Jan Brokken

Beste luisteraar, leuk dat u de podcast Hilversum in gesprek hebt aangezet.

Dear listener, nice that you have tuned into the podcast Hilversum in conversation.

U gaat nu luisteren naar een gesprek met schrijver Jan Brokken.

You are now going to listen to a conversation with writer Jan Brokken.

Wilt u zelf een keer een avond bijwonen?

Would you like to attend an evening yourself sometime?

Ga dan naar bibliotheekhilversum.nl slash Hilversum in gesprek.

Then go to bibliotheekhilversum.nl slash Hilversum in conversation.

Veel plezier bij het luisteren naar deze podcast.

Enjoy listening to this podcast.

Nou, wij zitten midden in de boekenweek, Jan.

Well, we are in the middle of book week, Jan.

Je zult het wel hartstikke druk hebben, of niet?

You must be incredibly busy, right?

Ja, avond na avond.

Yes, evening after evening.

Ach, joh, joh.

Oh, come on.

Wanneer houdt het op?

When does it stop?

Zondag.

Sunday.

En waarmee houdt het op?

And where does it stop?

Waar ben je dan?

Where are you then?

Dan ben ik in Delft bij Boekhandel De Omslag.

Then I will be in Delft at Boekhandel De Omslag.

En dan is het het einde.

And then it is the end.

Ja, dat is in de...

Yes, that is in the...

Ik zie veel kerken van binnen.

I see many churches from the inside.

Een Lutherse kerk is dat.

It is a Lutheran church.

Wat?

What?

Want het is verplaatst van de synagoge naar de Lutherse kerk.

Because it has been moved from the synagogue to the Lutheran church.

Want de Lutherse kerk was groter dan de synagoge.

Because the Lutheran church was larger than the synagogue.

Ja, dat zal wel.

Yes, that will be the case.

Cru genoeg is dat zo, ja.

That's indeed cruel, yes.

Dat de Lutherse kerk groter is dan de synagoge.

That the Lutheran church is bigger than the synagogue.

Je boek staat op het moment op nummer vier in de bestsellerlijst.

Your book is currently at number four on the bestseller list.

Dus het gaat goed met je boek.

So things are going well with your book.

Ja.

Yes.

Heel goed met je boek.

Very good with your book.

Ja.

Yes.

Fijn.

Nice.

Ja, ja.

Yes, yes.

Het boek, u kent het, het staat daar bovendien ook.

The book, you know it, it's there as well.

Dus u kunt het straks kopen als u het nog niet kent.

So you can buy it later if you don't know it yet.

De Ontdekking van Holland.

The Discovery of Holland.

U hebt het, denk ik, al het een en ander over gelezen.

You have, I think, already read a thing or two about it.

Want Jan Brokken heeft erg veel publiciteit gehad, wat hem van harte gegund is.

Because Jan Brokken has received a lot of publicity, which he fully deserves.

Maar dat betekent dat wij niet alleen maar vanavond over de boekhandel, het Hotel Spaander, gaan spreken, waar dat boek over gaat.

But that means that we will not only be talking tonight about the bookstore, the Hotel Spaander, which is what that book is about.

Maar ook nog over een paar andere boeken van Jan.

But also about a few other books by Jan.

Ik hoop dat u dat een goed idee vindt.

I hope you think that's a good idea.

Wie heeft het boek, de Ontdekking van Holland, trouwens al gekocht of gelezen?

Who has bought or read the book, The Discovery of Holland, by the way?

Ah, kijk eens aan.

Ah, look at that.

En wie heeft andere boeken van Jan Brokken?

And who has other books by Jan Brokken?

Oh, kijk eens aan.

Oh, look at that.

Jan, je speelt een thuiswedstrijd.

Jan, you are playing a home game.

Ja, heerlijk.

Yes, delicious.

Helemaal.

Completely.

We kunnen er wel een quiz doen aan het eind.

We can have a quiz at the end.

Ja.

Yes.

Ja, toch nog even natuurlijk over je nieuwste boek.

Yes, let's talk about your latest book for a moment.

Wat was er voor jou nou eigenlijk zo intrigerend aan dit geheel?

What was so intriguing to you about all of this?

Kijk, ik weet dat je ermee begonnen bent in coronatijd, toen je niet kon reizen.

Look, I know you started it during the corona period when you couldn't travel.

Maar het onderwerp zat al sinds de jaren tachtig ergens in je hoofd.

But the subject had already been in your mind since the eighties.

Ja.

Yes.

Hoe heeft zich dat ontwikkeld van een ideetje wat je toen een keer bent tegengekomen,

How did it develop from an idea you came across once?

tot het boek, nou wat is het, dertig, veertig jaar later?

To the book, well what is it, thirty, forty years later?

Ja, ik las in de krant dat hotelspannen gesloten was, failliet was gegaan vanwege corona,

Yes, I read in the newspaper that the hotel span was closed, went bankrupt due to corona.

want de laatste toeristen die er kwamen, die bleven weg.

Because the last tourists who came stayed away.

Er kwamen veel Aziatische toeristen in de laatste tijd.

Many Asian tourists have come in recent times.

En dat las ik in de krant.

And I read that in the newspaper.

En toen herinnerde ik me dat ik drieënveertig jaar eerder een interview had gemaakt met de dichter Hans ten Teijen.

And then I remembered that I had done an interview with the poet Hans ten Teijen forty-three years earlier.

Ik had een serie voor de Haagse Post toen, die heette Dichten.

I had a series for the Haagse Post back then, which was called Dichten.

En dan belicht ik iedere week een gedicht of een dichtbundel samen met de maker.

And then I highlight a poem or a collection of poems each week together with the creator.

En dan vroeg ik de dichter hoe bent u tot dat gedicht gekomen?

And then I asked the poet, how did you come to that poem?

En Hans ten Teijen, dichter uit Noord-Holland.

And Hans ten Teijen, poet from North Holland.

Hij had een gedicht geschreven en dat heette Taulof.

He had written a poem and it was called Taulof.

Hij valt uit af en toe, de microfoon.

The microphone cuts out occasionally.

En Frits Taulof was een Noorse impressionist, schilder.

And Frits Taulof was a Norwegian impressionist, painter.

En die was overleden in Hotel Spaander.

And he passed away in Hotel Spaander.

En daar had hij dat gedicht over geschreven.

And there he had written that poem about.

En toen vroeg ik hoe ben je daarop gekomen?

And then I asked how did you come up with that?

En toen zei hij ja, eigenlijk moet je dan met mij mee naar Spaander.

And then he said yes, actually you should come with me to Spaander.

En toen hebben we dat hele interview daar gehouden.

And then we held that entire interview there.

En toen hebben we uitgelegd hoe hij daar stapje voor stapje toe kwam.

And then we explained how he got there step by step.

En toen ben ik dus in 1979 zat zijn geweest.

And then I was in jail in 1979.

In Spaander geweest en was het nog helemaal intact.

Been to Spaander and it was still completely intact.

Dat wil zeggen, de gelagkamer was nog wel een rokerige ruimte.

That is to say, the lounge was still a smoky room.

Hans ten Teijen rookte pijp, dus het stond blauw van de rook daar.

Hans ten Teijen smoked a pipe, so the air was blue with smoke there.

Sigaren roken.

Smoking cigars.

En je kreeg het echt zo over de...

And you really got it like that over the...

En dus...

And so...

Ik vond het prachtig.

I found it beautiful.

Maar wat ik vooral prachtig vond was wat er aan de wand hing.

But what I especially found beautiful was what was hanging on the wall.

Daar hingen toen twaalf, dertien, veertienhonderd kunstwerken aan de wand.

At that time, twelve, thirteen, fourteen hundred artworks were hanging on the wall.

Tekeningen, schetsen, voorstudies, tot en met echte schilderijen.

Drawings, sketches, studies, up to actual paintings.

En de gelagkamer hing helemaal vol.

And the tavern was completely full.

De lounge hing vol.

The lounge was packed.

De captainsroom hing vol.

The captain's room was full.

De bar hing vol.

The bar was packed.

Het traphortaal hing vol.

The staircase hallway was full.

De gangen boven hingen vol.

The hallways above were full.

De kamers hingen vol.

The rooms were full.

Overal, overal, overal kunst.

Everywhere, everywhere, everywhere art.

Dus toen ik dat in de krant las was mijn eerste reactie.

So when I read that in the newspaper, my first reaction was.

Wat gaat er met die veertienhonderd kunstwerken gebeuren?

What is going to happen to those fourteen hundred works of art?

En dat was het begin van het onderzoek naar dit boek.

And that was the beginning of the research into this book.

En wat gaat er met die veertienhonderd kunstwerken gebeuren?

And what is going to happen to those fourteen hundred works of art?

Ja, nou ze staan nu in een depot.

Yes, well they are now in a depot.

Want het hotel, want halverwege het boek, als je het zult lezen, gaat het weer open.

Because the hotel, halfway through the book, when you read it, will open again.

Is er een nieuwe eigenaar en die begint met nieuw elan.

Is there a new owner and are they starting with renewed enthusiasm?

Toen heb ik er zelf ook nog weer gelogeerd.

Then I also stayed there myself again.

En, maar kort daarop moest het weer dicht vanwege, ja, er kwam een lijk uit de kast.

And, shortly thereafter, it had to be closed again because, yes, a body came out of the closet.

De brandvoorschriften waren niet in orde.

The fire regulations were not in order.

En in Volendam is dat natuurlijk een heikel onderwerp dan wat er gebeurd is.

And in Volendam, that's of course a sensitive topic regarding what has happened.

Dus nu zijn ze het opnieuw aan het restaureren.

So now they are restoring it again.

Het en in de, ze hebben nu alle kunstwerken opgeslagen, aan de wanden hangen, zijn allemaal

The and in the, they have now stored all the artworks, hanging on the walls, are all

geschilderd nummertjes.

painted numbers.

112, 214 en dus alles is genummerd dat het weer terug kan naar de plaats.

112, 214 and thus everything is numbered so that it can return to its place.

Maar van wie zijn die schilderijen nu eigenlijk?

But whose paintings are those anyway?

Nou, dat is door de oprichter van het hotel, Leenert Spaner en Aaltje Spaner hebben dat

Well, that is by the founder of the hotel, Leenert Spaner and Aaltje Spaner have done that.

notarieel vastgelegd dat de kunstcollectie niet gescheiden mag worden van de inboedel van het hotel.

Notarized that the art collection may not be separated from the hotel's furnishings.

Dus, ehm.

So, uh.

Dus toen ze failliet gingen, hadden ze ook niet wat kunnen verkopen?

So when they went bankrupt, they couldn't sell anything either?

Nee, dat had niet gemogen, had niet gemogen.

No, that should not have happened, should not have happened.

Eh, ze hadden wel het hele aantal schilderijen.

Eh, they had the entire number of paintings.

Ze hadden wel het hotel kunnen verkopen, maar dan weer met de inboedel erbij.

They could have sold the hotel, but then again with the furnishings included.

Eh, dat heeft Leenert Spaner gedaan toen hij het hotel overdroeg aan zijn oudste dochter.

Eh, Leenert Spaner did that when he transferred the hotel to his eldest daughter.

Eh, dat was in 1920.

Uh, that was in 1920.

Hij heeft het 40 jaar toen gedaan, samen met Aaltje.

He did it for 40 years, together with Aaltje.

Zijn oudste dochter Alida heeft het overgenomen tot 1952.

His eldest daughter Alida took over until 1952.

En maar hij heeft dat vooral gedaan.

And he has mainly done that.

Hij dacht ja, de tijden waren wat moeilijker aan het worden, eh, die jaren 20.

He thought yes, the times were becoming a bit more difficult, eh, those 20s.

En eh, hij heeft dat gedaan om die kunstcollectie te bewaren.

And uh, he did that to preserve that art collection.

Maar dat was niet nodig geweest, want Alida was eh, een zeer groot kunstliefhebber.

But that wouldn't have been necessary, because Alida was, uh, a very great art lover.

En hij heeft die collectie alleen maar uitgebreid.

And he has only expanded that collection.

Dus?

So?

Het is er nog steeds, het is er nog steeds, maar het is nu, ja, het is in een kluis, in een depot.

It is still there, it is still there, but now, yes, it is in a safe, in a depot.

Sommige werken zijn definitief eruit gehaald, omdat ze gewoon te veel waard werden.

Some works have been permanently removed because they became just too valuable.

Er hing een werk van, even kijken, kan die dat ding door?

There was a work of art hanging, let me see, can it go through that thing?

Eh.

Eh.

Ja?

Yes?

Eh, ja.

Uh, yeah.

Misschien kunnen jullie van de microfoon wisselen?

Maybe you can switch microphones?

Kan dat?

Is that possible?

Hij is niet, niet zo dichtbij.

He is not, not that close.

Nee.

No.

Willen jullie van de microfoon wisselen?

Do you want to switch microphones?

Nee.

No.

Haha.

Haha.

Nou, ik wil wel weggaan, nee.

Well, I do want to leave, no.

Ik bedoel, dat lost ook even op.

I mean, that also solves it for a moment.

Nee, Jan, ben je gek?

No, Jan, are you mad?

Kom hier.

Come here.

Ga jij hier zitten?

Are you going to sit here?

Nee, nee, nee.

No, no, no.

Je kunt, je kunt blijven zitten.

You can, you can stay seated.

O, ik kan blijven zitten, oké.

Oh, I can stay seated, okay.

Eh, kun je even doorschakelen naar de, naar de...

Uh, can you please transfer me to the, to the...

Ik ga door.

I will continue.

Dit, dit zijn trouwens Leendert en Aaltje.

This, by the way, is Leendert and Aaltje.

Ja.

Yes.

Eh, dit is Leendert als jongeman.

Uh, this is Leendert as a young man.

En het is geschilderd door George Clausen.

And it is painted by George Clausen.

Eh, een van de eerste schilders die naar, naar Spaan kwam.

Eh, one of the first painters who came to, to Spain.

Een Engelse schilder.

An English painter.

En die heeft eigenlijk het, het hotel beroemd gemaakt met een, een bepaald schilderij.

And that has actually made the hotel famous with a certain painting.

Dat komt hierna, denk ik.

I think that will come next.

Dat is dit schilderij.

That is this painting.

Eh, dit heet Hymes at a Fishing Village, aan, at de Zuiderzee.

Eh, this is called Hymes at a Fishing Village, on the Zuiderzee.

Eh, eh, Volendamse Dracht.

Eh, eh, Volendam attire.

Hymes, hoogmis, inderdaad, Volendam, katholiek.

Hymes, high mass, indeed, Volendam, Catholic.

Eh, eh, maar, eh, dit is niet de katholieke kerk van, eh, Volendam.

Uh, uh, but, uh, this is not the Catholic Church of, uh, Volendam.

Dit is de Nederlandse hervormde kerk van Monnikendam.

This is the Dutch Reformed Church of Monnickendam.

Veel mooier.

Much more beautiful.

Eh, de kerk was nog niet afgebouwd.

Eh, the church was not finished yet.

Eh, en, eh, dus, eh, veel mooiere kerk.

Eh, and, eh, so, eh, much more beautiful church.

En ja, dacht Clausen, eh, in Londen zullen ze dat toch niet in de gaten hebben, dat dit een hervormde kerk is.

And yes, Clausen thought, eh, they surely won't notice in London that this is a Reformed church.

Eh, en, ja, door dit schilderij, dat gooide zeer hoge ogen in Londen.

Uh, and, yes, because of this painting, it really caught a lot of attention in London.

En toen is Lennart Spaaners, is naar Londen gegaan.

And then Lennart Spaaners went to London.

Is dan gewoon, ja, wij zouden tegenwoordig zeggen, flyers uit te delen.

Is that just, yes, we would nowadays say, handing out flyers.

Eh, eh, onder kunstenaars.

Uh, uh, among artists.

Eh, van, kom toch naar mijn hotel toe.

Eh, come to my hotel.

En, eh, zo is het begonnen.

And, um, that's how it started.

Eh, maar, nu eentje verder, ja, daten.

Eh, but now one step further, yes, dating.

Deze hing aan de wand.

This was hanging on the wall.

Dit is een polsignak.

This is a police sign.

Eh, pventilistisch.

Eh, pventilistic.

Eh, dit werk was in 1990, hebben ze dat van de wand gehaald.

Eh, this work was in 1990, they took that off the wall.

Het is op papier, maar dat was toen al 100.000 gulden waard.

It is on paper, but it was already worth 100,000 guilders back then.

Eh, het is na 2000 100.000 euro waard geworden en het ligt nu in de buurt van een miljoen.

Eh, it became worth 100,000 euros after 2000 and is now around a million.

Dus, eh, ja, dit is echt een van de beste signaks.

So, uh, yes, this is really one of the best signs.

En waar bevindt zich dit nu?

And where is this located now?

Dit is, eh, in een kluis.

This is, uh, in a safe.

In een kluis?

In a safe?

Wel jammer natuurlijk.

Quite a shame, of course.

Maar als die nieuwe eigenaar, is die verplicht om die schilderijen weer in het hotel op te hangen?

But as the new owner, is he required to put those paintings back in the hotel?

Ja, maar is dat niet van pannen, schijnt het.

Yes, but isn't that made of pans, it seems.

Maar nu is er een clash met de gemeenteraad, et cetera.

But now there is a clash with the municipal council, etc.

Oh jee.

Oh dear.

In ieder geval, ik moet op 24 april, eh, naar Volendam toe.

In any case, I have to go to Volendam on April 24th.

En daar zit heel BMW daar, het college van burgemeesters en wethouders.

And there sits the whole BMW, the college of mayors and aldermen.

En ik moet dan iedereen overtuigen dat ze deze collectie in een museum moeten gaan onderbrengen.

And then I have to convince everyone that they should put this collection in a museum.

Nou ja, ze kunnen gewoon zo'n visloods die leeg staat, kunnen ze ombouwen daartoe.

Well, they can just convert an empty fish shed for that purpose.

Maar het is natuurlijk doodzonde dat deze collectie van een hoog internationaal niveau,

But it is of course a shame that this collection is of a high international level,

dat, eh, dat die verspreid is over verschillende kluizen nu en niemand het meer kan zien.

that, uh, that it's distributed over different lockers now and nobody can see it anymore.

Moet je Jan Smit meenemen om dit allemaal te gaan?

Do you need to bring Jan Smit along to go through all this?

Eh, nou, ik heb meer, eh, vertrouwen in Piet Veerman.

Eh, well, I have more, eh, confidence in Piet Veerman.

Ah, van de Cats, van de Cats.

Ah, from the Cats, from the Cats.

Van de Cats, ja.

