Tadek

Welkom bij een nieuwe aflevering van Levenswijs, de podcast die vroeger verbindt met nu,

Welcome to a new episode of Life Wisdom, the podcast that connects the past with the present.

zodat oudere verhalen nooit verloren gaan. We leven in tijden dat heel veel mensen uit

so that older stories are never lost. We live in times when many people from

alle hoeken van de wereld in ons land terecht komen. Maar eigenlijk bestond het 50 jaar geleden

all corners of the world end up in our country. But actually, it existed 50 years ago.

ook al, toen de Limburgse mijnen kolenkappers nodig hadden. We gaan in die context op bezoek

even though the Limburg mines needed coal miners. We will visit in that context.

bij Tadek Jakjak, een gezellige, enthousiaste man van 71 jaar. Hij is immigrant, boor in Polen

At Tadek Jakjak, a cheerful, enthusiastic 71-year-old man. He is an immigrant, born in Poland.

en kwam op zijn 31e aan in België. De Krokusstraat in Leopoldsburg is een mooie, rustige, netjes

and arrived in Belgium at the age of 31. Krokusstraat in Leopoldsburg is a beautiful, quiet, neat

onderhouden buurt niet ver van het centrum. Eentje zoals er bij ons heel veel zijn. Tadek verliet

well-maintained neighborhood not far from the center. One like there are many of us. Tadek left

zijn land. Hij heeft het communisme meegemaakt en droomde ervan om naar Amerika te trekken.

his country. He experienced communism and dreamed of moving to America.

Uiteindelijk werd het België, maar daar is hij

In the end, it became Belgium, but there he is.

niet trouwig om. Hij bouwde hier een leven op, vond de liefde en voelde zich decennia later echt

not sad about it. He built a life here, found love, and felt truly alive decades later.

Belg. Bij een gezellige babbel, hoort een gezellige koffie. Of heb je liever een scheutje Poolse vodka,

Belg. With a nice chat, a nice coffee is in order. Or do you prefer a splash of Polish vodka?

lacht Tadek. Tadek is geboren in Polen, midden in de koude oorlog tussen het Oostblok en het Westen.

laughs Tadek. Tadek was born in Poland, in the middle of the Cold War between the Eastern Bloc and the West.

Hij woonde in een klein boerengat,

He lived in a small farming village,

in een klein huis met heel veel familieleden, met een strenge moeder en een hardwerkende vader.

in a small house with many family members, with a strict mother and a hard-working father.

dorpje. Nu zijn daar wat mooie huisjes, maar dat waren vroeger gewone huisjes. Mijn vrouw

village. Now there are some nice houses there, but they used to be ordinary houses. My wife

noemt dat Bokrijk. We gaan naar Bokrijk. Dus dat was altijd zo'n klein beetje, ja.

It's called Bokrijk. We're going to Bokrijk. So that was always a little bit, yes.

Het was een gezellig dorpje.

It was a cozy little village.

Jawel, jawel. Maar ja, dat was een winkeltje toen wij waren, verschillende keren. Ik denk

Yes, yes. But yes, that was a little store when we were there, several times. I think

nu nog altijd, ja, verschillende jaren ben ik daar niet geweest.

Now still, yes, I haven't been there for several years.

En had jij broers en zussen?

And did you have brothers and sisters?

Dan heb ik nog één broer en drie zussen.

Then I have one more brother and three sisters.

En je vader, wat deed hij eigenlijk als broer?

And your father, what did he actually do as a brother?

Vader was een aannemer, die was een graag werkende mens, zoals ik natuurlijk. Vroeg

Father was a contractor, he was a hardworking man, like I am of course. Early

gestorven, omdat ik denk dat door die omstandigheden, wat die mensen goed leven, goed eten, daar

died, because I think that due to those circumstances, those people live well, eat well, there

natuurlijk altijd niet genoeg eten was.

of course there was always not enough food.

En 54 jaar was die oud, en die stierf naar Hartenpark.

He was 54 years old, and he died in Hartenpark.

Ah ja. En je moeder?

Oh yes. And your mother?

Mijn moeder is gestorven in 2003.

My mother passed away in 2003.

Ah ja. En zij was huisvrouw, denk ik zo?

