Ben ik een nepjood?

Anna van Praag?

Anna from Praag?

Anna van der Linde.

Anna van der Linde.

Nee, van Praag. Anna van Praag.

No, from Praag. Anna from Praag.

Ja, van Praag.

Yes, from Prague.

Mijn ouders zeiden altijd...

My parents always said...

voor de oorlog had je hele pagina's vol van Praag...

Before the war, you had whole pages filled with Prague...

in het telefoonboek van Amsterdam.

in the phone book of Amsterdam.

En na de oorlog alleen nog maar een klein rijtje.

And after the war, only a small row left.

Dat weet ik toch.

I know that.

Hoezo weet jij dat?

How do you know that?

Wie ben jij eigenlijk dat je zomaar komt spoken...

Who are you anyway that you just come haunting...

terwijl ik zo hard aan mijn nieuwe boeken aan het schrijven ben?

while I am writing so hard on my new books?

Je hebt mij opgeroepen.

You have summoned me.

Sorry?

Sorry?

Doordat je ging spitten in oude familiestambomen...

Because you started digging into old family trees...

om te kijken hoe Joods je eigenlijk bent.

to see how Jewish you actually are.

En jij bent?

And you are?

Marcus Preger. Aangenaam.

Marcus Preger. Nice to meet you.

Geboren in 1680 en vanuit Praag naar Amsterdam gekomen...

Born in 1680 and moved from Prague to Amsterdam...

als stamvader van een Joodse familie...

as the patriarch of a Jewish family...

waaruit uiteindelijk je vader en toen jij geboren bent.

from which ultimately your father and then you were born.

Maar dat Joods is wel verwaterd. Ik ben een nep-Jood.

But that Jewishness has faded. I am a fake Jew.

Je bent al van Praag, dus dan ben je Joods.

You are already from Prague, so you are Jewish.

O ja? Zo makkelijk is het?

Oh really? Is it that easy?

Daar geloof ik niks van.

I don't believe that at all.

Volgens mij wil je het maar al te graag geloven.

In my opinion, you want to believe it all too gladly.

Ik zal het je laten zien.

I will show you.

Kijk.

Look.

De Batavierstraat.

The Batavier Street.

Nee, dit heet anders. Dit heet de nieuwe Uilenburgerstraat.

No, this is called something else. This is called the new Uilenburgerstraat.

De Batavierstraat.

The Batavier Street.

Ik zie toch op dat bordje...

I still see on that sign...

Je moet beter kijken, Anna. De Batavierstraat.

You need to look better, Anna. The Batavierstraat.

Hier zie je die hoge, krakkemikkige huizen.

Here you see those tall, rickety houses.

De tapperij van mijn vriend Mozes Corlijn.

The taproom of my friend Mozes Corlijn.

De kozere bakkerij van Elten.

The cozy bakery of Elten.

Elten's reclamebrood.

Elten's advertising bread.

Het synagoog.

The synagogue.

Huis van de roosjesnijdsters.

House of the rose cutters.

Een roosjesnijdster?

A rose cutter?

Ja.

Yes.

Een roosjesnijdster?

A rose cutter?

Ja, de gesusters Bloemen en Leentje Koort.

Yes, the sisters Bloemen and Leentje Koort.

Ook in onze familie wordt het vak beoefend.

The profession is also practiced in our family.

De diamant in de juiste vorm snijden...

Cutting the diamond into the right shape...

voordat hij wordt geslepen.

before he is sharpened.

In de Batavierstraat.

In the Batavierstraat.

Daar kan je alles krijgen en doen wat een mens maar nodig heeft in het leven.

There you can get and do everything a person needs in life.

En jij woont er zelf ook hier?

And do you live here yourself too?

Ik woon er zelf ook hier.

I live here myself as well.

Wat later hier nummer 44 werd.

What later became number 44 here.

Tegenover de kozere boterhandel.

Opposite the butter trade.

En naast de concurrent.

And next to the competitor.

Dat is het zaakje in Vodden.

That's the matter in rags.

En Beenderen.

And Bones.

Daar woonde ik in de jaren negentig van de zeventiende eeuw.

I lived there in the 1990s of the seventeenth century.

En het begin van de achttiende eeuw.

And the beginning of the eighteenth century.

Met mijn vrouw Rachel.

With my wife Rachel.

En onze drie zonen zijn daar ook geboren.

And our three sons were also born there.

Magiel, Moses en Jezaias Marcus van Praag.

Magiel, Moses, and Jezaias Marcus van Praag.

Magiel Marcus, Moses Marcus en Jezaias Marcus van Praag.

Magiel Marcus, Moses Marcus, and Jezaias Marcus from Prague.

Ja, nu zie ik jullie.

Yes, now I see you.

Hier bouwden wij aan onze familie.

Here we built our family.

Wij Joden mochten niet bij een gilde.

We Jews were not allowed to join a guild.

Waarom eigenlijk niet?

Why not actually?

Maar voor diamantbewerking waren er geen gildes.

But there were no guilds for diamond processing.

We konden dat snijden ook veel goedkoper dan heel veel anderen.

We could cut that much cheaper than a lot of others.

We schakelden bovendien alle familieleden in.

We also involved all family members.

Zo kregen we een monopolie hier in Amsterdam.

This gave us a monopoly here in Amsterdam.

Diamant snijders zijn minder welgesteld dan diamant slijpers.

Diamond cutters are less well-off than diamond polishers.

Dat heb ik wel eens gelezen.

I have read that before.

Vrouwen en kinderen die draaiden de molen.

Women and children who turned the mill.

Stel je voor, één grote Joodse familie.

Imagine, one big Jewish family.

En dat wel drie eeuwen lang in deze straat.

And for three centuries in this street.

En hier in de Zijstraat, de Uilenburgerstraat.

And here in the Side Street, the Uilenburgerstraat.

Ja, ik zie het echt helemaal voor me.

Yes, I can really picture it.

Een buurt vol van Pragen.

A neighborhood full of Pragens.

Die de Joodse feesten vierden.

Those who celebrated the Jewish festivals.

En de Joodse tradities doorgaven van generatie op generatie.

And passing on the Jewish traditions from generation to generation.

Dat is gezellig.

That's nice.

Totdat de lijn dan uiteindelijk bij jou uitkomt.

Until the line finally reaches you.

Nou, ik vroeg de Joodse wetten niet.

Well, I didn't ask about the Jewish laws.

Ik vierde Joodse feesten niet.

I did not celebrate Jewish holidays.

Oh nee?

Oh no?

Wat doet die grote menorah dan in je huis?

What is that big menorah doing in your house?

Die heb ik echt wel zien staan hoor.

I really saw that one standing, you know.

Dat valt echt niet te missen.

You really can't miss that.

Als er nou iets symbool staat voor het Jodendom.

If there is something that symbolizes Judaism.

Ja, dat was inderdaad...

Yes, that was indeed...

Ik woonde in Spanje.

I lived in Spain.

En daar miste ik van alles.

And I missed everything there.

En toen ineens wilde ik een menorah.

And then suddenly I wanted a menorah.

En toen heeft mijn oudste dochter een prachtige vergulde menorah gekocht.

And then my oldest daughter bought a beautiful gilded menorah.

Via internet.

Via the internet.

Ze was toen nog maar dertien.

She was only thirteen then.

Dus dat kon ze eigenlijk helemaal niet betalen.

So she actually couldn't afford that at all.

En heeft ze allemaal hulptroepen ingeschakeld om mee te betalen.

And she has recruited all helpers to contribute to the payment.

Zelfs mijn vader, haar opa, heeft ze toen nog gevraagd om mee te lappen.

Even my father, her grandfather, asked her at that time to contribute as well.

Maar nee.

But no.

Nee?

No?

Dat wou hij niet.

He didn't want that.

Waarom niet?

Why not?

Nou ja, mijn vader is niet zo van de cadeautjes.

Well, my father isn't really into gifts.

En zeker niet van de spontane cadeautjes.

And certainly not from the spontaneous gifts.

Nou ja, maar in ieder geval die menorah die staat dus op een prominente plek in je huis.

Well, anyway, that menorah is prominently placed in your house.

En ik heb ook heel veel boeken gezien van Joodse schrijvers in je kast.

And I also saw a lot of books by Jewish writers in your cabinet.

En ik weet ook dat je soms latkes bakt.

And I also know that you sometimes make latkes.

Toch?

Right?

Ja, ja.

Yes, yes.

Diezelfde dochter waar ik het net over had, die is dol op latkes.

That same daughter I just mentioned, she is crazy about latkes.

En dat vind ik ook heel leuk te maken.

And I also find it very fun to make.

Net als koegel.

Just like koegel.

Ah, koegel met peren.

Ah, a fruitcake.

Ja, koegel met peren of koegel met appel.

Yes, koegel with pears or koegel with apple.

Met veel kaneel en boter.

With a lot of cinnamon and butter.

En dan heel lang zo uren in de oven op heel lage temperatuur laten staan.

And then let it sit for a very long time, for hours, in the oven at a very low temperature.

Ja, heerlijk, heerlijk.

Yes, lovely, lovely.

Zie je nog wel?

Can you still see?

Hartstikke Joods.

Absolutely Jewish.

Nee joh, mijn moeder is niet eens Joods.

No way, my mother isn't even Jewish.

En mijn grootje is ook niet Joods.

And my grandparent is also not Jewish.

Dus dan houdt het sowieso op.

So that’s it then.

Ik hoor er niet bij.

I don't belong.

Anna, ik ben je stamvader.

Anna, I am your ancestor.

Ik zeg dat je erbij hoort.

I say that you belong.

En ik zeg van niet.

And I say not.

Ik ben een nep-Jood.

I am a fake Jew.

Ja, hou nou toch eens op met dat rot woord.

Yes, just stop with that stupid word.

Oké, sorry, sorry.

Okay, sorry, sorry.

Weet je, misschien had ik het wel gewild hoor.

You know, maybe I would have wanted it.

Maar ik ben ook helemaal niet Joods opgevoerd.

But I was not raised Jewish at all.

Hoezo?

Why?

In je ouderlijk huis had je toch ook allemaal Joodse boeken?

In your parental home, you had a lot of Jewish books, didn't you?

Weet je nog die langsweerplaat met die Jiddische liedjes?

Do you remember that record with those Yiddish songs?

Ja, die groene LP.

Yes, that green LP.

Die mis ik nog best wel vaak.

I still miss that quite often.

Ik zag hoe jullie altijd het Sabbat vierden.

I saw how you always celebrated the Sabbath.

Ja, dat noemden we vrijdagavondje.

Yes, we called that a Friday night.

En ik zie ook dat kiddo's glaasje nog van tante Branka op dat schoorsteenmantel.

And I also see that kid's glass from Aunt Branka on that mantelpiece.

Als kind vond ik dat allemaal heel erg interessant.

As a child, I found all of that very interesting.

Echt exotisch.

Really exotic.

Ik wilde heel graag bijzonder zijn.

I really wanted to be special.

Ik was een te groot meisje met een te groot neus.

I was a too big girl with a too big nose.

Ik was niet leuk.

I was not fun.

Ik was blond, zoals mijn vriendinnen.

