Hoe ga je het gesprek aan met een generatie die niet wilt praten?

NPO Radio 1, BNN Vara.

NPO Radio 1, BNN Vara.

Ja, Juliette, een boek of een film?

Yes, Juliette, a book or a movie?

Een film.

A movie.

Ja? Een heel duidelijke antwoord, hè?

Yes? A very clear answer, huh?

Ja.

Yes.

Geen spel tussen te krijgen.

No game to be had.

Nee.

No.

Ja, dat kan ook niet anders.

Yes, that can't be any different.

Sven, een boek over Nederlands-Indië of een romcom?

Sven, a book about the Netherlands East Indies or a romcom?

Een boek over Nederlands-Indië, denk ik dan wel.

A book about the Dutch East Indies, I think to myself.

En dan hebben we volgens mij wel de combinatie te pakken.

And then I think we have the combination.

Exact.

Exact.

Oké, nou ja, genoeg om over te spreken deze nacht, volgens mij.

Okay, well, enough to talk about this night, in my opinion.

MUZIEK

MUSIC

Film, dat is waar we het deze nacht over gaan hebben.

Film, that's what we're going to talk about tonight.

Het is een van de meest voorkomende manieren om een verhaal te vertellen.

It is one of the most common ways to tell a story.

Ook als dat verhaal al decennia lang verzwegen wordt.

Even if that story has been suppressed for decades.

Nederlands Film Festival vindt deze week plaats in Utrecht.

The Dutch Film Festival is taking place this week in Utrecht.

De plek waar filmmakers hun nieuwe parel aan de rest van het land laten zien.

The place where filmmakers showcase their new gem to the rest of the country.

En vandaag, of vandaag moet ik eigenlijk zeggen, bij mij te gast...

And today, or I should say today, my guest...

met filmmakers Sven Peethoorn en Juliette Dominicus.

with filmmakers Sven Peethoorn and Juliette Dominicus.

Samen maakten zij de prachtige film Tussen Wal en Schip.

Together they made the beautiful film Between Dock and Ship.

Welkom, beide.

Welcome, both.

Fijn dat jullie er zijn op dit toch een beetje onchristelijke tijdstip, hè?

Nice that you are here at this somewhat unchristian time, huh?

Want zo mogen we het wel noemen.

Well, we can call it that.

Absoluut.

Absolutely.

Er zitten al drie koffies in, volgens mij.

There are already three coffees in, I think.

Maar goed, we gaan het in ieder geval redden, denk ik.

But well, I think we'll make it anyway.

Die titel, Tussen Wal en Schip, waar komt die vandaan, Juliette?

That title, Between a Rock and a Hard Place, where does it come from, Juliette?

Ik denk dat het Tussen Wal en Schip vallen voor veel Indische Nederlanders...

I think that falling between two stools applies to many Indo-Dutch people...

heel bekend voelt, want je bent Indisch.

feels very familiar, because you are Indian.

Dus je valt eigenlijk tussen het Indonesische en het Nederlandse in.

So you actually fall between the Indonesian and the Dutch.

Dus het is een best complexe identiteit om te hebben.

So it is quite a complex identity to have.

En daarin vallen we dan Tussen Wal en Schip.

And in that we then fall Between a Rock and a Hard Place.

Ja, voel je dat zelf ook zo?

Yes, do you feel that way too?

Ja, ik heb wel lang nagedacht over waar hoor ik nou bij...

Yes, I have thought for a long time about where I belong...

en waar mag ik me eigenlijk bij horen als je het hebt over identiteit.

And where am I actually allowed to belong when it comes to identity?

Ja, herken je dat, Sven?

Yes, do you recognize that, Sven?

Ja, absoluut.

Yes, absolutely.

Ja, ik had een grootvader die was een superbruine man.

Yes, I had a grandfather who was a super brown man.

De hele Nederlandse naam, Frederik Peethoorn.

The full Dutch name, Frederik Peethoorn.

Maar we hadden het nooit over zijn bruine huidskleur.

But we never talked about his brown skin color.

We hadden het altijd over, ja, gewoon hun Nederlandse leven.

We always talked about, yes, just their Dutch life.

En daar voel je al tegelijk een beetje die scheiding, hè.

And there you already feel a bit of that separation, right?

Dus je hebt iemand die heel Nederlands is en heel erg bruin uitziet.

So you have someone who is very Dutch and looks very brown.

En ja, het bevindt zich een beetje tussen het een en het ander.

And yes, it is a bit in between one and the other.

Ja, ik wil even een stukje laten horen.

Yes, I would like to play a little something.

Helemaal in het begin van jullie film.

Right at the beginning of your film.

Ja, ik vond het een erg aangrijpende scène.

Yes, I found it a very moving scene.

Laten we gewoon even luisteren, want daar zit een quote in.

Let's just listen for a moment, because there's a quote in there.

Nou, die raakt volgens mij aan wat jullie hier zeggen.

Well, that seems to touch on what you are saying here.

Je bent hier in mijn geboortestad Amsterdam.

You are here in my hometown Amsterdam.

Ooit aan wal gekomen.

Once ashore.

Je bent van een schip afgestapt en je hebt je leven opgebouwd.

You have stepped off a ship and built your life.

Voor jezelf natuurlijk, maar ook voor mijn moeder.

For yourself, of course, but also for my mother.

Mijn tantes, mijn zussen en voor mij.

My aunts, my sisters, and for me.

En bij dat afstappen van dat schip aan wal...

And when getting off that ship ashore...

lijkt het soms alsof er iets in het water verstopt is geraakt.

It sometimes seems as if something has gotten stuck in the water.

Zo indispleet tussen de boot en grond.

So indiscreet between the boat and ground.

En nu heb ik het idee dat jij het ook wel prima vindt...

And now I have the feeling that you're okay with it too...

dat dit stukje ongezien en onbesproken in het water ligt te dobberen.

that this piece is floating in the water unseen and unspoken.

Terwijl dat stukje indispleet volgens mij toch best een belangrijk stukje is van wie we zijn.

While that little piece of indiscretion is, in my opinion, quite an important part of who we are.

Ja, letterlijk tussen wal en schip dus.

Yes, literally between a rock and a hard place.

Wal en schip, ja.

Whale and ship, yes.

Hebben jullie iets aan die, want dit is ergens in het begin...

Do you have anything to that, because this is somewhere at the beginning...

een van de kleinkinderen die een grote rol speelt in jullie film.

one of the grandchildren who plays a big role in your film.

We gaan het er zo ook uitgebreider over hebben hoor.

We will talk about it in more detail soon.

Maar jullie hebben die kleinkinderen die dus dienen eigenlijk als personage...

But you have those grandchildren who actually serve as characters...

allemaal brieven laten schrijven.

having all letters written.

Hebben jullie daar nog iets van regie opgevoerd eigenlijk?

Have you actually put on any direction there?

Hebben jullie die woorden nog gelezen voordat ze voorgelezen werden?

Did you read those words before they were read aloud?

We hebben de brieven niet vooraf gelezen.

We did not read the letters in advance.

Het is ook een element wat vrij laat nog is toegevoegd aan de film.

It is also an element that was added to the film quite late.

Omdat we een manier zochten om die vragen die die kleinkinderen aan die grootouders hebben...

Because we were looking for a way to address the questions that those grandchildren have for those grandparents...

op papier te zetten letterlijk.

to put on paper literally.

Dus dit hebben we volgens mij pas na de eerste draaidag bedacht om dit te doen.

So I think we only came up with this idea after the first day of shooting.

En uiteindelijk is het een heel belangrijk element geworden in de film.

And ultimately it has become a very important element in the film.

Ja, het is een heel belangrijk element.

Yes, it is a very important element.

Het is een heel belangrijk element waaronder deze zinnen die dan naar boven komen.

It is a very important element under which these sentences then come up.

Maar dit zijn dus echt hun woorden.

But these are really their words.

Ja, het is wel helemaal authentiek zoals ze het zelf hebben geschreven.

Yes, it is completely authentic as they have written it themselves.

Dus het is echt de brief die zij zelf aan hun grootouders zouden willen schrijven.

So it is really the letter they would want to write to their grandparents themselves.

Ja, precies.

Yes, exactly.

En dan zijn het dus ook nog eens hele mooie woorden.

And then they are also very beautiful words.

Want de film gaat dus over drie kleinkinderen...

Because the film is about three grandchildren...

die het gesprek eigenlijk aangaan met hun grootouders over hun verleden.

who actually engage in conversation with their grandparents about their past.

Een verleden waar eigenlijk weinig over gepraat wordt.

A past that is hardly talked about.

Ook door die grootouders.

Also by those grandparents.

Waardoor zou dat komen, denken jullie?

What do you think could be the reason for that?

Ja, dat komt denk ik door meerdere factoren.

Yes, I think that is due to multiple factors.

Maar ja, ik denk dat wij zijn allebei zelf ook Indisch van de derde generatie.

But yes, I think we are both of Indian descent from the third generation ourselves.

En wij hebben zelf ook allebei meegemaakt...

And we both experienced it ourselves...

dat er in Indische families veel nog wordt gezwegen over dit verleden.

that many Indian families still remain silent about this past.

En dat kan komen door traumatische gebeurtenissen uit het verleden.

And that can be due to traumatic events from the past.

Door pijn, door schaamte om het erover te hebben.

Through pain, through shame of talking about it.

Maar ook omdat die eerste generatie die hier aankwam...

But also because that first generation that arrived here...

omdat er vaak geen ruimte was voor hun verhalen.

because there was often no space for their stories.

Dus er werd ook niet geluisterd.

So there was no listening either.

Dus dat zwijgen.

So that silence.

Dat is ook iets wat van meerdere kanten komt, denk ik.

I think that's something that comes from multiple sides as well.

En het is ook iets wat in de cultuur zit van...

And it's also something that is part of the culture of...

in de Nederlandse samenleving werd er gewoon heel lang niet gepraat...

In Dutch society, there simply wasn't much talk for a very long time…

over dat koloniale verleden.

about that colonial past.

Dus als dat sowieso niet een thema is wat besproken wordt...

So if that's not a topic that gets discussed anyway...

dan is het ook heel lastig om dat binnen families opeens op te brengen.

then it is also very difficult to suddenly bring that up within families.

En hoe komt het dan volgens jullie dat die derde generatie Indiërs...

And how do you think it is that that third generation of Indians...

waar jullie dus onderdeel van zijn...

of which you are a part...

dat die generatie eigenlijk wel die urgentie voelt om dat gesprek te voeren?

That generation actually feels the urgency to have that conversation?

We staan er wat verder vanaf.

We are a bit further away.

Dus het zijn onze grootouders...

So they are our grandparents...

Kijk, mijn vader zou zoiets niet aan zijn eigen vader durven te vragen.

Look, my father wouldn't dare to ask something like that of his own father.

Net zoals dat ik mijn eigen vader misschien ook minder makkelijk durf te confronteren.

Just like I might not dare to confront my own father as easily either.

Maar als kleinkind heb je toch een andere relatie tot je grootouder.

But as a grandchild, you have a different relationship with your grandparent.

Het is wat zachter, het is wat liefdevoller.

It is a bit softer, it is a bit more loving.

En die grootouders worden ook wat ouder, wat zachter.

And those grandparents are also getting a bit older, a bit softer.

Dus aan het eind van hun leven zitten ze misschien ook te denken van...

So at the end of their lives they might also be thinking about...

zo'n kleinkind wil ik misschien wel iets vertellen.

I might want to tell such a grandchild something.

Maar het raakt natuurlijk ook aan je identiteit, wie je bent.

But it also touches on your identity, who you are.

Absoluut.

Absolutely.

En heel veel mensen in Nederland daar überhaupt weinig over nadenken.

And a lot of people in the Netherlands hardly think about that at all.

Over wie ze zijn, wat ze zijn, wat ze nou eigenlijk doen hier allemaal.

About who they are, what they are, what they actually do here at all.

Als je van Indische afkomst bent en dan ben je dus derde generatie hier...

If you are of Indian descent, then you are third generation here...

ben je natuurlijk in het dagelijks leven daar nog veel meer mee bezig.

Of course, you are much more involved with that in daily life.

Nou ja, je gaat je op een dag echt wel afvragen.

Well, one day you will really start to wonder.

Ik ben gewoon altijd, heb ik gedacht dat ik een Nederlander ben...

I have always thought that I am a Dutch person...

maar als ik in het buitenland ben, dan vragen mensen...

but when I'm abroad, people ask...

waar kom je nou eigenlijk vandaan?

Where are you actually from?

Ja, uit Nederland.

Yes, from the Netherlands.

Ja, maar waar kom je echt vandaan?

Yes, but where do you really come from?

Kom op, je ziet eruit als een soort Aziatische jongen...

Come on, you look like some kind of Asian boy...

en waar kom je nou echt vandaan?

And where do you really come from?

Ja, wat antwoord je dan?

Yes, what do you respond then?

Ja, dan zeg ik wel, ik ben Indisch, maar dat is heel lastig...

Yes, then I say, I am Indian, but that is very difficult...

want in het Engels bestaat dat helemaal niet.

because it doesn't exist in English at all.

Dan Dutch is het Indisch of zo, en dan kom je al in de problemen.

Then Dutch is the Indian or something, and then you already run into problems.

En dan vragen ze, oh wat interessant, en waar komt je grootvader dan vandaan?

And then they ask, oh how interesting, and where does your grandfather come from?

Wat is dat verhaal dan?

What is that story then?

En dan sta je met je mond van tanden, want je hebt het nooit gehoord.

And then you stand with your mouth full of teeth, because you have never heard it.

Je hebt nooit meegekregen wat dat verhaal nou eigenlijk is.

You never really understood what that story is about.

En dat is heel raar.

And that is very strange.

En ik denk dat zoveel mensen, zoveel Indische mensen van de derde generatie...

And I think that so many people, so many Indian people of the third generation...

daar nu helemaal mee zitten, dat ze gewoon het verhaal niet kennen.

now being completely stuck with it, that they simply don’t know the story.

En we leven denk ik wel in een generatie...

And I think we do live in a generation...

waar we wel wat meer op zoek gaan naar die verhalen.

where we do look a bit more for those stories.

