Uitzicht op het onbekende

MUZIEK

MUSIC

In de muurschildering staat een man op een steiger.

In the mural, a man is standing on a scaffold.

Ik ben Tim Rodemans, graffiti-kunstenaar.

I am Tim Rodemans, a graffiti artist.

En ik maak een muurschildering van een jongetje wat in een microscoop gaat kijken.

And I am making a mural of a little boy looking into a microscope.

Op de muurschildering zie ik een jongen van ongeveer zeven jaar oud achter een binoculaire microscoop.

In the mural, I see a boy of about seven years old behind a binocular microscope.

Daarnaast zie ik een bloem met een vlinder en ronde en ovale vlakken.

In addition, I see a flower with a butterfly and round and oval shapes.

In het oranje, paars en groen.

In orange, purple, and green.

Die moeten micro-organismen voorstellen.

They must represent microorganisms.

Hier stond zijn geboortehuis, nu een school. Vroeger stond zijn geboortehuis er.

Here stood his birthplace, now a school. His birthplace used to be here.

Ik heb eerst nog geëxperimenteerd met de oude microscoop.

I first experimented with the old microscope.

Maar dat is voor heel veel mensen toch te ver van hun wet.

But that is still too far from their law for many people.

Dus de koppeling naar een modernere microscoop is leuker, denk ik.

So the connection to a more modern microscope is more interesting, I think.

En spreekt ook tot de verbeelding.

And also appeals to the imagination.

Wat zit er in het preparaat?

What is in the preparation?

Hoe ziet dat eruit? Dat is tof.

What does that look like? That's cool.

In dat preparaat zit een onbekende wereld.

In that preparation is an unknown world.

Waar mensen steeds een heel klein licht op schijnen.

Where people always shine a very small light.

Het onbekende is een onontgonnen en onbetreden gebied.

The unknown is an unexplored and untrodden area.

Als ik aan het onbekende denk, zie ik een onderzeer diep in de oceaan.

When I think of the unknown, I see a submarine deep in the ocean.

Oude kaarten van ontdekkingsreizigers.

Old maps from explorers.

En rode en paarse landschappen op verre.

And red and purple landscapes in the distance.

In dit verhaal schuilt het onbekende achter een lens van een paar millimeter.

In this story, the unknown hides behind a lens of a few millimeters.

En hoor je verhalen van mensen die het onbekende proberen te grijpen.

And you hear stories of people trying to grasp the unknown.

Zij wist dat er spannende dingen te zien waren.

She knew that there were exciting things to see.

Maar hij wist niet hoe ontzettend spannend het zou worden.

But he didn't know how incredibly exciting it would be.

Het is een soort ruimtereis in een ander universum.

It is a kind of space journey in another universe.

Maar er is meer dan dat.

But there is more than that.

En het begon.

And it began.

Bijna 400 jaar geleden.

Almost 400 years ago.

Het is 1632.

It is 1632.

Er staat een huis met houten luiken.

There is a house with wooden shutters.

Op de plek waar mijn dochter nu naar school gaat.

At the place where my daughter is currently going to school.

Delft is omringd de hoge muren.

Delft is surrounded by high walls.

Midden in de groene Hollandse weilanden.

In the middle of the green Dutch meadows.

Schepen van de VOC brengen peper, kaneel en thee uit Azië.

Ships of the VOC bring pepper, cinnamon, and tea from Asia.

De vrouw is al vijf jaar oud.

The woman is already five years old.

In de oorlog gaat hij aan een onderneming met bewustzijn.

In the war, he embarks on a venture with awareness.

Wat een gedachten op hier.

What thoughts here.

Zo'n huis zijn er in geen aantal dingen.

Such a house is not found in any number of things.

Er zijn niet veel bedrijven.

There are not many companies.

De blijven zijn niet veranderd.

The stays have not changed.

Er zijn weinig mensen en niet veel mensen waarop voldoen.

There are few people and not many people to satisfy.

De zetsel van het huis is in het geval statisch veranderd.

The foundation of the house has changed statically.

Als een oorlogsbeleid wordt het veranderd.

If it is a war policy, it is changed.

Dus de helft van het huis wordt of niet al geopend.

So half of the house is either not open at all.

Een deur van het huis is er niet.

There is no door to the house.

Maar er is een landingswet.

But there is a landing law.

Maar dat is niet heel erg.

But that's not that bad.

Het is het huis van Margaretha en Philips.

It is the house of Margaretha and Philips.

En het is de geboorteplek van Antonie van Leeuwenhoek.

And it is the birthplace of Antonie van Leeuwenhoek.

Naast zijn huis loopt Antonie door de Oostpoort meteen de stad uit en de weilanden in.

Next to his house, Antonie passes through the East Gate and straight into the fields.

Misschien is hij toen al in de weer geweest met allerlei insectjes.

Perhaps he was already busy with various insects at that time.

Je kon vissen vangen voor zijn huis, dat schrijft hij ook.

You could catch fish in front of his house, he writes that too.

De waterkwaliteit was goed.

The water quality was good.

En misschien heeft hij wat geholpen in het bedrijf van zijn vader, die was mandenmaker.

And perhaps he helped a bit in his father's business, who was a basket maker.

Dit is wetenschapshistorica Geertje Dekkers.

This is science historian Geertje Dekkers.

We zitten in een kleine kamer van de universiteit waar ze werkt in Utrecht.

We are sitting in a small room at the university where she works in Utrecht.

Geertje schreef een boek over Antonie van Leeuwenhoek, veel klein en curieus.

Geertje wrote a book about Antonie van Leeuwenhoek, much small and curious.

Rond zijn veertigste begint Antonie aan het ontwikkelen van een microscoop.

Around his fortieth, Antonie starts developing a microscope.

Het is bijna geen microscoop te noemen.

It can hardly be called a microscope.

Het is een soort loopje, een geavanceerde loop.

It's a kind of run, an advanced run.

De microscoop van Antonie is net zo groot als mijn duim.

Antonie's microscope is as big as my thumb.

Het bestaat uit een lens van een paar millimeter, vastgeklemd tussen twee plaatjes messing of zilver.

It consists of a lens a few millimeters thick, clamped between two plates of brass or silver.

Het voorwerp zit vast aan een prikker.

The object is attached to a pin.

Met schroefjes kan hij het op de juiste afstand bekijken.

With screws, he can view it at the correct distance.

En dat houdt hij dan heel dicht bij zijn oog en daarmee kijkt hij.