Oh yes. And she was a housewife, I suppose?

Wat liefst.

What do you prefer?

Was zij huisvrouw?

Was she a housewife?

Ja, mama was een huisvrouw, ja.

Yes, mom was a housewife, yes.

En hoe was de relatie zo tussen je vader en moeder?

And how was the relationship like between your father and mother?

Met de vader had ik een betere relatie dan met de moeder. Moeder was een strengere vrouw.

I had a better relationship with the father than with the mother. Mother was a stricter woman.

Papa was, ja, een aannemer, die was altijd dooruit. Die gaat werken bijvoorbeeld voor

Dad was, yeah, a contractor, he was always busy. He would work, for example, for

een hele week of zo. Maar ik had liever contacten met papa dan met mama. Omdat mama, als ik

a whole week or so. But I preferred to have contact with dad than with mom. Because mom, when I

heb daar iets verkeerd gedaan, dan natuurlijk waren kletsen.

I did something wrong there, then of course it was just nonsense.

En was jij de oudste of de jongste?

And were you the oldest or the youngest?

Nee, ik was de middelste.

No, I was the middle one.

De middelste.

The middle one.

Ja, wij waren met zes, drie meisjes en drie jongens.

Yes, we were six, three girls and three boys.

En jij was de middelste?

And you were the middle one?

Ja, ik was de middelste. Maar wat moet ik eerlijk zeggen? Mijn mama was twee keer getrouwd.

Yes, I was the middle one. But what should I honestly say? My mom was married twice.

Voor de oorlog was mama getrouwd en zij had drie kinderen. En de eerste man van mama was in de oorlog doodgeschoten.

Before the war, mom was married and she had three children. And mom's first husband was shot dead in the war.

In het dorp waar ze woonde, door de Duitse soldaten. En nadien trouwden ze met mijn papa en wij waren ook met drie.

In the village where she lived, by the German soldiers. And later they married my dad and we were also three.

Twee zussen en broer.

Two sisters and a brother.

En hadden jullie een mooi huis? Was dat zo'n huis in de straat? Of hoe moet ik me dat voorstellen?

And did you have a nice house? Was it like a house on the street? Or how should I imagine that?

Nee, de eerste jaren, dat was een huis wat mijn tante gekregen van Roessen. Omdat in 40 of 41 die waren weggevoerd naar Siberië.

No, in the first years, that was a house that my aunt received from Roessen. Because in '40 or '41 they were taken away to Siberia.

En daar waren die mensen verschillende jaren in de Siberië. En ze kwamen van die Siberië.

And those people were in Siberia for several years. And they came from that Siberia.

Terug naar huis. En van dankbaarheid of dat weet ik niet wat, hebben die Roessen daar nadien nog geholpen.

Back home. And out of gratitude or I don't know what, those Roessens helped there afterwards.

Voor die mensen die hadden geen huizen, huizen te bouwen, maken van goud, planken en geen luxe, geen centrale verwarming, geen wc natuurlijk.

For those people who had no houses, houses to build, made of gold, planks and no luxury, no central heating, no toilet of course.

Dan heb ik daar gewoond tot...

Then I lived there until...

Ik denk vier of vijf jaar gewoond was ik.

I think I lived there for four or five years.

En was de straat, was dat een asfaltstraat?

And was the street, was it an asphalt road?

Nee, nee, nee, dat was geen asfaltstraat. Dat was gewoon een dorpje. Als je soms ziet dan ergens reportage van Rusland of zelf Polen, dan is dat...

No, no, no, that wasn't an asphalt road. It was just a little village. When you sometimes see a report about Russia or even Poland, then that's...

Maar ik vind het toch wel fijn, aangenaam toen ik was zeven, acht jaar, vriendjes. Dat was fijn, dat was fijn, ja.

But I still find it nice, pleasant when I was seven, eight years old, playing with friends. That was nice, that was nice, yes.

En je ouders, je vader en je moeder, hadden die een goed huwelijk?

And your parents, your father and your mother, did they have a good marriage?

Jawel, jawel, jawel, jawel. Ja, dat wel. Dat wel, omdat die tijd natuurlijk, dat was, ja, die katholicisme was nog, nog beter aangenomen door die mensen.