Dat het ook best wel in de tijdsgeest zit om achterom te kijken.

That it is also quite in the spirit of the times to look back.

We hebben ook echt letterlijk meer de ruimte om hiernaar op zoek te gaan...

We really do have more space to look for this...

waar onze grootouders vooral nog bezig waren met vooruitgaan...

where our grandparents were mainly focused on moving forward...

en inmengen in de samenleving.

and to mix in society.

Dus dat is ook voor ons denk ik wel anders.

So I think that's different for us as well.

Ja, precies. Misschien is het een soort volgende stap eigenlijk in de integratie...

Yes, exactly. Perhaps it's a kind of next step in the integration, actually...

om ook eigenlijk weer terug te kijken van waar komen we nou vandaan?

"To actually look back at where we come from."

Wat is dat verhaal precies?

What is that story exactly?

Is dat het?

Is that it?

Ja, en het is ook, om een bruggetje te maken naar de film...

Yes, and it is also, to make a segue to the film...

wat je heel erg ziet is dat de eerste generatie...

what you see very clearly is that the first generation...

die wilde dus vooral vooruit.

that one mainly wanted to move forward.

Die wilde zo snel mogelijk door.

He wanted to get through as quickly as possible.

En die wilde een goede toekomst.

And he wanted a good future.

En die moesten zich eigenlijk aanpassen.

And they actually had to adapt.

Ze zeggen ook wel eens, Indische mensen zijn buigzaam als bamboe.

They also say that Indian people are flexible like bamboo.

Dus die kunnen heel goed integreren, heel goed inmengen.

So they can integrate very well, mix in very well.

Bijna geruisloos.

Almost silent.

Ja, die term werd ook genoemd in de film.

Yes, that term was also mentioned in the film.

Geruisloze integratie.

Silent integration.

Ja, en het is ook, de ondertitel van de film is ook geruisloos Indisch.

Yes, and the subtitle of the film is also Silent Indian.

Omdat het heel veelzeggend is.

Because it is very telling.

En dat staat eigenlijk lijnrecht tegenover de derde generatie...

And that is actually directly opposed to the third generation...

die dus juist precies achterom kijkt.

who is just looking back exactly.

En die vragen gaat stellen.

And ask those questions.

En ergens daartussen moeten ze elkaar ontmoeten.

And somewhere in between, they must meet each other.

En dat is ook meteen de brandstof van de film geweest.

And that has also been the fuel of the film.

Ja, nou ja, dus eigenlijk een persoonlijke motivatie...

Yes, well, so actually a personal motivation...

maar ook een motivatie die waarschijnlijk heel veel Indiërs met jullie delen.

but also a motivation that many Indians probably share with you.

Ja.

Yes.

Even voordat we helemaal die film induiken...

Even before we dive fully into that movie...

en we nog ook naar andere fragmenten gaan luisteren.

and we are also going to listen to other fragments.

Juliette, wanneer wist jij dat jij een filmmaker wilde worden?

Juliette, when did you know that you wanted to become a filmmaker?

Goeie vraag.

Good question.

Dat wist ik eigenlijk heel lang niet.

I actually didn't know that for a long time.

Ik heb een achtergrond in neuropsychologie en criminologie.

I have a background in neuropsychology and criminology.

En toen op een gegeven moment bedacht ik me...

And then at some point I realized...

dat ik iets creatievers wilde doen.

that I wanted to do something more creative.

Toen ben ik stage gaan lopen bij het Nederlands Film Festival.

Then I started an internship at the Netherlands Film Festival.

En daar heb ik toen een keer aan de lunchtafel gezegd...

And there I once said at the lunch table...

dat ik wel iets wilde doen met mijn familiegeschiedenis.

that I wanted to do something with my family history.

En vooral ook over dat zwijgen.

And especially about that silence.

Dus ik heb eigenlijk een beetje geblufft...

So I actually kinda bluffed...

dat ik wel een keer een documentaire wilde maken.

that I did want to make a documentary someday.

En toen zat er een producent aan die tafel...

And then there was a producer at that table...

en die begon een beetje te lachen.

and that started to laugh a little.

En die zei...

And that said...

ik heb echt drie dagen geleden een andere filmmaker gesproken.

I really spoke to another filmmaker three days ago.

Zijn naam is Sven Peethoom.

His name is Sven Peethoom.

En hij heeft echt exact hetzelfde idee.

And he has exactly the same idea.

Ja.

Yes.

En here you are.

And here you are.

Ja, en eerst denk je dan...

Yes, and at first you think...

oh nee, daar gaat mijn idee.

oh no, there goes my idea.

Maar in ons geval hebben we elkaar ontmoet...

But in our case, we met each other...

en is daar een eerste film uitgekomen in die zwijgen.

And a first film has been released in that silence.

En nu, vijf jaar later...

And now, five years later...

staan we weer met onze eerste lange documentaire samen.

Here we are again with our first long documentary together.

Dan sta je zelf op het NLV.

Then you are yourself at the NLV.

Ja, precies.

Yes, exactly.

Dan sta je zelf op het NLV.

Then you will stand on the NLV yourself.

Op het NLV.

On the NLV.

Afgelopen zondag ging hij daar ook in première.

Last Sunday he also premiered there.

Dat moet dan ook een heel bijzonder moment zijn geweest.

That must have been a very special moment.

Ja, het is wel extra speciaal...

Yes, it is indeed extra special...

omdat het daar voor mij echt is begonnen, vijf jaar geleden.

because that's where it really started for me, five years ago.

Ja, hoe is dat voor jou, Sven?

Yes, how is that for you, Sven?

Om op het Nederlands Filmfestival te staan?

To be featured at the Dutch Film Festival?

Nou, jouw filmcarrière is begonnen.

Well, your film career has begun.

Oh, het is begonnen, ja.

Oh, it has begun, yes.

Dat is echt vanaf jongs af aan er al ingeslopen.

That has really been ingrained since childhood.

Mijn moeder is nu ook filmmaker...

My mother is now also a filmmaker...

maar die was altijd jeugdtheatermaker.

but he was always a youth theater maker.

Dus je moet je voorstellen...

So you have to imagine...

een huis dat vol ligt met verkleed spullen...

a house filled with costumes...

en decors en dergelijke.

and decor and such.

Dus als kleindes...

So when I was little...

als kleinkind was ik alleen al...

as a child, I was already...

altijd aan het spelen, altijd verhaaltjes aan het bedenken...

always playing, always coming up with stories...

strips aan het schrijven.

writing comics.

Dus die creativiteit zat er eigenlijk al vroeger in?

So that creativity was actually already there earlier?

Dat zat er altijd al in.

That was always in there.

Altijd eens per jaar verdween mijn moeder en mijn vader...

Once a year, my mother and my father would always disappear...

die verdwenen dan helemaal.

they completely disappeared then.

En die gingen dan naar het IFFR...

And they went to the IFFR...

het Filmfestival van Rotterdam.

the Rotterdam Film Festival.

En dat was dan...

And that was then...

waren er feesten en filmvertoningen...

there were parties and film screenings...

en ze waren gewoon helemaal verdwenen.

and they had just completely vanished.

En ik dacht altijd, wat is dat voor iets magisch?

And I always thought, what is that magical thing?

Waar gaan ze naartoe?

Where are they going?

Dus zodra ik 14, 15, 16 was...

So as soon as I was 14, 15, 16...

ging ik zelf ook naar dat filmfestival.

I was also going to that film festival.

Ging ik ook tegelijk vrijwillig naar al die feestjes toe.

I also voluntarily went to all those parties at the same time.

En toen dacht ik, ah, this is it.

And then I thought, ah, this is it.

Dat is grappig.

That is funny.

Want dus de magie die je eigenlijk al als jonge jongen meemaakte...

Because the magic that you actually experienced as a young boy...

die maak je nu als volwassen filmmaker ook mee.

you experience that now as an adult filmmaker too.

Dat filmfestival is zeker voor filmmakers...

That film festival is definitely for filmmakers...

natuurlijk een magisch evenement.

of course a magical event.

Heb jij die magie vroeger ook al gevoeld?

Did you feel that magic before too?

Als je naar een film keek thuis of in de bioscoop, Juliette?

Were you watching a movie at home or at the cinema, Juliette?

Ja, ik denk...

Yes, I think...

wat zo bijzonder is aan film...

what is so special about film...

is dat je er echt in kan verdwijnen.

that you can really disappear into it.

En met documentaire kun je ook verhalen vertellen...

And with documentary, you can also tell stories...

die echt verandering teweeg brengen.

that truly brings about change.

Dus dat was ook meteen mijn liefde voor documentaire.

So that was also the beginning of my love for documentaries.

Ik wist ook meteen, ik wil documentaires maken.

I also knew right away, I want to make documentaries.

Juist omdat je daarmee die sociaal-maatschappelijke impact kan maken.

Just because you can make that social impact with it.

Maar ook omdat je verhalen kan vertellen...

But also because you can tell stories...

die anders onderbelicht blijven.

that remain underexposed in a different way.

Maar ook met een fictiefilm kun je ook helemaal verdwijnen in een wereld.

But you can also completely disappear into a world with a fictional film.

Dus dat is wel superbijzonder aan film, denk ik.

So that's really special about film, I think.

Dat het gewoon alle zintuigen raakt, eigenlijk.

That it simply affects all the senses, really.

Maar je zegt, in fictie kun je natuurlijk wegdromen...

But you say, in fiction you can of course daydream...

maar ook in non-fictie kun je in aanraking komen met andere perspectieven.

but in non-fiction, you can also encounter different perspectives.

Ook in ieder geval wat jullie met je film willen bewerkstelligen.

Also in any case what you want to achieve with your film.

Ja, zeker.

Yes, certainly.

We hebben wel echt ook gezocht naar vorm-elementen...

We have really looked for form elements as well...

om dat verhaal ook echt goed over te brengen.

to really convey that story well.

Zondag ging je in première op het NFF, Nederlands Film Festival.

On Sunday, you premiered at the NFF, Netherlands Film Festival.

Hoe was dat?

How was that?

Ja, superbijzonder.

Yes, very special.

Het was eigenlijk voor het eerst in twee jaar dat we de film konden laten zien.

It was actually the first time in two years that we could show the film.

En de zaal was, het was een zaal voor 180 mensen.

And the hall was, it was a hall for 180 people.

Het was helemaal gevuld.

It was completely filled.

En achteraf waren mensen echt in tranen die naar ons toe kwamen.

And afterwards, people were really in tears who came to us.

Maar er werd ook gelachen.

But there was also laughter.

En het was echt een superbijzonder moment om het te delen...

And it was truly a very special moment to share it...

met ook mensen in de zaal die van verschillende generaties waren.

with also people in the audience who were from different generations.

En verschillende afkomsten.

And different origins.

Het is grappig, want het is een film en het gaat over Nederlands-Indische mensen.

It's funny because it's a movie and it's about Dutch-Indonesian people.

Maar er kwamen weer allemaal mensen achteraf naar ons toe en die zeiden...

But then a lot of people came up to us afterwards and said...

ja, ik heb geen druppel Indonesisch bloed in mijn aderen...

Yes, I have not a drop of Indonesian blood in my veins...

maar dit is gewoon het verhaal van mijn opa en oma.

but this is just the story of my grandpa and grandma.

En ik heb het gesprek met mijn opa en oma ook willen voeren.

And I also wanted to have the conversation with my grandparents.

En dat is zo bijzonder, want je maakt het natuurlijk wel vanuit je eigen afkomst.

And that is so special, because you do it of course from your own background.

Maar dan blijkt het eigenlijk een veel universeler verhaal te zijn.

But then it turns out to be a much more universal story.

Het gaat over dingen die verzwegen worden, generaties lang.

It is about things that have been kept silent for generations.

Het gesprek dat eindelijk een keer op gang moet worden gebracht.

The conversation that finally needs to get started.

En dat is een voorbeeld wat we stellen in de film.

And that is an example we set in the film.

Drie kleinkinderen die dat met hun grootouders doen.

Three grandchildren who do that with their grandparents.

En toen kwam een vriend naar me toe die zei...

And then a friend came up to me who said...

ja, mijn vader is aan het dementeren.

Yes, my father is developing dementia.

En ik weet niet hoe lang hij nog te leven heeft.

And I don't know how long he has left to live.

En de film heeft hem echt aangespoord om het gesprek met hem aan te gaan.

And the film really encouraged him to have a conversation with him.

Ja, het deed me ook denken aan mijn oma is inmiddels 92...

Yes, it also made me think of my grandmother who is now 92...

en die is ook beginnend dementerend.

and that person is also beginning to show signs of dementia.

En laatst dacht ik ook toevallig van...

And lastly, I also happened to think about...

wat jammer eigenlijk dat ik nooit echt die inhoudelijke gesprekken heb gevoerd...

What a shame that I never really had those substantive conversations...

over bijvoorbeeld hoe zij de oorlog heeft meegemaakt.

about, for example, how she experienced the war.

Of over hoe zij mijn vader heeft opgevoed.

Or about how she raised my father.

Dat soort dingen.

That kind of thing.

Zo ken ik mijn oma helemaal niet.

That's not how I know my grandma at all.

Dat is heel herkenbaar, denk ik.

I think that is very recognizable.

En dat was ook een van de zinnen in ons filmplan was...

And that was also one of the lines in our film plan...

aan onze grootouders kunnen we het niet meer vragen...

we can no longer ask our grandparents...

maar zij kunnen het nog wel.

but they can still do it.

En ik denk dat dat dus iets heel universeels is.

And I think that is something very universal.

Dat je die gesprekken nog kan voeren voor het te laat is.

That you can still have those conversations before it's too late.

Ja, want jullie konden die gesprekken die dus in de film wel plaatsvinden...

Yes, because you could have those conversations that do take place in the movie...

die konden jullie niet meer voeren met jullie grootouders...

you could no longer feed them with your grandparents...

omdat zij overleden waren.

because they had passed away.

Mis je dat?

Do you miss that?

Als je dan zo'n film aan het maken bent en je ziet dan die gesprekken...

If you're making a movie like that and you see those conversations...

denk je dan niet van...

don't you think of...

shit.

shit.

Ja, absoluut.

Yes, absolutely.

Soms mis ik mijn grootvader niet meer.