Of the Cats, yes.

Oké.

Okay.

Eh, Piet Veerman is een mooi verhaal, staat ook in het boek.

Eh, Piet Veerman is a nice story, it’s also in the book.

Eh, toen hij twaalf jaar was, Piet Veerman, toen kreeg hij van zijn vader een gitaar.

Eh, when he was twelve years old, Piet Veerman received a guitar from his father.

Eh, en van zijn moeder kreeg hij een schilderdeur.

Eh, and from his mother, he received a painting door.

Eh, twee echte Volendamse ouders, dus hij kon schilderen de schilderkant op of hij kon de muziekkant op.

Eh, two real Volendam parents, so he could go into painting or he could go into music.

Hij heeft voor de muziekkant gekozen, maar tegenwoordig, hij is tachtig jaar nu, tekent en schildert hij weer.

He chose a career in music, but nowadays, at eighty years old, he is drawing and painting again.

Dus, eh.

So, uh.

Dus, eh, ik hoop dat ik in hem een goede ambassadeur kan vinden voor dit plannetje.

So, um, I hope that I can find a good ambassador in him for this plan.

Vast wel, vast wel.

Certainly, certainly.

Ja.

Yes.

Eh, eh, wat haalde eigenlijk, want nu gaan we toch nog even door op deze, op de nieuwe boeken, op deze schilders, nu we het toch zien.

Uh, uh, what did actually happen, because now we're still going to continue with this, with the new books, with these painters, now that we see it anyway.

Wat haalden al deze schilders, ja, we weten wie ze naar Nederland haalden, maar wat haalden ze er?

What did all these painters bring over, yes, we know who brought them to the Netherlands, but what did they bring?

Waarom kwamen ze?

Why did they come?

Eh, eh, het grappige is dat eigenlijk, eh, eh, iedere schilder een andere reden had om naar Nederland te gaan.

Uh, uh, the funny thing is that actually, uh, uh, every painter had a different reason to go to the Netherlands.

Eh, maar er zijn een paar constantes die voor alle schilders wel golden, dat was het bijzondere licht.

Eh, but there are a few constants that applied to all painters, and that was the special light.

De reflectie van, eh, ja, de, de Hollandse luchten, die zijn nooit egaal, nooit egaal blauw of nooit echt egaal grijs.

The reflection of, uh, yes, the Dutch skies, they are never uniform, never uniformly blue or never really uniformly gray.

Ze zijn altijd verschillende tinten grijs.

They are always different shades of gray.

En verschillende tinten blauw, wolken.

And different shades of blue, clouds.

En waardoor het licht voortdurend verandert, zeker wanneer het zich reflecteert op de zee.

And because the light is constantly changing, especially when it reflects on the sea.

Eh, in Volendam reflecteert de zee.

Eh, in Volendam the sea reflects.

In Volendam reflecteert het op de Zuiderzee, maar de, maar de Noordzee is natuurlijk heel dichtbij.

In Volendam, it reflects on the Zuiderzee, but the North Sea is of course very close by.

Dus je krijgt eigenlijk een dubbele reflectie in de lucht, waardoor die luchten, eh, enorm worden.

So you actually get a double reflection in the sky, which makes those skies, uh, enormous.

Als, als, eh, kathedralen, eh, zei een, een schilder.

If, if, eh, cathedrals, eh, said a, a painter.

Eh, dus dat was wel iets wat, wat ze allemaal, eh, eh, zeer onder de indruk van waren.

Eh, so that was something that they were all, eh, eh, very impressed by.

Eh,

Eh,

Maar je zegt ook in je boek dat ze ook kwamen voor iets heel anders, namelijk voor de verdraagzaamheid.

But you also say in your book that they came for something very different, namely for tolerance.

Ja.

Yes.

En de tolerantie.

And the tolerance.

Hoe zat dat?

How was that?

Nou, er was, eh, er kwamen allereerst heel veel schilders.

Well, there were, uh, there were first of all a lot of painters coming.

Er zijn, eh, in, in Europa, eh, een, eh, groot aantal kunstenaarskolonies geweest.

There have been, um, in, in Europe, uh, a, uh, large number of artist colonies.

Eh, Pontavent, Barbizon, dat zijn bekende, Skagen in, in Jutland.

Eh, Pontavent, Barbizon, those are well-known, Skagen in Jutland.

Eh, maar zo groot als, eh, Hotel Spaander is geen kunstenaarskolonie geweest.

Eh, but as big as, eh, Hotel Spaander has not been an artists' colony.

En heeft ook zo lang geweest.

And has also been so for a long time.

En heeft ook zo lang geduurd.

And it also took so long.

Het is echt begonnen rond, eh, 1881.

It really began around, uh, 1881.

De hoogteperiode was tot 1920.

The peak period was until 1920.

Eh, 1932, afsluiting van de Zuiderzee.

Eh, 1932, closure of the Zuiderzee.

Eh, ja, dat was eigenlijk wel een keerpunt.

Eh, yes, that was actually a turning point.

Want toen verdween die vissersvloot uit de haven.

Because then the fishing fleet disappeared from the harbor.

En dat was natuurlijk zeer schilderachtig.

And that was of course very picturesque.

Ja.

Yes.

En, eh, dus.

And, uh, so.

Eh, de, eh,

Uh, the, uh,

Er kwamen uit alle landen.

They came from all countries.

Europa.

Europe.

Ze kwamen uit de Verenigde Staten.

They came from the United States.

Eh, en ja, ze werden met open armen ontvangen in dat dorp.

Eh, and yes, they were received with open arms in that village.

En, eh, ook wel heel erg belangrijk was, is dat, eh, kwamen veel vrouwen naar, eh, Volendam.

And, uh, what was also very important is that, uh, many women came to, uh, Volendam.

En vrouwen werden, vrouwelijke schilders werden niet toegelaten in kunstenaarssociëteiten, kunstenaarscafés in Duitsland of in Frankrijk.

And women, female painters were not admitted to artist societies, artists' cafés in Germany or in France.

Of in Engeland.

Or in England.

Maar, eh, in Spanen wel.

But, uh, in Spain yes.

Eh, ze kregen ook mogelijkheid om daar een atelier te huren.

Uh, they also had the opportunity to rent a studio there.

En wat, wat ik ook niet wist.

And what, what I also didn't know.

Eh, rond 1900 zelfs nog, mochten vrouwen geen mannen schilderen.

Eh, even around 1900, women were not allowed to paint men.

Eh, ze mochten alleen vrouwen.

Eh, they only allowed women.

Dat hadden we zo moeten houden, Jan.

We should have kept it that way, Jan.

Nou ja.

Well then.

Er mogen geen mannen geschilderd worden, want dat zou ons dat veel besparen, hè.

No men are allowed to be painted, because that would save us a lot, right?

Ja.

Yes.

Maar, eh.

But, uh.

Maar, eh, en, eh, eh, en toen kwamen ze in Spanen.

But, uh, and, uh, uh, and then they arrived in Spain.

En ja, dan vroegen ze aan Leonard Spaner een model.

And yes, then they asked Leonard Spaner for a model.

En dat kon een visser zijn.

And that could be a fisherman.

Een volwassen visser of een jongetje.

An adult fisherman or a little boy.

En dat, dat mocht.

And that, that was allowed.

Dat kon.

That could.

De enige voorwaarde die Leonard Spaner stelde was dat ze één gulden per dag betaalden.

The only condition that Leonard Spaner set was that they paid one guilder per day.

Voor man, vrouw of, eh, voor, voor, na de 18 jaar.

For man, woman, or, uh, for, for, after the age of 18.

Kinderen kregen wat minder.

Children received a little less.

Maar één gulden was toen een, een, per dag voor, voor poseren.

But one guilder was then one, one, per day for posing.

Was een fantastische prijs.

It was a fantastic price.

Eh, een vrouw die, een vissersvrouw die de hele dag net boete.

Uh, a woman who, a fisherman's wife who is just fine all day.

En dan was ze toch wel tien uur bezig.

And then she was busy for about ten hours.

Zeer zwaar werk.

Very heavy work.

Kreeg ze, het, het hoogste wat ze kreeg was een kwartje.

She got, the highest she got was a quarter.

Hai.

Hi.

Dus ze kregen één jaar voor poseren.

So they got one year for posing.

Nou, ze hoefde alleen maar te zitten.

Well, she just had to sit.

Of te gaan staan.

Or to stand up.

Dus ze vonden het schitterend.

So they found it splendid.

Ja.

Yes.

Eh, dat is ook wel één van de redenen waarom het, ja, heel snel, eh, geïntegreerd werd.

Eh, that is also one of the reasons why it, yes, was integrated very quickly.

Die, die kunstenaarskolonie binnen, binnen, eh, deze gemeenschap.

That, that artists' colony inside, inside, uh, this community.

Het was natuurlijk een gesloten gemeenschap.

It was of course a closed community.

Tot 1910 was, eh, Volendam afgesloten van de rest van Noord-Holland.

Until 1910, Volendam was cut off from the rest of North Holland.

Je kon er niet over de weg komen.

You couldn't get over the road.

Eh, zelfs niet over de, eh, eh, Zuiderzeedijk.

Uh, not even about the, uh, uh, Zuiderzee dike.

Want die was niet verhard.

Because it was not paved.

Dus je moest met de trekschuit uit Amsterdam komen.

So you had to come from Amsterdam by horse-drawn barge.

Met een, een beursschip.

With a, a stock ship.

Eh, dus het was een, een gemeenschap die toch wel, eh, vrij gesloten was.

Eh, so it was a, a community that was quite, eh, closed-off.

En afgelegen lag.

And lay remote.

Maar, ja, toen die schilders kwamen, toen ging die open.

But, yes, when those painters came, then it opened up.

En, dat is een andere reden.

And that is another reason.

Eh, er kwamen ook, eh, behoorlijk wat schilders die, eh, politiek achtervolgd waren.

Uh, there were also, uh, quite a few painters who were, uh, politically persecuted.

Franse anarchisten met name.

French anarchists in particular.

Eh, er kwamen vanuit Duitsland en vanuit Oostenrijk Joodse schilders.

Eh, Jewish painters came from Germany and Austria.

Joodse vrouwen schilders, mannen schilders.

Jewish women painters, male painters.

En alle voelden zich zeer thuis in Volendam.

And everyone felt very much at home in Volendam.

Ze voelden zich veilig en geaccepteerd.

They felt safe and accepted.

En ik ben gaan onderzoeken waar dat dan vandaan kwam.

And I started to investigate where that came from.

Eh, want ja, ik dacht een vicis gemeenschap, die moeten toch zeer conservatief zijn.

Eh, well, I thought a vicis community must be very conservative.

Zeer, eh, eh, afstoten naar, naar vreemde invloeden.

Very, uh, uh, detached from, from foreign influences.

Eh, dat was niet het geval.

Uh, that was not the case.

Want een groot deel van de, eh, Volendamse bevolking is afkomstig van safarische Joden.

Because a large part of the, um, Volendam population comes from Sephardic Jews.

En van Askenazi.

And from Askenazi.

Die daar in de 17e eeuw al zijn gekomen.

Those who arrived there in the 17th century.

Heel veel, er is onderzoek naar gedaan.

A lot, research has been done on it.

Heel veel namen die, ja, wij volstrekt Nederlands zouden vinden.

Very many names that, yes, we would find completely Dutch.

Waar we niet zouden vermoeden dat daar een safarische achtergrond is.

Where we wouldn't suspect that there is a safari background.

Bijvoorbeeld de naam Snoek.

For example, the name Pike.

Die veel voorkomt in, eh, in Volendam.

That occurs often in, uh, in Volendam.

Eh, de oorsprong in Salamons.

Eh, the origin in Salamon's.

En wat een Joodse naam is.

And what a Jewish name it is.

Eh, eh, Tuip komt heel veel naar voren.

Eh, eh, Tuip stands out a lot.

Het is van het, eh, eh, safarisme.

It's from the, uh, uh, safari-ism.

Of waar is Joodse Tavor afkomstig.

Or where does Jewish Tavor come from?

Dus, er zit een lange traditie van, eh, mensen die uit andere culturen komen.

So, there is a long tradition of, uh, people coming from other cultures.

Andere landen komen.

Other countries are coming.

En die zich daar hebben kunnen integreren.

And those who were able to integrate there.

Er was eigenlijk maar één voorwaarde.

There was actually just one condition.

Dat, eh, dat ze, dat ze gingen vissen.

That, uh, that they, that they went fishing.

Eh, en dat ze dat goed konden.

Eh, and that they could do that well.

En de andere voorwaarde was dat ze katholiek werden.

And the other condition was that they became Catholic.

En dat deden ze.

And they did so.

Haha.

Haha.

Jouw, jouw boeken, hè.

Your, your books, huh.

Niet alleen dit, maar ook heel veel van je andere boeken.

Not only this, but also a lot of your other books.

Die hebben toch altijd een, vind ik, een zwaar journalistieke inslag, hè.

They always have, I think, a strong journalistic influence, right?

Ja.

Yes.

Ik, ik, je kunt altijd zien waar jij vandaan komt uit de journalistiek.

I, I, you can always see where you come from in journalism.

Jij pikt een onderwerp en dan zoek je dat helemaal terdege uit.

You pick a topic and then you research it thoroughly.

Ja.

Yes.

Hoe noem jij je boeken eigenlijk?

What do you actually call your books?

Eh, genre.

Uh, like.

Nou ja, ze, er zijn verschillende namen voor, eh, bedacht.

Well, there are different names for it, uh, invented.

Eh, ik, ik vind eigenlijk het, eh, het mooiste wat, eh, Katja de Bruin in, eh, VPRO gidschreef.

Uh, I, I actually find the, uh, the most beautiful thing that, uh, Katja de Bruin wrote in, uh, VPRO guide.

Eh, over dit boek en over al mijn vorige boeken.

Eh, about this book and all my previous books.

Eh, dat ik gaandeweg een nieuw genre heb, eh, uitgevonden.

Eh, that I have gradually invented a new genre.

Waar, eh, allerlei elementen in zitten.

Where, uh, various elements are included.

Biografie, autobiografie, eh, journalistiek, reportageachtige elementen, historische elementen.

Biography, autobiography, eh, journalism, report-like elements, historical elements.

Eh, eh, kunst in, eh, muziek.

Uh, uh, art in, uh, music.

Ik heb natuurlijk boeken waar de muziek een belangrijke rol in speelt.

I have of course books where music plays an important role.

Ja.

Yes.

En de laatste twee boeken, Kampschilders en dit boek.

And the last two books, Kampschilders and this book.

Eh, en ja, daar heb ik een soort mix van gemaakt.

Eh, and yes, I made a sort of mix of that.

En een eigen zone van gemaakt.

And made a zone of it.

Maar ik heb de journalistiek nooit, eh, verlogen.

But I have never, uh, lied about journalism.

Je hebt, eh, schrijvers die in de journalistiek zijn begonnen en die daar niet aan herinnerd wilden worden later.

You have, uh, writers who started in journalism and who didn't want to be reminded of that later.

Gerard Reven bijvoorbeeld.

Gerard Reve, for example.

Ja.

Yes.

Ja, die, nou ja, die is begonnen als journalist bij, eh, zelfs bij de waarheid.

Yes, well, he started as a journalist at, uh, even at De Waarheid.

En daar wilde hij niet aan herinnerd worden.

And he didn't want to be reminded of that.

Dat kan ik me wel voorstellen.

I can imagine that.

Maar.

But.

Dat hij niet aan dat journalistiek wilde herinnerd worden.

That he did not want to be reminded of that journalism.

En, eh, eh, eh, maar, eh, nee, ik heb me nooit voor geschaamd dat ik in de journalistiek heb gewerkt.

And, uh, uh, uh, but, uh, no, I have never been ashamed that I worked in journalism.

Ik heb daar, eh, het verhalen vertellen geleerd.

I learned storytelling there, um.

Onder andere van jou.

Among others from you.

Nou, dat is.

Well, that is.

Ja.

Yes.

Je zat tegenover me.

You were sitting across from me.

Je was heel streng.

You were very strict.

Dat is iets wat overdreven, dames en heren.

That is something exaggerated, ladies and gentlemen.

Wij hebben inderdaad vier jaar samen gewerkt bij Trouw.

We indeed worked together for four years at Trouw.

Ja.

Yes.

En ik herinner me dat je inderdaad tegenover mij zat.

And I remember that you were indeed sitting opposite me.

Ja.

Yes.

Je had toen een enorme belangstelling voor de Deltawerken.

You had a huge interest in the Delta Works at that time.

Daar schreef je over.

You wrote about that.

Ja.

Yes.

Eh, alsof het, nou, ik zou zeggen alsof het een roman was.

Eh, as if it, well, I would say as if it were a novel.

Maar ik weet wel dat ik toen om een of andere reden een keer een verhaal van jou daarin zag.

But I do know that at one point for some reason I saw one of your stories in there.

Van tevoren kreeg ik het.

I received it in advance.

Toen zei ik, Jan, je schrijft niet voor ingenieurs, je schrijft voor gewone mensen.

Then I said, Jan, you are not writing for engineers, you are writing for ordinary people.

Want je had het altijd over de compartimentering van de Deltawerken.

Because you always talked about the compartmentalization of the Delta Works.

Comparimenteringsdam.

Compartment dam.

En ik wist bij God niet waar dat over ging.

And I swear to God I didn't know what it was about.

Maar jij schreef daarover.

But you wrote about that.

En ik dacht, daar moet ik onze lezers voor behoeden.

And I thought, I must protect our readers from that.

Ja, ja.

Yes, yes.

Maar goed.

But alright.

Maar het heeft wel een goed effect gehad.

But it has had a good effect.

Want het ging over de Oosterschelde die open moest blijven.

Because it was about keeping the Oosterschelde open.

Ja.

Yes.

En waar een van de voorstellen was om dan verschillende dammen en stukjes moesten.

And where one of the proposals was to then have different dams and pieces.

En daar, nou ja, daar heb ik nogal behoorlijk tegen geschreven.

And there, well, I've quite strongly written against that.

Dat ding moest gewoon open blijven en moest zout water blijven.

That thing just had to stay open and had to remain saltwater.

Nou, er is wel een dam gekomen, maar het is wel zout water gebleven.

Well, a dam has been built, but it has remained saltwater.

En dat was mijn eerste journalistieke overwinning.

And that was my first journalistic victory.

Romans.

Romans.

Ja.

Yes.

En romans schrijf jij niet?

And you don't write novels?

Ja, ik heb zes romans geschreven.

Yes, I have written six novels.

Maar nu niet meer?

But not anymore now?

Nou, ik merkte, de eerste roman was echt een roman.