Yes, yes, yes, yes. Yes, indeed. Indeed, because that time, of course, that was, yes, that Catholicism was still, still better accepted by those people.

Die mensen gaan elke zondag naar de kerk.

Those people go to church every Sunday.

Als je bent opgegroeid in een westers land zoals België...

If you grew up in a western country like Belgium...

...is het moeilijk om je in te beelden hoe het leven eraan toeging in een communistisch land.

...it is difficult to imagine what life was like in a communist country.

Het was de politiek die alles bepaalde, dus van vrijheid was geen spraak.

It was politics that determined everything, so there was no talk of freedom.

Voor de meesten was dit een donkere tijd.

For most, this was a dark time.

Mensen waren arm, leden honger en leefden in ellende.

People were poor, suffered from hunger, and lived in misery.

Dat was voor Tadek niet anders.

That was no different for Tadek.

Zo moest hij zijn droom om te gaan studeren snel opbergen.

So he had to quickly put away his dream of going to study.

Die tijd toen was ik nog jong.

That time, I was still young.

Dan niet alleen Polen, maar Roemenië.

Then not only Poland, but Romania.

Tjegië, Polen, Oost-Duitsland, die waren altijd onder de druk van Rusland.

Czech Republic, Poland, East Germany, they were always under the pressure of Russia.

Dus die druk was wel, voor de kinderen was dat niet zo merkbaar.

So that pressure was there, but it wasn't very noticeable for the children.

Omdat, ja, de kinderen, dat merken ze niet veel van wat betekent die druk.

Because, yes, the children, they don’t notice much about what that pressure means.

Maar voor volwassen mensen, die, dat wel.

But for adult people, that is the case.

Dat was wel, ja.

That was indeed, yes.

En hoe ver was de Russische grens van bij jullie?

And how far was the Russian border from you?

Van ons dorp was, ik denk, gewoon...

From our village was, I think, just...

160 tot 170 kilometer.

160 to 170 kilometers.

Ah ja.

Oh yes.

En Polen was toen echt communistisch natuurlijk.

And Poland was really communist at that time, of course.

Wat betekende dat eigenlijk voor het leven van elke dag?

What did that actually mean for everyday life?

Hadden jullie genoeg eten?

Did you have enough food?

Nee, nee, nee, nee, nee, nee, eten niet.

No, no, no, no, no, no, do not eat.

Maar natuurlijk, voor ons zelf, dat was nog niet zo moeilijk.

But of course, for ourselves, that wasn't so difficult.

Omdat mijn papa was een aannemer.

Because my dad was a contractor.

Die had van het begin twee mensen in dienst.

She had two people employed from the start.

Achteraf had hij meer mensen in dienst dan mijn broer was.

In hindsight, he had more people employed than my brother was.

Groter geworden, dat hij ook met mij gewerkt.

Bigger than he has also worked with me.

Maar voor, ik ken mensen, die hadden echt moeilijk met eten.

But I know people who really had a hard time with food.

Wij hadden nog, bij ons was nog, bij ons was nog redelijk, redelijk, redelijk goed.

We still had, we still had with us, we still had reasonably, reasonably, reasonably good.

Ja.

Yes.

En had jij een kamer voor jezelf?

And did you have a room to yourself?

Of sliep je samen met je zussen of je broers?

Or did you sleep together with your sisters or brothers?

Nee, die huis, wat ik hem dat juist vertelde,

No, that house, what I just told him,

de eerste huis, dat waren twee kamers, drie, dat waren twee woonkamers.

The first house, that had two rooms; three, that had two living rooms.

En dat was zo'n voorkamer, dat, van alles werd er verzameld, hè.

And that was such a front room, where everything was collected, right?

En in de eerste kamer, waar wij woonden, daar waren wij met acht.

And in the first room, where we lived, there were eight of us.

Zes kinderen, papa en mama.

Six children, dad and mom.

Aan de andere kant, daar waren we negen.

On the other hand, there we were nine.

Amai.

Wow.

Daar was nog tante, die was nog niet getrouwd.

There was also aunt, who was not yet married.

En die tante, die was in, in Siberië, die kwam met de kinderen.