And he holds it very close to his eye and looks with it.

That's it.

Dat is het.

En daarmee ziet hij dus ontzettend veel.

And with that, he sees an incredible amount.

Op een portret zie ik Antonie op volwassen leeftijd met een pruik vol bruine krullen en een trotse glimlach.

In a portrait, I see Antonie at adult age with a wig full of brown curls and a proud smile.

Hij draagt een glimmende huisjas en een wit strikje.

He is wearing a shiny house coat and a white bow tie.

Antonie blijft vijftig jaar kijken door zijn microscoop.

Antonie continues to look through his microscope for fifty years.

Zijn grote ontdekkingen zijn wat we vandaag bacteriën, rode bloedcellen en zaadcellen noemen.

His great discoveries are what we now call bacteria, red blood cells, and sperm cells.

In de zomer is Antonie een heel groot ontdekker.

In the summer, Antonie is a very big explorer.

In zijn tijd wordt hij al internationaal bekend.

In his time, he becomes internationally known.

Maar zijn onderzoek doet hij allemaal in zijn vrije tijd.

But he does all his research in his free time.

Nu verwachten we dat een wetenschapper betaald krijgt voor zijn onderzoek.

Now we expect a scientist to be paid for their research.

Toen moest je of een koning of een rijke persoon hebben die in jou wilde investeren.

Then you had to have either a king or a rich person who wanted to invest in you.

Of je moest het als hobby doen, zoals Van Leeuwen ook dat deed.

Or you had to do it as a hobby, just like Van Leeuwen did.

En dat lukte hem.

And he succeeded.

Zijn geld verdient hij eerst als lakenhandelaar.

He first earns his money as a cloth merchant.

In een winkel op de begaande grond van zijn huis.

In a shop on the ground floor of his house.

Maar die winkel die verdwijnt.

But that store is disappearing.

Hij gaat op het stadhuis werken.

He is going to work at the town hall.

Hij wordt daar een soort boekhouder, administratieve kracht.

He will become a kind of accountant, administrative assistant there.

Hij wordt ook landmeter.

He is also becoming a surveyor.

Kaarten maken is heel belangrijk in die tijd.

Making maps is very important in that time.

Dus hij leert hoe je landkaarten kan maken.

So he learns how to make maps.

In zijn vrije tijd zit Antonie uren in zijn werkkamer.

In his free time, Antonie spends hours in his study.

Hij is niet de eerste die met een microscoop werkt.

He is not the first to work with a microscope.

Maar hij ziet veel meer dan zijn tijdgenoten.

But he sees much more than his contemporaries.

Zijn microscopen zijn tot tien keer krachtiger.

His microscopes are up to ten times more powerful.

Dan wat anderen maken.

Then what others make.

Ik vraag aan Geertje, waarom?

I ask Geertje, why?

Ja, dat is zo'n moeilijke vraag.

Yes, that is such a difficult question.

De saaiste factor die ik kan noemen is geduld.

The dullest factor I can mention is patience.

De man moet een ijzeren geduld hebben gehad.

The man must have had iron patience.

En heel veel hebben gepriegeld.

And have fiddled a lot.

Hij maakte die lenzen op twee manieren.

He made those lenses in two ways.

Waarschijnlijk.

Probably.

Daar zit nog een vraag.

There is still a question.

Maar waarschijnlijk maakte hij ze op twee manieren.

But he probably made them in two ways.

Door te slijpen.

By sharpening.

En door een glazen staafje in een vlam te houden.

And by holding a glass rod in a flame.

Zodat het opkringelt.

So that it curls up.

En een klein bolletje ontstaat.

And a small little ball forms.

Maar dat kan je dus niet heel goed plannen.

But you can't really plan that very well.

Hoe sterk dat lensje wordt.

How strong that lens will become.

Dat is ook een kwestie van een heleboel maken.

That is also a matter of making a whole lot.

En kijken welke goed zijn.

And see which ones are good.

Hij heeft heel veel observaties.

He has a lot of observations.

Meer dan eens gedaan.

Done more than once.

Komt ook wel eens terug op dingen.

Sometimes it also revisits things.

Dat hij zegt, ik heb het nu toch wel wat beter gezien.

That he says, I have now seen it a bit better.

Nog eens beter bekeken.

Upon further examination.

Ja, tijdringstoppen.

Yes, time ring stops.

Vijftig jaar lang kijken, kijken, kijken.

Fifty years of watching, watching, watching.

In de wereld van Antonie bestaat het onbekende uit veel meer dan de microben.

In Antonie's world, the unknown consists of much more than microbes.

Waar hij vandaag voor bekend is.

What he is known for today.

Alles waar hij ook maar over nadenkt.

Everything he even considers.

Dan denkt hij, ja, ga ik eens onderzoeken.

Then he thinks, yes, I'm going to investigate this.

Op de vismarkt, op de vleesmarkt.

At the fish market, at the meat market.

Wat hij op straat tegenkomt.

What he encounters on the street.

Aan zijn eigen lijf.

To his own body.

Dus dat is zijn eigen haren, zijn eigen zaad, zijn eigen tenenkaas.

So that's his own hair, his own seed, his own toe cheese.

Dat dingen vies zijn of zo.

That things are dirty or something.

Daar lijkt hij niet zoveel last van te hebben.

He doesn't seem to be affected by it much.

En daarnaast is hij geïnteresseerd in exotische dingen.

And aside from that, he is interested in exotic things.

Piper, thee...

Piper, you...

vindt hij ook heel interessant.

he also finds it very interesting.

Voor ieder stukje natuur maakt hij een eigen microscoop.

For each piece of nature, he makes his own microscope.

En bewaart ze zorgvuldig samen in gelakte doosjes.

And she carefully stores them together in lacquered boxes.

Een van de dingen die moeilijk is als je dit soort observaties doet...

One of the things that is difficult when you make these kinds of observations...

Is dat het heel moeilijk kan zijn om te snappen wat je ziet.

It can be very difficult to understand what you see.

Als je echt een heel scherpe lens hebt waarmee je heel kleine details kan zien...

If you really have a very sharp lens with which you can see very small details...

kan zien, dan raak je gewoon kwijt waar je eigenlijk naar aan het kijken bent.

can see, then you just lose track of what you're actually looking at.

Dus een van de dingen die Van Leeuwenhoek ook wel zegt is...

So one of the things that Van Leeuwenhoek also says is...

sterker is niet altijd beter.