Sometimes I no longer miss my grandfather.

Maar mijn grootmoeder...

But my grandmother...

die was ook al dementerend toen ik al jong was...

she was already demented when I was young...

maar mijn grootvader, dat was echt een pater van Milias...

but my grandfather, he was really a father of Milias...

en die kwam altijd met nootmuskaat en Indisch eten bij ons thuis iedere week.

And he always brought nutmeg and Indian food to our home every week.

En ja, ik hield zielsveel van die man.

And yes, I loved that man dearly.

En tegelijkertijd wist ik dat er gewoon demonen waren die hem achtervolgden.

And at the same time, I knew there were just demons that were haunting him.

Hij had littekens op zijn lichaam waar hij nooit over sprak.

He had scars on his body that he never spoke about.

Gewoon letterlijk zie je dat als kind.

You just literally see that as a child.

En je weet dat er iets aan de hand is.

And you know that something is going on.

En toch praat je er nooit over.

And yet you never talk about it.

Enerzijds heb je dat gemist, wat ik ook heel erg herken.

On one hand, you missed that, which I can also relate to very much.

Want je had die gesprekken willen voeren.

Because you would have wanted to have those conversations.

Maar gek genoeg heeft de film ook heel veel antwoorden gegeven...

But strangely enough, the film also provided a lot of answers...

op mijn eigen vragen.

to my own questions.

Die ik heel graag aan mijn eigen oma had willen stellen.

That I would have loved to ask my own grandmother.

Wat waren dat voor vragen?

What kind of questions were those?

Noem eens een vraag die je graag aan je eigen oma had willen stellen.

Name a question you would have liked to ask your own grandmother.

Nou, een van de grootste vragen zou zijn...

Well, one of the biggest questions would be...

waarom hebben jullie gezwegen?

Why have you remained silent?

Of waarom werd er gezwegen?

Or why was there silence?

En dat is denk ik een antwoord wat Corrie geeft.

And I think that's an answer that Corrie gives.

Is we deden dat niet uit een soort van express...

We didn't do that out of some kind of intent...

van willen jullie het niet vertellen...

of you don't want to tell it...

maar ze wilden die nare oorlog niet overdragen.

but they didn’t want to pass on that nasty war.

Ze wilden die nare verhalen niet aan hun kinderen...

They didn't want those unpleasant stories told to their children...

en hun kleinkinderen meegeven.

and their grandchildren.

Dus het was ook eigenlijk uit liefde.

So it was actually out of love.

En dat was voor mij zo'n antwoord...

And that was such an answer for me...

wat ik eigenlijk ook van mijn eigen oma had willen krijgen.

what I would have actually liked to receive from my own grandmother.

Ja, en ook over het gesprek wat Benjamin met Mick heeft...

Yes, and also about the conversation that Benjamin has with Mick...

over kolonialisme.

about colonialism.

En waarom keken jullie daar zo anders tegenaan...

And why did you all view it so differently...

dan dat wij hier nu naar kijken?

than what we are looking at here now?

Weet je wel, als we het hebben over die bedienden.

You know, when we talk about those servants.

Dat vonden jullie allemaal normaal.

You all thought that was normal.

Dat je tientallen bedienden in huis hadden.

That you had dozens of employees at home.

Baboes.

Babies.

Maar dat vinden wij helemaal niet meer normaal.

But we no longer find that normal at all.

Maar waarom verdedig je dat dan nog wel?

But why do you still defend that?

Dat is ook een vraag die gesteld wordt.

That is also a question that is asked.

Een antwoord wat gegeven wordt in de film.

An answer that is given in the film.

Waarom komt het, denk je, dat gesprekken die...

Why do you think conversations that...

nou ja, eigenlijk echt ergens overgaan...

well, actually really crossing over somewhere...

zelden gevoerd worden tussen kleinkinderen en grootouders?

rarely take place between grandchildren and grandparents?

Ja, goede vraag.

Yes, good question.

Waarom is dat, hè?

Why is that, huh?

Nou, ik denk dat we over het algemeen...

Well, I think that in general we...

gewoon best wel conflictvermijdend zijn.

just tend to avoid conflict.

Het is heel oncomfortabel om zoiets te vragen aan iemand.

It is very uncomfortable to ask someone something like that.

En dat zagen we ook tijdens het maken van de film.

And we saw that during the making of the film.

We hebben de personage gevraagd...

We asked the character...

wil je met ons op deze reis gaan?

Would you like to join us on this journey?

Want het is best wel oncomfortabel.

Because it is quite uncomfortable.

Jullie gaan echt een confrontatie aan.

You are really going to confront each other.

Jullie gaan het hebben over die moeilijke dingen...

You are going to talk about those difficult things...

waar jullie het nooit over gehad hebben.

that you never talked about.

En dat vonden de personages ook echt daadwerkelijk heel erg spannend.

And the characters actually found it very exciting.

En dat ging ook echt niet vanzelf.

And that did not come easily at all.

Dus we hebben ook echt met de camera bij een gesprek gestaan...

So we really stood with the camera at a conversation...

wat echt urenlang voortduurde.

which really lasted for hours.

En er bleef maar ontweken worden, ontweken worden, ontweken worden...

And there continued to be avoidance, avoidance, avoidance...

totdat er dan toch op een gegeven moment één kleine doorbraak is.

until there is eventually one small breakthrough at some point.

Ik denk dat wij onszelf ook een beetje over dat zwijgen hebben moeten heenzetten.

I think we also had to get over that silence a bit.

Want hoe we het hebben aangepakt is dat we een lijst hadden met vragen...

Because the way we approached it was that we had a list of questions...

met onderwerpen die de kleinkinderen met hun grootouder konden bespreken.

with subjects that the grandchildren could discuss with their grandparent.

En wij zaten dan mee te luisteren vanachter de camera.

And we were listening in from behind the camera.

Maar af en toe kwam er dan een onderwerp...

But now and then a topic would come up...

waarvan we wisten, dit ligt heel gevoelig.

of which we knew, this is very sensitive.

En dan moesten we ons echt over onszelf heenzetten...

And then we really had to get over ourselves...

om te vragen aan die kleinkinderen van...

to ask those grandchildren of...

wil je het alsjeblieft over baboes hebben?

Can you please talk about grandmothers?

Of wil je het alsjeblieft hierover hebben?

Or would you please like to talk about this?

Dus dat is ook voor onszelf wel een soort stap.

So that is also a kind of step for ourselves.

Dus je voelt dat zelfs al is het je eigen opa of oma niet...

So you feel that even if it's not your own grandfather or grandmother...

dat het gewoon heel, ja, best wel gevoelig ligt.

that it is just very, yes, quite sensitive.

Ja, en ze houden ziels veel van elkaar.

Yes, and they care deeply for each other.

Dus ze willen elkaar ook echt niet kwetsen.

So they really don't want to hurt each other.

Ja, je wil elkaar geen pijn doen...

Yes, you don't want to hurt each other...

maar tegelijkertijd wil je wel iets pijnlijks van elkaar weten.

but at the same time, you want to know something painful about each other.

Ja, dat is het.

Yes, that's it.

Als je dan zo'n film pitcht...

When you pitch a movie like that...

jij bedacht dit bij de lunch ergens bij het NFF...

you came up with this during lunch somewhere at the NFF...

je kwam Sven tegen, dan komt er ergens een brainstorm met elkaar...

You ran into Sven, then there will be a brainstorming session together somewhere...

kan ik me zo voorstellen.

I can imagine that.

Dan dien je zo'n plan ergens in.

Then you need to put such a plan somewhere.

Dit zal vast veel moeilijker zijn dan ik het nu doe.

This will surely be much harder than I am doing it now.

Ietsje complexer, maar...

A little more complex, but...

Het zal vast veel complexer zijn.

It will surely be much more complex.

Maar waar begin je dan met het maken van zo'n film?

But where do you start when making such a film?

Je begint eigenlijk altijd met het schrijven.

You actually always start with writing.

Dus je moet een plan op papier krijgen...

So you need to get a plan on paper...

en met dat plan kun je dan naar een producent stappen...

and with that plan, you can then approach a producer...

en kun je fondsaanvragen doen.

and you can submit grant applications.

En dit was onze tweede film samen, onze tweede co-regie.

And this was our second film together, our second co-direction.

Dus dat hadden we al een keer eerder gedaan.

So we had done that once before.

Dat hielp heel erg.

That helped a lot.

Maar dat schrijven is toch wel een best pittig proces...

But writing is quite a challenging process...

want eigenlijk moet je de film al een beetje op papier krijgen.

Because you actually need to get the film down on paper a bit.

Ja, je bedenkt het al van tevoren.

Yes, you think of it in advance.

En dan verhoogt eigenlijk het belangrijkste gedeelte...

And then actually the most important part increases...

en dat is de research.

and that is the research.

En dat hebben we gedaan door met onze roze koffer...

And we did that by using our pink suitcase...

vol met filmapparatuur door het hele land...

full of film equipment all over the country...

bij opaatjes en omaatjes op bezoek te gaan.

to visit grandpas and grandmas.

Dus allerlei Indische opa's en opa's...

So all kinds of Indian grandpas and grandpas...

en oma's en hun kleinkinderen.

and grandmas and their grandchildren.

En dan gingen we casten.

And then we went casting.

Dus dan gingen we gewoon gesprekken hebben.

So then we just went to have conversations.

Ja, want er zijn nu drie koppels in de film...

Yes, because there are now three couples in the film...

maar we hebben er echt tientallen gesproken...

But we have really talked to dozens of them...

om de juiste mensen te vinden.

to find the right people.

Maar ook echt al gesproken met camera.

But also really talked with the camera.

Alles erop en eraan.

Everything included.

Ja, dat verschilt van regisseur tot regisseur...

Yes, that differs from director to director...

of mensen dat al met camera doen of niet.

or people who already do it with a camera or not.

Maar wij vinden dat heel belangrijk...

But we find that very important...

omdat je dan tegelijk merkt of mensen comfortabel zijn voor de camera.

because then you can simultaneously observe if people are comfortable in front of the camera.

Want sommige mensen kunnen dat echt niet hebben.

Because some people really can't handle that.

En dat merk je dan ook tegelijk.

And you notice that at the same time.

Die worden daar heel verlegen van.

That makes them very shy.

En sommige mensen komen juist helemaal tot leven...

And some people come completely to life...

of die vergeten de camera tegelijk.

or they forget the camera at the same time.

En dat is heel belangrijk als je vijf dagen met die mensen op pad gaat...

And that is very important when you are on the road with those people for five days...

met een camera crew eromheen.

with a camera crew around it.

Maar zouden dat, mits je ze dan zou kiezen...

But would those, provided you would choose them...

zouden dat dan ook echt al de gesprekken zijn...

would those really be all the conversations then...

die daadwerkelijk in de film zouden komen?

that would actually appear in the movie?

Nee, een beetje warm.

No, a little warm.

Het was wat thematischer, wat minder op de emotie.

It was a bit more thematic, a little less focused on emotion.

Dus meer gewoon feitelijk.

So more just factual.

Want anders loop je natuurlijk het gevaar dat...

Because otherwise, you run the risk that...

Dat ze dat dan al erover hebben.

That they already have that along the way.

Dat de magie dan al gebeurt.

That the magic then happens.

Dat de kern al weg is.

That the core is already gone.

Ja.

Yes.

Daar hoef je niet te bang voor te zijn.

You don't have to be too afraid of that.

Want toch kunnen mensen een gesprek opnieuw voeren...

Because people can still have a conversation again...

alsof het...

as if it...

Zeker Indische grootouders.

Certainly Indian grandparents.

Die kunnen verhalen echt.

They can really tell stories.

Je gooit er een muntje in en dat komt er weer uit.

You throw a coin in and it comes out again.

Die vallen soms ook een beetje in herhaling.

They sometimes also get a bit repetitive.

De leuke verhalen dan.

The fun stories then.

Maar je hebt dan dus tientallen mensen lopen kasten...

But then you have dozens of people walking around with boxes...

en dan moet je een keuze maken.

and then you have to make a choice.

Hoe doe je dat?

How do you do that?

Waar baseer je dat op?

What do you base that on?

Ja, die springen er toch wel uit.

Yes, those really stand out.

En dan toch ook wel een beetje hoe verliefd je wordt op die mensen zelf.

And then also a bit about how in love you become with those people themselves.

Vooral de band tussen klein kind en grootouder.

Especially the bond between small child and grandparent.

En dat je erop kan vertrouwen.

And that you can rely on it.

Dat dat kleinkind en die grootouder...

That grandchild and that grandparent...

samen ook zo'n pittige reis door kunnen maken.

also be able to make such a spicy trip together.

Omdat hun band al sterk genoeg is...

Because their bond is already strong enough...

dat ze ook dat soort kwetsbare onderwerpen kunnen aansnijden.

that they can also address such sensitive topics.

Ja.

Yes.

Ook wel dramaturgisch denk ik dat we hebben gekozen...

I also think that we have chosen dramaturgically...

voor drie personageduo's die allemaal een eigen reis hadden.

for three character duos who each had their own journey.

Dus bij een van de duo's is er een geheim in de familie...

So in one of the duos, there is a secret in the family...

wat tussen hen in staat.

what stands between them.

Bij een ander duo gaat het heel erg over het overerven van gedrag.

In another duo, it really revolves around the inheritance of behavior.

Dus van het flink zijn.

So from being strong.

Dus oma is altijd flink.

So grandma is always strong.

En het kleinkind voelt dat ook.

And the grandchild feels that too.

En bij het derde duo, bij Mick en Benjamin...

And with the third duo, with Mick and Benjamin...

is het vooral het verschil in opvattingen over kolonialisme.

It is primarily the difference in views on colonialism.

En hoe ga je daar dan weer een weg in vinden?

And how are you going to find a way in that?

Dus op die manier hebben we ook echt gekeken van...

So in that way we really looked at...

hoe kunnen we die verschillende facetten en uitingen van het zwijgen...

how can we address the different facets and expressions of silence...

terugbrengen in de film.

bring back in the film.

Ja. En gaat het dan ook echt over het specifieke verleden...

Yes. And does it really concern the specific past...

van de grootouders?

from the grandparents?