And that aunt, she was in Siberia, she came with the children.

Dus, wij waren met...

So, we were with...

De grote bende in één huis.

The big gang in one house.

En, ja, ik vind dat wel prachtig, omdat, samen, samen, van alles, kebab maken,

And yes, I think that's wonderful, because together, together, making everything, making kebabs.

zelf, als dat, als dat koud was, of, of minder, minder brood of zoiets, maar toch, toch was fijn.

myself, if that, if that was cold, or, or less, less bread or something, but still, still was nice.

Ja.

Yes.

En als je naar school ging, hoe ging dat?

And when you went to school, how was that?

Naar school, de voet.

To school, the foot.

Dat speelt geen rol of dat regent of niet, en daar is altijd, van ons huis was een anderhalf kilometer.

It doesn't matter if it's raining or not, and from our house it was always one and a half kilometers.

Wat voor kind was...

What kind of child was...

Was jij, was jij een brave jongen, of?

Were you, were you a good boy, or?

Brave jongen moet ik zijn.

I must be a brave boy.

Papa was altijd weg.

Dad was always away.

Mama met zes kinderen, dat was bij ons drieënhalf hectare grond, achteraf, ook dus hebben meer bijgekocht.

Mom had six children, and we had three and a half hectares of land, afterwards, we also bought more.

Dus ik moest helpen, op de boerderij natuurlijk.

So I had to help, on the farm of course.

Omdat, ja, de kinderen moeten, moeten ook iets doen, hè.

Because, yes, the children need to, they also have to do something, right?

De kindertijd was een beetje moeilijk voor, voor de kinderen tegenover, wat...

Childhood was a bit difficult for the children compared to what...

Wat ze nu hebben, hè.

What they have now, huh.

Heb je mogen studeren?

Have you been able to study?

Ik mocht niet studeren, omdat, dat werken wat papa deed, dat was enorm goed, eh, grond gekocht, dan, nadien nog van de lastmachine gekocht, wat die nodig waren in de, in de boerderij, zo dus, ik had wel moest, ik wilde studeren, maar mama en papa zei, luister hier, dat gaat heel goed, dus, dan moet ik gaan met papa, met ze, zo dus, ik, ik heb feitelijk niet veel kunnen studeren.

I was not allowed to study because the work that dad did was very good, uh, he bought land, and then later bought machines that were needed on the farm, so I had to go with dad, with them, so I actually couldn't study much.

Vluchtelingen zijn van alle tijden.

Refugees have existed throughout all time.

Het is nu misschien een actueel thema, maar ook toen trokken mensen weg op zoek naar een beter leven.

It may be a current theme now, but even then people left in search of a better life.

Als je miseren kent, zijn er weinig andere opties.

If you know misery, there are few other options.

Zo wilde Tadek naar Amerika, andere Polen achterna.

This is how Tadek wanted to go to America, following other Poles.

Zijn vader vond die droom maar niets, en dwong hem om te blijven.

His father didn't think much of that dream and forced him to stay.

Pas op zijn 31ste trok hij weg, en kwam hij aan in ons land.

Only at the age of 31 did he leave and arrive in our country.

Wat had hij mee? Zijn gezin en vier valiezen.

What did he bring with him? His family and four suitcases.

Er was voor Tadek niet veel nodig om zich te integreren.

It didn't take much for Tadek to integrate.

Twee punten bier, enkele Vlaamse scheldwoorden, en hij voelde zich meteen thuis.

Two pints of beer, a few Flemish swear words, and he immediately felt at home.

Die bepaalde dag, dat was voor mij ietsje, ietsje vroeger.

That particular day was a little, little earlier for me.

Ik was altijd nieuwsgierig van, van, van iets anders.

I was always curious about, about, about something else.

Ik was, ik denk, negen jaar.

I was, I think, nine years old.

En die tijd van Polen emigreren mensen massaal naar Amerika.

And at that time, people from Poland are emigrating en masse to America.

Naar Amerika, naar Canada.

To America, to Canada.

Waarom wilden zoveel mensen weg uit Polen op dat moment?

Why did so many people want to leave Poland at that time?

Door de ellende.

Through the misery.

Die ellende was honger, kou.