Stronger is not always better.

Soms kun je veel beter snappen wat je ziet...

Sometimes you can understand so much better what you see...

als je met een minder sterke vergroting kijkt.

if you look with a less strong magnification.

En dan hangt het dus vanaf het soort object dat je wil bekijken...

And then it depends on the type of object you want to look at...

hoe sterke lens je wil hebben.

how strong a lens you want to have.

En als het eenmaal allemaal goed zat...

And once everything was going well...

als dat preparaatje, dat vliegenpootje of wat het ook was...

if that little preparation, that fly leg or whatever it was...

eenmaal goed op die prikker zat...

once well on that stick...

dan wilde je er misschien ook niet meer zoveel aan zitten...

then you might not want to touch it so much anymore...

want dat prepareren is ook een gedoe.

because preparing is also a hassle.

Probeer eens een heel dun stukje van een blad af te snijden.

Try cutting off a very thin piece of a leaf.

Net zodat je het goed kan bekijken.

Just so you can view it properly.

Of als je een dood insect vindt...

Or if you find a dead insect...

probeer het dus mooi ergens voor een lens te krijgen.

So try to get it nicely in front of a lens.

Dat is een heel gepriegel.

That's a lot of fiddling.

Zodanig veel dat Van Leeuwenhoek blijkbaar liever nieuwe microscopjes maakte...

So much so that Van Leeuwenhoek apparently preferred to make new microscopes...

dan dat preparerwerk opnieuw te doen.

than to redo that preparatory work.

Dus hij maakte er echt ladingen.

So he really made loads of it.

Katalogus van het vermaarde kabinet van vergrootglazen...

Catalog of the renowned cabinet of magnifying glasses...

met zeer veel moeite en kosten...

with a lot of effort and expense...

in vele jaren geïnventeerd...

invented over many years...

gemaakt en nagelaten door Antonie van Leeuwenhoek.

made and left behind by Antonie van Leeuwenhoek.

Na zijn dood worden 350 microscopen verkocht...

After his death, 350 microscopes are sold...

tijdens een veiling in een statig pand in het centrum van de stad.

during an auction in a grand building in the city center.

Vandaag een drukke plek voor toeristen.

Today a busy place for tourists.

Die komen voor een tijdgenoot van Antonie.

They come for a contemporary of Antonie.

Het is het Vermeercentrum.

It is the Vermeer Center.

De katalogus van de veiling heeft een rood en blauw gekleurde kaft.

The auction catalog has a red and blue colored cover.

Erin zie ik een lijst met honderden objecten.

In it, I see a list of hundreds of objects.

Een koffertje en daarin een koperstel met de poten van een flo.

A small suitcase containing a copper set with the legs of a flo.

Een koffertje en daarin een zilverstel met een haartje uit de neus.

A small suitcase and inside it a silver set with a hair from the nose.

Een koffertje en daarin een zilverstel met de angel van een luis...

A small suitcase and inside it a silver set with the stinger of a louse...

waardoor hij bloed zuigt.

that sucks blood.

Een koffertje en daarin een zilverstel met het vlees van een walvis.

A small suitcase containing a silver set with the flesh of a whale.

Een koffertje en daarin een zilverstel met de hersenen van een vlieg.

A small suitcase containing a silver set with the brains of a fly.

Een koffertje en daarin een zilverstel met kaneel in de lengte.

A small suitcase containing a silver set with cinnamon lengthwise.

Een koffertje en daarin een zilverstel met zwart ebbenhout in de lengte doorgesneden.

A small suitcase containing a silver set made of black ebony cut lengthwise.

De meeste van zijn microscopen zijn kwijtgeraakt of kapot gegaan.

Most of his microscopes have been lost or broken.

Er bestaan er nog een klein aantal.

There are still a small number of them.

En ze duiken nog steeds op.

And they still keep popping up.

Microfotograaf Wim van Egmond heeft met een van deze originele microscopen gewerkt.

Microphotographer Wim van Egmond has worked with one of these original microscopes.

Het is natuurlijk zo'n onooglijk instrumentje.

It is, of course, such an insignificant little instrument.

Het is zo groot als een luciferdoosje.

It is as big as a matchbox.

Dus ik heb een soort installatie gebouwd met een digitale camera.

So I built a kind of installation with a digital camera.

Daar een adapter voor gemaakt waar je dan dat microscopie in kan bevestigen met elastiekjes.

An adapter was made for which you can attach the microscopy with rubber bands.

Het wordt natuurlijk een beetje veilig, want ze zijn zeldzaam.

It does become a bit safe, of course, because they are rare.

Ze zijn de elf.

They are the elf.

Met deze installatie hebben Wim van Egmond...

With this installation, Wim van Egmond...

...Geertje Dekkers en andere wetenschappers de onderzoeken van Antonie nagedaan.

...Geertje Dekkers and other scientists replicated Antonie's studies.

En een van de dingen die we hebben gedaan is mijn eigen bloed afgetapt...

And one of the things we did was draw my own blood...

...en in een glazen buisje gedaan voor de lens gezet.

...and placed in a glass tube in front of the lens.

Dan zie je je eigen rode bloedcellen.

Then you see your own red blood cells.

Dat is ongeveer het niveau wat je ziet.

That is about the level you see.

Een massa kleine rode vrimmelende dingetjes.

A mass of small red wriggling things.

Een heleboel.

A whole lot.

Ze bekeken ook andere lichaamsvloeistoffen.

They also examined other bodily fluids.

Een bij, een zijderups...

A bee, a silkworm...

...hout...

...wood...

...en wat Antonie kleine dierenkunst noemde.

...and what Antonie called small animal art.

En dan blijven dus die microscopies die 350 jaar oud zijn.

And so those microscopes that are 350 years old remain.

Ja, die geven dus echt een verrassend gedetailleerd beeld.

Yes, they really provide a surprisingly detailed picture.

En je kan echt bacteriën zien.

And you can really see bacteria.

De huidige microscopie is het al lastig om bacteriën te zien.

Current microscopy makes it already difficult to see bacteria.

Dus het is een wonder dat hij dat heeft kunnen doen.

So it is a miracle that he was able to do that.

Wim ontvangt me s'ochtends in zijn atelier.

Wim receives me in his studio in the morning.

Een kleine ruimte met grote ramen in een voormalig fabrieksgebouw in het centrum van Delft.

A small space with large windows in a former factory building in the center of Delft.