I was blonde, like my friends.

En ik was ook niet echt schattig.

And I wasn't really cute either.

Daar was ik denk ik te intellectueel voor.

I think I was too intellectual for that.

En ik voelde me niet plaatsbaar.

And I didn't feel like I belonged.

En daarom presenteerde je jezelf als Joods?

And that's why you presented yourself as Jewish?

Ja, hoeveel spreekbeurten ik niet heb gehouden over het Joodse geloof.

Yes, how many presentations I have given about the Jewish faith.

Ik nam zelfs dat kiddo's glaasje mee naar de klas.

I even took that kiddo's glass to class.

En toen?

And then?

Ja, ja, ja, ik weet het.

Yes, yes, yes, I know.

Het kan gebeuren, toch?

It can happen, right?

Het verbaasde me hoe jouw ouders er in de tijd op reageerden.

I was surprised at how your parents reacted to it at the time.

Waarom ben je doorgefietsd?

Why did you keep cycling?

Nou, kijk, hier is de Prinsengracht.

Well, look, here is the Prinsengracht.

En dit is het Anne Frank huis.

And this is the Anne Frank House.

Hier zat Anne Frank ondergedoken.

This is where Anne Frank was in hiding.

Je grote idool.

Your great idol.

Ja, precies.

Yes, exactly.

Anne Frank, dat was echt...

Anne Frank, that was really...

Mensen zeiden heel vaak van, je lijkt op Anne Frank.

People often said, you look like Anne Frank.

Ik vond dat heel erg leuk.

I really enjoyed that.

Het was een heel goed rolmodel.

It was a very good role model.

Ze kon natuurlijk heel mooi schrijven.

She could of course write very beautifully.

Maar iedereen...

But everyone...

Ik was ook dol op haar.

I was also crazy about her.

En ze was ook heel beroemd.

And she was also very famous.

En ze had dat interessant.

And she found that interesting.

En ze zat opgesloten in dat achterhuis met een spannende Peter.

And she was locked up in that back house with an exciting Peter.

En er was heel veel drama.

And there was a lot of drama.

Dus ik wilde dat ook allemaal.

So I wanted all of that too.

En ik wilde ook schrijver worden.

And I also wanted to become a writer.

En ik begon alvast een dagboek dat ik Kitty noemde.

And I already started a diary that I named Kitty.

Ja, nou, je bent toch schrijver geworden.

Yes, well, you've become a writer after all.

En ik was in een...

And I was in a...

Er was een auditie.

There was an audition.

Op een gegeven moment kon er een toneelstuk over Anne Frank.

At one point, there could be a play about Anne Frank.

En daar heb ik auditie voor gedaan.

And I auditioned for that.

Want kinderen met een Joods uiterlijk moesten daarop reageren.

Because children with a Jewish appearance had to respond to that.

Nou ja, dat werd ik dus niet.

Well, I didn't become that.

Tot mijn eigen grote schrik was ik er echt kapot van.

To my great shock, I was really devastated by it.

En het meisje dat het wel werd, die was niet eens Joods.

And the girl who did become it, she wasn't even Jewish.

Nee, nou ja, goed.

No, well, okay.

Maar je zag in ieder geval toen wel je eigen schoonheid.

But at least you saw your own beauty then.

Nou, het was misschien dat ik me er toen al een beetje mee begon te verzoenen.

Well, maybe it was that I was starting to come to terms with it a bit already then.

Zelfs met die grote neus van me.

Even with that big nose of mine.

Maar ik was wel...

But I was indeed...

Als ik het gevoel had dat mensen me vanopzij konden zien...

If I felt that people could see me from the side...

dan hield ik mijn hand er weer altijd voor.

then I would always keep my hand there again.

Dat is ontzettend jammer, ja.

That's incredibly unfortunate, yes.

Nou ja, dat is ook...

Well, that's also...

Ja, karakteristiek.

Yes, characteristic.

Waag het niet met dat woord te komen.

Don't you dare come with that word.

Hoe vaak ik dat niet heb gehoord als mensen zeiden zo'n...

How often I have heard that when people said such a...

Ja, maar het is toch een mooie neus?

Yes, but it is still a nice nose, isn't it?

Dat is helemaal niet zo.

That is not the case at all.

Het is gewoon...

It is just...

Ja, en weet je, ik wilde gewoon een mooie neus.

Yes, and you know, I just wanted a nice nose.

Niet een karakteristieke met een grote knobbel erop.

Not a characteristic one with a big bump on it.

Nou ja, het is een prachtige neus.

Well, it's a beautiful nose.

Ik vind het nog steeds jammer dat je...

I still think it's a shame that you...

Ja, ja, ja.

Yes, yes, yes.

Nou ja, een mooi Joods meisje.

Well, a beautiful Jewish girl.

Hé, je lijkt er ook aan.

Hey, you seem to be experiencing it too.

Ik kan me voorstellen dat je toen je jong was...

I can imagine that when you were young...

Ja, daar had je wel iets van, hè.

Yes, you had something of that, didn't you?

Ja, en toen ik dus...

Yes, and when I...

Op een dag was ik ineens ouder dan zij.

One day I was suddenly older than her.

Dat was heel raar.

That was very strange.

Ik was echt heel verdrietig.

I was really very sad.

En vanaf dat moment hield het ook op.

And from that moment on, it stopped as well.

Dat mensen dat zeiden.

That people said that.

Heel langzaam, maar zeker ging ik het niet meer horen dat ik op haar leek.

Very slowly, but surely I stopped hearing that I resembled her.

Nee, maar je leefde...

No, but you lived...

Jij leefde nog wel, hè.

You were still alive, weren't you?

Dat is natuurlijk wel een groot voordeel.

That is of course a great advantage.

En je was ook nog steeds Joods.

And you were still Jewish.

Weet je hoeveel voorouders er zitten in tien generaties?

Do you know how many ancestors there are in ten generations?

En dan hebben we alleen nog maar die mannelijke lijnen.

And then we only have those male lines left.

Want het is ook nog mijn moeder.

Because she is also my mother.

Er zitten heel veel meer van haar niet-Joodse genen in mij...

There are many more of her non-Jewish genes in me...

dan van die Joodse genen van jou.

than those Jewish genes of yours.

En weet je, mijn moeder is nog niet zo lang geleden overleden.

And you know, my mother passed away not long ago.

En toen voelde ik dat ook heel erg.

And then I felt that very strongly too.

Hoe zij in mij voortleeft.

How she lives on in me.

En hoe zij mij door al die liefde van haar heeft gemaakt...

And how she has made me through all that love of hers...

tot wie ik ben.

to whom I am.

Ja, maar je heet nog steeds van Praag.

Yes, but you are still called from Prague.

Dat alleen al maak je Joods.

That alone makes you Jewish.

En er denken een heleboel Joden andersom.

And a whole lot of Jews think the opposite.

En mijn vader trouwens ook.

And my father too, by the way.

O ja?

Oh really?

Je staat hier nog wel enorm rij.

You are still standing here very patiently.

Wil je nog naar binnen?

Do you want to go inside?

Nee, ik ben toch geen toerist?

No, I'm not a tourist after all?

Ja, maar dit is toch wel een echte achterhuis?

Yes, but this is really a true annex, isn't it?

Ja, nou ja, precies.

Yes, well, exactly.

Het is veel te concreet.

It is much too concrete.

Als ik daar naar binnen ga...

If I go in there...

en ik ga voorbij die beroemde boekenkast...

and I walk past that famous bookcase...

dan heb ik echt het gevoel alsof ik in haar verhaal stap.

Then I really feel like I'm stepping into her story.

In haar...

In her...

leven, in haar wereld.

life, in her world.

Maar dat het niks meer met mij te maken heeft.

But that it has nothing to do with me anymore.

Het is Anne's wereld en niet die van mij.

It is Anne's world and not mine.

En dan krijg ik een soort kortsluiting in mijn hoofd.

And then I get a sort of short circuit in my head.

Ik kan me daar mezelf helemaal niet meer in voorstellen.

I can no longer imagine myself in that at all.

Nee, je komt te dichtbij dan misschien ook.

No, you might be getting too close then as well.

Nou, te dicht bij haar.

Well, too close to her.

MUZIEK

MUSIC

GELUID VAN BEL

SOUND OF BELL

Wie bel je?

Who are you calling?

Nog steeds research voor mijn nieuwe boek.

Still researching for my new book.

Mijn tante Anouk is dit in Amerika.

My aunt Anouk is in America.

Zij is de zus van mijn vader en op latere leeftijd Joods geworden.

She is my father's sister and became Jewish later in life.

Hoezo geworden? Ze is er toch al?

How come she's become? She's already here, right?

Hoe vaak moet ik dat nog uitleggen?

How many times do I have to explain that?

Lieve tante Anouk, waarom wilde je Joods worden?

Dear Aunt Anouk, why did you want to become Jewish?

Ik had altijd het gevoel ermee opgehoord...

I always felt like I had stopped with it...

dat mijn ouders zich heel erg afkeerden tegen het Jodendom...

that my parents were very much opposed to Judaism...

en ook tegen allerlei vormen van verbindingen in de oorlog.

and also against various forms of connections in the war.

En dat ik daardoor in een vacuüm terechtkwam.

And as a result, I ended up in a vacuum.

Van, ja, waar hoor ik nou eigenlijk bij?

Well, yes, where do I actually belong?

Of bij wie hoor ik nou eigenlijk?

Or to whom do I actually belong?

Of wat ben ik nou eigenlijk?

Or what am I actually?

Zich afkeerden van het Jodendom.

Turned away from Judaism.

Mijn ouders waren heel erg anti-religie, anti-god.

My parents were very anti-religion, anti-God.

Anti-religie, anti-kerk.

Anti-religion, anti-church.

En zijn dus ook na de oorlog eerst atheïsten geworden.

And so they became atheists first after the war.

Toen zijn ze Freemasons geworden.

Then they became Freemasons.

En toen zijn ze uiteindelijk humanisten geworden.

And then they eventually became humanists.

En denk je dat Erik, mijn vader, dat hij dat vacuüm ook zo ervaren heeft?

And do you think that Erik, my father, experienced that vacuum in the same way?

En de andere kinderen?

And the other children?

Ja, ik denk het wel.

Yes, I think so.

Ik had het met hem erover, kort geleden, een paar dagen geleden.

I talked to him about it recently, a few days ago.

Toen had hij het ook over de verbanning die we als Joden voelen...

Then he also talked about the exile that we as Jews feel...

en ons ook nooit ergens thuis voelen.

and never feel at home anywhere.

Maar ik denk wel dat hij op een andere manier misschien dat vond.

But I do think that he might have felt that in a different way.

Oké, nou dan denk ik dat ik nu daar maar alle wegen leid naar Erik.

Okay, well I think that now all roads lead to Erik.

Dat is het gewoon.

That's just how it is.

Waarom zeg je dat?

Why do you say that?

En er waren nog twee kinderen in het gezin.

And there were two more children in the family.

Jij, Erik.

You, Erik.

Maar ook Judith en Wouter.

But also Judith and Wouter.

Denk je dat hij ook dat vacuüm, om dat woord maar weer te gebruiken, zou hebben gevoeld?