That misery was hunger, cold.

Vooral honger, vooral honger.

Especially hunger, especially hunger.

Dorpen, dorpen, dat is, dat zijn geen fabrieken.

Villages, villages, that is, those are not factories.

Dat is, dat is geen, dat is werk, maar alleen op de boerderijen.

That is, that is not, that is work, but only on the farms.

En wat die produceren, misschien wat iets verkopen af en toe.

And what they produce, maybe sell something occasionally.

Want boter of eieren, wat.

Want butter or eggs, what.

Wat stukjes vlees of zoiets.

What pieces of meat or something like that.

Maar van de rest, dat was door die situatie, economische situatie, mensen massaal, geëmigreerd.

But as for the rest, that was because of that situation, economic situation, people had emigrated en masse.

Dus bij jou is dat stilkens gegroeid, dat verlangen om naar het buitenland te gaan.

So for you, that desire to go abroad has quietly grown.

Ja, en wat ik wil nog vertellen verder.

Yes, and what I want to tell further.

En toen we gaan naar huis, en ik zeg tegen papa.

And when we go home, I say to dad.

Pa, we kunnen ook naar Amerika emigreren.

Dad, we can also emigrate to America.

Ja, maar papa zegt, luister hier, kind.

Yes, but dad says, listen here, child.

Hier wordt Amerika.

This is where America is.

Ik heb werk.

I have work.

Jij gaat binnen een paar jaar met mij met zich.

You will be with me in a few years.

En broer.

And brother.

En we hebben nog twee mensen in dienst.

And we still have two people employed.

Dus hier wordt Amerika.

So here becomes America.

En die pakt mij aan de kop.

And that hits me on the head.

Ik was er niet goed van, omdat ik dacht.

I was not well because I thought.

En papa zegt tegen mij, zeg maar luister.

And dad says to me, just say listen.

Maar ten eerste, moet je daar Amerikaans kunnen praten, Engels praten?

But first, do you have to be able to speak American, speak English there?

Ik zeg ja, als die gaat weg.

I say yes, if he is leaving.

En die kennen geen Engels.

And they do not know English.

Die leren toch wel Engels daar.

They do learn English there.

Dus we kunnen ook.

So we can too.

Ja, maar kom, dat is goed.

Yes, but come on, that's fine.

Hier wordt ook Amerika.

Here too will be America.

En dat was dat af.

And that was that finished.

Heb jij eraan gedacht om naar Amerika te gaan?

Have you thought about going to America?

Natuurlijk wel.

Of course.

En dan verschillende, dat was, dat was mijn, dat was mijn droom.

And then different, that was, that was my, that was my dream.

Dat was mijn droom.

That was my dream.

En ik was bijvoorbeeld getrouwd.

And I was married, for example.

Dan, dat heb ik dikwijls ergens met verplaatsing, met de trein gehoord.

Then, I have often heard that somewhere while traveling, by train.

Andere mensen talen spreken.

Speaking other people's languages.

Dan ik dacht, godverdekken.

Then I thought, goddammit.

Ik heb nooit niet kunnen leren bij ons daar op school.

I have never been able to learn there at our school.

Omdat, ja, ik heb tot 15 jaar naar school gegaan.

Because, yes, I attended school for 15 years.

Dus dat was alleen Russisch achteraf.

So that was only Russian in retrospect.

Mijn keuze voor België, dat was niet echt alleen voor België.

My choice for Belgium was not really solely for Belgium.

Maar mijn keuze was weg van Polen.

But my choice was away from Poland.

Om beter te leven, vinden ergens hier in België.

To live better, to find somewhere here in Belgium.

En welke was uw eerste indruk van België?

And what was your first impression of Belgium?

Toen ik kwam naar Leuk met de vrouw en twee kinderen, met mijn valiesjes.

When I came to Leuk with my wife and two children, with my little suitcases.

Ik had vier valiesjes bij.

I had four small suitcases with me.

En daar kwam Liliane de Verme.

And there came Liliane de Verme.

Dat is een vrouw van Beningen.

That is a woman from Beningen.

Die heeft mij veel geholpen om in België.

That has helped me a lot in Belgium.

Om in België te blijven.