Of gaat het eigenlijk vooral over de huidige opvattingen?

Or is it actually mainly about the current views?

Ik denk dat het in eerste instantie gaat over het verleden.

I think it primarily concerns the past.

Maar dat het vooral voor de kleinkinderen in het hier en nu belangrijk is.

But it is especially important for the grandchildren in the here and now.

Dus via dat verleden...

So through that past...

probeer je eigenlijk je huidige band beter te begrijpen.

Are you actually trying to understand your current relationship better?

En waarom je die afstand misschien zo voelt.

And why you may feel that distance.

Want even voor mensen die helemaal geen idee hebben van dat verleden.

Because even for people who have no idea about that past.

Waarom zijn deze mensen uiteindelijk naar Nederland gekomen?

Why did these people ultimately come to the Netherlands?

Wat verbindt hun dat zij nu hier zijn...

What connects them that they are here now...

en hun kleinkinderen hier opgegroeid zijn, Sven?

and their grandchildren have grown up here, Sven?

Nou, die Indische mensen...

Well, those Indian people...

dat waren dus eigenlijk een soort mengelmoesjes...

so those were actually a kind of mishmash...

tussen Nederlandse mensen en Indonesische mensen.

between Dutch people and Indonesian people.

Vaak Nederlandse kolonisatoren en Indonesische vrouwen...

Often Dutch colonizers and Indonesian women...

die vaak ook tegen hun wil een relatie hadden met die mannen.

who often had a relationship with those men against their will.

En daaruit ontstonden de Indische mensen.

And from that, the Indian people emerged.

En die zaten een beetje tussen de Indonesische mensen en de Nederlanders in.

And they were a bit in between the Indonesian people and the Dutch.

Dus samen met de Nederlanders heersten zij over die kolonie.

So together with the Dutch, they ruled over that colony.

Dus ze spraken ook Nederlands.

So they also spoke Dutch.

Ze hadden Nederlandse opleidingen, ze hadden Nederlandse banen.

They had Dutch education, they had Dutch jobs.

Maar ze stonden toch altijd onder de Nederlanders.

But they were always subordinate to the Dutch.

En boven de Indonesisch of de mensen die daar toen waren.

And above the Indonesians or the people who were there at that time.

Dus de Javanen en de Sumatranen en dergelijke.

So the Javanese and the Sumatranese and such.

En toen de onafhankelijkheidsoorlog...

And then the war of independence...

ja, er was.

Yes, there was.

En Nederland probeerde die kolonie nog terug te krijgen.

And the Netherlands tried to get that colony back.

Dus dat was na de Tweede Wereldoorlog.

So that was after the Second World War.

Japan had Indonesië verlaten en de Nederlanders kwamen terug.

Japan had left Indonesia and the Dutch returned.

Maar de Indonesiërs dachten, no way.

But the Indonesians thought, no way.

Wij willen onafhankelijk zijn.

We want to be independent.

Toen is er nog heel wat gevochten.

Then there was still a lot of fighting.

En uiteindelijk heeft ook de US en de VN gezegd...

And in the end, the US and the UN also said...

oké, dit gaat niet zo.

Okay, this isn't going so well.

Jullie moeten ze gewoon hun onafhankelijkheid gunnen.

You just have to grant them their independence.

Heel erg gesimplificeerd.

Very much simplified.

Maar ja, en toen...

But yes, and then...

wat moesten we nog met al die Indische mensen dan?

What were we supposed to do with all those Indian people then?

Procedures.

Procedures.

Ja, ja, ja.

Yes, yes, yes.

Toen zei Nederland, nou ja, oké, die komen allemaal naar Nederland toe.

Then the Netherlands said, well, okay, they're all coming to the Netherlands.

Nederland had ook na de oorlog ook heel veel arbeidskrachten nodig.

The Netherlands still needed a lot of labor after the war as well.

Dus dat hielp ook wel.

So that helped as well.

Die zijn dus allemaal verscheept naar een land...

They have all been shipped to a country...

waar ze dus eigenlijk nog nooit waren geweest.

where they had actually never been before.

Hun vaderland.

Their homeland.

Maar waar ze nog nooit waren geweest.

But where they had never been before.

Hoe werden ze hier ontvangen in Nederland?

How were they received here in the Netherlands?

Ja, niet al te best, denk ik in één zin.

Yes, not too good, I think in one sentence.

De verhalen van de personages waren bijvoorbeeld dat zij...

The stories of the characters were, for example, that they...

dus dan moet je het land waar je bent geboren...

so then you have to the country where you were born...

verlaten en dan zit je een maand lang op een schip.

abandoned and then you spend a month on a ship.

Dan kom je aan in een koud land.

Then you arrive in a cold country.

Dan zie je voor het eerst sneeuw.

Then you see snow for the first time.

En dan moet je bijvoorbeeld kleding aannemen.

And then, for example, you have to accept clothing.

Winterkleding.

Winter clothing.

En wat er toen bijvoorbeeld bij personage Corrie is gebeurd...

And what happened then, for example, with the character Corrie...

dat zij dat aannam en dat ze toen een handtekening moest zetten.

that she accepted it and that she then had to sign.

En dat die meneer toen zei, ze hebt maar een kruisje.

And then that man said, she only has a little cross.

Omdat hij ervan uitging dat ze niet kon lezen of schrijven.

Because he assumed that she could neither read nor write.

Terwijl zij konden gewoon prima Nederlands.

While they could speak Dutch just fine.

Ja.

Yes.

Maar ja, veel Indische, Molukse mensen...

But yes, many Indian, Moluccan people...

zijn ook in voormalige concentratiekampen opgevangen.

they were also accommodated in former concentration camps.

Maar er was discriminatie, er was racisme.

But there was discrimination, there was racism.

Dus dat ontvangst, zoals Benjamin het in de film zegt...

So that reception, as Benjamin says in the movie...

dat was niet met toeters en bellen.

that was not with bells and whistles.

Nee, totaal niet.

No, not at all.

En die mensen hadden ook nog nooit bruine mens gezien.

And those people had never seen a brown person before either.

Of bijna niet.

Or hardly at all.

Het was een van de eerste immigratiegroepen die naar Nederland toe kwam.

It was one of the first immigration groups to come to the Netherlands.

Dus dat was ook heel raar voor de Nederlanders.

So that was also very strange for the Dutch.

En die Nederlanders kwamen net zelf ook uit een oorlog.

And those Dutch people had just come out of a war themselves.

Dus die waren ook alleen maar bezig met vooruitkijken, vooruitkijken, vooruitkijken.

So they were only focused on looking ahead, looking ahead, looking ahead.

En niet zozeer met vragen stellen aan die nieuwe groep mensen die opeens binnenkwamen.

And not so much with asking questions to that new group of people who suddenly came in.

Ja, nou ja, je noemde in het begin al Juliet die term...

Yes, well, you already mentioned Juliet that term at the beginning...

geruisloze integratie.

silent integration.

Dat is natuurlijk hoe het in het begin ook ging.

That is of course how it went in the beginning as well.

Maar ja, de vraag is natuurlijk...

But yes, the question is of course...

hoe goed is dat als iets geruisloos verloopt?

How good is it when something happens quietly?

Want dat betekent dat mensen zich dus noodgedwongen heel snel aanpassen.

Because that means that people are therefore forced to adapt very quickly.

Nou, wat was het nou?

Well, what was it then?

Buigzaam als bangboe.

Flexible as a scaredy-cat.

Zo buigzaam als bangboe.

As flexible as a scared bow.

Maar de vraag is natuurlijk of dat goed is.

But the question is of course whether that is good.

En die vraag wordt ook hardop gesteld in de film.

And that question is also asked out loud in the film.

Wat denk jij, Sven?

What do you think, Sven?

Ik denk van niet.

I don't think so.

Nee, ik denk dat die mensen heel veel hebben moeten opkroppen.

No, I think those people have had to bottle up a lot.

Onze grootouders, die generatie, die heeft heel veel meegemaakt daar.

Our grandparents, that generation, have been through a lot there.

Die heeft soms tegen hun eigen volk of tegen andere Indonesische mensen moeten vechten.

They sometimes had to fight against their own people or against other Indonesian people.

En die komen dan aan in zo'n land helemaal getraumatiseerd.

And they arrive in such a country completely traumatized.

En allerlei dingen meegemaakt.

And experienced all sorts of things.

En die kan dat gewoon nergens kwijt.

And he can't just put that anywhere.

Ja.

Yes.

Dat is gewoon...

That is simply...

En die zijn perfect geïntegreerd.

And they are perfectly integrated.

Dus dat zeggen veel mensen altijd.

So that's what many people always say.

Ja, maar ze deden toch zo goed.

Yes, but they did so well.

En ze konden al Nederlands en zijn zo verdwenen in de maatschappij.

And they already spoke Dutch and thus disappeared into society.

Maar is het goed als je verdwijnt?

But is it okay if you disappear?

Is het goed als je je hele cultuur opgeeft?

Is it okay to give up your entire culture?

En alles wat van daar is...

And everything that comes from there...

is dat je het daar niet meer over hebt.

that you don't talk about it there anymore.

Ja.

Yes.

Ja, ik denk van niet.

Yes, I don't think so.

Er is ook een scène in de film dat...

There is also a scene in the film that...

en je moet me helpen met de terminologie...

and you have to help me with the terminology...

maar dat waarmee de kruiden gestampt worden...

but that with which the herbs are ground...

Hoe heet dat?

What is that called?

De ulekam.

The owl comb.

Dat die niet meegenomen mocht worden.

That it was not allowed to be taken along.

Dat die eigenlijk in Indonesië moest blijven.

That it actually had to stay in Indonesia.

Zo.

There.

Die wordt dan toch meegesmokkeld.

That will then be smuggled along.

Stiekem meegenomen.

Secretly taken.

Dat is echt een heel zwaar ding.

That is really a very heavy thing.

Die hebben ze onder de jurk van hun moeder gestopt, geloof ik.

I believe they hid them under their mother's dress.

Zo iets, ja.

Something like that, yes.

Mocht niet gezegd worden.

Should not be said.

En dan vraagt Kieron gelukkig...

And then Kieron happily asks...

geloof ik ook van hoe kan dat dan?

I believe that too, but how is that possible?

En toen zei ze ook van ja, eten is nummer één.

And then she also said, yes, food is number one.

Eten is wat ons verbindt.

Food is what connects us.

En dat is ook een stukje cultuur wat je letterlijk meeneemt.

And that is also a piece of culture that you literally take with you.

Ja, maar het is een heel belangrijk stuk cultuur...

Yes, but it is a very important piece of culture...

wat dus eigenlijk letterlijk op dat moment...

what actually literally at that moment...

weggenomen en ook weggehouden wordt.

taken away and also kept away.

En vervolgens is er een scène waarin...

And then there is a scene in which...

allerlei Indische vrouwen aardappels aan het leren schillen zijn.

various Indian women are learning to peel potatoes.

Dat is een van de meest schrijnende scènes.

That is one of the most poignant scenes.

Ja, want dat is onderdeel van de perfecte en geruisloze integratie.

Yes, because that is part of the perfect and seamless integration.

Je moet aardappelen eten.

You need to eat potatoes.

En dat zegt Kori dan.

And that's what Kori says then.

Jouw ouders ook tegen kleinkinderen.

Your parents are also against grandchildren.

Je moet gewoon aardappelen eten.

You just have to eat potatoes.

En dat heb ik ook mijn kinderen gewoon gezegd.

And I have simply told my children that too.

Want je moet je gewoon aanpassen.

Because you just have to adapt.

Ja, je moet flink zijn.

Yes, you have to be bold.

Je moet flink zijn, ja.

You have to be brave, yes.

Dat komt ook vaak terug.

That often comes back as well.

We hebben dan die verschillende perspectieven.

We then have those different perspectives.

We hebben het uiteindelijk over dat zwijgen.

In the end, we are talking about that silence.

Dat zwijgzame.

The silent one.

En er is eigenlijk één scène, en daar gaan we even naar luisteren...

And there's actually one scene, and we're going to listen to it for a moment...

waar dat zwijgen zo ontzettend duidelijk naar boven komt.

where that silence becomes so incredibly clear.

Ja, je kunt er eigenlijk niet meer omheen.

Yes, you can't really ignore it anymore.

Het is een...

It is a...

Een gesprek tussen Jip en haar oma.

A conversation between Jip and her grandmother.

Als er zo stilte is over jullie toen jullie naar Nederland kwamen...

If there was such silence about you when you came to the Netherlands...

en wat jullie allemaal hebben meegemaakt...

and what you all have been through...

dan is het toch net alsof het niet belangrijk is?

Then it feels just like it isn't important, right?

Ja.

Yes.

Wat vind je daarvan?

What do you think of that?

Wat bedoel je dan?

What do you mean then?

Ja.

Yes.

Dat vind ik zo'n mooie zin, hè.

I think that is such a beautiful sentence, you know.

Hoe kom je daarop?

How did you come up with that?

Nou ja, het gaat over jou.

Well, it's about you.

Nou ja, maar ik bedoel maar...

Well, I mean...

Ja, maar vind je dat...

Yes, but do you think that...

Snap je wat ik bedoel daarmee, of niet?

Do you understand what I mean by that, or not?

Eigenlijk...

Actually...

Ja, ik moet er...

Yes, I have to...

In het begin dacht ik, hoe komt ze daarop?

At first, I thought, how did she come up with that?

Weet je wel?

Do you know?

Als het stil is, doet het niet toe.

When it's quiet, it doesn't matter.

Precies, daar heb ik altijd gedacht...

Exactly, that's what I've always thought...

Wat gaat er in dat hoofd om?

What is going on in that head?

Ja, maar het gaat over jou.

Yes, but it's about you.

Ja, maar ik bedoel maar...

Yes, but what I mean is...

Ja, heb je het gevoel gehad dat je stil moest zijn over het verleden?

Yes, did you feel you had to be silent about the past?

Ik vind het heel mooi.

I think it's very beautiful.

Eigenlijk, die gedachten, ja.

Actually, those thoughts, yes.

Maar heb jij dat gevoel gehad, dat je stil moest zijn...

But did you have that feeling that you had to be quiet...?

over wat jullie hebben meegemaakt?

About what you have experienced?