Do you think he would have felt that vacuum, to use that word again?

Wouter zeker wel, denk ik.

I think Wouter certainly will.

Judith.

Judith.

Ja, die was zo jong.

Yes, he was so young.

Die was pas 21.

She was only 21.

Ja, ik denk dat hij het wel gevoeld heeft.

Yes, I think he has felt it.

Misschien niet bij gebrek aan Jodendom of het Joodse.

Perhaps not for lack of Judaism or the Jewish.

Maar ik denk dat we allemaal heel erg...

But I think that we are all very...

heel alleen op de wereld hebben gestaan.

stood very alone in the world.

Wouter zei altijd...

Wouter always said...

We zijn ontzettend vermond in de wereld gekomen...

We have become incredibly alienated in the world...

en we hebben weinig gereedschap gekregen om daarmee om te gaan.

and we have received little tools to deal with it.

Met die verwondingen.

With those injuries.

En dat heb ik altijd heel erg begrepen.

And I have always understood that very well.

Ik denk dat we ons allemaal door ons grootbrengen heel vermond hebben gevoeld.

I think we all felt very different because of our upbringing.

En voilà, Wouter en Judith.

And there you have it, Wouter and Judith.

En ik heb ook zo mijn nodige zelfmoordpogingen gedaan.

And I have also made my fair share of suicide attempts.

In mijn leven.

In my life.

Mijn leven.

My life.

Ja.

Yes.

Wat weet jij van Wouter en Judith?

What do you know about Wouter and Judith?

Wouter en Judith waren de andere twee leden van dat verwondige zin.

Wouter and Judith were the other two members of that injured sentence.

En Judith, nou die heb ik nooit gekend.

And Judith, well I never knew her.

Er was iets met een liefdesdrama met een man die niet voor haar koos.

There was something about a love drama with a man who did not choose her.

Maar ze had zelfs al helemaal een bruidsjurk gekocht.

But she had already bought a wedding dress.

Maar die heeft ze dus nooit gedragen.

But she has never worn them.

En ze pleegde zelfmoord toen ze nog maar 23 was.

And she committed suicide when she was only 23.

En Wouter?

And Wouter?

Wouter, die mis ik gewoon nog elke dag.

Wouter, I just miss him every day.

Zijn huis is bij mij om de hoek.

His house is around the corner from mine.

En ik loop vaak nog even door zijn straat.

And I often walk through his street for a bit.

Dan heb je aan de ene kant een soort bric-à-brac winkeltje.

Then on one side you have a sort of bric-a-brac shop.

En aan de andere kant zit Duikelman.

And on the other side sits Duikelman.

En daartussen dus het huisje.

And in between, therefore, the little house.

Dat was ook zijn atelier.

That was also his studio.

Wouter heeft in 2020 een einde aan zijn leven gemaakt.

Wouter ended his life in 2020.

Tijdens corona.

During corona.

Er zijn veel sombere en wanhopige mensen in onze familie.

There are many gloomy and desperate people in our family.

Dat zie je ook in de stamboom.

You can also see that in the family tree.

Ja, want mijn overgrootvader, Emanuel.

Yes, because my great-grandfather, Emanuel.

Die zat bijvoorbeeld een tijdje in een krankzinnige gesticht.

For example, he was in a mental asylum for a while.

Dat zie ik daar staan.

I see that standing there.

En Emanuel is dus de vader van grootvader.

And Emanuel is therefore the father of grandfather.

En daarmee dus de opa van Wouter.

And thus the grandfather of Wouter.

En wat maakte Wouter zo bijzonder voor jou?

And what made Wouter so special to you?

Hij was gewoon heel lief.

He was just very sweet.

Bijvoorbeeld toen ik in Spanje woonde.

For example, when I lived in Spain.

Voelde ik me daar dus best ontheemd soms.

So sometimes I felt quite disoriented there.

En Wouter die mailde me toen extra vaak.

And Wouter emailed me even more often then.

En dat deed hij op een soort hele lieve, vaderlijke manier.

And he did that in a very sweet, fatherly way.

Hij stuurde me gedichten.

He sent me poems.

En hij schreef dat hij me zo'n fijn mens vond.

And he wrote that he found me such a nice person.

En zo'n fantastische moeder.

And such a fantastic mother.

Dat hij altijd blij werd van me.

That he always got happy from me.

En hij stuurde me ook een keer iets dat hij had geschreven.

And he also sent me something he had written once.

En dat was...

And that was...

Later zal ik stiller zijn en zacht als de wind die liggen gaat.

Later I will be quieter and gentle like the wind that lies down.

Nu is het dus later.

Now it is later.

Dat schreef hij erbij.

He added that.

Ja, wij van Pragen kunnen er wat van, hè?

Yes, we from Pragen can do something about it, can't we?

Qua dramatiek en somberte.

In terms of drama and gloom.

Je lijkt mijn tante wel met dat wij van Pragen.

You look just like my aunt with that we from Pragen.

Mede om dit superiöre gedoe heb ik toen ik trouwde mijn naam veranderd.

Partly because of this superior nonsense, I changed my name when I got married.

Dat gebrek aan thuisgevoel waar je tante het over heeft, dat snap ik trouwens niet.

I don’t understand that lack of feeling at home that your aunt mentions.

Er is gewoon een thuis.

There is simply a home.

Bij ons.

With us.

Bij de Joodse familie van de Batavierstraat.

At the Jewish family on Batavierstraat.

Je tante heeft dat goed gedaan, het Joodse omarmen.

Your aunt did that well, embracing Judaism.

Om zo dat vaak...

In order to often...

U hem op te lossen.

You to solve him.

Maar er was ook nog de oorlog, hè?

But there was also the war, right?

22 familieleden die kwamen niet terug uit de kampen.

22 family members did not return from the camps.

En kennelijk werd daar nooit over gepraat.

And apparently, that was never discussed.

Dus ik denk wel eens, wat doet dat met je?

So I sometimes think, what does that do to you?

Als je, zoals mijn vader, eerst moet onderduiken in de oorlog als kleuter.

If you have to go into hiding during the war as a toddler, like my father did.

En daarna opgroeit in zo'n stilte, zo'n oorverdovende stilte.

And then grows up in such silence, such deafening silence.

Dan moet je die doden juist benoemen.

Then you must name those who are dead.

Maar hoe dan?

But how then?

Monumenten.

Monuments.

Monumenten, struikelstenen, films, boeken, lezingen.

Monuments, stumbling stones, films, books, lectures.

Ja, maar dat is toch afstandelijk.

Yes, but that is still distant.

Want wie waren die 22 familieleden?

Because who were the 22 family members?

Wat waren hun namen?

What were their names?

Die zijn makkelijk te vinden, hoor.

They are easy to find, you know.

Er is een verre nicht, Maaike van Praag, die heeft dat allemaal in kaart gebracht.

There is a distant cousin, Maaike van Praag, who has mapped all of that out.

Nee, dat bedoel ik niet.

No, that's not what I mean.

Nou ja, als je erover zwijgt is het niet goed.

Well, if you remain silent about it, it's not good.

Als je het benoemt ook niet.

If you name it, neither will it.

Wat wil je nou eigenlijk, Anna?

What do you actually want, Anna?

Ja, ik weet het ook niet.

Yes, I don't know either.

We werden vervolgd, we werden overwonnen, we gingen aan tafel.

We were pursued, we were defeated, we sat at the table.

Dat is een citaat van Amos Os.

That is a quote from Amos Oz.

Het maakt me gewoon zo verdrietig.

It just makes me so sad.

Omdat je je verzet.

Because you are resisting.

Omdat ik me verzet?

Because I resist?

Ja, misschien moet je toch eens met je vader gaan praten.

Yes, maybe you should talk to your father after all.

Waarom eigenlijk?

Why actually?

Jij vond het raar toen ik zei dat alle wegen naar mijn vader leiden.

You thought it was strange when I said that all roads lead to my father.

Ik ben van gedachten veranderd.

I have changed my mind.

Dat gaat snel bij jou.

That goes quickly for you.

Ja, ik reageer alleen maar op wat ik jou hoor zeggen.

Yes, I am only responding to what I hear you saying.

Voor mij is het simpel.

For me, it's simple.

Hij is een van Praag, dus Joods.

He is from Prague, so Jewish.

Zeg jij, maar mijn vader zal zeggen.

You say, but my father will say.

Heb je het hem wel eens gevraagd?

Have you ever asked him?

Echt gevraagd?

Really asked?

Hoe Joods je vader zich voelt?

How Jewish your father feels?

Het Joodse interesseert hem gewoon niet.

He is simply not interested in the Jewish community.

Geloof ik niet.

I don't believe it.

Hij is er niet mee opgevoed.

He was not raised with it.

Dat hoor je net van zijn zus.

You just hear that from his sister.

En wij, op onze beurt, zijn er ook niet mee opgevoed.

And we, in turn, were not raised with it either.

Zijn moeder, mijn grootje, is niet eens Joods.

His mother, my grandmother, isn't even Jewish.

Zijn zus is juist Joods geworden.

His sister has just converted to Judaism.

Dat had je vader toch ook kunnen doen?

That your father could have done too, right?

Waar zijn we nu?

Where are we now?

Ik herinner me hier veel meer water op deze plek.

I remember there being much more water in this place.

Iets met havens ook.

Something with ports as well.

Ja, ze noemen dit het Java-eiland.

Yes, they call this Java Island.

En het is eigenlijk geen eiland, het is een schiereiland.

And it's actually not an island, it's a peninsula.

En mijn vader woonde na de scheiding van mijn moeder eerst op de Oude Schans.

And my father lived on the Oude Schans after my mother and he divorced.

Dat is het oude buurtje.

That is the old neighborhood.

Ons oude buurtje, toch?

Our old neighborhood, right?

Ja, en toen ze hier op deze plek mooie nieuwe huizen gingen bouwen...

Yes, and then when they started building beautiful new houses here in this place...

toen is hij hierheen verhuisd met zijn nieuw huis.

Then he moved here with his new house.

En toen is hij hierheen verhuisd met zijn nieuw huis.

And then he moved here with his new house.

En toen is hij hierheen verhuisd met zijn nieuwe vrouw.

And then he moved here with his new wife.

En wat ga je hem vragen?

And what are you going to ask him?

Alles.

Everything.

En wat heb je daar bij je?

And what do you have with you?

Een mini-menora?

A mini-menorah?

Ja, die vond ik in het huis van mijn moeder toen ze doodging.

Yes, I found it in my mother's house when she passed away.

En ik heb thuis dus die grote menora's staan.

And so I have those large menorahs at home.

Dus ik dacht, misschien ga ik deze wel aan mijn vader geven.

So I thought, maybe I'll give this to my father.

Nou, dat is wel grappig, hè?

Well, that's quite funny, isn't it?

Hoezo grappig?

Why funny?

Hij gaf jou geen menora, en dan geef jij er een aan hem.

He didn't give you a menorah, and then you give one to him.

Nee, ik bedoel...

No, I mean...

Ik bedoel het verder niet, dat ze...

I don't mean it further, that they...

Ga je nog aanbedden?