Well, I noticed that the first novel was really a novel.

In die zin dat het verhaal verzonnen was.

In the sense that the story was made up.

En dat er ontwikkeling was van karakters.

And that there was development of characters.

Wat de twee voorwaarden voor een roman zijn.

What the two conditions for a novel are.

De tweede roman die ik schreef, dat was Saza en de president speelden in Afrika.

The second novel I wrote, that was Saza and the President, took place in Africa.

Maar daar slopen allerlei elementen uit de werkelijkheid in.

But all sorts of elements from reality creep in there.

Het ging over een Afrikaans land waar een revolutie plaatsvindt.

It was about an African country where a revolution is taking place.

Een jonge officier die de macht grijpt.

A young officer who seizes power.

En toen dacht ik, ik ga niet zeggen een Afrikaans land.

And then I thought, I'm not going to say an African country.

Een officier die de macht grijpt.

An officer who seizes power.

Een revolutionair.

A revolutionary.

Maar ik schrijf, het is in Burkina Faso.

But I write, it is in Burkina Faso.

En de jonge officier heet Thomas Sankara.

And the young officer is named Thomas Sankara.

En die heeft daar de revolutie uitgeroepen.

And he has proclaimed the revolution there.

En aan het eind van het boek wordt hij op een bloedige wijze vermoord.

And at the end of the book, he is murdered in a bloody way.

En dat is gebeurd.

And that has happened.

Hij werd vermoord door zijn halfbroer.

He was murdered by his half-brother.

Toen dacht ik, de werkelijkheid is pakkend genoeg om dat niet te gaan fictionaliseren.

Then I thought, reality is captivating enough not to fictionalize it.

Ik gebruik dit in een roman.

I use this in a novel.

En gaandeweg kwam er toch weer steeds meer non-fictie in.

And gradually, more and more non-fiction started to come in again.

En toen ben ik langzaam maar zeker.

And then I slowly but surely.

Ik heb nog wel De blinde passagiers.

I still have The Stowaways.

Echt een zeeroman.

Really a very good novel.

Maar er kwamen steeds meer elementen in uit de werkelijkheid.

But more and more elements from reality were appearing.

En toen is het mijn genre geworden.

And then it became my genre.

Er komt geen roman meer van jou?

Are you not writing any more novels?

Ja, ik denk dat ik na zoveel...

Yes, I think that after so much...

Het volgende boek wordt geen roman.

The next book will not be a novel.

Maar daarna denk ik wel, ja.

But then I do think, yes.

En weet je dan ook al een beetje welke kant het op gaat?

And do you already have an idea which way it’s going?

Ja, dat weet je wel.

Yes, you know that.

En dat ga je wel vertellen nu ook?

And you're going to tell that now too?

Nee, zeker niet.

No, certainly not.

Waarom?

Why?

Dan zijn er twee mogelijkheden.

Then there are two possibilities.

Dan zeg je, goh, wat interessant.

Then you say, wow, how interesting.

En dan zeggen de mensen in de zaal, nou, dat wil ik lezen.

And then the people in the audience say, well, I want to read that.

En dan krijg je iedere volgende keer dat ik dan kom...

And then you get every next time I come...

Wanneer komt dat boek nou?

When is that book coming out?

Dus dan voel je je opgejacht.

So then you feel hunted.

Maar er is een andere mogelijkheid.

But there is another possibility.

Dat jij zegt van, oh, gaat het daarover?

That you say, oh, is that what it's about?

En dat de mensen denken, nou, ik weet niet of ik dat ga kopen.

And that people think, well, I don't know if I'm going to buy that.

En dan heb je geen zin meer.

And then you no longer feel like it.

Maar je hoeft voor mij geen roman te schrijven.

But you don't have to write a novel for me.

Maar jij zegt wel...

But you do say...

In een interview, dat als je nieuwe boeken, zoals dit nu op de markt is...

In an interview, which, when new books, like this one, are now on the market...

Dat je dan in wezen alweer bezig bent met een nieuw boek.

That you are essentially already working on a new book.

Ben je dat nu ook alweer?

Is that you again?

Het volgende is al klaar.

The following is already ready.

Is dat klaar?

Is that done?

Dan kun je zeggen waar het over gaat.

Then you can say what it's about.

Nee, nee.

No, no.

Jawel, jawel.

Yes, yes.

Want dat ligt nu gewoon al bijna bij de druk.

Because that is already almost at the print stage now.

Kom op, Jan.

Come on, Jan.

Nee, nee.

No, no.

Het ligt nog niet bij de druk.

It is not at the press yet.

Bijna.

Almost.

Nee, nee.

No, no.

Geef een klein tipje waar wij op kunnen rekenen.

Give a small hint that we can count on.

Waar wij ons op kunnen verheugen.

What we can look forward to.

Het zijn elf grote non-fictie verhalen.

They are eleven large non-fiction stories.

Losstaand van elkaar?

Separate from each other?

Losstaand van elkaar.

Detached from each other.

Het is een beetje in de stijl van Stedevaart.

It's a bit in the style of Stedevaart.

Oh.

Oh.

Ja, dus ik probeer steeds een stad te beschrijven door een bepaalde kunstenaar.

Yes, so I keep trying to describe a city through a certain artist.

Die de sfeer, de geest van die stad...

That the atmosphere, the spirit of that city...

In Stedevaart is dat bijvoorbeeld de stad van Moran.

In Stedevaart, for example, that is the city of Moran.

Is de schilder Morandi de stad van Bologna.

Is the painter Morandi from the city of Bologna?

En probeer ik zo die sfeer van Bologna te vangen in het werk van die man die obstinate potjes schilderen.

And I try to capture that atmosphere of Bologna in the work of that man who paints obstinate little jars.

Maar dat heb je al geschreven?

But you have already written that?

Dat heb ik al geschreven.

I have already written that.

Oké.

Okay.

Maar daar ben ik mee doorgegaan.

But I continued with that.

Nou ja, er zit één groot verhaal in.

Well, there’s one big story in it.

Dan wil ik nog wel één tipje van de sluier oplossen.

Then I would like to lift a corner of the veil.

Ja, doe maar.

Yes, go ahead.

En dat heet Afscheid van Budapest.

And that's called Farewell to Budapest.

En dat heb ik afgeheerst geschreven.

And I have written that off.

Oké.

Okay.

Dat heb ik bij herfst geschreven.

I wrote that in autumn.

Ik was in Budapest en ik ontmoette een vrouw die het laatste concert heeft bijgewoond van Béla Bartók.

I was in Budapest and I met a woman who attended Béla Bartók's last concert.

In Budapest in 1940.

In Budapest in 1940.

Samen met zijn tweede vrouw, zijn Joodse vrouw Dita.

Together with his second wife, his Jewish wife Dita.

In oktober 1940.

In October 1940.

En de hele zaal zat vol.

And the whole room was full.

En iedereen wist, hij gaat weg.

And everyone knew, he is leaving.

Hij gaat naar Amerika.

He is going to America.

We zullen hem nooit meer zien.

We will never see him again.

Dit is het einde van een stuk Hongaarse geschiedenis.

This is the end of a part of Hungarian history.

Cultuurgeschiedenis, muziekgeschiedenis.

Cultural history, music history.

De hele zaal zat te huilen.

The whole audience was crying.

En ik heb dat helemaal beschreven dankzij deze informant die toen zestien jaar was.

And I have described that entirely thanks to this informant who was sixteen years old at the time.

En het is een verhaal van ongeveer vijftig pagina's.

And it is a story of about fifty pages.

En ja, het is een heel aangrijpend verhaal.

And yes, it is a very moving story.

Want vervolgens is Bartók naar de Verenigde Staten gegaan.

Because then Bartók went to the United States.

Waar hij toch, nou ik wil niet zeggen dat hij in, maar toch wel in eenzaamheid is gestorven.

Where he still, well I wouldn't say that he is, but he did die in loneliness.

Dita was al bij hem, maar hij werd ernstig ziek.

Dita was already with him, but he became seriously ill.

Hij had geen aandacht meer.

He had no more attention.

Hij was niet de grote held die hij in zijn geboorteland Hongarije was.

He was not the great hero that he was in his homeland of Hungary.

En dat is het verhaal.

And that is the story.

Het is een verhaal over Budapest.

It is a story about Budapest.

En het is een verhaal over dit laatste concert.

And it is a story about this last concert.

En dat is een manier eigenlijk waarop ik verhalen maak.

And that is a way in which I actually create stories.

En daar heb je er in dat nieuwe boek een aantal van tien?

And there you have a number of ten in that new book?

Ja, elf.

Yes, eleven.

Elf?

Elf?

Ja.

Yes.

Oké.

Okay.

En dan ben je dus ook alweer klaar.

And then you're done again.

Dat betekent dat je alweer met een nieuw boek aan de gang bent.

That means you are already working on a new book again.

Nou, dat is nog in de ontwikkelfase.

Well, that's still in the development phase.

Ah.

Ah.

Ja, daar heb ik de eerste zin nog niet van.

Yes, I don't have the first sentence of that yet.

Maar wel het idee.

But the idea, yes.

Wel het idee.

Well the idea.

Maar als ik de eerste zin niet heb, dan heb ik een boek nog niet.

But if I don't have the first sentence, then I don't have a book yet.

Zodra ik de eerste zin heb, dan is het boeken.

As soon as I have the first sentence, then it's booking.

Ja?

Yes?

Ja.

Yes.

Want hoe schrijf je dan?

Because how do you write then?

Je hebt een eerste zin.

You have a first sentence.

Ja.

Yes.

En de eerste zin is ook een eerste beeld.

And the first sentence is also a first image.

Is een bepaalde toon die je dan direct hebt.

It's a certain tone that you have right away.

En met de eerste zin stap je de eerste scène binnen.

And with the first sentence, you enter the first scene.

Tenminste, zo schrijf ik.

At least, that's how I write.

Dus dan kan ik door.

So I can move on.

Ik moet de eerste zin hebben.

I need to have the first sentence.

Als ik de eerste zin niet heb, dan lukt het niet.

If I don't have the first sentence, it won't work.

En ik moet ook ongeveer weten wat de laatste zin wordt.

And I also need to know roughly what the last sentence will be.

Waar ik naartoe werk.

Where I am working towards.

Daartussen kan van alles gebeuren tijdens het schrijven.

In between, anything can happen while writing.

Is er een boek, afgezien van wat je nu allemaal afgeschreven hebt en wat je nog in je hoofd hebt,

Is there a book, apart from what you have just written down and what you still have in your head,

iets waarvan je zegt, en dat wil ik eigenlijk voor mijn dood nog behandelen.

something you say, and I actually want to address that before I die.

Dat wil ik nog schrijven.

I want to write that down.

Daar wil ik nog aandacht aan schenken.

I would like to pay attention to that.

Ja, dat heb ik een keer gezegd.

Yes, I said that once.

Naar aanleiding van het boek wat ik heb geschreven over de brieven van mijn moeder.

Following the book I wrote about the letters from my mother.

Ja.

Yes.

De Tuining van Buitenzorg.

The Garden of Buitenzorg.

Die heeft de hele tijd uitgesteld.

He has been postponing the whole time.

Ik dacht, als ik dat boek schrijf, dan ga ik dood daarna.

I thought, if I write that book, then I will die afterwards.

Maar op een gegeven moment ben ik daaraan begonnen.

But at one point, I started doing that.

En toen had ik het klaar.

And then I had it ready.

Maar ik had in een paar interviews gezegd van, dat, dat.

But I had said in a few interviews that, that.

Dat wordt mijn laatste boek.

That will be my last book.

Het boek over mijn moeder.

The book about my mother.

Dan ben ik terug bij, zeg maar, de bron, de oorsprong.

Then I am back at, let's say, the source, the origin.

En daarna ben ik zo bang geworden.

And then I became so afraid.

Toen ben ik eens gek gaan schrijven.

Then I started writing crazily.

En sindsdien heb ik vier boeken geschreven.

And since then, I have written four books.

Want ik dacht, het zal toch niet uitkomen dat het mijn laatste boek wordt.

Because I thought, it can't really turn out that this will be my last book.

Dus ik ga nu niet zeggen, opnieuw, er komt een boek.

So I'm not going to say now, again, that a book is coming.

Maar laatst, nee.

But recently, no.

Het is wel zo dat, ik heb nog altijd een geloof.

It is true that I still have a faith.

Ik heb een grote nieuwsgierigheid.

I have a great curiosity.

En ik denk nog altijd dat het volgende boek toch maar weer beter kan worden dan het vorige.

And I still think that the next book can be better than the previous one.

En dat houdt, dat drijft me wel.

And that holds, that drives me indeed.

En ja, zolang er onderwerpen zijn die zich aandienen.

And yes, as long as there are topics that present themselves.

Dat komt natuurlijk ook omdat ik heel veel reis.

That is of course also because I travel a lot.

Heel veel, ja, zo in Boedapest.

A lot, yes, like this in Budapest.

Ik was helemaal niet van plan om dat verhaal te gaan schrijven.

I wasn't planning at all to write that story.

Ik was daar voor een literair festival.

I was there for a literary festival.

Ik was daar uitgenodigd.

I was invited there.

Maar toen kwam ineens dit verhaal op mijn pad.

But then suddenly this story crossed my path.

En dan laat ik dat niet lopen.

And then I won't let that slide.

Dan word ik, ja, dat is misschien nog een beetje journalistiek.

Then I become, yes, that might still be a bit journalistic.

Je hebt het onderwerp en dat laat je niet meer los dan.

You have the subject and you don’t let go of it then.

En daar word je een beetje heikerig van.

And that makes you a bit uncomfortable.

En dat heb ik nog steeds, ja.

And I still have that, yes.

En het onderwerp kan me totaal pakken en voortdrijven.

And the subject can totally grab me and propel me forward.

Maar wil jij ook nog iets over je vader of je moeder schrijven?

But do you also want to write something about your father or your mother?

Ik heb net de afgelopen weken het boek Mijn Kleine Waanzin gelezen.

I just read the book My Little Madness in the past few weeks.

Dat gaat over jou, maar ook heel veel over je vader.

That is about you, but also very much about your father.

En De Tuinen van Buitenzorg gaat ook wel weer wat over jou,

And The Gardens of Buitenzorg is also somewhat about you,

maar ook heel veel over je moeder.

but also a lot about your mother.

Maar beide zijn, denk ik, nog niet aan het eind van hun leven in die boeken.

But I think both are not yet at the end of their life in those books.

Zit daar nog iets meer in, denk je?

Do you think there's something more in there?

Nou, ik denk wel dat ik met De Tuinen van Buitenzorg,

Well, I do think that I will go with The Gardens of Buitenzorg,

dat is wel, denk ik, een soort definitief portret van mijn moeder.

That is, I think, a kind of definitive portrait of my mother.

En De Kamp Schilders, wat daarna is gekomen,

And The Camp Painters, what has come after that,

de periode na De Tuinen van Buitenzorg,

the period after The Gardens of Buitenzorg,

komt in De Kamp Schilders het kamp van mijn moeder en het kamp van mijn vader.

In De Kamp Schilders comes my mother's camp and my father's camp.

Want in beide kampen zaten schilders.

Because there were painters in both camps.

Bij mijn moeder zat Maria Hofker in het kamp, schilders.

Maria Hofker was in the camp with my mother, painters.

En bij mijn vader zat Willem Hofker en Rudolf Bonnet in het kamp.

And my father had Willem Hofker and Rudolf Bonnet in the camp.

Ik vond dat wel een mooie afsluiting.

I thought that was a nice conclusion.

Ik heb heel lang geaseld of ik over die kampperiode zou schrijven.

I hesitated for a long time whether I should write about that camp period.

In de allereerste plaats.

First and foremost.

Ik heb hem niet meegemaakt, die kampperiode.

I did not experience him, that camp period.

En dat heb ik mijn hele jeugd gehoord, van mijn broers.

And I have heard that my whole childhood, from my brothers.

Ja, je hebt de oorlog niet meegemaakt.

Yes, you did not experience the war.

Jij hebt geen honger geleden.

You have not suffered from hunger.

Ik had een hekel aan griesmiddelen.

I hated semolina.

En als ik dat liet staan, dan zeiden mijn broers,

And if I left that, then my brothers said,

haha, nooit honger geleden in de oorlog.

haha, never been hungry during the war.

En dus, ja, die kampperiode.

And so, yes, that camp period.

Ik denk dat het batterijlegers of zo.

I think it's battery storage or something like that.

Die kampperiode, ik zal het niet bepalen om dat te beschrijven,

That camp period, I will not determine to describe it,

maar toen kwam de,

but then came the,

het zou fijn zijn als je even een nieuwe batterij erin doet.

It would be nice if you could put a new battery in.

Want praat wat moeilijk.

Because talking is a bit difficult.

Nou, ik zal het even zonder doen.

Well, I will do it without for now.

Ja, toen had ik de Tuinen van Buitenzorg geschreven.

Yes, then I had written the Gardens of Buitenzorg.

En toen kreeg ik een brief van iemand die zei,

And then I got a letter from someone who said,

ik heb Tuinen van Buitenzorg gezeten.

I have been to the Gardens of Buitenzorg.

En weet je dat bij je boer in het kamp,

And do you know that at your farmer in the camp,

dat daar een kunstschilder zat.

that there was a painter sitting there.

En vrij kort erop kwam er een brief,

And shortly thereafter a letter came,

die zei, ja, bij je vader in het kamp,

who said, yes, at your father's camp,

zaten twee schilders.

There were two painters.

En hele bekende en hele beroemde schilders uit Bali.

Very famous and well-known painters from Bali.

En toen ben ik dat gaan onderzoeken.

And then I started to investigate that.

En toen vond ik, bovendien nog,

And then I found, moreover,

dat Willem Hofke, die bij mijn vader in het kamp zat,

that Willem Hofke, who was in the camp with my father,

dat hij 150 kampgenoten van mijn vader geportretteerd heeft.

that he portrayed 150 of my father's camp companions.

En ik heb veel van die portretten teruggevonden.

And I have found many of those portraits again.

Dus ja, de namen die voorkomen in de documentaire,

So yes, the names that appear in the documentary,

of de namen die mijn vader wel eens heb horen noemen,

or the names my father has sometimes heard mentioned,

daar kwamen gezichten bij.

Faces joined in.

In verschillende fases van die kampperiode.

In different phases of that camp period.

En toen dacht ik, dit is de manier.

And then I thought, this is the way.

Je moet altijd, als je een bepaald verhaal hebt,

You should always, when you have a certain story,

dan moet je een bepaalde invalshoek hebben.

Then you need to have a certain perspective.