Ja, want als je stil is...

Yes, because when you're silent...

Ach, het is goed zo.

Oh, it's fine like this.

Ik heb wel eens een interviewcursus gehad...

I once took an interview course...

en dan werd er gezegd van...

and then it was said that...

je moet nog een keer doorvragen, je moet nog een keer doorvragen...

you need to ask again, you need to ask again...

je moet nog een keer doorvragen.

You need to ask again.

Maar dit is echt next level.

But this is really next level.

Er wordt echt geen antwoord gegeven op de vraag.

There is really no answer given to the question.

Nee, echt meerdere malen niet.

No, really not multiple times.

En je hoort Jip echt...

And you can really hear Jip...

wruggelen van...

wrangling of...

ze wil zo graag het antwoord.

she really wants the answer.

En Corrie, ik denk ook een beetje uit onvermogen...

And Corrie, I think also a bit out of inability...

om het daarover te hebben.

to talk about it.

Dat ze gewoon eromheen blijft praten.

That she just keeps talking around it.

En dat ze steeds het over Jip blijft hebben.

And that she keeps talking about Jip.

Van ja, hoe gaat het nou in je hoofd om?

Well, how is it now going in your head?

En dat ze het eigenlijk ook een beetje wegwijft.

And that it actually also kind of goes away.

Van het is goed zo.

That's it, it's fine like this.

Ach, waarom moeten we het er nog over hebben?

Oh, why do we still have to talk about it?

En dit is precies wat zoveel Indische mensen herkennen.

And this is exactly what so many Indian people recognize.

Na de première kwam er tegelijk iemand naar me toe...

After the premiere, someone approached me at the same time...

en die zei dat.

and that said.

Je blijft maar vragen.

You keep asking.

En je blijft maar tegen een muur aankomen.

And you keep running into a wall.

Ja, terwijl eigenlijk...

Yes, while actually...

en daar hadden we het net natuurlijk ook al kort over...

And we had just briefly talked about it, of course...

is dat deze generatie, jullie generatie...

is that this generation, your generation...

juist zo'n behoefte heeft...

just such a need has...

om over die afkomst te spreken.

to talk about that ancestry.

Denk je dat dat...

Do you think that...

duidelijk is in de ogen van...

clear is in the eyes of...

die eerste generatie Nederlandse Indiërs?

that first generation of Dutch Indonesians?

Nee, niet direct.

No, not directly.

En ik denk dat dat ook echt een proces is...

And I think that that's really a process...

waar ze doorheen gaan.

what they are going through.

Dus dat ze langzamerhand leren...

So that they gradually learn...

dat die kleinkinderen dat zo belangrijk vinden.

that those grandchildren find it so important.

Mick zegt ook letterlijk tegen Benjamin...

Mick also literally says to Benjamin...

Waarom zitten we hier?

Why are we sitting here?

Ja, waarom zitten we hier?

Yes, why are we sitting here?

Waarom zitten we hier?

Why are we sitting here?

Wil je dat nou weer weten?

Do you want to know that again?

Maar dat is ook heel raar.

But that is also very strange.

Want ik bedoel, onze grootouders...

Because I mean, our grandparents...

die hebben echt geprobeerd...

they really tried...

dat Indonesiërs zo ver mogelijk weg te stoppen.

to keep Indonesians as far away as possible.

Zo goed mogelijk te integreren.

To integrate as well as possible.

Zo goed mogelijk Nederlanders te worden.

To become as good as possible at being Dutch.

En dan komen wij en dan zeggen wij opeens...

And then we come and then we suddenly say...

ja, we willen dat Indonesiërs leren kennen.

Yes, we want to get to know Indonesians.

En dan denken zij...

And then they think...

waar hebben wij dan in godsnaam zoveel werk voor gedaan?

What on earth have we done all this work for?

Dat is echt totaal de andere kant op.

That's really going in completely the opposite direction.

Snap je die denkwijze?

Do you understand that way of thinking?

Ja, absoluut.

Yes, absolutely.

Absoluut.

Absolutely.

Want dat ze ook overleven.

Because they also need to survive.

Zo Nederlands mogelijk worden.

Become as Dutch as possible.

Opgaan in de maatschappij.

Integrate into society.

En ook in koloniaal Nederlands-Indië.

And also in colonial Dutch East Indies.

Die waren de Nederlanders.

Those were the Dutch.

Die waren de tuan bezar.

They were the tuan bezar.

De grote meester.

The grand master.

Dat waren de mensen naar wie je opkeek.

Those were the people you looked up to.

Dus ik heb het idee dat mijn eigen grootvader bijvoorbeeld...

So I have the idea that my own grandfather, for example...

al onze grootouders...

all our grandparents...

eigenlijk stiekem wel die Nederlander wilden worden.

Actually, secretly wanted to become that Dutch person.

En hier in Nederland...

And here in the Netherlands...

komen ze dan zover dat je eindelijk...

do they get to the point where you finally...

bijna zelf helemaal een Nederlander bent.

almost completely a Dutch person yourself.

En dat is het hoogst haalbare.

And that is the highest attainable.

En dan komt er zo'n snotneusje kleinzoon...

And then comes a little snot-nosed grandson...

en die komt aan en die zegt van...

and he arrives and he says

nee, ik wil toch dat Indonesiërs wat meer verkennen.

No, I still want Indonesians to explore a bit more.

Ja, dat is dus precies wat ze niet willen.

Yes, that is exactly what they do not want.

Ja, maar jullie zijn de twee...

Yes, but you are the two...

snotneuzen die er dan ook eens een film over maken.

snotnoses who then also make a movie about it.

Ik denk dat het ook nog wel goed is...

I think that it will be fine too...

om daaraan toe te voegen dat het ook...

to add to that that it also...

je hoort veel derde generatie Indische mensen praten over...

you hear many third generation Indian people talking about...

ja, we willen er meer over weten.

Yes, we want to know more about it.

We willen dat zwijg doorbreken.

We want to break through the silence.

En soms kan het een beetje voelen als een soort aanklacht.

And sometimes it can feel a bit like a kind of accusation.

Aan die eerste generatie.

To that first generation.

Maar dat wilden wij echt niet doen.

But we really did not want to do that.

We wilden niet het laten overkomen...

We didn't want it to come across...

alsof we hen iets...

as if we owe them something...

iets kwalijk nemen.

to hold something against someone.

Want zij hebben ook maar gewoon het beste gedaan.

Because they simply did their best.

Zij kwamen hier ook maar op...

They just came here too...

mijn oma was geloof ik 23-jarige leeftijd aan...

I believe my grandmother was at the age of 23...

in een vreemd land.

in a strange country.

En die wilden inderdaad gewoon hard werken hun best toe.

And they really just wanted to work hard and do their best.

Dus dat dat zwijgen is gebeurd...

So that silence has happened...

dat is niet...

that is not...

ja, dat hebben ze niet expres gedaan.

Yes, they didn't do that on purpose.

Dus dat is denk ik ook de reden dat we het wel...

So I think that's also the reason why we do...

op een respectvolle wijze wilden doen in de film.

to do it in a respectful manner in the film.

Ja, dat is wel heel belangrijk.

Yes, that is very important.

Want het kan wel soms voelen alsof het echt een aanklacht is.

Because it can sometimes feel like it is really an accusation.

Ja, en het is ook een beetje van...

Yes, and it is also a bit of...

wij zitten ook in een luxe positie dat we dus alle tijd en ruimte hebben...

We are also in a fortunate position that we have all the time and space...

om hiernaar op zoek te gaan.

to search for this.

Dus dat is toch wel even een goede toevoeging, denk ik.

So that's definitely a good addition, I think.

En dat gevoel van zo'n aanklacht...

And that feeling of such an accusation...

dat komt ook...

that comes too...

ook naar voren in een gesprek tussen...

also forward in a conversation between...

kleinzoon en opa.

grandson and grandfather.

Wanneer hij begint...

When he starts...

Ja, precies.

Yes, exactly.

Wanneer hij begint over de...

When he starts talking about the...

de inlanders.

the natives.

En helpen thuis en met het werk.

And help at home and with work.

En met het schoonhouden van het huis.

And with keeping the house clean.

En noem het allemaal maar op.

And name it all.

En waarop hij eigenlijk vraagt van...

And what he is actually asking is...

waarom was dat nodig? Vond je dat niet gek?

Why was that necessary? Didn't you find that strange?

En volgens mij...

And in my opinion...

ik heb het denk ik opgeschreven...

I think I wrote it down...

nou, ik heb het niet geciteerd...

well, I didn't quote it...

maar in ieder geval voelde hij zich...

but in any case, he felt...

nou ja, hij kwam...

well, he came...

in een soort benarde situatie terecht.

in a kind of difficult situation.

Zijn opa van...

His grandpa from...

ja, wacht even, beschuldig jij mij hier nou van...

Yes, wait a minute, are you accusing me of this...

slechte daden die ik vroeger begaan heb.

bad deeds that I committed in the past.

Hij zegt letterlijk, ik heb het gevoel...

He literally says, I have the feeling...

dat mijn schuldgevoel wordt aangepraat.

that my guilt is being instilled.

Wanneer Benjamin hem erop wijst van...

When Benjamin points it out to him that...

ja, dat is toch eigenlijk gewoon onderdrukking...

Yes, that's actually just oppression...

wat er gebeurde, er waren wurgcontacten.

What happened was, there were strangling contacts.

Het was helemaal niet zo rooskleurig...

It wasn't all that rosy at all...

als je nu schetst.

if you sketch now.

Waarop opa inderdaad vraagt...

To which grandpa indeed asks...

ja, maar moet ik me dan nu schuldig voelen?

Yes, but should I feel guilty now?

En dat is wat precies heel vaak verkeerd gaat...

And that is exactly what often goes wrong...

in dit debat, is dat een individu wordt...

In this debate, an individual becomes...

aangesproken op een heel systeem...

addressed on a whole system...

waar hij deel van uitmaakt.

which he is a part of.

En dan denkt dat individu, ja maar...

And then that individual thinks, yes but...

dat was gewoon het systeem.

that was just the system.

Daar kan ik toch niet in mijn eentje verantwoordelijk voor zijn?

I can't be the only one responsible for that, can I?

En dat is denk ik heel belangrijk om je te realiseren.

And I think that is very important to realize.

Want dat kan hem ook niet aangerekend worden.

Because that cannot be blamed on him either.

Misschien een heel klein stukje, maar...

Maybe just a tiny piece, but...

Maar dat is ook knap aan wat Benjamin doet.

But that is also impressive about what Benjamin is doing.

Hij gaat er eigenlijk niet op in van...

He doesn't actually respond to it...

hij heeft er geen waardeoordeel over...

he has no value judgment about it...

maar hij vraagt waar bestaat dat schuldgevoel dan uit.

But he asks what that feeling of guilt consists of.

Dus hij laat zijn opa ook wel in zijn waarde...

So he does respect his grandfather as well...

terwijl hij wel tegen hem ingaat.

while he does confront him.

En dan zegt opa dat ik onderdeel ben...

And then grandpa says that I am part of...

van een koloniaal systeem...

from a colonial system...

wat anderen onderdrukt heeft.

what oppresses others.

Maar dat vergt natuurlijk wel een hele open blik...

But that does require a very open mind...

naar die vroegere situatie...

to that earlier situation...

dat koloniale verleden...

that colonial past...

van Nederland in...

from the Netherlands in...

in Indonesië.

in Indonesia.

Hebben jullie nooit gehad...

Have you never had...

tijdens het maken van de film...

during the making of the film...

of misschien al in de researchfase...

or maybe already in the research phase...

dat je dacht van, wacht even...

that you thought, wait a minute...

we kijken hier wel naar een systeem...

we are looking at a system here...

wat gewoon echt niet klopt.

what just really doesn't add up.

Nee, totaal.

No, totally.

Want hoe ga je daar dan mee om?

Because how do you deal with that?

Want tegelijkertijd wil je niet...

Because at the same time you don't want to...

schuld daar neerleggen.

lie down the debt there.

Maar dat lijkt me een hele moeilijke balans.

But that seems to me a very difficult balance.

Nee, maar je wil het wel bespreekbaar maken.

No, but you do want to make it a topic of discussion.

En dat vonden we heel erg belangrijk...

And we found that very important...

dat Benjamin dus ook in de film was.

so Benjamin was also in the movie.

Dat er iemand is die ook gewoon wel even zegt...

That there is someone who just says...

hé, wat we daar gedaan hebben, dat is helemaal niet oké.

Hey, what we did there is not okay at all.

Want dat is ook het gevaar als je het over het Indische hebt.

Because that is also the danger when you talk about the Indian.

Dat kan ook heel erg vaak gaan over...

That can also very often be about...

oh ja, we zwegen omdat we zoveel verschrikkelijks hebben meegemaakt.

Oh yes, we were silent because we have experienced so many terrible things.

Maar we moeten ook even niet vergeten...

But we must also not forget...

dat heel veel van die Indische mensen en Nederlandse mensen...

that a lot of those Indian people and Dutch people...

daar ook heel veel verschrikkelijke dingen hebben gedaan.

because many terrible things have also been done there.

En daarvan deel uit zijn gemaakt.

And of which they are made part.

Ik bedoel, mijn opa kwam...

I mean, my grandpa came...

eigenlijk achteraf achter dat hij bij het knil heeft gezeten.

Actually, in retrospect, he was in the KNIL.

Dus echt bij het leger.

So really in the army.

Het Koninklijk Nederlandse Indisch leger.

The Royal Dutch East Indies Army.

Exact, ja.

Exactly, yes.

Dus het bespreekbaar maken is belangrijk.

So making it discussable is important.

Maar dan tegelijkertijd zie je ook bij Mick...

But then at the same time you also see with Mick...

dat hij ook echt best wel wil veranderen.

that he really does want to change.

En dat hij ook dit gesprek aan wil gaan...

And that he also wants to have this conversation...

zolang hij niet het gevoel krijgt...

as long as he doesn't feel...

dat het zijn verantwoordelijkheid is.

that it is his responsibility.

Want je zei net dat er slechte dingen ook gedaan zijn.

Because you just said that bad things have also been done.

Even voor de duidelijkheid.

Just for clarity.