Are you going to worship?

Hallo, pap.

Hello, dad.

Hallo, Anna.

Hello, Anna.

Zoals je weet ben ik met een nieuw boek bezig.

As you know, I am working on a new book.

Dat is al bijna klaar.

That is almost ready.

En voor dat boek heb ik voor de eerste keer een Joodskind als hoofdpersoon gekozen.

And for that book, I chose a Jewish child as the main character for the first time.

En om dat goed te doen, ben ik zelf ook gaan zoeken naar wat heb ik eigenlijk met het Joodse.

And to do that well, I have also started searching for what I actually have to do with the Jewish.

En om maar meteen met de deur in huis te vallen, ben jij Joods?

And to get straight to the point, are you Jewish?

Ik ben natuurlijk volgens de Joodse wet niet Joods.

I am of course not Jewish according to Jewish law.

Omdat Joods overerfde de moeder.

Because Jewish inherited the mother.

En mijn vader was Joods, en mijn moeder niet.

And my father was Jewish, and my mother was not.

Ik heb wel het gevoel dat ik mezelf half-Joods voel.

I do feel that I feel half-Jewish.

Ik vind het wel een van mijn wortels.

I consider it one of my roots.

Wij moesten halverwege de oorlog onderduiken.

We had to go into hiding halfway through the war.

En dat betekende dat ik iedere drie maanden op een ander adres terechtkwam.

And that meant that I ended up at a different address every three months.

En dat betekende heel concreet...

And that meant very concretely...

Ik ging wel naar schooltjes nog.

I still went to schools.

Maar het betekende heel concreet dat ik nooit langer dan drie maanden op een kleuterschooltje zat.

But it concretely meant that I never stayed at a preschool for longer than three months.

Of kleuterschooltje.

Or preschool.

En dat betekende dat je dus eigenlijk geen vriendjes kunt maken.

And that meant that you actually can't make friends.

Want na drie maanden zit je weer op een andere school.

Because after three months you are at a different school again.

En dat heeft natuurlijk in zoverre wel mijn leven beïnvloed.

And that has certainly influenced my life to some extent.

Dat ik daardoor het gevoel had, ja waar ben ik nou eigenlijk thuis?

That made me feel like, well, where am I actually at home?

Veel later in mijn leven heb ik ontdekt...

Much later in my life I discovered...

Dat dat eigenlijk een Joods probleem is.

That is actually a Jewish problem.

Want de Joden als volk zijn natuurlijk van hun huis verdreven in...

For the Jews as a people have of course been driven from their home in...

Rond het begin van de jaarwisseling.

Around the turn of the year.

Ook al eerder in de Babylonische ballingschap.

Also earlier in the Babylonian exile.

En later natuurlijk onder de Romeinse tijd.

And later, of course, during the Roman period.

Twee keer is de tempel daar verwoest.

The temple has been destroyed there twice.

En zijn de Joden verspreid geraakt over de hele wereld.

And the Jews have spread throughout the world.

Interessante vraag is natuurlijk of zo'n vroege beuren...

An interesting question is of course whether such early exchanges...

Wat zich dan overigens vervolgd door de eeuwen heeft uitgevleugd.

What has subsequently unfolded over the centuries.

Want Joden zijn voortdurend gevlucht.

Because Jews have constantly fled.

Voor pogoms en weet ik veel wat.

For pogroms and I don't know what else.

Of zo'n historie op een of andere manier in je genen neerslaat.

Or such a history somehow gets embedded in your genes.

Ik ben eigenlijk tot de conclusie gekomen dat dat wel het geval is.

I have actually come to the conclusion that that is indeed the case.

Dus in die zin ben ik enigszins Joods.

So in that sense, I am somewhat Jewish.

Zie je nou wel?

See, I told you!

Anouk, jouw zus, mijn tante, die heeft ervoor gekozen...

Anouk, your sister, my aunt, she has chosen...

Om echt Joods te worden.

To really become Jewish.

Heb jij dat verlangen ook wel eens gehad?

Have you ever had that longing too?

Nee, helemaal niet.

No, not at all.

Ik heb eigenlijk van de Joodse cultuur en de Joodse godszint al helemaal niet.

I actually don't have anything at all to do with Jewish culture and Jewish beliefs.

Maar ook van de cultuur weinig meegekregen.

But also not much of the culture.

Het enige wat ik dus weet...

The only thing I know...

Is dat in iedere vakantie logeerden we bij mijn grootouders van vader Skand.

During every holiday, we stayed with my father's grandparents, Skand.

Die hebben de oorlog overleefd.

They survived the war.

En ook toen ik studeerde ging ik daar op vrijdagavond...

And even when I was studying, I went there on Friday evenings...

Feestelijk eten.

Festive food.

Dat was niet religieus, want zij waren ook ons godsdienstig.

That was not religious, because they were also our religious.

Maar ze koopten wel de Joodse kippensoep.

But they did buy the Jewish chicken soup.

En er was wel rosbief, wat voor hun dus het meest luxe stukje vlees was.

And there was roast beef, which was the most luxurious piece of meat for them.

En een lekker toetje.

And a nice dessert.

En ook toen ik later verloofd en nog weer later getrouwd was met Ria, mijn vrouw...

And even when I was later engaged and then married to Ria, my wife...

Gingen we altijd op vrijdagavond bij mijn grootouders...

We always went to my grandparents' on Friday evening...

En later bij mijn grootvader alleen, toen mijn grootmoeder overleden was...

And later with my grandfather alone, when my grandmother had passed away...

Eten.

Food.

Je hebt wel op zich een spirituele zoektocht gemaakt.

You have indeed embarked on a spiritual quest.

Die is volgens mij nog steeds aan de gang.

I believe that is still ongoing.

Je bent beleidenis gedaan bij de Westenkerk.

You have made your confession at the Western Church.

Je bent vrijmetselaar.

You are a freemason.

Je hebt allerlei nieuw-eidscursussen en trainingen gedaan.

You have taken various new-age courses and training.

Maar in deze hele zoektocht dacht je nooit...

But in this whole search, you never thought...

Ik ga de Joodse geloven eens onderzoeken.

I am going to investigate the Jewish beliefs.

Toen was ik een jaar of zestig.

At that time, I was about sixty years old.

Toen heb ik een voettocht gemaakt van Berlijn naar Praag.

Then I made a hike from Berlin to Prague.

En toen ben ik...

And then I am...

Naar het Joodse kerkhof in Praag gegaan.

Went to the Jewish cemetery in Prague.

En ik heb daar een tijd gemediteerd.

And I meditated there for a while.

Op het kerkhof ook.

In the cemetery too.

Het was heel rustig gelukkig.

It was very quiet, fortunately.

Tegenwoordig schijnt het er een toeristische heksenketel te zijn.

Nowadays, it seems to be a tourist hotspot.

Maar dat was nog vrij kort na de wende.

But that was still quite shortly after the change.

En het was redelijk rustig.

And it was fairly quiet.

En ik heb daar ontzettend prettig gewoon een tijdje gezeten.

And I just sat there for a really nice while.

Ik heb overigens ook op het Joodse kerkhof in Amsterdam...

I have also been to the Jewish cemetery in Amsterdam...

Een keer de naam van Praag gevonden.

Once found the name of Prague.

Dat vond ik ook wel grappig.

I thought that was pretty funny too.

Op een grau...

On a gray...

Een hele oude, verweerde grafsteen.

A very old, weathered gravestone.

Prettig.

Pleasant.

Grappig.

Funny.

St, Marcus, je moet er niet zo doorheen praten.

St. Marcus, you shouldn't talk over it like that.

Ik ben dus bij het boeddhisme te raden gegaan.

So I turned to Buddhism for advice.

Inderdaad, wat jij zegt, bij de kerk.

Indeed, what you say, at the church.

Ik ben te raden gegaan bij het Taoïsme ook.

I have also sought guidance from Taoism.

Van alles en nog wat.

All sorts of things.

Ook bij de New Age-beweging heb ik veel opgedoken.

I have also dived deep into the New Age movement.

Bionergetica heb ik gestudeerd.

I studied bioenergetics.

Maar allemaal dus niet-Joods.

But all of them are therefore non-Jewish.

Maar waarom niet?

But why not?

Waarom wel?

Why not?

Omdat het eigenlijk heel voor de hand liggend zou zijn.

Because it would actually be very obvious.

Ja.

Yes.

Dat Joodse, dat heeft eigenlijk geen rol gespeeld in mijn leven.

That Jewish aspect has actually played no role in my life.

Behalve dat ik natuurlijk wel wist...

Except that I naturally knew...

dat tientallen familieleden...

that dozens of family members...

Ik geloof totale stukken of...

I believe total pieces of...

tussen de twintig en de dertig, denk ik.

Between twenty and thirty, I think.

Ik weet het niet exact, maar familieleden gewoon vermoord zijn.

I don't know exactly, but family members have just been murdered.

En dat wist ik natuurlijk wel.

And of course, I knew that.

Mijn ouders vertelden wel...

My parents did say...

tegen broers en zussen van mijn grootouders en neven.

against the brothers and sisters of my grandparents and cousins.

En die waren allemaal verdwenen.

And they had all disappeared.

De familie kwam wel...

The family did come...

Volgens mij zijn het 22 mensen die zijn omgekomen.

In my opinion, 22 people have died.

O ja, dat is tussen de twintig en de dertig, dus dat klopt.

Oh yes, that's between twenty and thirty, so that’s correct.

Dus er is nogal een kaalslag in de familie geweest.

So there has been quite a devastation in the family.

En dat kwam natuurlijk...

And that naturally came...

Na de oorlog kwam iedereen dat te weten.

After the war, everyone found out about it.

Maar dat is dus...

But that is...

Daar is...

There is...

Daar is ook volgens mij niet heel erg veel over gesproken, toch?

I don't think a whole lot has been said about that, right?

Nee, te weten.

No, to know.

En mijn ouders...

And my parents...

Het was niet zo dat ze er krampachtig over zwegen.

It wasn't that they were awkwardly silent about it.

Maar ze begonnen er nooit over.

But they never talked about it.

Kijk, nu wordt het interessant.

Look, now it gets interesting.

Wat betekende dat voor de kinderen in dat gezin?

What did that mean for the children in that family?

Hoe reageerde je vader op al dat zwijgen?

How did your father react to all that silence?

Kan jij je nog herinneren dat ik als klein meisje een soort...

Can you still remember that when I was a little girl I had a kind of...

Ja, ik noem het zelf bijna een obsessie had met Anne Frank?

Yes, I almost call it an obsession I had with Anne Frank?

Nee.

No.

Daar kwam ik...

That’s where I came...

Zeker niet van jou als klein meisje.

Definitely not from you as a little girl.

Ik heb wel later natuurlijk gemerkt dat jij daarmee bezig was, maar niet...

I did notice later, of course, that you were busy with that, but not...

Nou, boe.

Well, boo.

En het was voor jou zo belangrijk.

And it was so important to you.

Het was toch geen geheim?

Wasn't it a secret after all?

Nee, bepaald niet.

No, certainly not.

Ik probeerde zelfs met van die ouderwitse speltjes mijn haar niet zo te doen als Anne Frank.