Een ingang hebben van, vanuit hier kan ik het verhaal vertellen.

To have an entry point, from here I can tell the story.

En toen had ik die portretten van die kampschilders.

And then I had those portraits of those camp painters.

En toen dacht ik ook, ja, dan wordt het niet alleen een boek over,

And then I also thought, yes, then it won't just be a book about,

Het ligt aan jou, Jan.

It's up to you, Jan.

Jij hebt een duivelse werking op de microfoon.

You have a devilish effect on the microphone.

Nou, deze doet het wel nu.

Well, this one is working now.

De batterijen zijn goed, dus sorry.

The batteries are good, so sorry.

Oh, dat is ook wel mogelijk, ja.

Oh, that is also possible, yes.

Ja.

Yes.

Ja, dat is een goeie tip.

Yes, that's a good tip.

Dus toen kon ik een boek schrijven wat veel verder ging.

So then I could write a book that went much further.

Toen kon ik een boek schrijven over wat kunst kan doen in moeilijke tijden.

Then I could write a book about what art can do in difficult times.

In tijden van oorlog.

In times of war.

Dan kan kunst hoop geven.

Then art can give hope.

Maria Hofke, die de meisjes in het kamp tekenles gaf.

Maria Hofke, who taught the girls art classes in the camp.

Die ze wees op de wereld buiten het prikkeldraad.

She pointed to the world outside the barbed wire.

Kijk er overheen.

Look past it.

Kijk naar de berg aan de horizon.

Look at the mountain on the horizon.

Kijk naar de sawas.

Look at the rice paddies.

Kijk naar die vogels vrij in de lucht hierboven.

Look at those birds freely in the sky above.

En teken die.

And draw that.

Want ja, dat wordt jullie toekomst, die vrijheid.

Because yes, that will be your future, that freedom.

Dat gaan jullie tegemoet.

You will meet that.

Maar fixeer je daarop en kijk niet naar de latrines.

But focus on that and don't look at the latrines.

Naar de ziekenboeg waar mensen liggen weg te teren.

To the sick bay where people are lying slowly deteriorating.

Kijk daar niet.

Don't look over there.

Kijk daar naartoe.

Look over there.

En teken dat.

And draw that.

En dat is de functie van kunst.

And that is the function of art.

Kunst geeft hoop.

Art gives hope.

En kunst geeft, zelfs in dramatische omstandigheden, geeft het leven richting.

And art gives, even in dramatic circumstances, it gives life direction.

En dat kon ik met dat verhaal beschrijven.

And I could describe that with that story.

Dus dan heb je een dubbel verhaal.

So then you have a double story.

Je hebt lang geazeld om dat boek over de buitenzorg te schrijven en over je moeder.

You took a long time to write that book about the outside care and about your mother.

Maar je bent daar toen toch toe gekomen toen je de brieven, althans een aantal brieven,

But you did come to that when you received the letters, at least a number of letters,

kreeg die je moeder vanuit Indië naar Nederland naar haar zuster had geschreven.

received that your mother had written from India to her sister in the Netherlands.

Dat was eigenlijk een verbod van je moeder om die brieven naar buiten te brengen.

That was actually a ban from your mother to bring those letters outside.

Jij hebt ze uiteindelijk, na veel aarzelen, toch geazeld.

You eventually did get them, after much hesitation, after all.

Want je zegt mijn nieuwsgierigheid is altijd groter dan mijn gêne.

Because you say my curiosity is always greater than my embarrassment.

Is dat zo?

Is that so?

Ja, inderdaad.

Yes, indeed.

Ja?

Yes?

Ja, ja.

Yes, yes.

Op elk gebied?

In every area?

Ja, nou, er zullen wel limieten zijn.

Yes, well, there will be limits.

Oké.

Okay.

Maar je bent dus heel gevaarlijk om mee om te gaan.

But you are very dangerous to be around.

Jouw nieuwsgierigheid is altijd groter dan je gêne.

Your curiosity is always greater than your embarrassment.

Ja, nou ja, ik zal ook wel bepaalde dingen...

Yes, well, I suppose I will also do certain things...

Heb je er lang over na moeten denken dat je die brieven van je moeder ging gebruiken?

Did you have to think for a long time about using those letters from your mother?

Nee, eigenlijk niet.

No, not really.

Nee?

No?

Maar er was wel iets, en daarom heeft het toch lang geduurd, want ik heb die brieven al gehad van mijn tante.

But there was something, and that's why it took so long, because I had already received those letters from my aunt.

Na de dood van mijn moeder natuurlijk, maar ook na de dood van mijn vader.

After the death of my mother, of course, but also after the death of my father.

Ja.

Yes.

En in 1991 heb ik ze gekregen.

And in 1991 I received them.

En ik heb er toch mee gewacht tot bijna 30 jaar later.

And I still waited almost 30 years later.

Waarom?

Why?

Ja, mijn broers leefden nog.

Yes, my brothers were still alive.

En ik wist dat mijn broers niet zouden accepteren dat ik uit de brieven van mijn moeder zou gaan.

And I knew that my brothers would not accept that I would leave from my mother's letters.

De broers zijn alle twee overleden inmiddels?

Both brothers have since passed away?

Ja, ja.

Yes, yes.

En dat gaf jou vrijheid om de doel te gebruiken?

And that gave you the freedom to use the target?

Dat was wel, denk ik, het laatste ding dat ik zag daar.

That was, I think, the last thing I saw there.

En kijk, als mijn moeder vreselijk uit zou zijn gekomen vanwege mijn openhartigheid en als ik had...

And look, if my mother had turned out terribly because of my openness and if I had...

Maar dat is niet het geval.

But that is not the case.

Die brieven...

Those letters...

Die waren voor mij een grote verrassing.

Those were a big surprise for me.

Allereerst omdat ze buitengewoon goed geschreven waren.

First of all because they were extraordinarily well written.

Ik wist wel dat mijn moeder een groot taalgevoel had.

I knew that my mother had a great sense of language.

Maar dat ze zo goed kon formuleren, dat was toch wel verrassend.

But that she could articulate so well was indeed surprising.

En dat ze ook zoveel inzicht had en zo'n grote nieuwsgierigheid.

And that she also had so much insight and such a great curiosity.

En dezelfde nieuwsgierigheid als ik heb.

And the same curiosity that I have.

En zij komt als een vrouw naar voren die weinig opleiding heeft gehad.

And she comes forward as a woman who has had little education.

Ze had alleen maar twee jaar huisartsschool gehad.

She had only been to two years of medical school.

En ze had een opleiding gehad tot piano vanaf haar achtste jaar.

And she had received piano training since her eighth year.

Maar heel weinig opleiding.

But very little training.

En ze komt daar met mijn vader, die theoloog was, komt ze in Indië.

And she arrives there with my father, who was a theologian, in India.

En ze is daar...

And she's there...

Ze had het Malijs al geleerd in de aanloop toen ze wegging.

She had already learned Malay in the lead-up to her departure.

Maar ze is daar gelijk Boeghinees gaan leren en Makassars.

But she immediately started learning Booginees and Makassarese there.

Niet alleen leren praten, maar ook leren schrijven.

Not only learning to speak, but also learning to write.

En als je dat schrift ziet in...

And when you see that scripture in...

Ik heb een paar...

I have a few...

Ik heb een paar pagina's in het boek opgenomen.

I have included a few pages in the book.

Dat Makassarse schrift, dat is een spijkerschrift.

That Makassar script is a cuneiform script.

Arabisch schrift van links...

Arabic script from left...

Van rechts naar links geschreven.

Written from right to left.

En het is zo hels moeilijk dat ze dat kon schrijven.

And it is so extremely difficult that she could write that.

Dus ja, zij komt er naar voren als een zeer ligierige vrouw.

So yes, she comes across as a very compliant woman.

Ja, die van de mogelijkheden gebruik heeft gemaakt.

Yes, that has taken advantage of the possibilities.

En die zich ongelooflijk ontwikkeld heeft.

And that has developed incredibly.

En die dankzij die talenkennis in contact kon komen met de mensen van het land.

And that thanks to that language knowledge was able to come into contact with the people of the country.

En dus ja...

And so yes...

Ik vertel geen...

I don't tell any...

Geen aardige dingen over haar.

No nice things about her.

Nee.

No.

Ik vond het wel...

I thought it was...

En dat is wel goed overgekomen.

And that has come across well.

Als je als kind, als zoon of als dochter, als je over je...

As a child, as a son or as a daughter, when you think about your...

Aan je ouders denkt, denk je altijd aan je vader als aan je vader.

When you think of your parents, you always think of your father as your father.

En je moeder als aan je moeder.

And your mother as to your mother.

Niet dat die mensen ooit jong zijn geweest.

Not that those people were ever young.

En wat ik in die brief las, ja...

And what I read in that letter, yes...

Ze waren een jong stel in Indië.

They were a young couple in India.

En mijn moeder schreef dan dat ze...

And my mother then wrote that she...

Nou ja, ze had...

Well, she had...

In een van de brieven schrijft ze...

In one of the letters, she writes...

Dat ze haar trieste Hollandse ondergoed, dat ze dat niet meer aandoet.

That she doesn't wear her sad Dutch underwear anymore.

En dat ze zelf zijde broekjes gaat naaien.

And that she is going to sew silk shorts herself.

Want die zijde broekjes zitten heerlijk in de tropen, bij de hete.

Because those silk shorts are wonderfully comfortable in the tropics, in the heat.

En dan staat ze...

And then she stands…

Nou, mijn vader, Han, vindt die zijde broekjes ook erg leuk.

Well, my father, Han, also really likes those silk shorts.

En ja...

And yes...

En als ik aan mijn vader denk, dan zie ik de...

And when I think of my father, I see the...

De dominee in Roon.

The minister in Roon.

En ik associeer me helemaal niet dat hij zijde broekjes hartstikke leuk vond.

And I don't associate at all that he thought side shorts were really nice.

En dus...

And so...

Nou, dat heb ik erin gezet.

Well, I put that in there.

Maar dat maakt haar en hem heel levendig echte mensen.

But that makes her and him very lively real people.

En het maakt ze ook jong.

And it also makes them young.

Ja.

Yes.

Maar daarom dacht ik, je zit vast...

But that's why I thought, you're stuck...

Voor mijn gevoel dacht ik, je zit nog meer in jouw moeder.

For my feeling, I thought, you're even more like your mother.

Jouw moeder die uit die brieven zo naar voren komt.

Your mother who comes forward so clearly from those letters.

Komt die vreselijke kamperiode.

The terrible combing period is coming.

En dan is ze opeens, zoals je zelf zegt, een degelijke domineesvrouw in Roon.

And then she suddenly is, as you say, a respectable pastor's wife in Roon.

En dan denk ik, dat is toch bijna een heel ander mens, hè?

And then I think, that's almost a completely different person, right?

Ja.

Yes.

Ja, ze moest een ander mens worden.

Yes, she had to become another person.

Nou, kreeg ik wel weer...

Well, I did get again...

Dat is ook wel weer grappig.

That is also quite funny.

Kreeg ik wel een aantal brieven van mensen die haar gekend hebben in Roon.

I received a number of letters from people who knew her in Roon.

En die zeiden, nou, ja, jij zegt, voor jou was ze de degelijke domineesvrouw.

And they said, well, yes, you say, for you she was the respectable pastor's wife.

Maar voor ons in het dorp...

But for us in the village...

Het was natuurlijk, toen wij daar kwamen, was het nog een tamelijk boerendorp.

It was of course, when we arrived there, still quite a rural village.

Dan was het toch wel anders.

Then it was quite different.

Ze droeg enorme hoeden.

She wore enormous hats.

En als ze dus de kerk binnenschreekt...

And when she screams inside the church...

En er zaten ook nog hakken.

And there were also heels.

Hakken.

Hacking.

Ja.

Yes.

En het was niet een grijze muis met een hoofddoekje op of zo.

And it wasn't a gray mouse with a little headscarf or anything.

Dus ze vond haar wel...

So she did find her...

Maar wel, je kon wel zien dat ze van verre kwam, zeiden ze in het dorp.

But yes, you could tell that she came from far away, they said in the village.

Je kon wel zien dat ze uit de kolonie kwam.

You could tell that she came from the colony.

Ja.

Yes.

Dus...

So...

Maar natuurlijk, ze had de rol van domineesvrouw.

But of course, she had the role of the pastor's wife.

Nou, jij bent een domineesdochter...

Well, you are a preacher's daughter...

En ging dat haar goed af?

And was she good at it?

Ja, ik denk dat ze dat goed gedaan heeft.

Yes, I think she did that well.

Maar ze heeft wel een stuk van zichzelf opgehofferd.

But she has sacrificed a part of herself.

Want je vader is eigenlijk heel slecht in Roon terechtgekomen.

Because your father actually ended up very badly in Roon.

Je vader was eigenlijk een beetje, vind ik uit de boeken, meer een wetenschapper...

Your father was actually a bit, I think from the books, more of a scientist...

Dan een dominee die nu voortdurend aan het ziekbed zit, bij wijze van spreken.

Then a minister who is now constantly sitting by the bedside, so to speak.

Nou, hij vond dat herderschap, zoals dat heet, vond hij wel fijn.

Well, he found that shepherding, as it's called, quite nice.

En hij had één bepaalde trek, die ik van hem geërfd heb en waar ik dankbaar voor ben.

And he had one particular trait that I have inherited from him and for which I am grateful.

Is dat...

Is that...

Dat hij nooit een onderscheid maakte tussen...

That he never made a distinction between...

Als hij op huisbezoek ging bij de directeur van Shell, Lindeboom...

When he went on a home visit to the director of Shell, Lindeboom...

Daar ging hij even graag naartoe als naar een tuinder die één hectare aardbeien had...

He was just as eager to go there as to visit a gardener who had one hectare of strawberries...

En het heel arm had en met een heel groot gezin in een bouwvallig boerderijtje woonde.

And lived very poorly in a dilapidated farmhouse with a very large family.

En daar ging hij even graag naartoe.

And there he liked to go for a while.

Want hij zei, die boeren die hebben vaak hele goede verhalen.

Because he said, those farmers often have really good stories.

En als je nou het boer over de natuur vraagt, dan komen er fantastische verhalen naar boven.

And if you ask the farmer about nature, fantastic stories will emerge.

En hij had evenveel interesse erin.

And he had just as much interest in it.

En dus dat lag hem wel.

And so that suited him well.

Maar ja, hij was een man die in de boeken zat.

But yes, he was a man who was in the books.

Hij is als wetenschappelijk onderzoeker van islamitische bewegingen naar Indië gestuurd.

He has been sent to India as a scientific researcher of Islamic movements.

En het eerste zeven jaar in Indië heeft hij eigenlijk bijna volledig wetenschappelijk onderzoek gedaan.

And for the first seven years in India, he actually conducted almost entirely scientific research.

En toen kwam hij ineens in zo'n boerendorpje.

And then he suddenly came into such a rural village.

Omdat hij met zijn grote kennis van de islam moest.

Because he had to due to his extensive knowledge of Islam.

In 1950.

In 1950.

Nu hadden we er veel aan kunnen hebben.

Now we could have benefited a lot from it.

Nu had hij de ene baan aan de andere kunnen krijgen.

Now he could have gotten one job after another.

Maar toen helemaal niet.

But not at all then.

Maar dat je vader in Roon zo'n hele slechte tijd heeft gehad.

But your father had such a very difficult time in Roon.

Ik bedoel, je schrijft er heel duidelijk over.

I mean, you write very clearly about it.

Je vader dronk veel te veel.

Your father drank way too much.

Je vader gebruikte veel pillen.

Your father used a lot of pills.

Soms, vaak, moesten jullie hem gewoon ongeveer bewusteloos naar bed brengen.

Sometimes, often, you just had to take him to bed almost unconscious.

Ja.

Yes.

Is dat voor jou allemaal te linken aan zijn kamp?

Is all of that linked to his camp for you?

Ja.

Yes.

Maar het was ook zo dat dat dorp veranderde in een keer.

But it was also the case that the village changed all at once.

Dat agrarische dorp werd een forense dorp.

That agricultural village became a forensic village.

En de boeren accepteren het niet.

And the farmers do not accept it.

Toen wij daar kwamen was het vrij liberaal.

When we arrived there, it was quite liberal.

CAU was het toen.

That was CAU then.

En toen ik 18 jaar was de SGP een hele belangrijke dorp.

And when I was 18 years old, the SGP was a very important village.

Dus die hervormde kerk ging in een keer de bondskant op.

So that reformed church suddenly took the federal side.

En zij moesten hem niet.

And they didn't like him.

Zij vonden hem veel te licht.

They found him much too light.

Ja.

Yes.

Dat is ook een heel duidelijke stuk in jouw boek.

That is also a very clear part in your book.

En ja, mijn vader die had in een land gewerkt waar de meeste mensen islamiet waren.

And yes, my father worked in a country where most people were Muslim.

Die was in contact gekomen met boeddhisten.

He had come into contact with Buddhists.

Met hindoeisten in Bali.

With Hindus in Bali.

En dus ja, er was heel veel meer voor hem.

And so yes, there was so much more for him.

Buiten, niet alleen buiten het Calvinisme.

Outside, not just outside of Calvinism.

Maar buiten het Christendom.

But outside of Christianity.

En hij zat toen in een keer.

And then he sat down all of a sudden.

Ja, daar vroegen ze of ze de psalmen op halve noten konden zingen.

Yes, they asked if they could sing the psalms in half notes.

En of hij in plaats van een kwartier minstens een half uur kon preken.

And whether he could preach for at least half an hour instead of a quarter of an hour.

Alleen uit het oude testament.

Only from the Old Testament.

En hij werd bekritiseerd.

And he was criticized.

En toen kwam een soort angst bij hem naar boven van die kampperiode.

And then a sort of fear arose in him from that camp period.

Toen hij vreselijk mishandeld is.

When he is terribly abused.

En toen gingen ze kijken als hij op huisbezoek was of hij dan ergens wat dronk.

And then they went to see if he was drinking something when he was on a home visit.

En ja, hij begon te drinken.

And yes, he started to drink.

Hij begon te drinken om zijn angst weg te drinken.

He started drinking to drown his fears.

En dat werd steeds sterker.

And that grew stronger and stronger.

En toen werd het een wrak.

And then it became a wreck.

Er is daar ook nog, want dat greep mij bijna bij de keel.

There is also that, because it almost grabbed me by the throat.

Een afzettingsprocedure tegen je vader gestart.

An impeachment procedure has been started against your father.

Omdat hij te licht was in de leer.

Because he was too light in his studies.

En omdat hij dronk.