Wat voor slechte dingen zouden Indische mensen...

What kind of bad things would Indian people...

dan vroeger misdaan hebben?

than having committed wrongs before?

Daar in Indonesië?

There in Indonesia?

Is dit een onderdeel van vechten voor het knil bijvoorbeeld?

Is this a part of fighting for the KNIL, for example?

Ja, het knil.

Yes, it is the KNIL.

De Indische mensen waren eigenlijk een soort tussenklassen.

The Indian people were actually a kind of middle class.

Dus ook het feit dat je dus...

So also the fact that you...

baboes in huis hebt.

you have nannies in the house.

Die je dan dus bediend noemt.

That you then call served.

Wat door Mick wordt gezien als...

What is seen by Mick as...

ja, maar we waren heel liefdevol naar die baboes.

Yes, but we were very loving towards those babies.

Maar tegelijkertijd is dat wel een andere klasse.

But at the same time, that is a different class.

Of werd dat zo gezien?

Or was that seen that way?

Dus op die manier was het toch ook best koloniaal...

So in that way, it was quite colonial as well...

hoe die Indische mensen daar leefden.

how those Indian people lived there.

En dat is denk ik wel het complexe eraan.

And I think that's the complex part of it.

Je valt daarin eigenlijk ook tussen wal en schip.

You actually fall through the cracks in that.

Wederom.

Again.

Er werd enorm veel geld uit de kolonie gehaald.

A tremendous amount of money was extracted from the colony.

En daar profiteerden zij ook gewoon van.

And they simply took advantage of that.

Ze zitten echt tussen dader en slachtoffer in.

They are really caught between the perpetrator and the victim.

En dat is ook het lastige dat je heel snel wil denken...

And that is also the tricky part, that you want to think very quickly...

in wij zijn, een zwart-wit en dader-slachtoffer.

in we are, a black-and-white and perpetrator-victim.

Maar het ligt vaak veel complexer dan dat.

But it's often much more complex than that.

En die pijnen die kunnen allemaal...

And those pains can all...

of die moeten allemaal naast elkaar worden gezien.

or they must all be seen alongside each other.

Zonder dat je het veel gaat wijzen, denk ik.

Without you pointing it out much, I think.

Was dat soms confronterend voor je...

Was that perhaps confronting for you...

om juist die nuance aan te moeten brengen...

to need to address that nuance...

in toch een verleden waar je...

in fact a past where you...

zelf direct mee te maken hebt, studeert?

you are directly involved with, studying?

Ik denk dat wij vanaf het begin af aan die nuance...

I think that we have had that nuance from the very beginning...

wel heel belangrijk vonden.

found to be very important.

Dus je hebt natuurlijk een bepaalde emotie bij zulke verhalen.

So you have a certain emotion tied to such stories, of course.

En ook misschien wel een mening.

And perhaps also an opinion.

Bijvoorbeeld als mijn eigen grootouder zou zeggen...

For example, if my own grandparent were to say...

we hadden baboes in huis en daar een heel verhaal over zou ophangen...

we had nannies in the house and would hang a whole story about that...

dan heb ik daar een mening over.

Then I have an opinion about that.

Maar tegelijkertijd moet je ook zien in welke context dit was.

But at the same time, you also have to see in what context this was.

En dat het ook echt een andere generatie is.

And that it is truly a different generation.

Ik denk dat boos worden daarin...

I think that getting angry in that...

niet helemaal het effect heeft.

doesn't have quite the effect.

Dus dat je ook moet luisteren.

So that you also have to listen.

En je kan er wel verschillen in hebben.

And you can have differences in it.

Net als wat je met Mick en BM inziet.

Just like what you see with Mick and BM.

Maar het gesprek blijven aangaan daarover...

But keep the conversation going about it...

is denk ik het allerbelangrijkste.

I think that is the most important thing.

En dan dus niet daarmee de confrontatie aangaan?

And so not confront it?

Ja, wel de confrontatie aangaan...

Yes, to confront it...

maar op een liefdevolle manier.

but in a loving way.

Denk je dat de complexiteit van dit onderwerp...

Do you think that the complexity of this subject...

er ook voor zorgt dat het...

that it also ensures that the...

zo moeilijk bespreekbaar wordt ook...

so difficult to discuss becomes also...

voor kleinkinderen en grootouders?

for grandchildren and grandparents?

Om te praten over hun afkomst, over hun verleden...

To talk about their origins, about their past...

over trauma's die ze mogelijk hebben opgelopen in die tijd?

about traumas they may have experienced during that time?

Ja, zeker.

Yes, certainly.

En dat zie ik ook wel als ik in Indonesië ben.

And I can see that as well when I am in Indonesia.

Dat het veel makkelijker daar is om erover te praten.

That it is much easier to talk about it there.

Omdat Indonesiërs gewoon zeggen...

Because Indonesians just say...

ja, wij werden onderdrukt.

Yes, we were oppressed.

En toen hebben we iedereen weggejaagd.

And then we scared everyone away.

En toen hebben wij gewonnen.

And then we won.

En dat is ook niet hoe het gegaan is.

And that is not how it happened.

Maar dat is een makkelijker verhaal om te vertellen.

But that's an easier story to tell.

En dan blijven er veel minder trauma's over.

And then there are many fewer traumas left.

Dan als er een bepaalde complexiteit is...

Then if there is a certain complexity...

waarin je zowel dader bent...

in which you are both the perpetrator...

maar ook een beetje slachtoffer.

but also a bit of a victim.

Dat het helemaal vermengd met elkaar is.

That it is completely mixed with each other.

Dus ja.

So yes.

Het is eigenlijk ook een resultaat van...

It is actually also a result of...

het feit dat die integratie zo geruisloos verliep.

the fact that the integration went so smoothly.

Het feit dat dat gesprek nauwelijks gevoerd is...

The fact that that conversation hardly took place...

maakt natuurlijk ook dat...

of course also means that...

dit verhaal wat jullie maken...

this story that you are creating...

ik denk voor veel mensen nog best wel onbekend is.

I think it is still quite unknown for many people.

Zeker.

Certainly.

Wat ik ook heel vaak merk als je vertelt dat je Indisch bent...

What I also often notice when you tell people that you are Indian...

is dat mensen niet begrijpen wat het überhaupt is.

is that people do not understand what it even is.

Terwijl het een verleden is waar we allemaal deel van uitmaken.

While it is a past that we all are part of.

Waar mensen denken dan...

Where people think then...

India of Indonesië.

India or Indonesia.

Maar het is echt wel...

But it really is...

het is zo complex.

It is so complex.

Het heeft ons denk ik ook best lang gekost...

I think it has also taken us quite a long time...

om het helemaal te begrijpen.

to understand it completely.

En dat doen we nog steeds niet.

And we still don't do that.

Het is ook heel begrijpelijk.

It is also very understandable.

Toen ik op de middelbare school zat...

When I was in high school...

toen kreeg ik les over de Gouden Eeuw.

Then I had a lesson about the Golden Age.

En de kruiden.

And the herbs.

En hoe goed het daar allemaal was.

And how good it all was there.

Maar nu, zoveel jaar later...

But now, so many years later...

kijk ik daar ook heel anders op terug.

I look back on that very differently.

Dus ik denk dat dat gesprek ook steeds meer verandert.

So I think that conversation is changing more and more.

En ook wat kritischer wordt naar Nederland toe.

And also becomes more critical towards the Netherlands.

Ja, zeker.

Yes, certainly.

En dan moet je me even helpen met de namen.

And then you need to help me with the names.

Maar tussen kleinzoon en oba...

But between grandson and oba...

is er een geheim in de familie.

Is there a secret in the family?

Kieron en Louise.

Kieron and Louise.

Dat geheim wordt ook verder niet besproken in de film.

That secret is not further discussed in the film.

Dat geheim wordt wel tussen hen besproken.

That secret is indeed discussed between them.

Daar weten wij als kijker niet zoveel over.

As viewers, we don't know much about that.

En op een gegeven moment is er een moment...

And at some point, there comes a moment...

dat ze samen op de bank zitten...

that they are sitting together on the couch...

en een liedje gaan zingen.

and sing a song.

Met z'n tweeën.

With two.

Volgens mij Kieron.

In my opinion, Kieron.

En Kieron volgens mij met de tekst op z'n telefoon.

And Kieron, in my opinion, with the text on his phone.

Moet je het even opzoeken.

You should look it up.

Ja, precies.

Yes, exactly.

Die tekst, ik ken het nu niet.

I don't know that text now.

En Louise zingt het mee.

And Louise sings along.

Het was voor mij het moment dat ik dacht...

It was the moment for me that I thought...

die gesprekken die werken.

those conversations that work.

Hier gebeurt iets...

Something is happening here...

waardoor ze elkaar meer zijn gaan vertrouwen.

which has led them to trust each other more.

Zagen jullie dat ook zo?

Did you see it that way too?

Zeker.

Sure.

En het is ook een stukje overdracht, denk ik.

And I think it's also a matter of transfer.

Het is ook een stukje symbolisch...

It is also a piece of symbolism...

van wat als de eerste generatie er niet meer is.

What if the first generation is no longer there?

Je ziet ze letterlijk samen dat liedje zingen.

You literally see them singing that song together.

En zij leert dat aan Kieron.

And she teaches that to Kieron.

En dat is zo'n bijzonder en warm moment...

And that is such a special and warm moment...

in de film.

in the movie.

Dus dat betekent heel veel.

So that means a lot.

Zullen we even naar dat nummer luisteren?

Shall we listen to that song for a moment?

Want het nummer is van Andy Tillman.

Because the song is by Andy Tillman.

En dan hoop ik dat ik dat goed zeg.

And then I hope that I say that correctly.

Hij is een van de zangers.

He is one of the singers.

Het is een heel oud nummer.

It's a very old song.

En het heet dan Bengawan Solo.

And it is called Bengawan Solo.

Laten we even luisteren.

Let's listen for a moment.

Bengawan Solo, zo heette het.

Bengawan Solo, that's what it was called.

Sven, je zei tijdens het nummer van...

Sven, you mentioned during the song by...

ik vind het een vreselijk nummer, maar ook een heel mooi nummer.

I think it's a terrible song, but also a very beautiful song.

Ja, het is zo zoetsappig en zo nostalgisch...

Yes, it's so sappy and so nostalgic...

en zo doorspekt.

and thus interspersed.

Maar dat is ook die Indische cultuur altijd.

But that is also that Indian culture always.

Het is ook echt een gedeelte van die Indische cultuur.

It is also really a part of that Indian culture.

Maar dan op zo'n tempo doelo...

But then at such a pace, doolo...

is er een manier terug te kijken...

is there a way to look back...

wat een soort van hele zoete, nostalgische manier is.

what a kind of very sweet, nostalgic way it is.

Van alles was zo mooi.

Everything was so beautiful.

Waar gaat het over eigenlijk, het nummer?

What is the song actually about?

Ja, wat is het nou?

Yes, what is it then?

Volgens mij gaat het gewoon over een rivier...

I think it's just about a river...

en over een landschap.

and about a landscape.

Het is ook echt een nummer wat Louise vroeger...

It is really a song that Louise used to...

zij heeft in een koor gezeten.

She has been in a choir.

En zij heeft dat vroeger nog daar gezongen.

And she sang there before.

Echt op podia.

Really on stages.

Dus het betekent voor haar ook heel veel.

So it means a lot to her as well.

Ja, zeker.

Yes, certainly.

Overigens, wat betreft zingen...

By the way, regarding singing...

en Louise, op een gegeven moment zingt ze ook nog eens...

and Louise, at one point she also sings...

het Wilhelmus.

the Wilhelmus.

Ja.

Yes.

Dat ik ook wel tekenend vond.

That I found quite indicative as well.

Ja, dat gaat wel door merg en benen.

Yes, that really penetrates to the bone.

Ja, want dan denkt ze aan haar vader...

Yes, because then she thinks of her father...

die vroeger dus bij het knil zat.

who used to be in the KNIL.

En elke dag om twaalf uur werd het Wilhelmus dan gedraaid.

And every day at twelve o'clock the Wilhelmus was played.

En dan salueerde hij.

And then he saluted.

Ja.

Yes.

We zitten hier op Radio 1...

We are here on Radio 1...

te praten tijdens de Nacht van BNFH.

to talk during the Night of BNFH.

Zoals we dat zo vaak doen.

As we often do.

Wij met de gast zijn Juliette Dominicus en Sven Peethoom.

We are with the guests, Juliette Dominicus and Sven Peethoom.

Samen maakt zij de film...

Together she makes the film...

Tussen wal en schip.

Between a rock and a hard place.

In deze film gaan kleinkinderen in gesprek met hun grootouders.

In this film, grandchildren have conversations with their grandparents.

We hadden het net al over het koloniale verleden...

We were just talking about the colonial past...

tussen Nederland en Indonesië.

between the Netherlands and Indonesia.

De complexiteit van verschillende perspectieven.

The complexity of different perspectives.

En hoe moeilijk het is voor de eerste generatie Indiërs...

And how difficult it is for the first generation Indians...

om over dat verleden te praten.

to talk about that past.

Wat mij opviel tijdens de film...

What struck me during the film...

is dat het...

is that it...

Ja, het zijn dus gesprekken die gevoerd worden...

Yes, these are conversations that are held...

tussen die kleinkinderen en die grootouders.

between those grandchildren and those grandparents.

Ook vaak gesprekken die voor het eerst echt plaatsvinden.

Also often conversations that take place for the first time.

Dat betekent dus dat deze mensen...

That means that these people...

voor een hele lange tijd...

for a very long time...

en dan hebben we het echt over decennia...

and then we are really talking about decades...

niet hebben gepraat...

not having talked...

over hun verleden.

about their past.

Kun je je dat voorstellen?

Can you imagine that?

Nee.

No.

Dat is ook het schrijnende eraan.

That is also the heartbreaking part of it.

Wat je bij Jip en Corrie ziet...

What you see in Jip and Corrie...

in een van de laatste scènes.

in one of the last scenes.

Het moment dat Corrie een brief terugschrijft aan Jip.

The moment Corrie writes a letter back to Jip.

En dat zij...

And that they...

eigenlijk een beetje openbreekt.

actually breaks open a bit.