I even tried with those old-fashioned hairpins not to style my hair like Anne Frank.

Ja, heeft je vader dat niet gezien?

Yes, didn't your father see that?

Ik hoefde ook heel vaak spreekbeurten en dingen op school over het Joods.

I often had to give presentations and things at school about the Jews.

In die zin cultiveerde ik het dus wel degelijk.

In that sense, I did actually cultivate it.

Weet je nog die keer dat ik dat kidoucheglaasje mee had genomen...

Do you remember that time I brought that little kid's cup with me...

naar school van tante Branka?

to school of aunt Branka?

Nee, ik weet wel dat ik dat kidoucheglaasje kan me op zichzelf wel herinneren.

No, I do remember that little cup can remind me of itself.

Maar ik herinner me niet dat jij dat mee naar school hebt genomen, nee.

But I don't remember you taking that to school, no.

Vreemd dat hij dat is vergeten.

Strange that he has forgotten that.

Ja, ik denk eigenlijk dat het mijn moeder was die de spreekbeurten met me voorbereidde.

Yes, I actually think it was my mother who helped me prepare the presentations.

Dat zij niet te beroerd was om eindeloos mijn oefenpubliek te zijn.

That she was not too reluctant to be my endless practice audience.

Maar je vader was het toch ook? Wat deed hij dan?

But your father was it too, right? What did he do then?

Ja, die moet het ook wel hebben gehoord.

Yes, he must have heard it too.

Maar dingen van vroeger is hij vaker vergeten.

But he has often forgotten things from the past.

Ik weet meestal beter...

I usually know better...

Beter weet ik het dan hij.

I know better than he does.

Maar ik help hem wel even herinneren, ook aan dat kidoucheglaasje.

But I will help him remember, also about that kiddush cup.

En dat toen ik een spreekbeurt hield, in de middelbare school was dat.

And that was when I gave a presentation, it was in high school.

En ik zat daar zo te vertellen over hoe erg het allemaal was...

And I was sitting there telling about how bad it all was...

en hoe dat Joodse in onze familie...

and how that Jewishness in our family...

en ik had dus dat kidoucheglaasje.

and so I had that little cup.

En toen wilden ze het zien in de klas.

And then they wanted to see it in class.

Toen ging het de klassen rond.

Then it went around the classes.

En toen liet een van de scholieren het vallen.

And then one of the students dropped it.

En het brak het zeker.

And it certainly broke.

En het brak.

And it broke.

En nu je het vertelt, komt het vaag boven.

And now that you mention it, it comes to mind vaguely.

Ja, het komt vaag boven.

Yes, it comes up vaguely.

En ik denk dat...

And I think that...

Ik denk overigens dat ook mijn ouders dat wel vervelend vonden.

I think my parents found that quite annoying as well.

Want ze hadden niet voor niks natuurlijk dat kidoucheglaasje bewaard.

Because they didn't keep that kiddush cup for nothing, of course.

De lerares is nog bij ons thuis geweest, want die vond het zo erg.

The teacher has still been to our home because she found it so terrible.

En die kwam echter excuses aanbieden.

And he came to apologize, however.

Ja, precies. Het was voor jou een grote klap.

Yes, exactly. It was a big blow for you.

En wie troostte jou?

And who comforted you?

Je lerares.

Your teacher.

Ik geloof dat ik me vooral heel erg schaamde.

I believe I was primarily very ashamed.

En dat het me wel goed uitkwam dat iedereen het heel snel weer vergat.

And it worked out well for me that everyone quickly forgot about it again.

Maar waarom schaamde je je? Het was toch een ongeluk?

But why were you ashamed? It was just an accident?

Ja, ik was zo'n kind dat het altijd heel goed wilde doen.

Yes, I was the kind of child who always wanted to do very well.

Een beetje een soort mini-volwassene.

A bit of a kind of mini-adult.

Oh, dus...

Oh, so...

Ik ga weer verder, oké?

I'm going to continue, okay?

Verder hadden wij bij ons thuis natuurlijk wel veel Joodse boeken, herinner ik mij.

Furthermore, we certainly had a lot of Jewish books at home, I remember.

Boeken van Joodse schrijvers.

Books by Jewish writers.

Ik zie een beetje glazen...

I see a few glasses...

Maar bijvoorbeeld, we hadden alle boeken van Potok staan.

But for example, we had all of Potok's books.

Ik ben een groot liefhebber van Potok.

I am a great fan of Potok.

Het is dus door Potok heb ik meer van de Joodse traditie geleerd dan door mijn familie.

It is through Potok that I have learned more about the Jewish tradition than through my family.

Ik vond het een geweldige boek.

I thought it was a great book.

Hoe heet dat bekende boek?

What is the name of that famous book?

De Chosen.

The Chosen.

Ja, dat boek met name vond ik een geweldig boek.

Yes, I thought that book in particular was a great book.

En daarin komt natuurlijk die Joodse traditie heel erg naar voren.

And in that, the Jewish tradition really comes to the fore.

Omdat dat ene gezin was orthodox.

Because that one family was Orthodox.

En ik weet het nou niet meer in alle details.

And I don't remember it all in detail anymore.

En dat andere gezin was veel liberaler.

And that other family was much more liberal.

Maar dat vond ik wel interessant.

But I found that quite interesting.

Maar ik vond het boek toch vooral ook erg mooi.

But I found the book very beautiful after all.

Door de psychologische beschrijving van die twee jongens en weet ik veel wat.

Through the psychological description of those two boys and I don't know what.

Dat soort dingen.

That kind of thing.

Je hebt het mij voorgelezen, de Chosen.

You read it to me, the Chosen.

Heb ik jou?

Do I have you?

Ja.

Yes.

De Chosen voorgelezen?

Have you read The Chosen?

Ja.

Yes.

Ja?

Yes?

Heeft hij het je echt voorgelezen?

Did he really read it to you?

Zeker.

Certainly.

Ik was al best oud toen.

I was already quite old back then.

En ik zat dus al op de middelbare school.

And I was already in high school.

En elke avond kwam hij bij mij op de kamer.

And every evening he came to my room.

En dan las hij mij belangrijke boeken voor.

And then he read important books to me.

Zoals de Chosen.

Like the Chosen.

En dat maakte veel indruk op mij.

And that made a big impression on me.

Maar dat herinnert hij zich dan toch wel?

But he does remember that, doesn't he?

Nou, de Chosen dus niet.

Well, not the Chosen then.

Het voorlezen denk ik wel.

I think reading aloud is fine.

Maar ook weer minder goed dan ik.

But also not as good as me.

En we hadden ook bij ons thuis...

And we also had at home...

We hadden wel wat...

We did have some...

We hadden wel wat van die platen met Yiddische en Joodse liedjes.

We did have some of those records with Yiddish and Jewish songs.

Weet je dat nog?

Do you remember that?

Ik heb totaal geen herinneringen aan.

I have no memories of it at all.

Weet je niet die leuke groene LP waarop ook Toembalalaika stond?

Don't you know that nice green LP that also had Toembalalaika on it?

Nee, weet ik niet meer.

No, I don't know anymore.

Die heel vaak gedraaid werd.

That was turned very often.

Ja, dat kan best.

Yes, that is quite possible.

Ik ken het lied natuurlijk wel.

I know the song of course.

Maar ik kan me dat echt niet meer...

But I really can't remember that anymore...

En werd het heel vaak gedraaid toen ik nog in...

And it was played very often when I was still in...

Ja, nee.

Yes, no.

Dat was dus in ons gezin.

That was in our family.

Toen jij...

When you...

In jouw puberteit, zal ik maar zeggen.

In your puberty, I will just say.

Ach.

Oh.

Nee, grappig.

No, funny.

Ik kan mij dat allemaal niet herinneren.

I can’t remember any of that.

Wat ik me wel kan herinneren is dat ik bij mijn grootouders op Pasen altijd matzes te eten kreeg.

What I can remember is that I always got matzos to eat at my grandparents' house on Easter.

Daar wist ik dus wel van waar die matzen idee vandaan kwam.

So I knew where that matzo idea came from.

Dat was dus wel mijn ongericht.

That was indeed my aimless.

Toembala, Toembala, Toembalalaika.

Toembala, Toembala, Toembalalaika.

Toembala, Toembalalaika.

Toembala, Toembalalaika.

Je zei het net al, grappig, ik wist niet dat dat al helemaal zover terugging dat vrijdagavond dat dat in jouw gezin belangrijk was.

You just said it, funny, I didn't know that it went back so far that Friday evening was important in your family.

Maar ik herinner me ook ons gezin.

But I also remember our family.

Dat...

That...

dat we altijd vrijdagavondje vierden.

that we always celebrated Friday night.

Ja, maar dat was, wat ik me duid, het beste gedeelte van herinneren...

Yes, but that was, as I remember, the best part of remembering...

is toen jullie inderdaad al wat ouder waren.

that was indeed when you were a bit older.

En dan kwam Maria, die kocht allerlei lekkere hapjes.

And then Maria came, who bought all kinds of tasty snacks.

En dan gingen we dus in de...

And then we went into the...

We aten dan niet aan tafel, maar we zaten in de zitkamer...

We didn't eat at the table, but we sat in the living room...

soms interessante televisieprogrammaatjes te kijken...

sometimes watching interesting little television programs...

en dan waren er allerlei lekkere hapjes die aten we dan...

and then there were all sorts of tasty snacks that we ate...

in plaats van een gewone, traditionele huistuin- en keukenmaaltijd.

instead of a regular, traditional home-cooked meal.

Maar dat is dan toch eigenlijk een soort na-wee van de oude Sawa?

But isn't that actually a kind of aftereffect of the old Sawa?

Ja, ik weet het niet, want het kwam ook wel door dat Maria in die tijd...

Yes, I don't know, because it was also due to the fact that Maria at that time...

ook een beetje genoeg kreeg van iedere dag koken.

also got a bit tired of cooking every day.

En toen hebben we gewoon een afspraak gemaakt...

And then we just made an appointment...

dat vrijdag was de hapjesavond, ik koopte twee keer.

That Friday was the snacks evening, I bought twice.

Je vader is een goede prater.

Your father is a good talker.

Maar alles wat voor jou joods en belangrijk voelde...

But everything that felt Jewish and important to you...

dat bagatelliseert hij.

he is downplaying that.

Tante Anouk zegt dat zij vindt dat jullie...

Aunt Anouk says that she thinks you all...

dus nu heb ik het over jouw ouderlijk huis...

so now I'm talking about your parental home...

dat jullie daar in een vacuüm zijn opgegroeid.

that you grew up there in a vacuum.

Mijn vader heeft zijn hele persoonlijke ontwikkeling...

My father has his entire personal development...

ontzettend rationeel doorgemaakt.

incredibly rational experienced.

Hij is vroegtijdig al begonnen met alle gevoelens in zichzelf te onderdrukken.

He started to suppress all his feelings within himself at an early age.

Toen kwam natuurlijk de oorlog.

Then of course the war came.

En wat hij met die ontzetting van die oorlog heeft gedaan...