And because he drank.

Kijk, ze konden hem moeilijk wippen op het feit hoe vaak hij uit het nieuwe testament preekte.

Look, they could hardly hinge him on the fact of how often he preached from the New Testament.

En hoe vaak uit het oude testament.

And how often from the Old Testament.

Daar kun je een dominee niet op.

You can't rely on that from a preacher.

Maar je kunt hem wel als hij ergens dronken werd aangetroffen.

But you can find him if he was caught drunk somewhere.

En wat dat betreft is dat boek wat ik geschreven heb mijn kleine waanzin wel traumatisch.

And in that respect, the book I've written is my little madness, quite traumatic.

Want die afzettingsprocedure begon toen ik twaalf jaar was.

Because the impeachment procedure started when I was twelve years old.

En toen is hij echt door de mangel gegaan.

And then he really went through the wringer.

Het heeft heel weinig geschild of hij was werkelijk afgezet als dominee.

It was very little removed or he was truly dismissed as a minister.

En dat betekent nogal wat.

And that means quite a lot.

Dan moet je dus de pastorie verlaten.

Then you must leave the rectory.

Dan word je uit het ambt gezet.

Then you will be removed from office.

Dan kun je eigenlijk alleen nog maar godsdienstleraar worden op een middelbare school.

Then you can really only become a religious studies teacher at a secondary school.

Dus ja, mijn moeder raakte toen ook zeer depressief.

So yes, my mother also became very depressed then.

Dit gaat helemaal verkeerd.

This is going completely wrong.

Maar hij is de procedures begonnen.

But he has started the procedures.

Mijn vader was op huisbezoek bij een alleenstaande man.

My father was visiting a single man at home.

Een weduwnaar.

A widower.

Wiens zoon bij een verkeersongeluk om het leven was gekomen.

Whose son had died in a traffic accident.

Zijn zoon was twaalf jaar oud.

His son was twelve years old.

En mijn vader moest dat gaan vertellen.

And my father had to go tell that.

En hij kwam daar om half zes of zo.

And he came there at half past five or so.

En die man was natuurlijk totaal van de kaart.

And that man was of course completely off the rails.

En die pakte een fles.

And he grabbed a bottle.

Bokma en die Geneve, Geneve.

Bokma and that Geneva, Geneva.

En toen stonden ze buiten door de ramen te kijken.

And then they stood outside looking through the windows.

En toen, de zondag erop, wilde de vrouw van de bakker droonkaart zwijgen in de kerk.

And then, the following Sunday, the baker's wife wanted to remain silent during the service in the church.

En dat is helemaal op gang gezet.

And that has been completely set in motion.

Ik beschrijf in het boek hoe mijn broer en ik dat ongedaan hebben gemaakt.

I describe in the book how my brother and I undid that.

Maar ja, dat heb ik beschreven in mijn boek.

But yes, I have described that in my book.

En toen kwam het boek uit.

And then the book was published.

En toen kreeg ik een telefoontje.

And then I got a phone call.

En dat vond ik eigenlijk het ergste.

And I actually found that the worst.

En ik moet er vaak nu in dit tijdsgevricht aan denken.

And I often have to think about it now in this current situation.

Die beschuldiging die men uit en die nergens op gebaseerd zijn.

That accusation that is made and is based on nothing.

Ik kreeg toen een telefoontje van de wachtcommandant.

I then received a phone call from the duty officer.

De voormalige wachtcommandant van politie in Rhone.

The former watch commander of police in Rhone.

En die zei, wat je beschrijft, dat is waar en dat is niet waar.

And he said, what you describe is true and it is not true.

Wat er gebeurd is, ik moest het gaan vertellen als wachtcommandant van politie.

What happened was, I had to report it as the duty officer of the police.

Dat dat jongetje om het leven was gekomen met een verkeersongeluk.

That the boy had lost his life in a traffic accident.

Ik moest het gaan vertellen.

I had to go tell it.

Twaalf jaar, vader weduwe.

Twelve years, father widowed.

Ik kon dat niet.

I couldn't do that.

Ik kon dat psychisch niet aan.

I couldn't handle that psychologically.

En toen ben ik bij je vader langsgegaan.

And then I went to see your father.

En toen heb ik gevraagd, dominee wilt u met me mee gaan?

And then I asked, pastor, would you like to come with me?

Laten we met z'n tweeën gaan, want ik kan niet.

Let's go with just the two of us, because I can't.

Ze zijn met z'n tweeën gegaan.

They went with two people.

De man zei inderdaad, zette een fles op tafel.

The man indeed said, putting a bottle on the table.

Schonk zichzelf een borrel in.

He poured himself a drink.

En zei, dominee, politie, wachtcommandant, drink mee.

And said, pastor, police, watch commander, drink with us.

Maar een wachtcommandant in uniform mag niet drinken.

But a duty commander in uniform is not allowed to drink.

En als dat bekend wordt, dan is die gelijk z'n baan kwijt.

And if that becomes known, then he's immediately lost his job.

Dus hij zei, nee, ik doe niet mee.

So he said, no, I'm not participating.

Ik mag niet.

I am not allowed.

Ik ben in uniform.

I am in uniform.

Ik ben in functie.

I am in position.

En toen zei mijn vader tegen hem, dan doe ik met jou mee.

And then my father said to him, then I will join you.

Dan drink ik ook niet.

Then I won't drink either.

Dus hij haalt geen, er stond van een fles op tafel.

So he doesn't take any, there was a bottle on the table.

Maar hij had niks gedronken.

But he had not drunk anything.

Hij is dus beschuldigd van dronkenschap en van teveel drinken.

He has been accused of drunkenness and of drinking too much.

Terwijl dat dus niet het geval was.

While that was not the case.

Vreselijk is het.

It's terrible.

Jij hebt ook ergens gezegd, ik had meer moeite met afstand nemen van het geloof dan van de gelovigen.

You also said somewhere, I had more difficulty distancing myself from the faith than from the believers.

Ja, want dit is, dit waren dus, dat is helemaal in gang gezet door de vrouw van de bakker.

Yes, because this is, this was, it was all initiated by the baker's wife.

Was dat tante Sjaan?

Was that Aunt Sjaan?

Ja.

Yes.

Tante Sjaan.

Aunt Sjaan.

Ja.

Yes.

En dat heeft op jou ook heel veel invloed gehad.

And that has had a great impact on you as well.

Want jij hebt als kind, en ook nog als jongeman, heb je erge allergieën gehad.

Because you had severe allergies as a child, and even as a young man.

Ja.

Yes.

En toen zij jullie huis had, op een gegeven moment noemde die dat de ziekte van Sjaan.

And when she had your house, at one point she referred to it as Sjaan's illness.

Ja.

Yes.

En toen jij vele jaren later, je was al dertig, naar Indië ging.

And then many years later, you were already thirty, you went to India.

Ja.

Yes.

Toen ben je daar bij een graf geweest van een vriend van je vader.

Then you were at the grave of a friend of your father's.

Ja.

Yes.

Dat heb je schoongemaakt.

You have cleaned that.

Ja.

Yes.

En je eindigt ermee dat je zegt, en de bulten waren allemaal weg.

And you end up saying, and the lumps were all gone.

Ja.

Yes.

En mijn jeugd kon beginnen.

And my youth could begin.

Ja.

Yes.

Vond ik, vond ik echt heel aangrijpend moet ik zeggen.

I found it, I found it really very moving, I must say.

Vind ik nu nog aangrijpend.

I still find it poignant.

Ja.

Yes.

Als ik dat zeg.

If I say that.

Dat je toen op je dertigste, en die ziekte kwijt was, is die inderdaad helemaal weggebleven daarna.

That when you were thirty and had gotten rid of that illness, it indeed stayed away completely afterwards.

Ja.

Yes.

En dat je zegt, mijn jeugd kon beginnen.

And that you say, my youth could begin.

Dus al die dertig jaar ervoor was je niet jong.

So all those thirty years before, you were not young.

Nee, want ik, het begon in die periode, toen ze mijn vader wilde afzetten is het begonnen.

No, because it started in that period, when she wanted to drop off my father, it began.

Ja.

Yes.

En ik kreeg, ja, ik kon mijn armen niet meer bewegen, mijn handen niet meer bewegen.

And I got, yes, I could no longer move my arms, my hands could no longer move.

Mijn voeten werden heel dik, ik kon er niet meer in schoenen.

My feet became very swollen, I could no longer fit into shoes.

En dus ja, ik kon niet meer naar school ook.

And so yes, I could no longer go to school either.

Ja.

Yes.

En dat duurde, zo'n aanval duurde tussen de vijf en zeven dagen, tien dagen soms.

And that lasted, such an attack lasted between five and seven days, sometimes ten days.

En het werd steeds erger.

And it kept getting worse.

En toen ik vijftien was, toen was, eh, eh, eh, om een gegeven moment was het zaterdagavond.

And when I was fifteen, well, um, at a given moment it was Saturday night.

En nou, mijn benen helemaal dik en mijn knieën.

And now, my legs completely swollen and my knees.

En toen heb ik een scheermes ingezet.

And then I used a razor.

Tegen de jeuk.

Against the itch.

En toen kwam, ja, mijn moeder vond me dus zwaar bloedend.

And then came, yes, my mother found me bleeding heavily.

En de huisarts gewaarschuwd.

And the doctor was warned.

En toen zei die huisarts van zijn hele oude dorpsdokter.

And then that general practitioner said of his very old village doctor.

Mijn moeder vroeg, wat heeft ie?

My mother asked, what does he have?

Eh, zij, zij wilde natuurlijk, eh, eh, horen dat eh, een of andere allergische ziekte,

Eh, she, she obviously wanted to, eh, eh, hear that eh, some kind of allergic disease,

hij heeft dat of dat of dat, of eczeem of wat dan ook.

he has this or that or that, or eczema or whatever.

Maar toen zei die dorpsdokter, hij heeft de ziekte van Sjaan.

But then the village doctor said, he has Sjaan's disease.

En toen vroeg ik.

And then I asked.

Ik lag daar in bed.

I was lying there in bed.

Ik zei, ja, wat doe je daar dan tegen?

I said, yes, what are you doing about that then?

En toen zei hij, eh, weg.

And then he said, uh, go away.

Ga maar weg.

Just go away.

Ik zei, ik zie, eh, waarheen?

I said, I see, uh, where to?

Zo ver mogelijk weg, zei die.

As far away as possible, he said.

En toen vroeg ik, wanneer?

And then I asked, when?

Zodra je kunt.

As soon as you can.

En dat heb ik gedaan, inderdaad.

And I did that, indeed.

Ik ben, eh, toen ik het dorp verlaat heb.

I am, uh, when I leave the village.

Maar het ging toen nog niet weg.

But it didn't go away then.

En, eh, ik heb toen, eh, eh, wel twee, eh, na die, na die zware aanval, toen ik me, me

And, um, I then, um, um, had two, um, after that, after that heavy attack, when I, I

toegetakeld heb.

I have harmed.

Toen, eh, was ook zo dat ik, mijn oogleden, die gingen helemaal dicht.

Well, at that time, my eyelids were completely closing.

Ik kon alleen, eh, licht en donker onderschatten.

I could only, uh, underestimate light and dark.

En, eh, toen heeft mijn moeder me daar doorheen geholpen door me voor te lezen.

And, um, then my mother helped me through it by reading to me.

En, eh, nou ja, we begonnen met een verhaal van Tsjech of, of zo.

And, um, well, we started with a story by Čech or something like that.

Ik was vijftien, zestien toen.

I was fifteen, sixteen then.

Eh, maar al snel, ja, daar ben je, daar ben je zo door.

Eh, but soon enough, yes, you’re there, you’re through it in no time.

Dus toen heeft ze Dr.

So then she has Dr.

Tjivako helemaal voorgelezen.

Tjivako read out loud completely.

Dat is zo'n dikke pil.

That's such a thick pill.

Eh, oorlog en vrede.

Uh, war and peace.

Wat ik nog steeds het mooiste boek vind wat ooit is geschreven.

What I still think is the most beautiful book ever written.

Eh, Anna Karenina.

Eh, Anna Karenina.

En, eh, dus, eh, al die, die stervenboeken.

And, uh, so, uh, all those, those dying books.

En, eh, ja, het was wel heel goed voor mijn taal.

And, uh, yes, it was really good for my language.

Het zat al in een mooie stem.

It was already in a beautiful voice.

Ze las ontzettend veel goede woorden.

She read an incredible amount of good words.

En zo is ze met, eh, maar goed, het ging niet weg.

And so she was with, uh, but well, it didn't go away.

Het ging niet weg.

It didn't go away.

Toen, eh, zelfs toen ik, eh, in Frankrijk studeerde en zo kwam het regelmatig terug.

Well, even when I was studying in France, it came up regularly.

En, eh, en, eh, nou, ik ben getrouwd met een Franse.

And, uh, and, uh, well, I am married to a French woman.

En, eh, en zelfs in die tijd, toen ik in Frankrijk was, eh, toen had ik soms weer die verschrikkelijke zwellingen.

And, uh, even at that time, when I was in France, uh, I sometimes had those terrible swellings again.

Dat ik niet meer kon bewegen en zo.

That I couldn't move anymore and such.

Ik herinner me nog dat, eh, de grootmoeder van mijn vrouw, die, eh, zei, eh, ja, we moeten hier iets aan doen.

I still remember that, uh, my wife's grandmother, who, uh, said, uh, yes, we need to do something about this.

Maar zij was echt gelovig katholiek.

But she was truly a believing Catholic.

En toen zei ze, we gaan alle, eh, kerken af.

And then she said, we're going to visit all the, um, churches.

Dat was voor Pasen.

That was before Easter.

Dan gaan we overal een kaarsje branden.

Then we will light a candle everywhere.

En dan moesten we alle kerken met cent afgaan.

And then we had to visit all the churches with a penny.

Saint-Michel, Sainte-Eulalie, zeven kerken.

Saint-Michel, Sainte-Eulalie, seven churches.

Overal, eh, een kaarsje branden.

Everywhere, uh, lighting a candle.

En zei ze, gaat het weg, hoor?

And she said, it's going away, you know?

Het ging nog niet weg.

It still didn't go away.

Maar, eh.

But, uh.

Maar je was een calvinist ook, hè?

But you were a Calvinist too, right?

Ja, ja, ik.

Yes, yes, me.

Maar ik, eh, wat ik wel toen gezien heb.

But I, uh, what I did see then.

En dat, dat, dat is wel iets.

And that, that, that is something.

Dat is dat, eh, als je ergens in gelooft, dat geeft wel enorme kracht.

That is that, eh, when you believe in something, it gives you enormous strength.

Ja?

Yes?

Ja, ik vond dat, ik vond, het hielp niet.

Yes, I found that, I found, it didn't help.

Het hielp niet.

It didn't help.

Maar tegelijkertijd die zesde, dat, die oude vrouw.

But at the same time, that sixth one, that old woman.

Het was, die, die, ze was echt toen al tegen de tachtig.

It was, yes, she was really almost eighty by then.

Die me meenam naar kerken.

Who took me to churches.

Kijk, kijk.

Look, look.

Het gaat helpen, hoor.

It will help, you know.

Dat is zo aandoenlijk.

That is so touching.

Ja.

Yes.

Dat je er zelf in wilt gaan geloven.

That you want to believe in it yourself.

Ja.

Yes.

En, eh, dat, dat heeft diepe indruk op me gemaakt.

And, uh, that, that made a deep impression on me.

Eh, nou ja.

Eh, well.

Uiteindelijk is het weggegaan toen ik, eh, in 1979, was toen dertig jaar.

Ultimately, it left when I, uh, was thirty years old in 1979.

Toen ben ik voor het eerst zelf naar Indonesië gegaan.

Then I went to Indonesia by myself for the first time.

En, eh, nou ja.

And, uh, well.

Mijn ouders waren nooit terug geweest.

My parents had never returned.

En, en, mijn vader heeft nooit iets willen vertellen over het kamp.

And, and, my father never wanted to talk about the camp.

Ook nooit iets willen zeggen waar het allemaal vandaan kwam.

Also never wanting to say where it all came from.

Ik zag alleen, eh, zomers, eh, op het strand zag ik op zijn rug die striemen staan van

I only saw, uh, in the summer, uh, on the beach I saw on his back those stripes from

die zweepslagen die hij had gehad.

the lashings he had received.

Eh, en die zijn nooit weggegaan.

Eh, and they never left.

Maar, hij wilde nooit iets over dat.

But he never wanted to say anything about that.

Maar toen ik, vlak voor ik weg was, zei hij, nou, als je nou in Parapara komt, eh, daar

But just before I left, he said, well, if you come to Parapara, um, there

was, eh, het kamp, mijn kamp.

was, uh, the camp, my camp.

Eh, daar is een valletje.

Eh, there's a little trap.

Eh, daar is een vaste begraafplaatsje bij.

Eh, there is a permanent burial place there.

En daar ligt mijn vriend, eh, dominee Ferdinies.

And there's my friend, uh, Reverend Ferdinies.

En, eh, ja, ze kregen allebei, eh, dysentrie.

And, um, yes, they both got, um, dysentery.

Ze waren even oud.

They were the same age.

Ze waren allebei, eh, theoloog.

They were both, uh, theologians.

Mhm.

Mhm.

Allebei getrouwd.

Both married.

Allebei twee kinderen.

Both have two children.

En allebei kregen ze dysentrie.

And both of them got dysentery.

Ze waren samen in de brak.

They were together in the break.

Hadden altijd samen discussies.

Always had discussions together.

Ze, ze, samen door die rotte periode van dat kamp heen.

They, they, together through that rotten period of that camp.

En, eh.

And, eh.

En hij, eh, Ferdinies, die overleefde niet.

And he, uh, Ferdinies, did not survive.

En mijn vader wel.

And my father does.

Mijn vader heeft zich altijd daar, ja, een soort schuldgevoel over gekregen.

My father has always felt a kind of guilt about that.

Waarom hij?

Why him?

En, eh, en, en, eh.

And, uh, and, and, uh.

En, eh, nou, toen vroeg hij, eh, als je dan dat graf ziet, maak het dan schoon en zo.

And, uh, well, then he asked, uh, if you see that grave, clean it and so on.

En, nou, ik ben weer eens kijken.

And, well, I’m looking again.

En, ik, eh, het was inderdaad deplorable staat.

And, I, uh, it was indeed a deplorable state.

Veel onkruid, kruis stond helemaal zo.

A lot of weeds, the cross was completely like that.

Dus ik heb dat schoongemaakt, echt gemaakt.

So I cleaned that up, really made it.

Ik heb een paar foto's gemaakt.