We zitten tussen twee grote tafels vol met papieren en microscopen.

We are sitting between two large tables filled with papers and microscopes.

Ik noem mezelf microfotograaf.

I call myself a micro photographer.

Dus ik portretteer micro-organismen.

So I portray micro-organisms.

Ja, dan kom je natuurlijk toch in aanraking met Antonie van Leeuwenhoek.

Yes, then you inevitably come into contact with Antonie van Leeuwenhoek.

Die dat als eerste waargenomen heeft.

The one who observed that first.

Datgene wat je niet kan zien...

That which you cannot see...

Dat is zo nieuwsgierigmakend.

That is so intriguing.

Iets wat zich net achter de hoek bevindt.

Something that is just around the corner.

De microscopische wereld is natuurlijk een hele onbekende wereld voor de meesten.

The microscopic world is, of course, a whole unknown world for most people.

Maar het is wel overal om ons heen.

But it is indeed all around us.

De lucht zit helemaal vol met microben.

The air is completely filled with microbes.

Ons lichaam zit natuurlijk ook helemaal vol met bacteriën.

Our body is of course full of bacteria.

Veel mensen hebben toch een soort angst voor het onbekende.

Many people have a kind of fear of the unknown.

Het is ons ook wel een beetje aangeleerd.

It has also been somewhat taught to us.

Handen goed wassen, want tussen die bacteriën zitten allemaal ziekteverwekkers.

Wash your hands well, because among those bacteria are all kinds of pathogens.

Er zijn een paar ziekteverwekkers, maar dat zijn natuurlijk niet zo heel erg veel.

There are a few pathogens, but of course, there aren't that many.

Op de beelden van Wim zie ik bacteriën die zich als witte puntjes en draadjes op een hand verspreiden.

In Wim's images, I see bacteria spreading as white dots and threads on a hand.

Ik zie een wit bos van schimmels.

I see a white forest of fungi.

Met een dunne doorzichtige stang en glimmende witte borstels.

With a thin transparent rod and shiny white brushes.

Ik zie een rond doorzichtig wezen die zijn hele lichaam om een kleiner wezen vast kan brengen.

I see a round transparent being that can envelop its whole body around a smaller being.

En hem zo opeet.

And eats him like that.

Wetenschappers denken dat er ongeveer 100 miljoen soorten microben op aarde leven.

Scientists believe that there are about 100 million species of microbes living on Earth.

Dat zijn meer soorten dan alle planten en dieren bij elkaar.

There are more species than all the plants and animals combined.

Wim is al 30 jaar bezig om deze onbekende wereld te grijpen.

Wim has been working for 30 years to grasp this unknown world.

Het is niet alleen voor Wim.

It is not just for Wim.

Ik heb een microscoop.

I have a microscope.

En daar heb ik een camera op aangesloten.

And I have connected a camera to that.

En ik gebruik dus hele oude microscopen.

And I use very old microscopes.

Want ja, ik ben natuurlijk een eenvoudige kunstenaar.

Because yes, I am of course a simple artist.

Die hebben niet het budget van een wetenschappelijk instituut.

They do not have the budget of a scientific institution.

En dan maak ik een preparaatje van zo'n beestje.

And then I make a specimen of such a little creature.

Voor Wim is het ook een uitdaging om te werken met minuscule organismen.

For Wim, it is also a challenge to work with microscopic organisms.

Zo'n portret is natuurlijk niet een snapshot.

Such a portrait is of course not a snapshot.

Je wil als je een portret maakt van iemand, dan wil je dat mooi uitkomen.

When you make a portrait of someone, you want it to turn out beautiful.

Je gaat naar de portretfotograaf.

You are going to the portrait photographer.

Je maakt een pasfoto.

You are taking a passport photo.

Gaat u maar zitten, klik.

Please have a seat, click.

Als je echt het hele karakter van de persoon erin wil leggen.

If you really want to put the whole character of the person in it.

Dan wil je die persoon eerst leren kennen.

Then you want to get to know that person first.

En dat is met micro-organismen net zo.

And it’s the same with microorganisms.

Je moet eerst leren weten hoe de werkelijke staat van zo'n organisme is.

You first need to learn how to understand the actual state of such an organism.

Veel plaatjes op het internet, daar zie je dat die organismen toch net wat afgeplat zijn.

Many images on the internet show that those organisms are indeed somewhat flattened.

En als jij niet weet hoe een organisme eruit hoort te zien, dan denk je dat ze een beetje plat zijn.

And if you don't know what an organism is supposed to look like, you might think they are a bit flat.

Om de microbe niet plat te drukken, onder het dekglas van zijn preparaat, gebruikt Wim kleine dotjes vaseline.

To avoid crushing the microbe under the cover slip of his specimen, Wim uses small dots of Vaseline.

Zo ben ik allemaal trucs aan het bedenken, technieken aan het bedenken om dingen vast te leggen die lastig zijn om te zien.

I am coming up with all kinds of tricks, techniques to capture things that are difficult to see.

En dat zo mooi mogelijk in beeld probeer te brengen.

And to try to depict that as beautifully as possible.

Wim vertaalt de onzichtbare wereld in beelden.

Wim translates the invisible world into images.

Ik vraag hem om dat met woorden te doen.

I ask him to do that with words.

Ik zal proberen te omschrijven.

I will try to describe.

En dan is denk ik het aardigst om mensen mee te nemen in zo'n ontdekkingsreis.

And then I think it's nice to take people along on such a journey of discovery.

Als je een balkon hebt of een tuin.

If you have a balcony or a garden.

En in die tuin staat een klein schaaltje met regenwater.

And in that garden, there is a small bowl with rainwater.

En op een bepaald moment denk je, hé, dat water is rood. Hoe zou dat nou komen?

And at a certain moment you think, hey, that water is red. How could that be?

Dan neem je met een pipetje.

Then you take it with a pipette.

Een klein beetje van dat rode spul wat op die bodem zit.

A little bit of that red stuff that’s at the bottom.

Dat doe je op een glaasje.

You do that in a glass.

Daar doe je een dekglaasje op.

You put a cover slip on it.

En dat leg je onder de microstoop.

And you put that under the microscope.

En dan blijkt dat dat rode ontstaat door een algje.

And then it turns out that the red is caused by a little algae.

En dat is de bloedregenalg.

And that is the blood rain alga.

En dat algje dat is een soort bolletje.

And that algae is a kind of little ball.

Met daarin aan draadjes hangend een kleine bolletje.