And what he has done with that shock of the war...

en alle gevoelens die daarover heen...

and all the feelings that go along with it...

dat weet ik dus niet helemaal zeker.

I don't really know that for sure.

Maar het heeft er wel van toegeleid dat hij...

But it has led to him...

hoewel hij een heel bemiddelijke en aardige man was...

although he was a very accommodating and nice man...

tegelijkertijd op een diepe niveau behoorlijk contact gestoord was.

At the same time, there was a significant disturbance in contact on a deep level.

Dus gevoelsmatig en fysiek contact.

So emotional and physical contact.

Er zijn oude foto's...

There are old photos...

foto's waarin hij dus heel...

photos in which he is very...

weder met mij op zijn arm staat.

again stands with me on his arm.

Zoals jij bij mij op mijn arm hebt gezeten...

Like you sat on my arm...

heb ik bij hem op zijn arm gezeten.

I sat on his arm.

Later hebben we geen enkel lichamelijk contact meer gehad...

Later we had no physical contact at all anymore...

behalve op zijn sterfbed.

except on his deathbed.

Dat is een ander verhaal.

That's a different story.

Kijk, als je alle gevoelens uit het gezin weghoudt...

Look, if you keep all the feelings away from the family...

ja, dan ontstaat er een vacuüm.

Yes, then a vacuum is created.

En dan is er ook weinig ruimte voor doorleefde spiritualiteit.

And then there is also little space for lived spirituality.

Als je alle gevoelens uit een gezin weggaalt...

If you take all the feelings away from a family...

Het waren geen liefdeloze ouders.

They were not unloving parents.

Het was...

It was...

Het was meer een soort onvermogen om er vorm aan te geven.

It was more a kind of inability to give it shape.

Precies.

Exactly.

Ja, dat zeg je heel goed.

Yes, you say that very well.

Ben jij eigenlijk bij het Namenmonument geweest?

Have you actually been to the Names Monument?

Ja.

Yes.

Dat vond ik zeer indrukwekkend.

I found that very impressive.

Heel mooi.

Very beautiful.

Ik vind dat het daar eigenlijk heel goed staat.

I actually think it looks very good there.

Vlak achter de hermitage.

Right behind the Hermitage.

Ik heb ook daar wel familieleden gezien.

I have also seen family members there.

Ik wist er niet zoveel van te weten.

I didn't know that much about it.

Maar ik heb Hermanus van Praag...

But I have Hermanus van Praag...

een broer van...

a brother of...

opa waargenomen.

grandpa observed.

En Rachel, een zuster van mijn opa dus.

And Rachel, a sister of my grandfather, then.

Verdere familieleden die wat verder weg staan...

Further family members who are more distant...

dat weet ik dan verder niet zo precies.

I don't know that very precisely then.

Dus van die 22 weet ik hem misschien maar drie of vier te traceren.

So out of those 22, I might be able to trace three or four.

En die heb ik dus ook wel opgezocht op dat naam.

And I did look it up under that name.

Emotioneert het je dan nog zoiets of niet?

Does something like that still move you or not?

Nou, niet zo persoonlijk.

Well, not so personal.

Kijk, ik heb dus ook recent weer eens een boek van Primo Levi gelezen.

Look, I recently read a book by Primo Levi again.

En ik ben natuurlijk in Auschwitz geweest.

And of course, I have been to Auschwitz.

Dat heb ik jarenlang niet willen doen.

I didn't want to do that for years.

Maar een paar jaar geleden...

But a few years ago...

konden we een hele leuke reis boeken naar Polen.

we were able to book a really nice trip to Poland.

En daar zat Auschwitzbezoek in.

And there was a visit to Auschwitz included.

En toen dacht ik...

And then I thought...

nou oké, ik wil dat nu wel doen.

Well okay, I want to do that now.

Toen je in Auschwitz was, was dat emotioneel?

When you were in Auschwitz, was that emotional?

Nou, dat vond ik dus...

Well, I thought that...

Kijk, dat vind ik dus...

Look, that's what I think...

Ben jij er geweest in Auschwitz?

Have you been to Auschwitz?

Nee.

No.

In de oude Auschwitz staat ook al een gaskamer.

In the old Auschwitz, there is already a gas chamber.

In Birkenau stonden de grote ovens en gaskamers.

In Birkenau stood the large ovens and gas chambers.

Maar ook in Auschwitz staat al een gaskamer.

But there is already a gas chamber in Auschwitz.

Die heb ik gewoon gezien.

I just saw that.

Een verbrandingsoven heb ik daar ook gezien.

I also saw an incinerator there.

En ook een gaskamer.

And also a gas chamber.

Maar dat was, ja...

But that was, yes...

Het woord dat daarop komt, is dan toch schokkend.

The word that follows is indeed shocking.

Je weet het, maar als je het ziet, is het anders.

You know it, but when you see it, it's different.

Als je dit hele concrete dingen ziet...

When you see these very concrete things...

weet waar die enorme ovens hebben gestaan.

know where those enormous ovens used to be.

De kuil ziet waarin de baby's zijn gegooid.

The pit in which the babies have been thrown.

Dan is het toch anders dan dat je erover leest.

Then it's different from what you read about it.

Als jij daar zo in Auschwitz staat...

If you are standing there in Auschwitz like that...

en je wordt geconfronteerd met al die gruweldaden...

and you are confronted with all those atrocities...

voel je je dan nog meer aangedaan...

do you feel even more affected then...

omdat het ook zo'n groot deel van onze familie heeft getroffen?

because it has also affected such a large part of our family?

Of speelt dat dan geen rol?

Or does that not matter?

Nee, niet echt.

No, not really.

Kijk, vrijmetselaars zijn overigens ook op dezelfde manier vermoord.

Look, Freemasons were also murdered in the same way.

In die tijd.

At that time.

Die werden...

Those will...

Nee, ik geloof niet dat het...

No, I don't believe that it...

Ik vind het vreselijk wat daar gebeurd is...

I find it awful what happened there...

maar dan gaat het net zo goed voor niet-familieleden...

but then it goes just as well for non-family members...

als voor familieleden.

as for family members.

Begrijp je?

Do you understand?

Ik bedoel, ik zie het meer als...

I mean, I see it more as...

En ik vraag me natuurlijk heel erg af...

And of course, I really wonder...

hoe zou ik zelf gereageerd hebben in die situatie?

how would I have reacted in that situation?

Wat mij zowel aantrekt als afstout...

What attracts me as well as repels me...

in het gevoel van Joodse wortels te hebben...

in the feeling of having Jewish roots...

is dat hele...

is that whole...

oververhaal.

overstory.

Ik kan me daarmee identificeren...

I can identify with that...

maar ik kan er ook ontzettend geïrriteerd door raken.

but I can also get extremely annoyed by it.

Ik bedoel, de vraag is waar begint en eindigt het.

I mean, the question is where it starts and ends.

Ik bedoel, ik heb een fantastisch leven.

I mean, I have a fantastic life.

En die oorlogservaring...

And that war experience...

inclusief...

including...

mijn Joodse wortel...

my Jewish root...

die ik dus eerder in dit gesprek even over heb gehad...

that I mentioned earlier in this conversation...

die thuisloosheid die ik voel...

that homelessness that I feel...

als een soort zekerd woend...

like some sort of certain anger...

zal ik maar zeggen...

let me just say...

die heeft me ook ontzettend veel gegeven.

that has also given me an incredible amount.

Als ik dat niet had gehad...

If I hadn't had that...

had ik waarschijnlijk...

I probably had...

minder empathisch vermogen gehad...

had less empathetic ability...

in mijn werk.

in my work.

Wat is dat eigenlijk, een zekerd woend?

What is a certain moan actually?

Dat weet ik eigenlijk ook niet zo goed.

I don't really know that either.

Maar het klinkt wel lekker, toch?

But it does sound good, right?

Lekker dramatisch.

Nice and dramatic.

Een zekerd woend.

A certain anger.

En van die woend is hij empathisch geworden.

And from that anger, he has become empathetic.

Is hij empathisch?

Is he empathetic?

Stil, Marcus. Ik ga de vraag gewoon nog een keer stellen.

Quiet, Marcus. I'm just going to ask the question one more time.

Welke vraag?

Which question?

Dat het een soort oergevoel is...

That it is a kind of primal feeling...

van het Jouderdom...

from the Jouderdom...

om je niet...

to not be you...

thuis te voelen.

to feel at home.

Ik wil toch nog even de vraag opnieuw stellen.

I would like to ask the question again.

Jij kan dus ook niet...

So you can't either...

thuiskomen bij het Joodse geloof.

coming home to the Jewish faith.

Dat is het niet.

That is not it.

Ik heb het in half een oud geprobeerd.

I tried it at half past twelve.

Nou valt het wel mee als je in de liberale...

Well, it's not that bad if you're in the liberal...

Joodse gemeente zit, maar toch.

Jewish community is sitting, but still.

Er zijn heel veel dingen die vastgelegd zijn...

There are a lot of things that are recorded...

en die moet je aanhouden.

and you must adhere to that.

Er zijn heel veel wetten.

There are a lot of laws.

Regels.

Rules.

En dan bedoel ik niet de basisdingen...

And I don't mean the basic things...

zoals bijvoorbeeld het Tien Geboden of zo.

like, for example, the Ten Commandments or something.

Maar de...

But the...

allerlei etensvoorschriften en zo...

various dietary regulations and so on...

dat zie ik helemaal niet zitten.

I don't see that at all.

Ik geloof er ook niet zo in.

I don't really believe in it either.

Maar je hebt ook nooit gedacht...

But you never thought...

ik ga eens...

I’m going to...

de Joodse feestdagen vieren.

celebrate the Jewish holidays.

Nee.

No.

Dat is nooit in me opgekomen.

That has never occurred to me.

Nee?

No?

Wat moet ik daar nou verder over zeggen?

What more should I say about that?

Dat vind ik dan toch gek.

I find that strange.

Waarom?

Why?

Ik ben zo niet opgevoed.

I was not raised that way.

Nee, maar...

No, but...

maar we hebben het er ook toch over dat er...

but we are also talking about that there...

het is wel heel dichtbij of zo.

It's really very close or something.

We hebben het Joodse geloof...

We have the Jewish faith...

veel dichterbij in onze familie...

much closer in our family...

dan bijvoorbeeld het boeddhisme.

then for example Buddhism.

Ja, daarom ben ik ook geen boeddhist geworden.

Yes, that's why I didn't become a Buddhist.

Want ik vond in het boeddhisme...

Because I found in Buddhism...

vond ik heel veel waardevols.

I found a lot of valuable things.

Ik heb er heel veel aan gehad.

I have benefited a lot from it.

Maar het is geen westerse godsdienst.

But it is not a Western religion.

Want je zegt eigenlijk...

Because you are actually saying...

ik baseer mijn keuze voor...

I base my choice for...

spirituele ontwikkeling...

spiritual development...

die laat...

that lets...

laat ik dan heel erg leiden door...

let me be very much guided by...

de plek waar ik woon, zeg je eigenlijk.

the place where I live, you actually say.

Maar je zou hem ook kunnen laten leiden...

But you could also let him lead...

door de voorvaderen.

by the ancestors.

De geschiedenis waar je vandaan komt.