I took a few photos.

Die juist, dat ik aan mijn vader kon laten zien.

That indeed, that I could show to my father.

En, eh, toen op de terugweg van, van Parepare naar Makassar heb ik een, een ongelooflijk zware aanval gehad.

And, uh, on the way back from Parepare to Makassar, I had an incredibly severe attack.

Ik dacht echt toen dat ik dood ging.

I really thought at that moment that I was going to die.

En, eh, eh, eh, de volgende dag werd het minder.

And, uh, uh, uh, the next day it got better.

En de dag erop was het weg.

And the next day it was gone.

En het is nooit meer teruggekomen.

And it has never come back.

Dit is toch duidelijk psychosomatisch, hè?

This is clearly psychosomatic, isn't it?

Nou, eh, het boek was, eh, eh, verschenen.

Well, uh, the book had, uh, uh, been published.

Al een jaar of tien.

For about ten years.

Eh, toen een groep, eh, huisartsen die een leesclub hadden in Friesland.

Eh, then a group, eh, general practitioners who had a book club in Friesland.

Dat waren gepensioneerde huisartsen.

Those were retired general practitioners.

Die hadden dat gelezen.

They had read that.

En die hebben dat helemaal als een, als een, als een, als een geval bestudeerd.

And they have studied that completely as a, as a, as a, as a case.

Met zijn, en er waren ook twee of drie internisten waren erbij.

With his, and there were also two or three internists present.

En, eh, die hebben dit, eh, helemaal onderzocht.

And, uh, they have completely investigated this, uh.

Keer op keer de tekst gelezen.

Read the text time and time again.

Dat weer en dat en dit.

That weather and that and this.

Nog weer een specialist erbij gemaakt.

Another specialist has been added.

Wat zou dat kunnen zijn?

What could that be?

En ze zijn tot conclusie gekomen dat het waarschijnlijk de, de, de begin is geweest.

And they have concluded that it was probably the, the, the beginning.

Niet psychomatisch, maar een, eh, een combinatie van, dus die schok van die afzettingsprocedure van mijn vader.

Not psychomatic, but a, uh, a combination of, so that shock from my father's dismissal procedure.

Angst.

Fear.

Angst van, oh, moet het huis uit?

Fear of, oh, do I have to leave the house?

Moet het huis uit?

Does it have to go out of the house?

We raken aan de bedelstaf.

We are hitting the beggar's staff.

Eh, nou ja, goed.

Eh, well, okay.

Dat.

That.

En, en een combinatie met, juist in die periode heb ik een penicillinekeur gehad.

And, and a combination with, precisely during that period I had a penicillin allergy.

En, eh.

And, uh.

Ik kreeg toen geelzucht.

I then got jaundice.

Eh, en dat werd behandeld met penicilline.

Uh, and that was treated with penicillin.

Waarschijnlijk met teveel penicilline.

Probably with too much penicillin.

En ik heb toen een penicillinevergiftiging gehad.

And then I had a penicillin poisoning.

En die gaat heel, eh, lang werkt dat door.

And that has a very, um, long-lasting effect.

Dat kan, dat kan wel tien, twintig jaar duren.

That can take ten, twenty years.

En, eh, dat is waarschijnlijk wel een juiste, eh, eh, analyse geweest.

And, uh, that was probably a correct, uh, uh, analysis.

Want een, een jaar of vijf, zes geleden, eh, eh, bleek dat ik.

Because about five or six years ago, uh, uh, it became clear that I.

Eh, extreem gevoelig ben van penicilline.

Eh, I am extremely sensitive to penicillin.

Ach.

Oh.

En dat ik dat absoluut niet mag hebben.

And that I absolutely must not have that.

Dus, eh, het was ook wel een medische reden.

So, uh, there was also a medical reason.

Maar, eh, dankzij de literatuur is dat.

But, uh, thanks to literature is that.

Wat fantastisch.

How fantastic.

Ben je genezen door.

Are you healed by.

Ja.

Yes.

Door, ja.

Yes, door.

Door een stel lezende huisartsen bij je.

By a couple of reading general practitioners nearby.

Ja, lezende.

Yes, reading.

Zo zie je hoe goed lezen is.

This shows how good reading is.

Ja.

Yes.

Zo zie je hoe goed lezen is.

This shows how good reading is.

Ja.

Yes.

Nou, ik vond het wel, eh, nou, ze deden dat met heel veel, eh, ja, ernst hebben ze dat

Well, I thought it was, uh, well, they did that with a lot of, uh, yes, seriousness they had that.

bekeken.

viewed.

En ze hebben dat boek ook echt daarop gelezen.

And they really read that book on it.

En ze hebben je er niet bij geroepen om te zeggen, mogen wij nog eventjes uw bloed testen

And they didn't call you in to say, may we test your blood for a moment?

of zo.

or so.

Nee, dat niet.

No, not that.

Dat niet.

Not that.

Nee, maar ze hebben wel, eh, het resultaat hebben ze mij helemaal bijgedeeld, ja.

No, but they did, uh, they shared the result with me completely, yes.

Nou, dat is toch wel hartstikke mooi.

Well, that's really quite lovely.

Ja, mooi.

Yes, beautiful.

Ik vind dat je daar nog iets over moet schrijven, Jan.

I think you need to write something about that, Jan.

Ja.

Yes.

De Friese leesclub.

The Frisian book club.

Ja.

Yes.

Die mij.

Me.

Ja.

Yes.

De weggegeven productie van San, dat, dat die door op Stopse komt en zo.

The giveaway production of San, that, that which comes through Stopse and so on.

Ja.

Yes.

Er is zo'n blad, Artsen系 Control 할 � Night af, ja daar This前平晚上 importeert

There is such a sheet, Doctors系 Control 할 � Night off, yes there This前平 evening imports

een artikel.

an article.

Dat lezen, dat lezen alle artsen.

All doctors read that.

Je aan te gaan spreken, deze, ditjawel foto's En het lezen, natuurlijk, de gevoelens ermee

To address you, these, indeed, photos and reading, of course, the feelings associated with them.

vandaan,ュ.

from, uh.

Ja.

Yes.

Reactien, dat gene bij me gehoord.

Reactions, that didn't apply to me.

Ja.

Yes.

En dat bestond 75 jaar ofzo.

And that existed for about 75 years.

En toen hebben ze aan een aantal schrijvers gevraagd kunnen jullie iets over je huisarts

And then they asked a number of writers if they could write something about their general practitioner.

.

.

Ja.

Yes.

Of je.

Or you.

En toen heb ik dat stukje eruit gehaald en dat heb ik dus in dat blad gezet en dat

And then I took that piece out and I put it in that magazine and that

Dat had wel enorm veel impact.

That had a huge impact.

De artsen zeiden, nou, toen we dat lazen, ook in de ingezonden brieven die later kwamen toen we dat lazen,

The doctors said, well, when we read that, also in the letters to the editor that came later when we read that,

dan zie je, een huisarts is toch belangrijk, hè?

Then you see, a general practitioner is important, isn't it?

Dat is toch een halve psycholoog?

Isn't that half a psychologist?

Oh, wat mooi. Heb je daar toch weer mee mogen werken?

Oh, how beautiful. Were you able to work with that again?

Ja, ja.

Yes, yes.

Dames en heren, het is half negen en ik wil u nu de kans geven en de mogelijkheid geven om vragen te stellen

Ladies and gentlemen, it is half past eight and I would like to give you the opportunity to ask questions now.

of opmerkingen te maken in de richting van onze gast, want daarvoor bent u misschien ook gekomen,

or to make comments towards our guest, because that may be why you came as well,

dat u zelf wel eens even iets wilt vragen.

that you might want to ask something yourself.

Er komt iemand met een microfoon die hij dan van mij afpakt en bij u deponeert.

Someone is coming with a microphone who will take it away from me and hand it to you.

Is er iemand? Wil iemand even? Ja, oké.

Is there anyone? Does anyone want to? Yes, okay.

Hallo.

Hello.

Ik ben Mirjam.

I am Mirjam.

Ik ben Wien van den Vleugel.

I am Wien van den Vleugel.

Heel fijn dat u er bent vanavond. Ik zit erg te genieten.

I'm so glad you are here tonight. I am really enjoying it.

U had het, ik denk een half uurtje geleden, over de eerste zin.

You mentioned, I think half an hour ago, the first sentence.

Als ik die maar heb, dan weet ik hoe ik het boek moet schrijven.

If I only have that, then I know how to write the book.

Is er iets wat u moet doen of laten om bij die eerste zin te geraken?

Is there something you need to do or refrain from doing to get to that first sentence?

Gaat u daarvoor wandelen, fietsen, andere boeken lezen?

Are you going to walk, bike, or read other books for that?

Of is dat...

Or is that...

Of droom je dat? Word je s'morgens wakker?

Or do you dream that? Do you wake up in the morning?

Nee, dromen is een slechte raadgever voor literatuur.

No, dreaming is a poor advisor for literature.

Een droom werkt in een droom, maar om een droom in literatuur te veranderen, dat werkt niet zo goed.

A dream works in a dream, but to transform a dream into literature, that doesn't work so well.

Ik ken zelfs uitgevers die wanneer ze het woord droom tegenkomen, in een debuut het gelijk wegschuiven.

I even know publishers who, when they encounter the word dream in a debut, immediately dismiss it.

Onder andere mijn uitgever.

Among others, my publisher.

Dus, maar het is wel zo dat je nooit aan een tafel moet gaan zitten en een stuk papier moet gaan pakken en zeggen,

So, it's true that you should never sit down at a table and pick up a piece of paper and say,

nu ga ik mijn eerste zin schrijven, want dan komt die niet.

Now I am going to write my first sentence, because otherwise it won't come.

Dan komt die niet.

Then he's not coming.

Je eerste zin komt inderdaad, wat u zegt, wanneer je loopt, wanneer je onder de douche staat.

Your first sentence indeed comes, what you say, when you walk, when you are in the shower.

Ik heb een tijdje een serie gedaan in dagenspost en die heette Schrijven.

I did a series in Dagenspost for a while called Writing.

En toen zei...

And then said...

Toen kwam Michels me altijd, mijn columns die schrijf ik onder de douche.

Then Michels always came to me, I write my columns in the shower.

Dus morgen stond hij onder de douche en dan, die hele column kwam er dan met de eerste zin en alles en de laatste zin.

So tomorrow he was in the shower and then, the whole column came to him with the first sentence and everything and the last sentence.

Dus, bij mij werkt het beste lopen s'morgens.

So, for me, walking in the morning works best.

Ik begin altijd mijn dag met lopen.

I always start my day with a run.

En niet hard lopen, want dan ben ik te veel daarmee bezig.

And don't run too fast, because then I'll be too focused on that.

Fietsen gaat ook niet, want dan ben ik toch te veel bezig met het verkeer en alles.

cycling isn't an option either, because then I'm still too occupied with the traffic and everything.

Gewoon wandelen.

Just walking.

En ja, een groot deel van het jaar woon ik in Frankrijk aan de Atlantische Oceaan.

And yes, I live for a large part of the year in France by the Atlantic Ocean.

En langs de oceaan lopen is geweldig om eerst de zinnen te vinden.

Walking along the ocean is great for finding your thoughts first.

Dan ben ik voortdurend bezig met het verhaal.

Then I am constantly occupied with the story.

Dan ben ik voortdurend bezig met wat ik de rest van de dag ga schrijven.

Then I am constantly occupied with what I am going to write for the rest of the day.

En dan kom ik ook heel goed in een bepaalde concentratie, in een bepaalde...

And then I also get into a very good concentration, into a certain...

...bepaalde sfeer.

...certain atmosphere.

Ja.

Yes.

Dank u wel.

Thank you very much.

Ik ben Erik van der Wand. Ik ben dol op uw werk. Ik ben niet de enige.

I am Erik van der Wand. I love your work. I am not the only one.

Maar u hebt een enorme productie. Dat kwam ook vandaag weer.

But you have an enormous production. That was evident again today.

Ja.

Yes.

Maar in het geval van de documentatie, is er een bepaalde concentratie?

But in the case of the documentation, is there a certain concentration?

Ja, het is inderdaad veel werk.

Yes, it is indeed a lot of work.

Non-fictie, ik zeg altijd, het is veel moeilijker non-fictie dan fictie.

Non-fiction, I always say, it is much harder to write non-fiction than fiction.

Een verhaal verzinnen, dat is, tenminste, denk ik, is veel makkelijker.

Making up a story is, at least I think, much easier.

Omdat je, je kan de waarheid, de werkelijkheid naar je hand zetten.

Because you can shape the truth, the reality to your will.

Gaat het zo niet, dan gaat het wel zo.

If it doesn't work this way, then it will work that way.

Terwijl, als je aan de werkelijkheid vastzit, kan dat niet. Je moet je aan de werkelijkheid houden.

While, if you are stuck in reality, that cannot be done. You must adhere to reality.

En dan is een boek als De Rechtvaardiger over de Nederlandse consul Jan Zwartendijk in Litouwen...

And then a book like The Just Man about the Dutch consul Jan Zwartendijk in Lithuania...

...die 10.000 Joden het leven heeft gered door ze semi-valse papieren te geven.

...who saved 10,000 Jews by giving them semi-false papers.

Visa voor Curaçao.

Visa for Curaçao.

Dan moet alles kloppen.

Then everything must be right.

En een wegenbeent wanneer je een foutje daarin maakt.

And a road sign when you make a mistake in it.

Fouten zijn altijd wel mogelijk hoor.

Mistakes are always possible, you know.

Want ik heb net vandaag de vierde druk doorgegeven.

Because I just handed over the fourth edition today.

En er zaten toch weer een paar fouten erin.

And there were still a few mistakes in it.

Dingen ook waarvan je denkt, waarom heb ik dat niet even nagezocht.

Things you also think, why didn't I just look that up?

Ik schrijf ergens over Margarethe Swiltser...

I am writing something about Margarethe Swiltser...

...dat ze in 1903...

...that they in 1903...

...in dezelfde straat komt te wonen waar de familie Frank woonde.

...in the same street where the Frank family lived.

Anne Frank.

Anne Frank.

Voordat ze, schrijf ik dan, in juli 1943 onderduiken.

Before they, I write then, go into hiding in July 1943.

Maar dat moest natuurlijk zijn juli 1942.

But that must have been July 1942, of course.

Goed, dat heb ik nu snel hersteld.

Well, I've quickly fixed that now.

Maar zulke fouten mag je niet maken.

But you shouldn't make such mistakes.

En daar word je ook absoluut op gewezen.

And you are absolutely made aware of that as well.

Veel onderzoek doen je.

You do a lot of research.

Veel onderzoek.

A lot of research.

Ik heb met researchers gewerkt.

I have worked with researchers.

Maar dat is me niet altijd bevallen.

But that hasn't always suited me.

Omdat ik toch bang ben.

Because I am still afraid.

Bijvoorbeeld boek de vergelding over Roon in de oorlog.

For example, book the revenge about Roon in the war.

Daar heeft een researcher...

There, a researcher...

...180 interviews met dorpelingen gemaakt.

...conducted 180 interviews with villagers.

Ja.

Yes.

Ik kon dat niet allemaal alleen doen.

I couldn't do all of that by myself.

Ik wilde weten, precies weten...

I wanted to know, to know exactly...

...hoe die dorpsbevolking gereageerd heeft op de oorlog.

...how the village population reacted to the war.

En...

And...

...heb ik met de researcher gedaan.

...I have done with the researcher.

Maar ik ben toch altijd bang met een researcher...

But I'm always afraid with a researcher...

...dat die een detail laat liggen...

...that it leaves out a detail...

...waar ik een verhaal aan kan ophangen.

...where I can hang a story on.

En dat is zo belangrijk.

And that is so important.

Voor mij één bepaald detail...

For me, one specific detail...

...wat het verhaal sprekend maakt.

...what makes the story compelling.

Waar het verhaal...

Where the story...

...veranderd van...

...changed from...

...het gaat over...

...it's about...

...collaboratie en...

...collaboration and...

...verzet en alles wat daartussen zit.

...resistance and everything in between.

Zo'n zin.

Such a sentence.

Maar maak dat dan eens duidelijk.

But make that clear then.

Dan moet er één detail zijn...

Then there must be one detail...

...waardoor dat duidelijk wordt.

...which makes that clear.

En ik ben bang dat een researcher...

And I am afraid that a researcher...

...dat niet ziet...

...that doesn't see...

...of dat hij gewoon...

...or that he simply...

...denkt, want dat is niet belangrijk.

...thinks, because that is not important.

Dat noteer ik zelfs niet.

I don't even note that down.

Dus ik ben er toch wel weer van terug gekomen.

So I have come back to it after all.

Ik kan één voorbeeld geven...

I can give one example...

...om het niet te abstract te maken.

...to avoid making it too abstract.

In de vergelding...

In the retaliation...

...was de...

...was the...

...de NSB'er in het dorp...

...the NSB member in the village...

...de hoofd van de NSB...

...the head of the NSB...

...in het dorp.

...in the village.

De Gauwlein heette dat.

It was called De Gauwlein.

Die was dus hartstikke fout.

That was completely wrong.

Wanneer de Razia's waren in het dorp...

When the raids were in the village...

...dan liep hij daar...

...then he walked there...

...in zijn zwarte kleren...

...in his black clothes...

...bij. Hij ging kijken.

...with it. He went to take a look.

Hij ging mee. Hij ging mensen...

He went along. He went to help people...

...verraden aan, etcetera.

...betrayed to, etcetera.

Die man was dus verschrikkelijk fout.

That man was terribly wrong.

Maar hij had één ding.

But he had one thing.

Hij kon heel slecht mensen zien lijden.

He could hardly bear to see people suffering.

En toen kwam de hongerwinter...

And then the hunger winter came...

...en die was ook...

...and that was also...

...in een dorp wat niet ver van Rotterdam lag...

...in a village that was not far from Rotterdam...

...sloeg toe.

...struck.

De landerijen stonden onder water.

The fields were under water.

Er waren geen landbouwproducten meer.

There were no more agricultural products.

En ook in het dorp werd honger geleden.

And hunger was experienced in the village as well.

En hij had in Rotterdam Zuid...

And he was in Rotterdam South...

...de...

...the...

...moest hij bewaken...

...he had to guard...

...de plaats waar...

...the place where...

...het voedsel lag opgeslagen...

...the food was stored...

...voor de Duitsers.

...for the Germans.

Voor de Wehrmacht.

For the Wehrmacht.

En op een dag in februari...

And one day in February...

...1945 heeft hij...

...in 1945 he has...

...twee zakken met meel...

...two bags of flour...