Hanging on threads is a small ball.

Dat kleine bolletje is groen met rood.

That little ball is green with red.

Vooral veel rood.

Especially a lot of red.

Uit dat bolletje steken twee zweepharen.

Two whip hairs stick out of that bud.

En met die zweepharen zwemt die naar het licht toe.

And with those whip-like fins, it swims towards the light.

Want als je een algje bent, dan leef je van licht.

Because if you are an alga, then you live on light.

Dit is een heel mooi voorbeeld.

This is a very nice example.

Dit is die bloedregenalg.

This is the blood rain alga.

En die is in 1702 door Antonie van Leeuwenhoek beschreven.

And that was described in 1702 by Antonie van Leeuwenhoek.

Die vond ze in een goot in de straat waar die woonde.

She found it in a gutter on the street where she lived.

Op 25 augustus zag ik dat in een loden goot voor aan mijn huis enig regenwater was blijven staan.

On August 25, I saw that some rainwater had collected in a lead gutter in front of my house.

Dat er een rode kleur had.

That there was a red color.

En alzo ik in gedachten was of die rodigheid niet wel was veroorzaakt door rode dierkens,

And as I was thinking whether that redness was caused by little red animals,

nam ik omtrent een druppel van dit water en bezag het zelf door het vergrootglas.

I took a drop of this water and examined it through the magnifying glass.

En ontdekte een grote menigte van dierkens.

And discovered a great crowd of little animals.

Die rood en andere die groen waren.

The ones that were red and the others that were green.

Waarvan de grootsten door het vergrootglas niet groter waren als grof zand in ons blote oog is.

Of which the largest, when viewed through a magnifying glass, were no larger than coarse sand to the naked eye.

Dit ziet Antonie in een klein glazen buisje met een paar druppels water.

Antonie sees this in a small glass vial with a few drops of water.

Hij heeft het vastgeklemd aan zijn microscoop.

He has attached it to his microscope.

Twee metalen plaatjes van een paar centimeter met een lens ertussen.

Two metal plates a few centimeters apart with a lens in between.

Hij heeft het vastgeklemd aan zijn microscoop.

He has clamped it to his microscope.

Hij houdt het heel dicht bij zijn oog en bekijkt het bij het licht van een kaars.

He holds it very close to his eye and examines it in the light of a candle.

Hij zit in zijn werkkamer met uitzicht op de gracht en de vismarkt.

He is sitting in his study with a view of the canal and the fish market.

Hij woont in de Hippolytusbuurt.

He lives in the Hippolytus neighborhood.

Een kwartier lopen van waar zich nu het atelier van Wim van Egmond bevindt.

A fifteen-minute walk from where Wim van Egmond's studio is now located.

Antonie woont samen met zijn dochter, Maria.

Antonie lives together with his daughter, Maria.

Zijn vrouw en zijn andere kinderen zijn overleden.

His wife and his other children have passed away.

Er zit veel drama in zijn jonge leven.

There is a lot of drama in his young life.

Maar dat weten we alleen uit de data van begrafenissen en dopen.

But we only know that from the data of funerals and baptisms.

Dat je ziet, er wordt een kindje gedoopt en dan heel kort daarna of soms een paar jaar daarna sterft het kindje alweer.

That you see, a child is baptized and then very shortly after or sometimes a few years later the child dies again.

Antonie zit uren in zijn werkkamer en schrijft over zijn ontdekkingen in donkerbruine inkt.

Antonie spends hours in his study writing about his discoveries in dark brown ink.

De man heeft honderden brieven geschreven.

The man has written hundreds of letters.

En hij was veel grappiger en amuzanter dan ik had gedacht.

And he was much funnier and more entertaining than I had thought.

Een van de redenen waarom ik dit boek heb kunnen schrijven is omdat hij met zoveel plezier over zijn ontdekkingen schrijft.

One of the reasons I was able to write this book is because he writes about his discoveries with such joy.

Hij is ontzettend vrolijk en hij vindt het heel erg leuk.

He is incredibly cheerful and he enjoys it a lot.

Hij is de hele tijd verwonderd over hoe mooi de dingen zijn die hij ziet.

He is constantly amazed at how beautiful the things are that he sees.

En ook een keer dan zegt hij, nou nu had ik echt uren zitten turen en had ik gewoon hoofdpijn.

And then he says one time, well now I had really been staring for hours and I just had a headache.

Omdat ik zo lang naar het gedartel van allerlei eenstelligen heb zitten kijken.

Because I have been watching the frolicking of various oddities for so long.

Hij kan gewoon uren zitten turen.

He can just sit staring for hours.

En daar dan heel enthousiast over schrijven.

And then write about it very enthusiastically.

Zijn brieven stuurt hij naar een genootschap van Engelse academici.

He sends his letters to a society of English academics.

De Royal Society.

The Royal Society.

De mannen van de Royal Society, allemaal mannen altijd, allemaal mannen.

The men of the Royal Society, always all men, all men.

Die gaven ook een tijdschrift uit.

They also published a magazine.

The Philosophical Transactions.

The Philosophical Transactions.

En daar zetten ze zijn brieven dan weer in.

And there they put his letters back in.

Hij schrijft over zijn ontdekkingen in het Nederlands.

He writes about his discoveries in Dutch.

En zijn brieven worden in Engeland vertaald.

And his letters are being translated in England.

Hij is aan de ene kant heel trots op wat hij doet.

On one hand, he is very proud of what he does.

Maar er zit ook altijd wel een beetje een minderwaardig gevoel.

But there is always a bit of an inferior feeling.

Omdat hij onder andere geen Latijn kan.

Because he cannot, among other things, speak Latin.

Dat is de taal van geleerden.

That is the language of scholars.

Hij heeft veel contacten met de familie Huygens.

He has many contacts with the Huygens family.

Dat is een heel geleerde familie.

That is a very learned family.

Nou daar is Latijn sowieso helemaal standaard.

Well, Latin is completely standard there anyway.

Zeker Christian Huygens die kan ook af en toe wel eens een beetje neerbuigend tegen hem doen.

Certainly, Christian Huygens can also occasionally be a bit condescending towards him.

Dat hij duidelijk een standje lager staat.

That he is clearly one rank lower.

Zijn brieven, waarin hij dus die observaties deed, die zijn allemaal goed te lezen.

His letters, in which he made those observations, are all easy to read.

En als je goed leest, dan kan je toch achterhalen wat voor organisme hij gezien heeft.