En helemaal uitlegt.

And explains it completely.

Ze heeft donders goed begrepen wat al die vragen van Jip waren.

She understood perfectly what all of Jip's questions were.

En op het eind komt er dan die brief.

And in the end, that letter comes.

En dan zegt ze dus van...

And then she says...

wij hebben gezwegen omdat we die nare oorlog...

we remained silent because of that terrible war...

niet aan jullie wilden overdragen.

did not want to transfer to you.

En dan zegt ze ook nog eens...

And then she also says...

ik heb het er eindelijk met iemand over kunnen hebben.

I have finally been able to talk to someone about it.

En dat was voor ons ook...

And that was for us too...

eigenlijk best de verrassing.

actually quite a surprise.

Dat ze dat gewoon toegeeft.

That she just admits that.

Ik heb ook echt moeten zwijgen.

I really had to keep quiet as well.

Ik heb gezwegen hierover.

I have remained silent about this.

En nu kan ik het eindelijk met jou...

And now I can finally do it with you...

met een kleinkind erover hebben.

to have a conversation about it with a grandchild.

Ja, maar dat is...

Yes, but that is...

het is ook een generatieding, denk ik.

I think it's also generational.

Tenminste, als ik vorig jaar...

At least, if I last year...

iets vervelends heb meegemaakt...

I've experienced something annoying...

dan ja, je hebt...

then yes, you have...

je hebt het er gewoon over of zo.

You're just talking about it or something.

Er is een open gesprek.

There is an open conversation.

Maar toch is er hier iets...

But still, there is something here...

wat maakt dat het...

What makes it that...

zwaarder is. En dat is ook logisch natuurlijk.

is heavier. And that is of course also logical.

Het gaat over oorlog, het gaat over trauma.

It's about war, it's about trauma.

Het gaat over huis en haard verlaten...

It's about leaving home and hearth...

om hier naar Nederland te komen.

to come here to the Netherlands.

Maar is dat de enige reden...

But is that the only reason...

dat er zo lang niet gesproken wordt over...

that there hasn't been any talk about...

hun verleden?

their past?

Wat maakt nou dat ze dat zo moeilijk vinden?

What makes them find it so difficult?

Nou ja, daar hebben we natuurlijk wel veel over gehad.

Well, we have certainly talked a lot about that.

Maar mijn grootouders van de Nederlandse kant...

But my grandparents on the Dutch side...

die praten bijvoorbeeld wel gewoon over de Tweede Wereldoorlog.

they simply talk about the Second World War, for example.

Die konden daar wel over spreken.

They could talk about that there.

En die Indische mensen toch niet.

And those Indian people, not at all.

Maar dat komt weer op hetzelfde neer.

But that comes down to the same thing again.

Dat er gewoon geen ruimte was voor die verhalen.

That there was simply no room for those stories.

Het zit ook een klein beetje in de cultuur misschien.

It might also be a little bit in the culture.

Het zijn dezelfde dingen die we al zeggen.

These are the same things we have already said.

Ja, precies.

Yes, exactly.

Daar komt het dan elke keer op neer.

That's what it boils down to every time.

Jullie zijn zelf dus van die derde generatie.

You yourself are thus of that third generation.

En jullie willen er wel over praten.

And you want to talk about it.

Jullie willen het gesprek openbreken.

You want to open up the conversation.

Dat doen jullie met jullie film.

You do that with your film.

Zijn jullie zelf aangekomen?

Did you arrive by yourselves?

Zijn jullie zelf naar Indonesië geweest?

Have you been to Indonesia yourselves?

Ja.

Yes.

Ja? Jij Juliette?

Yes? You Juliette?

Maar wel.

But indeed.

Ja, toen ik zestien was...

Yes, when I was sixteen...

toen ben ik met mijn Indische vader en mijn zus naar Indonesië gegaan.

Then I went to Indonesia with my Indian father and my sister.

Maar toen zijn we alleen naar Bali gegaan.

But then we went to Bali alone.

En daar...

And there...

Ik lach er ook een beetje om.

I also laugh a little about it.

Omdat ik nu ook achteraf denk...

Because now I also think afterwards...

ik had wel meer van Indonesië willen zien.

I would have liked to see more of Indonesia.

Ik had wel ook naar de plek willen gaan...

I would have liked to go to the place too...

waar mijn oma, mijn grootouders zijn geboren, zijn opgegroeid.

where my grandmother, my grandparents were born, grew up.

Waar is dat?

Where is that?

Dat is in Jakarta.

That is in Jakarta.

Maar dat hebben we dus niet gedaan.

But we didn't do that.

Dus we zijn er heen gegaan.

So we went there.

Maar toch...

But still...

hebben we het niet echt opgezocht.

we didn't really look it up.

En ik denk dat dat ook misschien...

And I think that maybe that...

toch een bepaalde angst is voor wat je daar tegenkomt.

Still a certain fear exists for what you might encounter there.

Of een bepaald...

Or a certain...

ja, toch het een beetje vermijden.

Yes, still try to avoid it a bit.

Dus ik zou er nog wel nog een keer naartoe willen.

So I would still like to go there one more time.

Om dan ook echt die reis te maken.

To really make that journey.

En de cultuur echt te zien.

And really see the culture.

Want Bali is toch wel...

Because Bali is certainly...

een bepaald deel van Indonesië...

a specific part of Indonesia...

wat ook gewoon heel toeristisch is.

which is also just very touristy.

Ik weet niet of je dat echt het Indonesië kan noemen.

I don't know if you can really call that Indonesia.

Hoe zit dat voor jou Sven?

How's that for you, Sven?

Ik zie je heel instemmend knikken.

I see you nodding very approvingly.

Mijn opa heeft dus precies hetzelfde gedaan.

My grandpa did exactly the same.

Die nam de hele familie mee naar Bali.

He took the whole family to Bali.

In plaats van naar Bandung waar hij vandaan kwam.

Instead of going to Bandung where he came from.

En dan zat hij aan het zwembad.

And then he was sitting by the pool.

En als het aan hem lag...

And if it were up to him...

zat hij alleen maar een resort westerse eten te eten.

he was just sitting at a resort eating Western food.

Maar uiteindelijk...

But in the end...

nam ik hem dan wel eens mee naar buiten.

I would sometimes take him outside.

En daar zag ik gewoon...

And there I just saw...

dat hij in de nacht over zijn schouder keek.

that he looked over his shoulder in the night.

Dat hij bang was voor de Indonesische mensen.

That he was afraid of the Indonesian people.

Dat iets hem achtervolgde.

That something was haunting him.

En ja, dat is echt zo dicht.

And yes, that really is that close.

Als ik ooit bij dat trauma ben geweest...

If I have ever been through that trauma...

was daar toch in Indonesië dan op Bali.

Was there then in Indonesia, on Bali?

Maar ik ben...

But I am...

ik ben wel later nog teruggekeerd.

I did return later, though.

Dus nadat mijn opa is overleden ben ik...

So after my grandfather passed away, I...

meerdere keren naar Indonesië gegaan.

gone to Indonesia several times.

En dan heb ik ook met Indonesische mensen gesproken...

And then I also spoke with Indonesian people...

over dat koloniale verleden.

about that colonial past.

Het is heel interessant om te zien dat...

It is very interesting to see that...

er daar zo anders over wordt gedacht.

is thought about so differently there.

Omdat dat natuurlijk een heel ander perspectief is.

Because that is of course a completely different perspective.

Hoe anders dan?

How else than?

Wat voor verhalen hoorde je?

What kind of stories did you hear?

Nou, daar zijn ook trauma's.

Well, there are traumas too.

Maar dan is het meer gewoon echt over het feit dat er...

But then it's really just about the fact that there...

dat daar generaties zijn gekoloniseerd.

that generations have been colonized there.

Dat zij vooral vanuit de kant van de onderdrukking kijken.

That they look mainly from the perspective of oppression.

Maar gek genoeg...

But strangely...

is er dus niet zoveel schuld en schaamte...

so there isn't so much guilt and shame...

en in ieder geval de cultuur die er in Nederland heel erg heerst.

and in any case the culture that is very prevalent in the Netherlands.

Maar gaat het er meer ook over van...

But isn't it more about...

hoe vinden wij onze identiteit als Indonesiërs hier in het nu?

How do we find our identity as Indonesians here in the now?

En wordt het veel meer naar het nu getrokken?

And is it brought much more to the present?

En zeggen heel veel mensen ook...

And many people also say...

ja, die kolonisatie is nooit afgelopen.

Yes, that colonization has never ended.

Ik was in een dorp in Jatwangi, dus in de midden Java.

I was in a village in Jatwangi, which is in Central Java.

En toen hadden we het over kolonisatie van de Nederlanders daar.

And then we talked about the colonization of the Dutch there.

En zeiden ze ja, maar er waren ook wel wat aardige Nederlanders...

And they said yes, but there were also some nice Dutch people...

toen de tijd.

when the time.

En ja, kom anders nu even mee.

And yes, otherwise come along with me now.

We stapten in de auto en we reden zo dat dorp uit.

We got into the car and drove out of the village.

En toen zeiden ze ja, maar er waren ook wel wat aardige Nederlanders...

And then they said yes, but there were also some nice Dutch people...

En er stonden drie enorme complexen, een soort schoenendozen...

And there were three enormous complexes, a kind of shoeboxes...

van die datacenters van Amazon.

from those data centers of Amazon.

En zeiden ze oké, daar is Prada, daar is Nike en daar is Puma.

And they said okay, there is Prada, there is Nike, and there is Puma.

En zeiden ze ja, nu gaan onze dorpbewoners daar...

And they said yes, now our villagers are going there...

elke dag om negen uur s'ochtend naartoe.

Every day at nine o'clock in the morning to there.

Negen uur s'avonds komen ze eruit voor een hongerloontje.

At nine o'clock in the evening, they come out for a pittance.

En jij zegt dat kolonialisme iets van vroeger was.

And you say that colonialism was something of the past.

Dus tot op de dag van vandaag gaat het door.

So it continues to this day.

Ja.

Yes.

Zo.

There.

Dat was dan wel een stomp in mijn maag.

That was quite a punch in my stomach.

Want ik heb het dan over vroeger vanuit Nederlands perspectief.

Because I am talking about the past from a Dutch perspective.

Is dat allemaal vroeger?

Is that all in the past?

Voor hun is het iets wat nog steeds aan de orde van de dag is.

For them, it is something that is still a matter of the day.

En dan weliswaar op natuurlijk weer een hele andere manier.

And then indeed in a completely different way.

Maar dat is natuurlijk de moderne vorm ervan.

But that is of course the modern form of it.

Exact.

Exact.

En het is veel delicater.

And it is much more delicate.

Iemand zei daar, het is veel mooier.

Someone said there, it is much more beautiful.

Het is veel, veel, veel subtieler.

It is much, much, much more subtle.

Ja.

Yes.

Hoe, want je gaat dan die gesprekken aan met mensen...

How, because then you have those conversations with people...

over dat koloniale verleden.

about that colonial past.

Hoe doe je dat überhaupt?

How do you even do that?

Want vind je dat zelf niet ook confronterend op een bepaalde manier?

Don't you find that confronting in a certain way as well?

Ja, ik vind dat supereng, maar ik neem dan mijn camera mee.

Yes, I find that super scary, but I will take my camera with me.

Dat is toch makkelijker, hè?

That's easier, isn't it?

Exact.

Exact.

Dan kun je je dan achter verschuilen.

Then you can hide behind that.

Ja, wel een beetje.

Yes, a little bit.

Maar het is ook wel iets wat een gesprek openbreekt.

But it is also something that opens up a conversation.

Want als je met elkaar gewoon zit...

Because when you just sit together...

dan is het best wel lastig om een serieus gesprek te hebben.

then it is quite difficult to have a serious conversation.

Ook toen we met mijn vader over dit verleden praten...

Even when we talk about this past with my father...

lukte het me nooit.

I never succeeded.

En toen pakte ik een keer de camera erbij.

And then I grabbed the camera once.

En opeens verandert de ruimte.

And suddenly the space changes.

Er ontstaat een soort focus.

A kind of focus emerges.

Er ontstaat een soort confrontatie.

A kind of confrontation arises.

Alleen al omdat die camera loopt.

Just because that camera is running.

Ja, dat heb ik ook met een microfoon trouwens.

Yes, I have that with a microphone too, by the way.

Exact.

Exact.

Herkenbaar.

Recognizable.

Ja.

Yes.

Het is wel echt zo trouwens dat heel veel mensen...

It is indeed true that many people...

die hier ook bij Radio 1 werken...

those who also work here at Radio 1...

denk ik buiten de studio ontzettend ongemakkelijke mensen zijn.

I think there are incredibly awkward people outside the studio.

Daar behoor ik ook toe.

I belong to that as well.

Ja, wij denk ik ook wel misschien dan.

Yes, I think we might as well then.

Zonder die camera.

Without that camera.

Ja.

Yes.

Maar toen kon je die gesprekken dus aangaan daar.

But then you could have those conversations there.

Want dit was dan één van die ervaringen.

Because this was one of those experiences.

Wat voor gesprekken waren dat verder?

What kind of conversations were those?

Hoe voelden zij ook jouw pijn?

How did they also feel your pain?

En voelden zij ook jouw onwetendheid?

And did they also feel your ignorance?

Zeg maar over het verleden.

Just talk about the past.

Begrepen ze dat een beetje?

Did they understand that a little bit?

Ja.

Yes.

Ja, wel.

Yes, indeed.

Dat begrepen ze wel.

They understood that.

Maar soms vonden ze het ook wel moeilijk.

But sometimes they also found it difficult.

Ik heb ook echt wel confrontaties gehad daar.

I have really had confrontations there as well.

Oh ja?

Oh yes?

Ja, er was één iemand en die zei ja.

Yes, there was one person and they said yes.

Ja, wat jullie nu aan het doen zijn is ook kolonialisme.

Yes, what you are doing now is also colonialism.

Jullie komen hier vanuit het westen met een camera.

You are coming here from the west with a camera.

En jullie gaan ons filmen.

And you are going to film us.

En jullie nemen dat materiaal dan mee naar Europa.

And you will take that material to Europe.

En dan weten wij ook niet wat jullie ermee gaan doen.