The history you come from.

Maar zo werkt dat bij mij niet.

But that's not how it works for me.

Ik ben Nederlander.

I am Dutch.

En that's it.

And that's it.

Ik ben dus echt een voorbeeld van...

I am really an example of...

totale assimilatie.

total assimilation.

Voor zover ik dan nog een Joodse kant heb.

As far as I still have a Jewish side.

En dat mis je dan dus ook niet, hè?

And you don't miss that either, right?

Dat mis je echt niet.

You really won't miss that.

Ik mis het niet.

I don't miss it.

Dus zoek ik het niet naar.

So I don't look it up.

Je zoekt niet naar wat je niet mist.

You do not search for what you do not miss.

Maar het is eenvoudig...

But it's simple...

niet in mijn oproep om dat bij de Joden te zoeken.

not in my call to seek that among the Jews.

Maar dat komt ook wel...

But that will happen too...

Kijk, dan begint het al.

Look, it's starting already.

De Joden accepteren niet...

The Jews do not accept...

dat ik een Jood ben.

that I am a Jew.

Dan begint het al.

Then it already begins.

Nou, dan ben ik het niet. Oké.

Well, then I'm not. Okay.

Maar je kan tegenwoordig natuurlijk...

But you can of course nowadays...

allerlei variaties daarop...

all kinds of variations on that...

Ja, maar dan moet je dus naar de liberale...

Yes, but then you need to go to the liberal...

Joodse gemeente gaan.

Jewish community going.

Dan moet je je laten besnijden.

Then you need to get circumcised.

Als ik het überhaupt al overwogen heb...

If I even considered it at all...

dan is dat al meteen...

then that's already...

de eerste beste gedachte...

the very first thought...

die het heeft afgesneden.

that cut it off.

Ik ben gewoon volgens de Joods...

I just follow the Jewish...

het geniet zich geen Jood.

It enjoys no Jew.

Punt.

Point.

Als zij dat zo willen...

If they want it that way...

ze hebben mijn zegen, hoor.

They have my blessing, you know.

Maar dan ben ik het niet.

But then I am not.

Dat is wel heel kort door de bocht.

That's quite an oversimplification.

En het kwam ook wel doordat ik me inderdaad...

And it was also because I indeed...

besefte...

realized...

de Joden hebben nou eenmaal een regel...

The Jews have a rule after all...

dat het via de moeder vererfd wordt.

that it is inherited through the mother.

Wat ik verder prima vind.

What I find perfectly fine.

En niet via de vader, dus ik ben geen Jood.

And not through the father, so I am not a Jew.

Wat een onzin.

What nonsense.

Ik vind wel overigens de Joodse gezangen...

I do find, by the way, the Jewish chants...

uit Rietel en Schiet, vind ik heel mooi.

I find it very beautiful from Rietel and Schiet.

Er is er ook een plaat van.

There is also a record of it.

Een cd.

A CD.

Maar wat voor gezangen bedoel je dan?

But what kind of songs do you mean?

Nou, gezangen die tijdens de dienst gezongen worden.

Well, hymns that are sung during the service.

In de synagoge.

In the synagogue.

Maar dat is gewoon een muzikale voorkeur...

But that is just a musical preference...

die ik heb.

that I have.

Dat is misschien wel geworteld ook in mijn achtergrond...

That might also be rooted in my background...

dat ik dat zo prachtig vind.

that I find that so beautiful.

Maar ik vind die Joodse gezangen...

But I find those Jewish chants...

heel erg mooi.

very beautiful.

Ik zal er maar eventjes een paar namen van geven.

I will just give a few names.

Dan kan ik het ook luisteren.

Then I can listen to it too.

Wat zei je?

What did you say?

Ik ben meteen benieuwd.

I am immediately curious.

Dus ik wil graag van jou een paar voorbeelden...

So I would like a few examples from you...

van de Joodse gezangen hebben.

of the Jewish chants.

Nou, je kan die cd leden.

Well, you can borrow that CD.

Maar dan moet je hem wel teruggeven natuurlijk.

But then you do have to give it back, of course.

MUZIEK

MUSIC

Je bent vergeten die kanline te geven.

You forgot to give that canline.

Die kleine menorah.

The little menorah.

Ja, dat was niet zo'n goed idee.

Yes, that wasn't such a good idea.

Best wel schattig kinderlijk eigenlijk dat ik dacht.

It's actually quite cute and childlike that I thought.

Wat?

What?

Nou ja, dat hij er blij mee zou zijn.

Well, he would be happy with it.

Ja, dacht je het echt, ja?

Yes, did you really think so, yes?

Dat hij zich de kleine Anna beter zou herinneren.

That he would remember little Anna better.

Arm kleine Anna met de kleine menorah.

Poor little Anna with the little menorah.

Geef hem maar aan mij.

Just give it to me.

Ik wil hem heel graag hebben.

I really want to have him.

Nou, jij hebt me juist opgestookt...

Well, you just got me all fired up...

met je wij van Pragen zijn sowieso Joods gedoe.

With your we from Pragen, it's all just Jewish nonsense anyway.

Nou ja, je vader...

Well, your father...

Maar er vindt zichzelf ook al een nep-Jood een cultuur van uitsluiting.

But even a fake Jew finds a culture of exclusion.

En hij heeft gelijk.

And he is right.

Wat?

What?

Het is ook belachelijk.

It is also ridiculous.

Die overerving alleen via de moeder.

That inheritance only through the mother.

Dat is toch idioot?

That's just ridiculous, isn't it?

Ja, maar mijn tante heeft toch ook...

Yes, but my aunt also has...

Ja, maar die zit in Amerika.

Yes, but she is in America.

Nou, en?

Well, and?

Ik hoorde hem trouwens wel degelijk zeggen dat hij Joodse genen heeft.

I did hear him say that he has Jewish genes.

Doordat het gebrek aan je ergens thuis voelen dat dat typisch Joods is.

Because the lack of feeling at home is typically Jewish.

Ik vind dat wel mooi.

I think that’s nice.

Droevig, maar mooi.

Sad, but beautiful.

Wat een onzin.

What nonsense.

Alsof de Joden het alleenrecht hebben op het niet-thuis voelen.

As if the Jews have the sole right to feel out of place.

Alle migranten zullen dat toch herkennen.

All migrants will recognize that.

Denk eens aan die wereldwijde zwarte gemeenschap.

Think of the global black community.

Ik snap jou niet, hè?

I don't understand you, okay?

Denk ik op iets te stuiten, iets typisch Joods, is het weer niet goed.

If I think I'm coming across something typical Jewish, it still isn't right.

Misschien ben ik wel een golem.

Maybe I am a golem.

Wat?

What?

Een golem.

A golem.

Zo'n tot leven gekomen pop van klei.

A clay doll brought to life.

Die steeds van uiterlijk verandert.

That keeps changing in appearance.

Marcus, hou op.

Marcus, stop it.

Hou zo.

Keep it like that.

Ik ben een golem.

I am a golem.

Ik heb hier geen golem.

I don't have a golem here.

Ik heb hier geen zimmer in.

I don't have a room here.

Hier heb je een menorat.

Here you have a menorah.

Anna.

Anna.

Anna, wacht nou even.

Anna, just wait a minute.

Nee, ik ga fietsen.

No, I'm going cycling.

Blijf jij maar lekker hier op de javekade bij mijn vader voor de deur staan.

You just stay here on the Javekade in front of my father's door.

Nou, hoef.

Well, no need.

Pas maar op dat je modderlijf niet wegsmelt.

Just make sure your muddy body doesn't melt away.

Anna!

Anna!

Anna?

Anna?

Hey, Anna.

Hey, Anna.

Anna.

Anna.

Het is alweer een tijdje geleden.

It's been a while already.

Sst.

Shh.

Ik ben de allerlaatste hand aan het liggen aan mijn nieuwe boek.

I am putting the final touches on my new book.

En het is dinsdag, dus ik heb niet veel tijd.

And it's Tuesday, so I don't have much time.

Oh ja, dinsdagdiner.

Oh yes, Tuesday dinner.

Dat noemen jullie toch zo?

Don't you call it that?

Dat is jouw vrijdagavondje.

That is your Friday night.

Ja, ik denk het eigenlijk wel.

Yes, I actually think so.

Het is een dag dat ik kook voor alle kinderen en al hun aanhang.

It is a day that I cook for all the children and their entourage.

Ik maak soep en een hoofdgerecht en een toetje en koffie.

I am making soup, a main course, a dessert, and coffee.

Ik bak dingen.

I bake things.

En soms komen er vijf kinderen.

And sometimes five children come.

Soms zitten we wel met dertien aan tafel.

Sometimes we sit at the table with thirteen.

Het is altijd heel veel werk.

It is always a lot of work.

Maar ik zeg er alles voor af.

But I am giving up everything for it.

De dinsdagavond is heilig.

Tuesday evening is sacred.

Heilig.

Holy.

Ja.

Yes.

Anna.

Anna.

Het spijt me.

I'm sorry.

Anna?

Anna?

Het spijt me dat je vader zich niet Joods voelt.

I'm sorry that your father doesn't feel Jewish.

En dat hij onze mooie tradities en de cultuur niet aan jou heeft doorgegeven.

And that he has not passed on our beautiful traditions and culture to you.

Wat al begon bij zijn eigen vader.

What already started with his own father.

Anna.

Anna.

Anna, ik heb je kandelaar, of eigenlijk die van je moeder,

Anna, I have your candlestick, or actually that of your mother,

ik heb er zeven kleine kaarsjes in gebrand.

I have lit seven small candles in it.

Huil je nou?

Are you crying now?

Jij?

You?

Eentje voor Wouter, die zachtheid aan je gaf.

One for Wouter, who gave you tenderness.

Eentje voor Judith, die nooit haar bruidsjurk droeg.

One for Judith, who never wore her wedding dress.

Eentje voor tante Branka en de overlevers.

One for aunt Branka and the survivors.

Eentje voor de 22 oren.

One for the 22 ears.

Eentje voor de oorlogsdoden in de concentratiekampen.

One for the war dead in the concentration camps.

Eentje voor je contactgestoorde grootvader, die zo afgesloten was van zijn gevoel.

One for your socially challenged grandfather, who was so disconnected from his feelings.

En dan ook nog eentje voor alle overige verwonden in onze familie.

And then one for all the other injured in our family.

Als ik het goed heb geteld zijn dat er zes. Zes kaarsjes.

If I counted correctly, there are six. Six candles.

Onze familie.

Our family.

Kom je naast me zitten op de bank?

Will you come sit next to me on the couch?

Ik zit liever tegenover je, geloof ik.

I think I prefer sitting across from you.

Net zoals bij je vader?

Just like with your father?

Ja, mijn vader die niet in jou geïnteresseerd is.

Yes, my father who is not interested in you.

Hij weet niet wat hij mist.

He doesn't know what he's missing.

Nee, dat denk ik ook.

No, I think so too.

Maar jij kunt doen wat je wilt.

But you can do what you want.

Jij bent je vader niet, Anna van Praag.

You are not your father, Anna van Praag.

Van Praag.

From Prague.

Van Praag van de Batevierstraat.

