't think so.
Nee, nee.
No, no.
Ik vond dat heel, heel mooi gemaakt.
I found that made very, very beautifully.
Ook gewoon heel actueel.
Also just very current.
Heel actueel.
Very current.
En gewoon dat je jezelf ook echt in vraag stelt.
And just that you really question yourself.
En zo'n andere dingen.
And such other things.
Ja, ook qua maatschappij.
Yes, also in terms of society.
Echt zeker een aanrader.
Definitely a recommendation.
We zullen dat ook delen op onze Instagram.
We will also share that on our Instagram.
Ja, zeker.
Yes, certainly.
Want iedereen moet die geluisterd hebben.
Because everyone should have listened to that.
Echt.
Really.
Maar bon, houden jullie goed.
But well, take care of yourselves.
Ja.
Yes.
Niet allemaal ziek.
Not all sick.
Hopelijk vonden jullie het een goede aflevering.
Hopefully, you all found it a good episode.
En degenen die weer al tot hier zijn geraakt, chapeau.
And those who have made it this far again, hats off.
Chapeau, provincie.
Hats off, province.
En wij vinden dat echt heel tof als we berichtjes krijgen waar mensen niet wel degelijk luisteren.
And we really think it's great when we receive messages from people who are indeed listening.
Ja, dus doen.
Yes, so do it.
Ik vind dat wel leuk.
I think that's nice.
En tips en zo mogen ook allemaal.
And tips and such are also all welcome.
Ja, zeker.
Yes, certainly.
Of aanvragen.
Or applications.
Ja.
Yes.
Deze was wel heel, denk ik, denk dat iedereen die ik ken.
This one was very, I think, I think everyone I know.
Ja, dat is wel echt leuk.
Yes, that's really fun.
Nee.
No.
Oké.
Okay.
Doei.
Bye.
Continue listening and achieve fluency faster with podcasts and the latest language learning research.