To stay in Belgium.

Dan was er nog Stefan Holjak.

Then there was still Stefan Holjak.

Dat was de buurman die de ruzie maakte.

That was the neighbor who started the argument.

Wat heb ik de eerste vernoemd?

What did I name the first?

Met René van Wontergem.

With René van Wontergem.

Die kwam erbij.

That one joined in.

En nog iemand, dat was een vrouw.

And there was another person, that was a woman.

Die had een café in Bergen-Mijn.

He had a café in Bergen-Mijn.

De Café de Leeuw.

The Lion's Café.

En zij had een kamionetje.

And she had a small truck.

En met die kamionetje kwamen we ons ophalen van het station in Leuk.

And with that little truck, we were picked up from the station in Leuk.

En ja, we stappen uit de trein.

And yes, we are getting off the train.

En die mensen zien ons en ze zwaaien naar ons.

And those people see us and they wave at us.

En die zegt, toen ik kwam erbij.

And he says, when I joined in.

Stefan Holjak, omdat die spreekt een beetje Pools, een beetje Russisch.

Stefan Holjak, because he speaks a bit of Polish, a bit of Russian.

Die zegt hebben jullie dorst?

Who says, do you all have thirst?

Ik zeg ja natuurlijk, we hebben dorst.

I say yes, of course, we are thirsty.

Ja, Stefan zegt tegen Liliane de Verme.

Yes, Stefan is talking to Liliane de Verme.

Liliane, dan gaan we in het drinken omdat die mensen hebben dorst.

Liliane, then we're going to have some drinks because those people are thirsty.

Oké, dat is goed.

Okay, that's good.

Dan gaan we naar het station.

Then we go to the station.

Wij mogen de plaats nemen.

We may take our seats.

En Stefan zegt tegen Liliane.

And Stefan says to Liliane.

Zegt Liliane, jij spreekt perfect Frans.

Liliane says, you speak perfect French.

Omdat Liliane die spreekt goed Frans en Engels.

Because Liliane speaks good French and English.

Ze dus Liliane gebracht de garçon.

So they brought Liliane the boy.

En de garçon kwam naar ons.

And the waiter came to us.

En Stefan zegt, wat moet jij hebben?

And Stefan says, what do you need?

Ik zeg ja, iets wat nat is.

I say yes, something that is wet.

Ja, die beginnen te lachen.

Yes, they start to laugh.

Natuurlijk Stefan zegt, Liliane weet je wat, die mensen hebben dorst.

Of course, Stefan says, Liliane do you know what, those people are thirsty.

Dan moet je Scotch bestellen voor die man.

Then you need to order Scotch for that man.

Kola, mijn vrouw eet koffie.

Kola, my wife eats coffee.

En oke, die garçon heeft dat gebracht.

And okay, that waiter brought that.

En wij mogen dat drinken.

And we may drink that.

Ik pak die Scotch.

I'll take that Scotch.

En zo maar binnen.

And just like that, in.

Die was doeg in één poos.

That was a bit much all at once.

En Stefan zegt, tegen Liliane de dyeerc estimate app,

And Stefan says, to Liliane the dyeerc estimate app,

ik weet wat, die mens heeft wel dorst,

I know what, that person is really thirsty.

ik weet wat, die mens heeft wel dorst.

I know what, that person is thirsty.

Dan moeten wij nog wel een Scotch betellen.

Then we still need to order a Scotch.

dan moeten wij nog wel een Scotch betellen.

Then we still need to order a Scotch.

Ja, daar heb ik de twee Scotche gedronken en mijn intro erin gekregen,

Yes, I drank the two Scotches there and got my intro in.

gedronken en mijn integratie

drunk and my integration

was, ik was geïntegreerd

was, I was integrated

met 2.4

with 2.4

dat was de mooiste

that was the most beautiful

moment en ik vertel dat

moment and I'll tell that

misschien duizendste keer

maybe thousandth time

voor mensen als ik spreek over

for people like me speak about

over mijn situatie in België

about my situation in Belgium

en

and

wat je net ook vertelde, je had 4 valiezen mee

What you just mentioned, you had 4 suitcases with you.

ja, ik had 4 valiezen van alles mee

Yes, I had 4 suitcases with everything with me.

wat zat daar allemaal in dan?