From Praag from Batevierstraat.

Een familie met een sacred wound.

A family with a sacred wound.

Met 22 doden in de kampen.

With 22 dead in the camps.

En iets met thuisgevoel.

And something about feeling at home.

Je nergens thuis voelen.

Feeling at home nowhere.

Wat volgens mijn vader en mijn tante dan iets genetisch is.

What my father and my aunt say is something genetic.

Dat dan versterkt door een niet-empathische...

That is then reinforced by a non-empathic...

hyper-intellectuele grootvader.

hyper-intellectual grandfather.

Reuzengezellig om bij te horen allemaal.

Great fun to be part of it all.

En daarom veranderde je naam?

And that's why you changed your name?

Ja, Van der Linde.

Yes, Van der Linde.

Maar ik ben gescheiden, hè. Ik heb mijn naam weer terug.

But I'm divorced, you know. I got my name back.

En heb je daarom ook die Joodse neus?

And do you have that Jewish nose because of that?

Ja, die nosejob is een van de beste beslissingen geweest in mijn leven.

Yes, that nose job was one of the best decisions of my life.

Nooit spijt van gehad.

Never regretted it.

Nooit?

Never?

Nee, ik vind dat ik er nog steeds Joods genoeg uitzien.

No, I still think I look Jewish enough.

Maar minder karikatisch.

But less caricatural.

Karikaturaal, wat een ander woord is voor karakteristiek.

Caricatural, which is another word for characteristic.

Joods genoeg.

Jewish enough.

Anna?

Anna?

Ja?

Yes?

De zevende kaars brand ik voor jou.

I light the seventh candle for you.

Voor mij? Waarom?

For me? Why?

Omdat je mij tot leven hebt gebracht.

Because you have brought me to life.

Niet zozeer de Joodse stamhouder.

Not so much the Jewish patriarch.

Het mag wel, hoor, van mij.

It's okay with me.

Ik ben Marcus Preger.

I am Marcus Preger.

De?

The?

De stamvader van een hele familie.

The patriarch of an entire family.

Met de naam van Praag.

With the name of Prague.

Een, laten we zeggen, kleurrijke familie.

A, let's say, colorful family.

Een zoekende, soms te rationele, van zichzelf afgesloten familie.

A searching, sometimes overly rational, self-contained family.

Die Joods is?

Is that Jewish?

Sommige leden van de familie.

Some members of the family.

Maar dat ik, Anna van Praag, hou van de Joodse cultuur, van de verhalen, de muziek, de geschiedenis.

But I, Anna van Praag, love Jewish culture, the stories, the music, the history.

Het eten, de kaarsen.

The food, the candles.

Het authentieke.

The authentic.

Ja, de tradities.

Yes, the traditions.

Ja, dat mag allemaal in onze familie.

Yes, that's all allowed in our family.

Maar het moet niet.

But it doesn't have to.

Maar je hebt dus familie, Anna.

But you do have family, Anna.

Anna van Praag.

Anna van Praag.

Ja, ik heb familie.

Yes, I have family.

En ik ga koken.

And I am going to cook.

Hoogste tijd.

High time.

Latkes vandaag.

Latkes today.

Het is per slot van rekening Ganuka.

After all, it's Ganuka.

Of is het alweer voorbij?

Or is it already over?

Latkes.

Latkes.

Speciaal voor mijn oudste dochter.

Especially for my oldest daughter.

En mijn boek gaat naar de drukker.

And my book is going to the printer.

Ook dat vieren we.

We celebrate that too.

Hm.

Hm.

Markus.

Markus.

Dag, Anna.

Hello, Anna.

Waar zijn we?

Where are we?

In jouw droom.

In your dream.

Maar wat is dit voor feest?

But what kind of party is this?

Iedereen danst?

Is everyone dancing?

Misschien is het wel mijn afscheidsfeest.

Maybe it's my farewell party.

Nou, net nu elkaar beter beginnen te verstaan.

Well, just starting to understand each other better now.

Of is het wel een feest?

Or is it really a party?

Is het je boekpresentatie?

Is it your book presentation?

O, maar dan is die leuke jongen daar verderop.

Oh, but then there's that nice guy down there.

Is dat Jona, de hoofdpersoon uit mijn boek?

Is that Jona, the main character from my book?

Ja, die ken ik heel goed.

Yes, I know him very well.

Wat geweldig. Maar wie zijn al die andere mensen?

How wonderful. But who are all those other people?

Zie je je dochters niet?

Don't you see your daughters?

Jongens en meisjes van het dinsdagdiner.

Boys and girls of the Tuesday dinner.

Kijk, kijk, ze dansen.

Look, look, they are dancing.

Ja.

Yes.

Je vriendinnen zijn er. En je zus met haar zonen.

Your girlfriends are here. And your sister with her sons.

Ja, ik zie het. Wat een goed feest.

Yes, I see it. What a great party.

Het is hier ook zo mooi versierd.

It's so beautifully decorated here as well.

Met die kaarsen en al die tafels met eten.

With those candles and all those tables with food.

En je tante is er.

And your aunt is there.

Met die paarse hoed op en die zwierige rok daar in de verte, zie ik.

With that purple hat on and that flowing skirt in the distance, I see.

Ja, mijn lieve oom Wouter.

Yes, my dear uncle Wouter.

O, jammer dat hij zo ver weg is.

Oh, too bad he is so far away.

Maar dan is die jonge vrouw naast hem.

But then there is that young woman next to him.

Dat is dan vast mijn tante Judith.

That must be my aunt Judith.

De tante die ik nooit gekend heb.

The aunt I have never known.

En ze draagt, zie je dat?

And she is wearing, do you see that?

Ze draagt die lichtgroene bruidsjurk die altijd bij Grootje in de kast hing.

She is wearing that light green wedding dress that always hung in Grandma's closet.

De ongedragen bruidsjurk.

The unworn wedding dress.

Wat fijn, nu kan ze hem eindelijk aan.

How nice, now she can finally put it on him.

Anna, mag ik je voorstellen aan...

Anna, may I introduce you to...

Rachel, mijn vrouw?

Rachel, my wife?

Dag Rachel, dan ben jij dus mijn stammoeder.

Hello Rachel, so you are my matriarch.

Minstens zo belangrijk als Marcus.

At least as important as Marcus.

Ik wil zoveel over jou weten.

I want to know so much about you.

O, ze danst alweer verder.

Oh, she is dancing again.

En hier zijn mijn drie zonen.

And here are my three sons.

Magiel, Moses en Jesajas.

Magiel, Moses, and Jesajas.

Wauw, wie van jullie is de zoon die mijn vaders lijn voortbracht?

Wow, which one of you is the son who continued my father's line?

De oudste, Magiel.

The oldest, Magiel.

Kijk, daar hebben we je grootvader in eigen persoon.

Look, there we have your grandfather in person.

Hij houdt een humanistische lezing over de gevaren van religie.

He is giving a humanistic lecture on the dangers of religion.

En zoals altijd aan zijn zijde...

And as always at his side...

Grootje, wat ziet ze er goed uit. Ik wil naar haar toe.

Grootje, she looks great. I want to go to her.

Ja, later, later.

Yes, later, later.

Ze gaat nu net dansen met haar schoonvader, Emmanuel.

She is now just dancing with her father-in-law, Emmanuel.

Je broer is naar hem vernoemd.

Your brother is named after him.

Hij is hier natuurlijk ook ergens.

He is of course somewhere here as well.

En zie je die mooie statige vrouw daar?

And do you see that beautiful dignified woman over there?

Dat is nou je tante Branka.

That's your aunt Branka.

Zoals je zelf al zei, een van de weinige familieleden die de oorlog overleefde.

As you said yourself, one of the few family members who survived the war.

Gelukkig, ze lacht naar me.

Fortunately, she smiles at me.

Tuurlijk.

Of course.

Is mijn vader er ook?

Is my father there too?

Iedereen is er.

Everyone is there.

Ik weet het al, hij speelt piano.

I already know, he plays the piano.

Wist je dat mijn vader vroeger als bijbaantje piano speelde in bars?

Did you know that my father used to play the piano in bars as a side job?

Ja, natuurlijk weet ik dat. Hij speelt de sterren van de hemel.

Yes, of course I know that. He plays like a star.

Ik hou echt van mijn vader als hij piano speelt.

I really love my father when he plays the piano.

Mijn moeder vond het ook leuk.

My mother also enjoyed it.

Waar is zij eigenlijk? Ze is niet zo'n feesttype.

Where is she actually? She's not really a party person.

Zoveel mensen bij elkaar vond ze nooit fijn.

She never liked so many people gathered together.

Ze zal wel in de keuken staan, denk je niet?

She must be in the kitchen, don't you think?

O ja, ze maakt natuurlijk de beroemde kipsalade.

Oh yes, she obviously makes the famous chicken salad.

Een boekpresentatie van jou zou ze sowieso nooit willen missen.

They would never want to miss a book presentation by you.

Nee.

No.

Bijna iedereen danst.

Almost everyone is dancing.

Dat bedoel ik. Kom, Anna.

That's what I mean. Come on, Anna.

Wat?

What?

Wil je met mij dansen?

Do you want to dance with me?

Nou, ja, ik weet niet. Als jij me leidt...

Well, I don't know. If you lead me...

We leiden elkaar. Kom maar.

We lead each other. Come on.

Laten we dansen en vieren.

Let's dance and celebrate.

Vieren dat...

Celebrating that...

Alles wat er te vieren valt.

Everything worth celebrating.

Dat is veel, hè, Anna? Zoveel.

That's a lot, isn't it, Anna? So much.

Legaim.

Legitimate.

Ja, het is veel. Legaim.

Yes, it's a lot. Legaim.

Dit was Benneke Nepjoot.

This was Benneke Nepjoot.

Een audio-autobiografie van Anna van Praag.

An audio-autobiography of Anna van Praag.

Tekst Anna van Praag.

Text by Anna van Praag.

Spel Kees Hulst.

Game Kees Hulst.

Pianospel Erik van Praag.

Piano playing Erik van Praag.

Scriptcoaching Aletta Bekker.

Script coaching Aletta Bekker.

Gespreksregie Lieve Herenmans.

Conversation management Lieve Herenmans.

Montage Mina Etenmat.

Assembly Mina Eating Mat.

Mixage Geert Vlieger.

Mixing Geert Vlieger.

Assistentie Bloem van der Linde.

Assistance Flower of the Linde.

Deze podcast werd opgenomen in de podcastwerkplaats van de Tolhuis Tuin...

This podcast was recorded in the podcast workshop of the Tolhuis Garden...

en mede mogelijk gemaakt door het Amsterdams Fonds voor de Kunst.

and made possible by the Amsterdam Fund for the Arts.

Es scriptures opophoneerde Gry further

Es scriptures opposed Gry further.

op de deco van Joe adelante kam.

on the deco of Joe adelante came.

Mmm make me standing young.

Mmm, make me feel young again.

Yeah, oh.

Yeah, oh.

Ja.

Yes.

Ja, ja.

Yes, yes.

Dank.

Thank you.

***

Of course! Please provide the text you would like me to translate from Dutch to English.