...gestolen en is die...

...stolen and is that...

...gaan uitdelen onder de...

...going to distribute among the...

...dorpelingen die ernstige...

...villagers who are serious...

...honger hadden. Dus deze man was...

...hungry. So this man was...

...hartstikke fout.

...absolutely wrong.

Maar hij deed toch iets...

But he still did something...

...wat heel goed was. En hij werd gesnapt ook.

...which was very good. And he got caught too.

Het was niet zo dat het...

It was not that it...

...gratuit was of iets was...

...was free or something was...

...waar hij na de oorlog...

...where he went after the war...

...mee tevoorschijn kan komen.

...can come forward.

Hij werd gepakt door de Duitsers.

He was captured by the Germans.

En hij is door de Duitsers geassisteerd.

And he was assisted by the Germans.

En hij is door de Duitsers een kamp ingegaan.

And he was taken to a camp by the Germans.

En dan zie je dus...

And then you see...

...hoe gecompliceerd de werkelijkheid...

...how complicated reality...

...is. En dat is ook het interessante...

...is. And that is also the interesting...

...van de werkelijkheid.

...of reality.

Als ik een roman...

If I were to write a novel...

...zou ik zeggen nou ik maak een collaborateur...

...I would say well I'm making a collaborator...

...echt een collaborateur.

...really a collaborator.

En iemand van Verzet maak ik ook helemaal hartstikke goed.

And I make someone from the Resistance completely fine as well.

Maar hieruit blijkt dat...

But this shows that...

...iemand die dus fout is ook wel...

...someone who is therefore wrong is also...

...iets heel goed kan doen.

...can do something very well.

Zelfs zo dat hij mensenlevens redt.

Even to the point that he saves lives.

Aan de andere kant...

On the other hand...

...het Verzet heeft vaak...

...the Resistance often...

...het Verzet heeft fouten...

...the resistance has faults...

...gemaakt. Hij heeft dingen geriskeerd...

...made. He has taken risks...

...waardoor de sabotagedaden...

...resulting in the acts of sabotage...

...werden gedaan die vergolden werden.

...were done that were gilded.

En dat wisten ze. Ze wisten dat dit...

And they knew that this...

...vergolden zou worden en dat we onschuldige burgers...

...would be rewarded and that we innocent citizens...

...ja daarbij om het leven zouden...

...yes, thereby risking their lives...

...komen. En daar gaat het boek...

...to come. And there goes the book...

...over. Zeven mensen uit...

...over. Seven people from...

...het dorp die gewoon opgepakt zijn.

...the village that has just been picked up.

Een sabotagedaad die toch...

An act of sabotage that still...

...gepleegd was door de Verzet.

...was committed by the Resistance.

En...

And...

...dit soort dingen...

...this kind of stuff...

...dan moet je een sprekend...

...then you need a speaking...

...voorbeeld hebben. En niet...

...have an example. And not...

...iets algemeens, een abstractie.

...something general, an abstraction.

En daarom ben ik zo geïnteresseerd...

And that is why I am so interested...

...in die werkelijkheid. En daarom doe ik zo graag...

...in that reality. And that's why I enjoy it so much...

...die non-fictie. Omdat...

...that non-fiction. Because...

...de verhalen...

...the stories...

...die zijn...

...that are...

...uit de werkelijkheid...

...from reality...

...vaak veel surrealistischer...

...often much more surreal...

...dan de verzonnen verhalen.

...than the made-up stories.

Dank u wel. Maar uw productie...

Thank you. But your production...

...om het toch maar zo even te zeggen. U hebt...

"...to put it that way. You have..."

...gezegd dat u nog...

...said that you still...

Ja, en nog meer te ontdekken.

Yes, and even more to discover.

En nog meer te ontdekken. Maar u wandelt...

And even more to discover. But you walk...

...en bedenkt een eerste zin.

...and comes up with a first sentence.

U bent in Frankrijk. En u doet...

You are in France. And you do...

...onderzoek. Wat betekent het woord...

...research. What does the word...

...discipline voor u?

...discipline for you?

Ja, die is groot.

Yes, that one is big.

Ja, en dat is natuurlijk...

Yes, and that is of course...

...ook wel iets...

...also something...

...uh...

...uh...

...ja, kalvinistisch.

...yes, Calvinistic.

Nou, ik ben ook wel een luie kalvinist hoor.

Well, I can be a lazy Calvinist too.

Maar moet u of mag u...

But must you or may you...

...van uzelf?

...of yourself?

Nou...

Well...

...het lijkt dan...

...it seems then...

...kijk, schrijven is...

...look, writing is...

...ja, het is toch wel...

...yes, it is still...

...maar roeping op de een of andere manier.

...but calling in one way or another.

Ik heb niet de indruk dat ik werk.

I don't get the impression that I'm working.

Nooit. Dat heb ik nooit gehad...

Never. I've never had that...

...met het schrijven. Ik heb altijd...

...with writing. I have always...

...de indruk gehad dat ik aan het schrijven was.

...had the impression that I was writing.

Iets wat ik altijd...

Something that I always...

...het liefst heb gewild.

...would have preferred.

Vanaf heel jongs af aan.

From a very young age.

Ook in de journalistiek heb ik altijd gezocht naar...

In journalism too, I have always sought after...

...verhalen, verhalen, verhalen. Veel meer dan naar nieuws.

...stories, stories, stories. Much more than news.

Ik was een heel slechte nieuws getter.

I was a very bad news getter.

Maar verhalen...

But stories...

...en het liefst menselijke verhalen.

...and preferably human stories.

Ik ben toen die portretten gaan maken voor de Haagse Post.

I then started making those portraits for the Haagse Post.

Schrijversportretten.

Writers' portraits.

Portretten van musici. Ik ging met...

Portraits of musicians. I went with...

...heiting ging ik...

...hesitating I went...

...een week op stap.

...a week on the go.

Ging naar München toe...

Going to Munich...

...waar die vijfde symfonie van...

...where that fifth symphony of...

...Sostakovits aan het institueren was.

...Sostakovich was instituting.

Een verhaal. Het was echt een verhaal.

A story. It was really a story.

En dat verhalen vertellen...

And telling stories...

...dat zit zo in me.

...that's just in me.

En dat vind ik zo...

And I think that's so...

...ja, dat is een soort roeping...

...yes, that is a kind of calling...

...van me.

...from me.

Ik heb nooit de indruk dat ik...

I never have the impression that I...

...werk. Ook als ik bezig ben met...

...work. Even when I am busy with...

...research. Soms is het vreselijk...

...research. Sometimes it is terrible...

...vervelend als je iets niet vindt.

...annoying when you can't find something.

En soms ook...

And sometimes also...

...ik kan even terug naar...

...I can go back to...

...dit boek.

...this book.

Ik had alle research gedaan...

I had done all the research...

...voor dat boek.

...for that book.

Ik had een...

I had a...

...de...

...the...

...gastenlijst van...

...guest list of...

...Hotel Spaander.

...Hotel Spaander.

Het gastenboek. En daar...

The guestbook. And there...

...ja, daar stonden dus die 1863...

...yes, there were those 1863...

...kunstenaars in.

...artists in.

En 1460...

In 1460...

...buitenlanders.

...foreigners.

En ja, ik ben al die namen nagegaan.

And yes, I have gone through all those names.

Ja, Sijak...

Yes, Sijak...

...die kun je zo vinden.

...you can find it just like that.

Maar er waren namen die ik...

But there were names that I...

...nooit...

...never...

...tegenkwam. Dus...

...I came across. So...

...zoeken, zoeken, zoeken, zoeken, zoeken, zoeken.

...searching, searching, searching, searching, searching, searching.

En toch ook...

And yet also...

...ben je toch wel steeds bang dat je er één...

...you're still always afraid that you'll get one...

...over het hoofd ziet.

...overlooked.

En...

And...

...het boek was...

...the book was...

...klaar. Het boek was...

...ready. The book was...

...gedrukt.

...pressed.

En één van de eerste lezingen...

And one of the first readings...

...kwam er een man op me af en zei...

...a man approached me and said...

...ja, weet je nou toch wie?

...yes, now do you know who?

...Picasso.

...Picasso.

Want er is toch een schilderij...

Because there is still a painting...

...van Picasso naakt waar hij...

...of Picasso nude where he...

...alleen met een hul...

...only with a support...

...zo'n muts...

...such a beanie...

...van Volendam er draagt.

...of Volendam is wearing it.

De vrouw naakt...

The woman naked...

...maar alleen draagt ze die hul.

...but she only wears that hood.

Dat is toch echt in Volendam gemaakt.

That was really made in Volendam.

Nou, ik dacht dat ik een hartflap in kreeg.

Well, I thought I was getting a heart flap.

Ik dacht...

I thought...

...Picasso misgelopen.

...missed Picasso.

Nou ja, gaan zoeken, gaan zoeken...

Well, go searching, go searching...

...gaan zoeken.

...going to search.

Hij stond niet in het gastenboek.

He was not in the guestbook.

Dus dat wist ik zeker.

So I was sure of that.

Want dan had ik hem niet over het hoofd gezien.

Because then I wouldn't have overlooked him.

Dus hij is niet...

So he is not...

...in Spanen geweest.

...been to Spain.

En ik heb nergens in alles...

And I have nowhere in everything...

...wat ik over Volendam gelezen heb ik nooit...

...what I have read about Volendam I have never...

...tegenkomen dat hij...

...that he...

...hij is niet in Spanen geweest.

...he has not been in Spain.

Hij is niet in Volendam geweest. Hij heeft misschien wel...

He hasn't been to Volendam. He might have...

...hij is een paar weken in Schorl...

...he has been in Schorl for a few weeks...

...geweest in 1905.

...been in 1905.

Toen heeft hij twee schilderijen gemaakt...

Then he made two paintings...

...en één is dit schilderij.

...and one is this painting.

Waarschijnlijk heeft hij wel...

He probably does have...

...een vrouw met West-Friese...

...a woman with West Frisian...

...dracht gezien. Want ze hebben...

...seen a draft. Because they have...

...allemaal zo'n hul in West-Friesland.

...all such a hollow in West Friesland.

Maar toch...

But still...

...denk ik dat ik er toch nog iets...

...I think that I still have something...

...mee ga doen in een volgende...

...participate in a next...

...druk. Dat ik misschien toch...

...busy. That I might still...

Soms heb je ook wel...

Sometimes you also have...

...geluk in deze. Dit was dus...

...luck in this. So this was...

...ja, toch wel iets...

...yes, something...

...waar ik wel heel erg van schrok.

...which really shocked me.

Ik ben nu toch nog steeds weer...

I'm still here again...

...aan het zoeken. Ik heb nu weer nieuwe documenten...

...looking for. I now have new documents again...

...gevraagd om te weten waar was die dan...

...asked to know where that was then...

...precies in Nederland.

...exactly in the Netherlands.

Maar...

But...

...soms kun je wel weer aan de andere kant geluk hebben.

...sometimes you can have luck on the other side again.

Ik wist dat Ravel...

I knew that Ravel...

...de componist in Spanen...

...the composer in Spain...

...heeft gelogeerd. Ik ben...

...has stayed. I am...

...dol op de muziek van Ravel, dus dat...

...crazy about the music of Ravel, so that...

...moest erin.

...had to be in it.

Maar ik kon verder helemaal niks vinden...

But I couldn't find anything else at all...

...van ja, heeft hij daar wat...

...yes, does he have something there...

...over verteld of nee. Ik kon nergens wat vinden.

...told about it or not. I couldn't find anything anywhere.

Ik wist alleen dat hij...

I only knew that he...

...geweest was op een manier in welk jaar.

...had been in a way in which year.

En ik was de drukproef...

And I was the proof copy...

...aan het corrigeren met Kerst...

...correcting with Christmas...

...in...

...in...

...in Frankrijk.

...in France.

En ik zat me...

And I was...

...toch niet lekker dat het alleen maar stond van...

...still not nice that it was only about...

...nou, Ravel was er en...

...well, Ravel was there...

...ik kon er niks bij schrijven. Ik dacht...

...I couldn't add anything to it. I thought...

...het is eigenlijk een beetje, zelfs een beetje gratuite...

...it's actually a bit, even a bit gratuitous...

...bewering.

...assertion.

En...

And...

...nou, ik kom in Bordeaux...

...well, I'm coming to Bordeaux...

...grote boekhandel...

...large bookstore...

...en ik dacht ik ga toch nog eens even kijken...

...and I thought I would take another look...

...is er niet een hele uitvoerige...

...is there not a very detailed...

...biografie van Ravel...

...biography of Ravel...

...die ik over het hoofd heb gezien. Nou, wat...

...that I overlooked. Well, what...

...vond ik de verzamelde...

...I found the collected...

...correspondentie. En ik kijk het jaar...

...correspondence. And I look at the year...

...en wat zie ik? Hollande...

...and what do I see? Hollande...

...Volendam...

...Volendam...

...ik ben op weg naar...

...I am on my way to...

...Volendam...

...Volendam...

...toen was Volendam aangesloten...

...then Volendam was connected...

...op de weg, het was 1911...

...on the road, it was 1911...

...en hij kwam...

...and he came...

...door de Beemster, de Schermer...

...through the Beemster, the Schermer...

...en zag al die molens...

...and saw all those windmills...

...en toen schreef hij een brief aan een vriend...

...and then he wrote a letter to a friend...

...wat een mechanisch landschap!

...what a mechanical landscape!

Wat een mechanisch landschap!

What a mechanical landscape!

En dan voelde hij zo'n automaat...

And then he felt such a machine...

...worden, al die molens die draaien...

...to become, all those windmills that are turning...

...en zo. Nou, dus ik ben...

...and so on. Well, so I am...

...naar huis teruggerend...

...ran back home...

...en toen heb ik...

...and then I...

...ik had een...

...I had a...

...het waren de drukproeven al, het was de laatste proef...

...it was already the proofs, it was the final proof...

...ik had ergens...

...I had somewhere...

...in dat hoofdstuk veertien...

...in that chapter fourteen...

...aan het eind van het hoofdstuk veertien regels wit...

...at the end of the chapter fourteen lines of white...

...en ik kon het daar precies in passen...

...and I could fit it in there just right...

...op het woord na...

...except for the word...

...moest ik het schrijven om het er...

...I had to write it to get it there...

...tussenin te doen. En het is gelukt.

...to do in between. And it worked.

...en nu vind ik het een van de mooie...

...and now I find it one of the beautiful...

...passages uit het boek.

...passages from the book.

Zo'n jaar of tien geleden...

About ten years ago...

...schreef ik mijn eerste roman en ik...

...I wrote my first novel and I...

...deed tegelijkertijd, of toen het af was...

...in fact at the same time, or when it was finished...

...eigenlijk een...

...actually a...

...een schrijfcursus...

...a writing course...

...en vertelde dus enthousiast aan die...

...and thus enthusiastically told that to those...

...trainer van, nou mijn roman is...

...trainer of, well my novel is...

...af. Ah, zei die...

...off. Ah, said that...

...dan begint nu het...

...then the... starts now.

...herschrijven, het grote herschrijven...

...rewriting, the great rewriting...

...ja. Hoe...

...yes. How...

...is dat bij u?

...is that with you?

Nou, het is niet zo dat ik...

Well, it's not that I...

...in grote haast een kladversie schrijf...

...write a rough draft in great haste...

...en daarna...

...and then...

...dan...

...than...

...heel...

...very...

...lang bezig ben met herschrijven en nog...

...been rewriting for a long time and still...

...een versie, nog een versie, nog... Nee.

...a version, another version, another... No.

De eerste versie moet...

The first version must...

...leesbaar zijn voor...

...be readable for...

...een buitenstaander. En...

...an outsider. And...

...de buitenstaander in dit geval...

...the outsider in this case...

...is mijn redacteur. Ik ben in de...

...is my editor. I am in the...

...gelukkige omstandigheid dat vanaf mijn...

...fortunate circumstance that from my...

...allereerste boek, mijn eerste roman...

...very first book, my first novel...

...De Provincie, 1984...

...The Province, 1984...

...in 1983...

...in 1983...

...heb ik die met de redacteur...

...I have that with the editor...

...Emil Brugman, toen...

...Emil Brugman, then...

...bij de Arbeiderspers. Later...

...at the Arbeiderspers. Later...

...werd hij...

...he was...

...uitgever...

...publisher...

...atlas heeft hij opgericht.

...he has founded an atlas.

Hij is altijd mijn redacteur gebleven...

He has always remained my editor...

...tot op de dag van vandaag.

...up to this day.

En...

And...

...de eerste versie moet leesbaar zijn...

...the first version must be readable...

...voor Emil. Dat betekent...

...for Emil. That means...

...ik schrijf niet...

...I am not writing...

...ap...

...ap...

...nee, ik schrijf Alinea...

...no, I write Alinea...

...per Alinea. En...

...per paragraph. And...

...ik begin iedere dag weer...

...I start every day again...

...helemaal bij pagina 1. En dan ga ik...

...completely at page 1. And then I will...

...alles door wat ik geschreven heb. Zo...

...everything through what I have written. So...

...brei ik verder. Maar het is...

...I continue to knit. But it is...

...taalkundig...

...linguistic...

...qua beeld, qua opbouw...

...in terms of image, in terms of structure...

...qua compositie en zo, is die eerste versie...

...in terms of composition and so on, that first version...

...heel leesbaar. Maar...

...very readable. But...

...vervolgens laat ik de Emil lezen en dan...

...then I let Emil read it and then...

...krijg ik dan de eerste...

...will I get the first...

...feedback. En dan zegt hij...

...feedback. And then he says...

...ja, hoofdstuk...

...yes, chapter...

...14...

...14...

...nee, hoofdstuk...

...no, chapter...

...22. Ik...

...22. I...

...vind dat dat eigenlijk wat meer...

...think that that actually needs a bit more...

...naar voren moet.

...needs to come forward.

Bijvoorbeeld in dit...

For example in this...

...boek had ik de hele passage...

...book I had the whole passage...

...over het Hollandse licht, had ik meer...

...about the Dutch light, I had more...

...naar het eind toe gedaan.

...done towards the end.

Bij een schilder die daar...

At a painter who there...

...op een gegeven moment niks meer mee kon.

...at a certain point could no longer deal with it.

Ik dacht, dat is mooi om daarmee dan te eindigen.

I thought, that's nice to end with that.

Maar Emil...

But Emil...

...nou, daar moet veel meer naar voren toe.

...well, there needs to be much more emphasis on that.

Want daarvoor kwamen die schilders daar.

Because that’s why those painters came there.

Dus, nou, zulke soort dingen.

So, well, those kinds of things.

Compositorisch...