And if you read carefully, you can figure out what kind of organism he saw.

En dat is natuurlijk ook een hele leuke puzzel.

And that is of course a very nice puzzle.

En dat heb jij gedaan?

And you did that?

Ja, inderdaad.

Yes, indeed.

Het allereerste micro-organisme wat hij beschreef, was in 1674.

The very first microorganism he described was in 1674.

Dat beschreef hij op 7 september.

He described that on September 7.

En dat is eigenlijk de ontdekking van de micro-wereld geweest.

And that has actually been the discovery of the micro-world.

Het was dus in september, een kilometer of tien van de stad.

It was in September, about ten kilometers from the city.

Vermoedelijk was Van Leeuwenhoek op weg als landmeter.

Presumably, Van Leeuwenhoek was on his way as a surveyor.

Het gebied van het Berkelse meer waren inpolderingsplannen.

The area of the Berkelse lake was the subject of reclamation plans.

Dus er moesten dingen goed worden ingemeten.

So things had to be measured correctly.

En daar zag hij een groenige waas boven het water hangen.

And there he saw a greenish haze hovering above the water.

Een beetje groen-wittige waas.

A bit of a greenish-white haze.

En dat vond hij interessant.

And he found that interesting.

Dus hij nam wat van het water mee naar huis.

So he took some of the water home.

En bekeek dat later door een van zijn microscoopjes.

And looked at that later through one of his microscopes.

En daar zag hij wat hij noemde rankjes.

And there he saw what he called tendrils.

Groene rankjes.

Green tendrils.

Die bestonden uit kleine globulen.

They consisted of small globules.

Bolletjes.

Balls.

Korte en lange en opgekruld en niet opgekruld.

Short and long and curled and not curled.

Slangsgewijs omgekruld.

Curled up in slang terms.

Op gelijke manier als de koperen of tinne slangen zijn.

In the same way as the copper or tin snakes are.

Die de distillateurs gebruiken om haar overgehaalde wateren te verkoelen.

Which the distillers use to cool their overheated waters.

En de de ganse circumferentie van ieder van deze rankjes.

And the entire circumference of each of these tendrils.

Had omtrent de dikte van een haar van ons hoofd.

It had about the thickness of a hair from our head.

En dat was achteraf gezien dus de eerste keer dat hij eenzellig leven zag.

And in hindsight, that was the first time he saw solitary life.

Anthony schrijft over zijn verwondering.

Anthony writes about his amazement.

Maar in dezelfde brief schrijft hij ook over de klei.

But in the same letter, he also writes about the clay.

Die wordt gebruikt door de porseleinmakers in Delft.

That is used by the porcelain makers in Delft.

En zijn observaties van zout.

And his observations of salt.

Sowieso als je die brief leest.

Anyway, when you read that letter.

Het gaat over van alles en nog wat.

It's about all sorts of things.

En dan oh ja dit heb ik ook nog gezien.

And oh yes, I saw this too.

Dus hij vindt het heel opmerkelijk.

So he finds it very remarkable.

Hij had geen idee dat dat leveren was.

He had no idea that it was delivery.

Maar dat hij echt iets fundamenteels nieuws heeft gezien.

But that he has truly seen something fundamentally new.

Dat heeft hij niet hoor.

He doesn't have that, you know.

Nou ik kwam dus in de Kralingse Plas in Rotterdam.

Well, I ended up at the Kralingse Plas in Rotterdam.

Een soort wittige laag tegen op het water.

A sort of whitish layer on the water.

En dat is eigenlijk precies wat Van Leeuwenhoek ook beschreef.

And that is actually exactly what Van Leeuwenhoek also described.

In zijn brief uit 1674.

In his letter from 1674.

Ik bekeek dat watertje ook onder mijn microscoop.

I also looked at that little water under my microscope.

En toen vond ik dus dat organisme.

And then I found that organism.

Wat dus inderdaad als een soort toolspiraal eruit zag.

Which indeed looked like a sort of tool spiral.

En dat is een blauwe alg.

And that is a blue alga.

En blauwe algen dat zijn bacteriën die in feite de fotosynthese hebben uitgevonden.

And blue-green algae are bacteria that actually invented photosynthesis.

En fotosynthese is wat planten doen.

And photosynthesis is what plants do.

Dus licht omzetten in energie.

So converting light into energy.

Blauwe algen zijn bacteriën die in de zomer vaak voorkomen in zwemwater.

Blue algae are bacteria that often occur in swimming water during the summer.

Ook in het water van de Delftse hout.

Also in the water of the Delftse Hout.

Zoals te horen in deze reportage van Omroep West.

As heard in this report from Omroep West.

Voor zwemmers is blauwe alg gevaarlijk.

Blue-green algae is dangerous for swimmers.

Het kan tot irritaties leiden aan huid en ogen.

It can lead to irritations of the skin and eyes.

Of hoofdpijn, maag en darmklachten of nog erger.

Or headaches, stomach and intestinal complaints or even worse.

Ik zou niet het water ingaan.

I wouldn't go into the water.

Jammer voor de kinderen.

Too bad for the children.

We mogen niet in het water.

We are not allowed in the water.

We mogen er ook niet dichtbij komen.

We are also not allowed to get too close.

Nee.

No.

Wij noemen dat een plaag maar het is een bloei.

We call it a plague, but it is a bloom.

Omdat er natuurlijk heel veel licht is en veel voedingsstoffen in ons water zitten.

Because there is of course a lot of light and many nutrients in our water.

Wij kennen alleen maar de planten en de dieren.

We only know the plants and the animals.

En een alg is eigenlijk een verzamelnaam voor heel veel verschillende organismen.

And an alga is actually a collective term for many different organisms.

Die net zo verschillend zijn als planten en dieren.

Which are as different as plants and animals.

En die zien er allemaal weer heel anders uit.

And they all look very different again.

Je zou één groep algen kunnen uitkiezen.

You could choose one group of algae.

En dan kan je de rest van je leven daar aan wijden.

And then you can devote the rest of your life to that.

Om die helemaal te doorgronden.

To fully understand that.

Om dan nieuwe kennis daarover te vinden.

To then find new knowledge about it.

Behalve die groene rankjes.

Except for those green tendrils.

Ziet hij ook nog andere eencellige wezens.

Does he also see other unicellular organisms?

En daar schrijft hij ook wel uitgebreid over als een soort visjes.

And he also writes extensively about that as a sort of fish.