And then we also don't know what you are going to do with it.

Dus in die zin zeiden ze ja, dat is ook weer een nieuwe vorm van kolonialisme.

So in that sense they said yes, that is yet another new form of colonialism.

Maar ja, er waren ook andere mensen die zagen...

But yes, there were other people who saw...

dat wel in dat wat ze probeerden te doen wel iets van heling in zich had.

that what they were trying to do indeed had something of healing in it.

Ja.

Yes.

Maar dat betekent dus dat ze je nog een beetje wantrouwen.

But that means they still distrust you a little.

Is dat het dan?

Is that it then?

Is dat het gevoel wat eronder ligt?

Is that the feeling that lies beneath?

Ja, ik denk het wel.

Yes, I think so.

Want je bent toch ook wel weer een Nederlander.

Because you're also a Dutch person again, aren't you?

Je komt daar met geld van buiten.

You come there with money from outside.

Je vliegt er naartoe.

You are flying there.

Zij kunnen niet naar Nederland toe vliegen.

They cannot fly to the Netherlands.

Dus die ongelijkheid die bestaat nog steeds.

So that inequality still exists.

En dat zijn ook restanten van het kolonialisme.

And those are also remnants of colonialism.

Die nog tot op de dag van vandaag zo zijn.

That still is the case to this day.

Wij kunnen niet.

We cannot.

Iedereen in Nederland kan gewoon naar Indonesië vliegen.

Everyone in the Netherlands can just fly to Indonesia.

In Indonesië moet je een visum aanvragen.

In Indonesia, you need to apply for a visa.

Wij proberen een paar artiesten naar Nederland te halen.

We are trying to bring a few artists to the Netherlands.

Hele procedure.

Whole procedure.

Dus die ongelijkheid is er nog steeds.

So that inequality still exists.

Zijn dat gesprekken die jij ook zou willen voeren...

Are those conversations you would also like to have...

als je daar naartoe zou gaan, Juliette?

What if you went there, Juliette?

Voor een filmproject wel.

For a film project, yes.

Maar voor jezelf?

But for yourself?

Voor mezelf ook.

For myself as well.

Maar ik zou dat dus wel met een camera ook doen.

But I would definitely do that with a camera as well.

Of met een doel.

Or with a purpose.

Omdat dat toch makkelijker is, denk ik.

Because that's easier, I think.

Maar het zou mij wel ook een stukje meer begrip geven.

But it would also give me a bit more understanding.

Want je leest erover, je hoort erover.

Because you read about it, you hear about it.

En er wordt gelukkig steeds meer over dit onderwerp gemaakt.

And fortunately, more and more is being made about this subject.

Maar je blijft met heel veel vragen achter.

But you are left with a lot of questions.

En als je dan zelf die gesprekken kan hebben...

And when you can have those conversations yourself...

en zulke momenten zoals jij beschrijft...

and such moments as you describe...

dat je er daadwerkelijk bent...

that you are actually there...

en die mensen in de ogen kijkt en deze gesprekken hebt...

and looks people in the eyes and has these conversations…

en ook een stukje heling waar we het over hebben...

and also a bit of healing that we are talking about...

dat je dat ook kan ervaren.

that you can experience that too.

Dat is denk ik heel bijzonder.

I think that's very special.

Dus dat zou ik wel nog willen doen.

So I would still like to do that.

En dan niet in Bali, denk ik.

And then not in Bali, I think.

Niet op Kuta Beach.

Not on Kuta Beach.

Wat ik wel interessant vind...

What I do find interesting...

dan neem ik wel die camera mee.

Then I'll take that camera with me.

Daar zit eigenlijk het...

That's actually where the...

hetzelfde stukje ontwijking in...

the same piece of evasion in...

van het praten over dat verleden...

from talking about that past...

als de eerste generatie Nederlandse Indiërs hier.

as the first generation of Dutch Indians here.

Namelijk dat ze het ook eng vinden...

Namely that they also find it scary...

om erover te praten.

to talk about it.

Is dat ook een soort...

Is that also a kind of...

gemene deler tussen jullie?

Common ground between you?

Ik denk zeker dat...

I definitely think that...

Ondanks dat je het wil, want dat is duidelijk.

Even though you want to, because that's clear.

Maar tegelijkertijd...

But at the same time...

Ik denk dat ik over heel veel dingen het moeilijk vind...

I think I find it difficult about a lot of things...

om over echt complexe dingen te praten.

to talk about really complex things.

Ook in mijn eigen familie.

Also in my own family.

En ik heb eigenlijk het eerste gesprek...

And I actually have the first conversation...

wat ik met mijn eigen Indische vader heb gevoerd...

what I have had with my own Indian father...

was op camera voor onze eerste documentaire.

was on camera for our first documentary.

Dat gesprek had ik nog nooit gevoerd daarvoor.

I had never had that conversation before.

Dus het is ook een stukje zwijgen wat in mij zit.

So there is also a piece of silence that resides within me.

En ik denk ook in jou zit.

And I think you are also in there.

Maar door die camera hebben we ook meteen een reden...

But because of that camera, we also immediately have a reason...

om het te doorbreken.

to break through it.

Ook al vinden we het echt doodeng.

Even though we really find it terrifying.

Dus het is grappig dat je dat zegt.

So it's funny that you say that.

Eigenlijk zijn wij ook een beetje zo.

Actually, we are a bit like that too.

Alleen hebben wij een manier gevonden om die gesprekken te openen.

We have only found a way to initiate those conversations.

Ja, die camera is een doodeng middel eigenlijk.

Yes, that camera is actually a terrifying device.

Als je erover nadenkt.

If you think about it.

Maar ook heel waardevol.

But also very valuable.

Want je bespreekt echt dingen...

Because you really discuss things...

die anders niet daarboven komen.

those who wouldn't come up there otherwise.

Ja.

Yes.

Ik heb het al een paar keer aangehaald.

I have mentioned it a few times already.

Het gesprek tussen Jip en haar oma.

The conversation between Jip and her grandma.

Aan het einde van jullie film.

At the end of your film.

Ik weet niet of het een introductie nodig heeft eigenlijk.

I don't know if it actually needs an introduction.

Laten we er gewoon naar luisteren.

Let's just listen to it.

Want daarin, en dan gebruik ik even jouw woorden...

Because in that, and then I’ll use your words for a moment...

Juliette breekt oma...

Juliette breaks grandma...

nou ja, toch een stukje open.

Well, it's still a bit open.

Laten we even luisteren.

Let's listen for a moment.

Lieve Jipkind.

Dear Jipkind.

Bedankt voor je brief...

Thank you for your letter...

die je met hoofd en met je hart hebt geschreven.

that you have written with your head and with your heart.

Wat een fijne...

What a nice...

Toetjoe heb ik.

I have a snack.

Kleinkind, weet je wel.

Grandchild, you know.

En wij van onze kant...

And we on our part...

hebben eigenlijk gedacht...

have actually thought...

waarom moeten wij die nare oorlog...

why must we have that nasty war...

het verleden...

the past...

opzadelen aan onze kinderen.

burdening our children.

Dus toen hebben wij maar gezegd...

So then we just said...

hij is goed zo.

he is good like this.

Jullie allemaal...

You all...

hebben mij kracht en sterkte gegeven.

have given me strength and power.

Om verder te gaan.

To continue.

En ben ik heel blij om.

And I am very happy about that.

Ik denk wel eens aan de tijd...

I sometimes think about the time...

dat we zo met z'n allen zijn.

that we are all together like this.

Dan is het druk.

Then it is busy.

Dan is het gezellig.

Then it's cozy.

En dan denk ik...

And then I think...

oh, wat heerlijk.

oh, how lovely.

Maar dan komt het...

But then it comes...

dan gaan jullie allemaal naar huis.

Then you all go home.

En dan is het...

And then it is...

heel, heel veel...

very, very much...

stilte.

silence.

Om me heen.

Around me.

Maar...

But...

van de stilte...

from the silence...

kan je ook genieten.

Can you also enjoy?

Dat is de andere kant...

That is the other side...

van de stilte.

of the silence.

En je kan ook tot rust komen.

And you can also relax.

En daarom...

And therefore...

jippiekin...

yippee...

ik wens jou een heel mooi leven.

I wish you a very beautiful life.

En een hele...

And a whole...

mooie toekomst.

beautiful future.

En...

And...

ik zal er altijd...

I will always be there...

voor je...

for you...

voor je zijn.

to be there for you.

Ook...

Also...

als ik er niet meer ben.

when I'm no longer there.

Dat is de kern.

That is the core.

Toch?

Right?

Ja.

Yes.

Dit is waar het om gaat, denk ik.

This is what it’s all about, I think.

En wat ze daarna zegt...

And what she says afterwards...

dat is dan inderdaad dat ze...

that is indeed that they...

voor het eerst hierover heeft gesproken.

spoke about this for the first time.

Dat hebben we er weer heel tactisch afgeknipt.

We cut that off very tactically again.

Zoals wij het kunnen zeggen.

As we can say it.

De mooiste zin hebben we weggelaten.

We left out the most beautiful sentence.

Maar inderdaad...

But indeed...

de stilte heeft een andere kant.

Silence has another side.

Wat ze...

What they...

wat ze eigenlijk daarmee wil zeggen is...

What she actually wants to say with that is...

ik heb het voor een reden gedaan.

I did it for a reason.

En dat is eigenlijk een beetje uit liefde geweest...

And that has actually been out of love a bit...

voor jullie.

for you.

Dat we die nare gebeurtenissen...

That we those unpleasant events...

niet wilden doorgeven.

did not want to pass on.

Denk je dat mensen die deze film zien...

Do you think that people who see this movie...

mensen wiens verleden raakt...

people whose past touches...

aan het verhaal wat jullie vertellen...

to the story you are telling...

in deze film.

in this film.

Denk je dat er een gesprek gaat plaatsvinden?

Do you think there will be a conversation?

Dat meer mensen met elkaar gaan praten...

That more people will start talking to each other...

over dat verleden?

about that past?

Ja.

Yes.

Dat zijn de zinkhoornen.

Those are the zinc horns.

Ja, ik denk het wel.

Yes, I think so.

Ik denk dat...

I think that...

het fijne aan zo'n film is dat je voorbeelden hebt...

The great thing about such a movie is that you have examples...

om het over te hebben.

to talk about it.

En je herkent heel veel.

And you recognize a lot.

We hoorden gewoon mensen lachen...

We just heard people laughing...

of stiekem zo erover meepraten tijdens de documentaire.

or secretly talk about it during the documentary.

En je hebt een ingang om het erover te hebben.

And you have an opportunity to talk about it.

En dat is denk ik heel waardevol.

And I think that is very valuable.

Sterker nog, met ons vorige film...

In fact, with our previous film...

in die zwijgen hebben we dus ook allerlei impact workshops...

In that silence, we also have all kinds of impact workshops...

georganiseerd.

organized.

Dus dat duwt in dat we de film vertoonden.

So that pushes us to show the film.

En er waren heel veel mensen weer geraakt.

And many people were affected again.

En dan dachten ze, oké, maar nu moeten we iets doen...

And then they thought, okay, but now we have to do something...

met die emoties die zijn losgekomen.

with those emotions that have been unleashed.

Dus dan gingen we ook met die families in gesprek...

So then we also talked with those families...

met elkaar over dit verleden.

with each other about this past.

Dus tegelijk benoemden we het zwijgen...

So at the same time we named the silence...

en gingen we tegelijkertijd met die mensen...

and we went at the same time as those people...

daarna in gesprek.

then in conversation.

En dat willen we dus nu met deze film ook weer gaan doen.

And that is what we want to do again with this film.

Dat we niet alleen maar...

That we are not just...

en dat vind ik altijd het jammer aan films soms.

And that is always what I find disappointing about movies sometimes.

Soms kijk je het en dan gebeurt het op het scherm...

Sometimes you watch it, and then it happens on the screen...

en dan ga je weer naar huis en dan drink je een biertje...

and then you go home again and then you have a beer...

en dan ben je het weer vergeten.

and then you've forgotten it again.

Dus we willen ook proberen om met deze film...

So we also want to try to make this film...

ook door het land weer te gaan trekken.

also by traveling through the country again.

Om impact workshops te organiseren.

To organize impact workshops.

Samen met ons producent interact.

Together with our producer interact.

Om dat uit te gaan zetten.

To set that up.

En om ook echt daadwerkelijk met al die mensen...

And to really actually be with all those people...

te gaan praten en het gesprek bij hun open te breken.

to start talking and to break the ice in the conversation with them.

Zodat het niet alleen maar zenden is...

So that it is not just sending...

maar ook echt de dialoog aan te gaan.

but also to really engage in the dialogue.

Ja, nu snap ik wel waarom je voor dat boek koos...

Yes, now I understand why you chose that book...

in het begin, Sven.

In the beginning, Sven.

Want dan zit er dus eigenlijk ook...

Because then there is actually also...

een soort maatschappelijk...

a kind of social...

ik wilde zeggen activistisch...

I wanted to say activist.

maar een maatschappelijk doel achter...

but a social purpose behind...

om bewustwording en misschien ook zelfs...

to raise awareness and perhaps even...

verandering te creëren in die families.

to create change in those families.

Ja, dat hopen we wel.

Yes, we do hope so.

En we gaan ook nog de bioscoop in, volgend jaar.

And we are also going to the cinema next year.

Dus impact door bioscoop.

So impact through cinema.

En morgenmiddag in de...

And tomorrow morning in the...

Slagstraat Filmtheater in Utrecht.

Slagstraat Film Theatre in Utrecht.

Maar dat is volgens mij al uitverkocht.

But I believe that is already sold out.

Dus als je dit hoort, heb je er helemaal niks aan.

So if you hear this, you won't gain anything at all from it.

Dat was het alweer.

That was it again.

Het eerste uur van deze Nacht van BNNV.

The first hour of this Night of BNNV.

Bij mij te gast waren Juliette Dominicus...

My guests were Juliette Dominicus...

en Sven Peet, al makers van de film...

and Sven Peet, already the creators of the film...

Tussen Wal en Schip.

Between a rock and a hard place.

Heel erg bedankt voor dit gesprek.

Thank you very much for this conversation.