Compositional...

...dan gaan we dingen wisselen.

...then we will exchange things.

En het kan ook weleens voorkomen...

And it can also happen sometimes...

...dat hij zegt, nou, dat hoofdstuk, volgens mij...

...that he says, well, that chapter, in my opinion...

...dat is een hoofdstuk te veel. Dat kun je wel...

...that is one chapter too many. You can do that...

...weglaten. Dus dat soort dingen gebeuren.

...leave out. So those kinds of things happen.

Maar het is wel zo dat ik...

But it is true that I...

...toch nog altijd na de...

...still always after the...

...opmerkingen van hem en van...

...comments from him and from...

...vervolgens van de bureauredactie...

...subsequently from the editorial office...

...dat ik er dan nog een keer helemaal doorheen ga.

...that I will go through it all once more.

En dan ook wel systematisch.

And then also systematically.

En dat heb ik geleerd van Jan Wolkers.

And I learned that from Jan Wolkers.

Als je herschrijft, moet je...

If you're rewriting, you must...

...niet hier een zinnetje...

...not here a sentence...

...dertussen daar wat weggommen en zo.

...in the meantime just erase some things and so on.

Want dan herschrijf je niet...

Because then you don't rewrite...

...systematisch en niet goed.

...systematic and not good.

Herschrijven betekent werkelijk...

Rewriting truly means...

...dat je een alinea hebt...

...that you have a paragraph...

...dat je denkt van, nou, dit kan ik eigenlijk...

...that you think, well, I can actually...

...ook wel in drie zinnen zeggen in plaats van zo'n lange...

...can also be said in three sentences instead of such a long one...

...dus dat...

...so that...

...dan ga ik echt helemaal er doorheen.

...then I will really get through it completely.

En vroeger, toen ik nog typte...

And back then, when I still typed...

...typte ik het dan ook werkelijk helemaal...

...I actually typed it out completely...

...opnieuw.

...again.

En dat geeft wel...

And that certainly gives...

...in de stijl...

...in the style...

...een hoge mate van...

...a high degree of...

...condensatie.

...condensation.

Ja, heel...

Yes, very...

...pittig wordt het daardoor.

...it becomes spicy because of that.

Dus herschrijven...

So rewriting...

...is heel belangrijk, ja.

...is very important, yes.

Ja, en...

Yes, and...

...dan krijgt het boek ook echt zijn...

...then the book really gets its...

...kracht en zijn vorm...

...strength and its shape...

...en zijn compositie.

...and its composition.

Geen vragen meer?

No more questions?

Meneer Brokken, u heeft nu een nieuw...

Mr. Brokken, you now have a new...

...boek geschreven. Mag ik vragen...

...book written. May I ask...

...of u ook eens wat, een fragmentje eruit...

...or if you could also share something, a little excerpt from it...

...zou kunnen voorlezen en hoe heeft u...

...could read aloud and how did you...

...het boek opgebouwd?

...how is the book structured?

Oh, ja.

Oh, yes.

Wil jij zomaar een fragment?

Do you just want a fragment?

Of...

Of...

Oké.

Okay.

Over Ravel.

About Ravel.

Nou ja, ik heb de clue...

Well, I have the clue...

...al verteld over Ravel.

...already told about Ravel.

Ehm...

Um...

Laten we eens even kijken.

Let's take a look.

Je begint gewoon bij begin?

You just start at the beginning?

Ja, dat is eigenlijk het makkelijkste.

Yes, that's actually the easiest.

Nou, het is misschien wel leuk om dit te doen.

Well, it might be fun to do this.

Ik vertelde dat ik...

I said that I...

...het eerste...

...the first...

...over Hans ten Tijen...

...about Hans ten Tijen...

...de dichter...

...the poet...

...dat gedicht Taalofs dood...

...that poem Taalofs dead...

...ehm...

...uhm...

...ja, dat heeft me eigenlijk op dit boek gezet.

...yes, that actually got me started on this book.

Ik hoopte natuurlijk dat ik...

I naturally hoped that I...

...ehm...

...uhm...

...toen ik...

...when I...

...begon met het eerste hoofdstuk te schrijven...

...started writing the first chapter...

...en toen ik...

...and when I...

...besloot om dit boek te gaan schrijven...

...decided to write this book...

...toen heb ik...

...then I have...

...Hans ten Tijen geschreven.

...written by Hans ten Tijen.

Ik zeg, 43 jaar geleden...

I say, 43 years ago...

...dat we samen in Spanen...

...that we are together in Spain...

...ik heb dat in een...

...I have that in a...

...in een interview helemaal vervat...

...completely encapsulated in an interview...

...en dat interview heb ik gebruikt...

...and I used that interview...

...voor het eerste hoofdstuk...

...for the first chapter...

...van mijn boek...

...of my book...

...over Hotel Spanen...

...about Hotel Spanen...

...de ontdekking van Holland.

...the discovery of Holland.

Zou ik je dat opnieuw mogen voorleggen?

May I present that to you again?

Misschien 43 jaar geleden...

Maybe 43 years ago...

...zei je bepaalde dingen...

...you said certain things...

...waarvan je nu denkt van...

...of which you now think that...

...nou ja, toen was ik zo jong...

...well, I was so young back then...

...dat wil ik liever toch wel terugtrekken...

...I would rather withdraw that after all...

...of veranderen.

...or change.

En nou...

And now...

...toen kregen we...

...then we got...

...een briefwisseling...

...a correspondence...

...en vervolgens...

...and then...

...ja, hij was zo nieuwsgierig waar ik mee bezig was...

...yes, he was so curious about what I was up to...

...ik heb hem op een gegeven moment...

...I had him at one point...

...het hele manuscript laten lezen...

...have the whole manuscript read...

...en ik heb erbij gezegd, nogmaals...

...and I have said it again...

...als je iets wil veranderen...

...if you want to change something...

...nou, zei hij, sinds dat interview heb ik jou wel...

...well, he said, since that interview I have...

...een beetje gevolgd hoor, zei hij.

"...I followed it a little, you know, he said."

En Baltische Zielen...

And Baltic Souls...

...bijvoorbeeld, en In het Huis van de Dichter...

...for example, and In the House of the Poet...

...boek over Juri Eggerhoff...

...book about Juri Eggerhoff...

...dat vond hij echt...

...he really found that...

...en hij zei, maar ik weet precies hoe jij schrijft...

...and he said, but I know exactly how you write...

...

It seems there was no text provided for translation. Please provide the text you would like me to translate from Dutch to English.

...alles wat je schrijft is in zekere zin...

...everything you write is, in a sense...

...verzonnen en alles is hartstikke...

...made up and everything is really...

...waar.

...where.

En wat je me over mij hebt geschreven was precies hetzelfde...

And what you wrote to me about myself was exactly the same...

...het was eigenlijk helemaal...

...it was actually completely...

...verzonnen en helemaal waar.

...made up and entirely true.

En dus, ik wil daar geen komma...

And so, I don't want a comma there...

...aan veranderen. Nou ja, goed...

...to change. Well, good...

...daarna...

...after that...

...zijn we blijven corresponderen en ik was vast...

...we continued to correspond and I was sure...

...van plan, Hans en Thij...

"...intended, Hans and Thij..."

...het eerste exemplaar...

...the first copy...

...aan te bieden.

...to offer.

Dat is in februari verschenen...

That was released in February...

...dus ik had al helemaal bedacht...

...so I had completely thought out...

...hoe dat zou gaan. We zouden terugkeren...

...how that would go. We would return...

...naar Spaander en ik zou hem daar...

...to Spaander and I would...

...het boek overhandigen. Nou...

...handing over the book. Well...

...Spaander was in reparatie...

...Spaander was under repair...

...en...

...and...

...ja, toch wel verschrikkelijk...

...yes, really terrible...

...Hans en Thij is plotseling overleden...

...Hans and Thij has suddenly passed away...

...eind van het jaar.

...end of the year.

En dus ja...

And so yes...

...ik heb er wel met dank aan Hans de tijd gezet...

...I did spend time on it thanks to Hans...

...maar Hans is de hele tijd...

...but Hans is the whole time...

...in mijn hoofd blijven hangen...

...stick in my head...

...tijdens dat schrijven.

...while writing that.

En dat gedicht is ook de hele tijd...

And that poem is also the whole time...

...in mijn hoofd blijven hangen.

...stick in my head.

Ik ga u nu dat gedicht voorlezen.

I am going to read you that poem now.

Maar ik moet u van tevoren...

But I have to inform you in advance...

...een paar dingetjes vertellen. Dus...

...tell a few things. So...

...Volendam en Edam...

...Volendam and Edam...

...waren één gemeente. Altijd.

...were one municipality. Always.

Volendam...

Volendam...

...was een dorp en...

...was a village and...

...Edam had stadsrechten.

...Edam had city rights.

Maar altijd zijn ze samen geweest.

But they have always been together.

Eén gemeente geweest.

One municipality has been.

Dat moet ik vertellen, voor ik het gedicht vertel.

I have to tell that before I tell the poem.

Frits Staalhoff was dus...

Frits Staalhoff was thus...

...een bekende Noorse impressionist.

...a famous Norwegian impressionist.

Hij was ongeveer 56 jaar...

He was about 56 years old...

...toen hij overleed in het...

...when he died in the...

...hotelbed.

...hotel bed.

Wat ik zei...

What I said...

...over de weg was er in...

...on the road there was in...

...op dat moment...

...at that moment...

...geen verbinding. In 1907...

...no connection. In 1907...

...was dit. Geen verbinding.

...was this. No connection.

Je kon in Volendam...

You could in Volendam...

...komen met een trekschuit of...

...come with a towboat or...

...met een dekschuit vanuit...

...with a barge from...

...Amsterdam. Die dekschuiten...

...Amsterdam. Those lighter barges...

...waren zeilschepen, maar die hadden...

...were sailing ships, but they had...

...hulpstoomvermogen. Konden ze...

...steam assistance capacity. Could they...

...de haven in en...

...into the harbor and...

...uit varen. Van Volendam...

...set sail. From Volendam...

...en van Amsterdam.

...and from Amsterdam.

En ik moet nog één ding...

And I have one more thing to do...

...zeggen. Er was wel tussen...

...to say. There was some between...

...Edam en...

...Edam and...

...Volendam...

...Volendam...

...was er een verbinding...

...there was a connection...

...over de dijk.

...over the dyke.

En het meest gebruikte...

And the most used...

...transmoordmiddel was in die jaren...

...transformation agent was in those years...

...de hondenwagen.

...the dog cart.

Als iemand overlijdt...

When someone dies...

...een familie heeft...

...a family has...

...een buitenlander, moeten twee vreemden...

...a foreigner, two strangers must...

...de dood constateren.

...declare the death.

Dat gebeurde toen ook.

That happened then as well.

En Hans en Thij heeft dat gedicht...

And Hans and Thij have that poem...

...geschreven door zich voor te stellen...

...written by imagining oneself...

...dat er een koopman was, die eigenlijk zo...

...that there was a merchant, who actually...

...van straat was geplukt. En hij...

...was picked from the street. And he...

...moest de dood constateren...

...had to declare the death...

...van deze Frits Taalhoff.

...of this Frits Taalhoff.

Nou, het gedicht...

Well, the poem...

...en dat is echte...

...and that is real...

...Hollandse realistische...

...Dutch realistic...

...poëzie. Helder. Prachtige...

...poetry. Clear. Beautiful...

...beelden.

...images.

En dat hoor je...

And you can hear that...

...in deze poëzie.

...in this poetry.

Walm van hulpstoomvermogen.

Vapor of auxiliary steam power.

Grijs zeildoek...

Gray canvas...

...dat neerhing in de...

...that depended on the...

...ochtendnevel boven...

...morning mist above...

...de Zuiderzee.

...the Zuiderzee.

De dagboot naar Amsterdam.

The day boat to Amsterdam.

Onder...

Under...

...zeil ook zijn kist...

...sail also his chest...

...hoog op het achterdek...

...high on the aft deck...

...geplaatst en nog net te ontwaren...

...placed and still just discernible...

...het nakijken...

...the checking...

...had ik. Te laat als ik was...

...I had. Too late as I was...

...even na vijf...

...even after five...

...in de haven...

...in the harbor...

...of ik daarvoor de hondenwagen...

...or I will need the dog cart for that...

...over de dijk had gejaagd.

...had hunted over the dike.

Om dat nog te zien.

To see that again.

Ik spande uit...

I was straining...

...bij Spaander.

...at Spaander.

Gaf de honden wat water.

Gave the dogs some water.

Dronk lusteloos m'n koffie...

Drank my coffee sluggishly...

...verkeerd en kreeg de verhalen.

...wrong and received the stories.

Maar luisterde...

But listened...

...niet. Hoorde...

...not. Heard...

...enkel de meeuwen.

...only the seagulls.

En de pen weergaan...

And the pen continues...

...over het papier. Het voorlezen...

...over the paper. The reading out loud...

...van de acten. Heden...

...of the records. Today...

...en zesde november...

...and sixth of November...

...1906...

...1906...

...verschenen voor ons...

...appeared before us...

...ambtenaar van den burgerlijke stand...

...civil register officer...

...der gemeente Edam.

...of the municipality of Edam.

Zette m'n handtekening...

Signed my name...

...op de aangewezen plaats...

...at the designated place...

...linksonder...

...bottom left...

...alsof hij...

...as if he...

...iemand was die ik gekend had...

...someone I had known...

...en geen vreemde...

...and no stranger...

...die ik voor het eerst zag...

...that I saw for the first time...

...toen hij...

...when he...

...inmiddels dood was...

...was already dead...

...hierboven...

...above...

...op een geschud hotelbed.

...on a shaken hotel bed.

Een nieuwe werkdag...

A new workday...

...begon. Tenminste...

...began. At least...

...de gelagkamer raakte al aardig...

...the tavern was already getting quite...

...vol. Ze rookten...

...full. They smoked...

...en praten...

...and talk...

...vertelden dat hij de laatste tijd...

...told that he lately...

...tot aan het vallen van de...

...up to the falling of the...

...avond had zitten schilderen...

...had been painting in the evening...

...aan de waterkant...

...by the waterside...

...te zwak om...

...too weak to...

...zelf de verf uit zijn tubes...

...self the paint from its tubes...

...te knijpen.

...to squeeze.

Aanlandige wind...

Onshore wind...

...en tussen...

...and between...

...vloeibladen bewaard...

...keeping fluid sheets...

...verdwenen nu zijn...

...have now disappeared...

...schetsen. Landschappen...

...sketches. Landscapes...

...als opgerolde...

...when rolled up...

...stukken linnen...

...pieces of linen...

...over een schoongeveegde...

...over a swept...

...zee.

...sea.

Ik zette mijn kraag op...

I raised my collar...

...en vertrok.

...and departed.

Ja, dat is het gedicht en...

Yes, that is the poem and...

...het hoofdstuk eindigt dan zo.

...the chapter ends like this.

Ik herinner me dat...

I remember that...

...na ons gesprek in...

...after our conversation in...

...Spaander...

...shard...

...over de dijk liepen...

...walked along the dyke...

...en enkel de meeuwen hoorden...

...and only the seagulls heard...

...die rond ons hoofd cirkelden.

...that circled around our heads.

Het was een zonnige windstille dag...

It was a sunny, windless day...

...in de vroege lente...

...in the early spring...

...maar plotseling daalde...

...but suddenly dropped...

...een dichte nevel neer...

...a dense fog descends...

...tot vlak boven het water.

...to just above the water.

Van het ene op het andere moment...

From one moment to the next...

...zagen we nog geen tien meter...

...we could see no more than ten meters...

...ver.

...far.

Een misthoorn galmde...

A foghorn echoed...

...over de potdichte...

...about the tightly sealed...

...rozee.

...rose.

Het melkwitte licht...

The milky white light...

...wiste de tijd uit.

...erased the time.

En Hans ten Teijer zei zachtjes...

And Hans ten Teijer said softly...

...nog even...

...just a moment...

...en je hoort...

...and you hear...

...de honden wagen.

...the dogs cart.

Dat vind ik bij een prachtig eind...

I find that to be a beautiful ending...

...van dit gesprek...

...of this conversation...

...dames en heren. Jan, mag ik jou...

...ladies and gentlemen. Jan, may I...

...verschrikkelijk hartelijk bedanken...

...thank you so incredibly much...

...dat je gekomen bent.

...that you have come.

Nog heel erg veel succes in de Boekenweek...

Wishing you a lot of success in the Book Week...

...en dan weer heel fijn terug...

...and then back very nicely...

...naar Frankrijk, aan de Atlantische...

...to France, on the Atlantic...

...Oceaan, waar een...

...ocean, where a...

...nieuw boek in jouw hoofd...

...new book in your head...

...gaat ontspruiten. Hartelijk dank.

...will sprout. Thank you very much.

Dank je wel, Siska.

Thank you, Siska.

Nu...

Now...

...doe ik nog even de aankondiging...

...I'll make the announcement now...

...voor onze volgende...

...for our next...

...bijeenkomst.

...meeting.

Die is op dinsdag...

That is on Tuesday...

...de 16 april en dan...

...the April 16 and then...

...hebben wij de schrijver Detlef...

...we have the writer Detlef...

...van Heest.

...van Heest.

Die heeft onlangs het boek geschreven...

He recently wrote the book...

...en gepubliceerd, mag ik erbij...

...and published, may I add...

...zeggen, Parkieren in Hilversum.

...say, Parking in Hilversum.

Ik heb het gelezen, het is een...

I have read it, it is a...

...heerlijk boek. Detlef...

...wonderful book. Detlef...

...is dus...

...is thus...

...historicus en schrijver...

...historian and writer...

...maar die is vijftien...

...but she is fifteen...

...jaar weg geweest uit Nederland...

...been away from the Netherlands for... years...

...en toen kwam hij totaal berooid...

...and then he came completely broke...

...terug. En wat is hij gaan doen?

...back. And what did he go do?

Parkeerwachter in Hilversum.

Parking attendant in Hilversum.

Nou, ik moet u zeggen...

Well, I have to tell you...

...daar komen wij niet best af.

...we're not doing so well there.

Nee. Wij zijn...

No. We are...

...een akelig volkje.

...a nasty bunch.

In zijn optiek uiteraard.

In his perspective, of course.

Goed, hij is op dinsdag 16 april...

Good, he is on Tuesday, April 16...

...hier. De kaarten zijn...

...here. The cards are...

...vanaf morgen te koop.

...for sale starting tomorrow.

Hartelijk dank en ik zie u graag...

Thank you very much and I look forward to seeing you...

...terug op 16 april.

...back on April 16.