En als een soort insectjes die door het water buitelen.

And like a kind of little insects that tumble through the water.

Dus je kunt grote vissen hebben als een haai.

So you can have big fish like a shark.

En je kunt kleine vissen hebben als een kabeljauw.

And you can have small fish like cod.

En je kunt zo'n heel kleine visje in het Berkelse meer hebben.

And you can have such a tiny fish in the Berkelse lake.

Zoiets ziet hij het.

He sees something like that.

Hij dacht eigenlijk dat de kleine wereld een soort mini-versie was van de grote.

He actually thought that the little world was a kind of mini-version of the big one.

Dus tegen de tijd dat hij inderdaad beestjes ging zien.

So by the time he actually started seeing little creatures.

Zaadiertjes, eencellig leven, dat soort dingen zag hij allemaal als eerste of als één van de eerste.

Little seeds, single-celled life, he saw all those things first or as one of the first.

Tegen de tijd dat hij dat zag, dacht hij dat dat een soort kleine visjes waren of insecten.

By the time he saw that, he thought they were some kind of little fish or insects.

Mini-versies van de insecten of visjes die hij zag.

Mini-versions of the insects or little fish that he saw.

Dus hij dacht ook dat ze bijvoorbeeld bloedvaatjes hadden.

So he also thought that they had, for example, blood vessels.

Dus ja, je hebt allerlei afmetingen.

So yes, you have various dimensions.

En hij gaat ervan uit dat het leven op elke schaal ongeveer hetzelfde is.

And he assumes that life is roughly the same at every scale.

En pas, nou, ongeveer 100 jaar na zijn dood ontstaat de basis van wat wij nu de celbiologie noemen.

And only about 100 years after his death does the foundation of what we now call cell biology emerge.

Dus het idee dat leven is opgebouwd uit cellen bijvoorbeeld.

So the idea that life is made up of cells, for example.

Wat bij ons nu de basis is van de biochemie.

What is now the basis of biochemistry for us.

Daar had hij totaal geen beeld van.

He had no idea about that at all.

Hij zag cellen.

He saw cells.

Dingen die wij achteraf cellen noemen.

Things that we later call cells.

Maar hij had er geen notie bij.

But he had no notion of it.

Dat zijn de bouwstenen van organismen.

These are the building blocks of organisms.

Of daar vinden allerlei chemische processen in plaats.

Or there various chemical processes take place.

En daar draait het leven van.

And that's what life revolves around.

Dat was helemaal niet zijn blik op de wereld.

That was not at all his view of the world.

Eigenlijk negeren we de micro-wereld.

Actually, we ignore the micro-world.

Omdat je geen idee hebt wat het is.

Because you have no idea what it is.

Het is zo onbekend.

It is so unknown.

Alles draait op de micro-wereld.

Everything revolves around the micro-world.

De wereld wordt geregeerd door de micro-wereld.

The world is ruled by the micro-world.

Wij worden geregeerd door de micro-wereld.

We are ruled by the micro-world.

Wij worden geregeerd door onze microben.

We are governed by our microbes.

Ze zijn alles bepalend.

They are everything determining.

Zonder bacteriën is er helemaal geen leven.

Without bacteria, there is no life at all.

Voordat de fotosynthese uitgevonden werd door de blauwalgen.

Before photosynthesis was invented by the blue-green algae.

Zat er ook helemaal geen zuurstof in onze atmosfeer.

There was absolutely no oxygen in our atmosphere either.

Het leven is van oorsprong natuurlijk.

Life is originally natural.

Het komt uit water.

It comes from water.

En het feit dat dieren en planten op land kunnen leven.

And the fact that animals and plants can live on land.

Dat is een afwijking van hoe het hoort te zijn.

That is a deviation from how it is supposed to be.

Dat is raar eigenlijk.

That's actually strange.

Wij zijn de buitenissige uitvloeissels van evolutie.

We are the eccentric byproducts of evolution.

Maar, maar, maar, maar, maar, maar.

But, but, but, but, but, but.

Door een mitroscoop te kijken krijg je een ander perspectief op het leven.

Looking through a microscope gives you a different perspective on life.

Ga je anders kijken naar het leven.

You will look at life differently.

Ik denk dat het altijd goed is.

I think it's always good.

Bekijk de dingen eens door de ogen van een ander.

Look at things through the eyes of another.

Daarom is het goed om te lezen.

Therefore, it is good to read.

Om te reizen waardoor je andere culturen leert kennen en begrijpen.

To travel in order to get to know and understand other cultures.

Maar het is ook goed om de wereld te bekijken door de ogen van een..

But it is also good to view the world through the eyes of a...

Nou ja, bacteriën hebben geen ogen.

Well, bacteria have no eyes.

Maar van een radardiertje.

But from a radar deer.

Een raderdiertje. Raderdiertjes hebben wel ogen.

A rotifer. Rotifers do have eyes.

Of een roeipootkreefje. Die hebben ook ogen.

Or a rowing foot crab. They also have eyes.

En sommigen kunnen behoorlijk goed zien.

And some can see quite well.

Ik denk dat je daardoor anders naar het leven gaat kijken.

I think that will make you look at life differently.

Iets meer zelfrelativering.

A bit more self-deprecation.

En als je dan naar die triolende massa kijkt...

And when you look at that thrumming mass...

dan zie je jezelf in feite weer vanuit de andere kant bekeken...

then you actually see yourself from the other side...

door de winkelstraat lopen, tussen onze eigen triolende massa.

walking through the shopping street, among our own trilling mass.

MUZIEK

MUSIC

En daarnaast vind ik ook het mythosperen zelf...

And besides, I also find the mythospearing itself...

dat heeft ook iets meditatiefs, iets rustgevends.

That has something meditative about it, something calming.

Want de wereld is al zo hectisch.

Because the world is already so hectic.

Dus je kan je even afsluiten in dat wonderlijke beeld...

So you can shut yourself off in that wonderful image for a moment...

en daarna kijken en...

and then look and...

Dat is de bewondering, of de verwondering.

That is the admiration, or the wonder.

We lopen naar de Noordbeuk.

We are walking to the North Aisle.

Daar is de ruimte voor de tentoonstellingen...

There is the space for the exhibitions...

maar daar ligt ook het graf van Antonie van Leeuwenhoek.

but there is also the grave of Antonie van Leeuwenhoek.

Of staat eigenlijk het graf, moet ik zeggen.

Or rather, I should say, the grave.

Het grafmonument.

The grave monument.

Frederik Brinkering, manager Kerk en Kunst...

Frederik Brinkering, manager Church and Art...

Kijk, stoel.

Look, chair.

Oude Kerk.

Old Church.

Delft.

Delft.

Nou, en daar staan we.

Well, here we are.

Dus wat leuk is eigenlijk aan dit grafmonument...

So what is actually nice about this grave monument...

is de vorm.

is the shape.

Want je hebt een obelisk...

Because you have an obelisk...

op twee bollen met een doodskop.

on two balls with a skull.

En daarboven een urn met een vlam.

And above that, an urn with a flame.

Allerlei symboliek voor de dood.

Various symbolism for death.

En ja, het werd dus een sober en klassiek graf aan de muur.

And yes, it became a simple and classic grave on the wall.

En dan halverwege of driekwart op de toren...

And then halfway or three-quarters up the tower...

op het obelisk heb je een medaillon met zijn portret...

On the obelisk, you have a medallion with his portrait...

wat je van de zijkant ziet, met zijn pruik.

what you see from the side, with his wig.

Dat hoorde dan ook bij die tijd.

That was part of that time.

Als je er op een bepaalde manier naar kijkt...

If you look at it in a certain way...

dan lijkt het ook een beetje alsof hij lacht en erg tevreden is met zichzelf...

then it also seems a bit as if he is laughing and very pleased with himself...

met alle ontdekkingen die hij heeft gedaan.

with all the discoveries he has made.

Net onder het portretmedaillon van Antonie...

Just below the portrait medallion of Antonie...

krijg je een vrij lange tekst die in het Latijn uitlegt...

you will receive a fairly long text that explains in Latin...

wat hij allemaal voor goede dingen heeft gedaan.

What all good things he has done.

En daar staan natuurlijk wel woorden in die we ook zo kunnen herkennen...

And of course there are words in there that we can also easily recognize...

zoals microscopis en mirabili arte...

as microscopic and wondrous art...

dat hij iets gemaakt heeft, fabricatis, assiduo studio...

that he has made something, fabricated, with constant effort...

dus harde of lange en zware studies...

so hard or long and heavy studies...

in de idiomate Belgico.

in the Belgian idiom.

Dus eigenlijk is dat al de Nederlandse taal.

So actually, that is already the Dutch language.

En heeft hij...

And has he...

dus iets beschreven wat echt voor de hele wereld van belang was.

so something described that was truly important for the whole world.

Wat eigenlijk nog toffer is...

What is actually even cooler is...

aan de onderkant van het monument...

at the bottom of the monument...

op het tweede gedeelte, eigenlijk op het voetstuk moet ik zeggen...

on the second part, actually on the pedestal I should say...

daar staat nog een kleine tekst van Maria zelf.

There is still a small text from Maria herself.

En daar staat...

And there stands...

En dat zal gaan over het feit dat zij dus, de dochter van Antonie...

And that will be about the fact that she, the daughter of Antonie...

dat zij dit monument heeft op laten richten voor haar vader.

that she had this monument erected for her father.

Dus dat is eigenlijk wel weer fantastisch om dat in het Latijn erbij te laten zetten.

So it's actually quite fantastic to have that included in Latin.

Zij is haar leven lang, tot haar vader overleed...

She has been her whole life, until her father passed away...

bij hem blijven wonen.

to continue living with him.

En zij is de beheerder van zijn nalatenschap.

And she is the administrator of his estate.

Dus ik denk dat zij echt wilde dat haar vader niet vergeten werd.

So I think she really wanted her father not to be forgotten.

We vieren elk jaar hier in Delft op 7 september...

We celebrate here in Delft on September 7th every year...

Van Leeuwenhoekdag, de ontdekking van de micro-wereld.

Van Leeuwenhoek Day, the discovery of the micro-world.

En mijn collega Rob van Es en ik...

And my colleague Rob van Es and I...

zitten dan als Van Leeuwenhoek verkleed voor zijn huis.

sitting then like Van Leeuwenhoek dressed outside his house.

Ik vind het heel leuk in mijn eentje te werken.

I really enjoy working by myself.

Maar het is toch ook leuk als je iets hebt waar je zelf blij van bent...

But it is also nice to have something that makes you happy...

dat je anderen daar ook blij mee maakt.

that you also make others happy with it.

Word je nog steeds verrast door wat je ziet?

Are you still surprised by what you see?

Ja, voortdurend. Ik werk al 30 jaar met de micro-snoop.

Yes, continuously. I have been working with the micro-snoop for 30 years.

En elke keer als ik een monstertje haal of een schimmeltje vind...

And every time I catch a little monster or find a fungus...

dan vind ik wel dingen die ik nog niet eerder gezien heb.

then I find things that I haven't seen before.

Ik haal mijn monstertjes, ik maak een preparaatje...

I'm fetching my little monsters, I'm making a preparation...

en dan kan ik echt urenlang zitten kijken.

And then I can really sit and watch for hours.

Het is de nieuwsgierigheid naar het onbekende.

It is the curiosity about the unknown.

En het is een ontdekkingstocht die eigenlijk eindeloos is.

And it is a journey of discovery that is actually endless.

MUZIEK

MUSIC

Dit was Uitzicht op het Onbekende.

This was View of the Unknown.

Een audiodocumentaire van mij, Hanna Volberda...

An audio documentary of mine, Hanna Volberda...

met dank aan graffiti-kunstenaar Tim Rodemans...

thanks to graffiti artist Tim Rodemans...

wetenschapshistorica Geertje Dekkers...

science historian Geertje Dekkers...

microfotograaf Wim van Egmond...

microscopist Wim van Egmond...

en Frederik Brinkering, manager Kerk en Kunst van de Oude Kerk van Delft.

and Frederik Brinkering, manager Church and Art of the Old Church of Delft.

De stem van Anthony van Leeuwenhoek was van Jelmer van der Lugt.

The voice of Anthony van Leeuwenhoek was that of Jelmer van der Lugt.

De links naar de archiefstukken die in deze documentaire zijn gebruikt...

The links to the archive pieces that have been used in this documentary...

zijn te vinden in de show notes.

can be found in the show notes.

De muziek was van Blue Dot Sessions...

The music was by Blue Dot Sessions...

de Advent Chamber Orchestra en Chad Crouch.

the Advent Chamber Orchestra and Chad Crouch.

MUZIEK

MUSIC