What was all in there then?

een klein beetje vodka, een klein beetje polsewors

a little bit of vodka, a little bit of Polish sausage

een klein beetje gesp, een klein beetje

a little bit of tension, a little bit

klieren, een klein beetje cadeautjes

glands, a little bit of gifts

en omdat, ja

and because, yes

dat was de bedoeling

that was the intention

als wij blijven, dan hebben

if we stay, then we have

wij iets voor iemand te

we something for someone to

schenken en

to give and

omdat dat weet je niet, als je gaat

because you don't know that, when you go

ja, met de bedoeling

yes, with the intention

vluchten of blijven daar

fleeing or staying there

dan neem je van alles mee

then you take everything with you

en was de keuze vlucht gemaakt?

And was the choice escape made?

nee

no

nee, daar had ik nog een beetje schrik van

No, I was still a bit scared of that.

omdat, dat was nog

because, that was still

Berlijnse muur toen, ze dus

Berlin Wall back then, so they

iemand in Polen

someone in Poland

heeft me geholpen aan een

has helped me with a

pas te raken, omdat zo gaat dat niet

Just don't touch it, because that's not how it works.

vroeger, die tijd, dat mag niet

in the past, that time, that is not allowed

mensen, bijvoorbeeld

people, for example

met de ganze gezin, ergens naartoe reizen

traveling somewhere with the whole family

omdat die willen daar, naar België

because they want to go there, to Belgium

of Holland of

of Holland of

Engeland, dus ik heb

England, so I have

betaald 650 dollar

paid 650 dollars

voor iemand die

for someone who

geeft me bezorg, die mogelijkheden

gives me concern, those possibilities

dat ik krijg, dat we krijgen

that I get, that we get

de pas, toen ik kwam naar

the step, when I came to

België, na een paar maanden

Belgium, after a few months

mogen wij blijven in België

may we stay in Belgium

en die beslissing is gevallen

and that decision has been made

na, ik denk, drie weken

after, I think, three weeks

omdat ik heb gezien dat mensen hier

because I have seen that people here

leven

life

absoluut anders als

absolutely different from

daar bij ons

there with us

en waarom wilde je dan eventueel toch nog naar Amerika?

And why did you still want to go to America, possibly?

omdat

because

na de eerste keer wat hebben wij

after the first time what do we have

de aanvraag ingediend

the application submitted

dan hebben wij antwoorden gekregen

then we received answers

dat wij mogen niet blijven

that we may not stay

om te willen dat mijn

to want my

ex-vrouw gaat een familie in Frankrijk

ex-wife is going to a family in France

dus we hebben een brief gekregen

So we received a letter.

dat wij mogen of naar Frankrijk

that we may go to France

emigreren of naar Amerika

emigrate to America

ik had familie in Amerika

I had family in America.

dus ik dacht, ja, dan gaan wij naar Amerika

so I thought, yeah, then we will go to America

ik heb contact gehad

I have been in contact.

daar, dus die hebben mij beloofd

there, so they promised me

onmiddellijk werk, huis

immediate work, home

en van alles, maar mijn vrouw zegt

and everything, but my wife says

nee, ik ga niet en wij hebben

no, I'm not going and we have

beslissen genomen opnieuw

decisions made again

aanvraag in te dienen

to submit an application

welk was het eerste Nederlandse woordje dat je geleerd hebt?

What was the first Dutch word you learned?

ooit

ever

die ik denk vloeken

that I think curse

ja, en weet je nog welk dat het was?

Yes, and do you remember which one it was?

godverdoeme

goddammit

was dat het eerste?

Was that the first?

ja, omdat ik had een prachtig, prachtig buurman

Yes, because I had a beautiful, beautiful neighbor.

René van Wontergeem

René van Wontergeem

en dat was naast hem ook

and that was next to him as well

Stefan Goliak

Stefan Goliak

die had altijd dikwijls woorden

he often had words

over van alles

about everything

en dan als die bijvoorbeeld was in Spanning

and then if that was for example in Tension

dan René zegt godverdoeme

then René says goddammit

zegt hij, ja, van die toestanden

he says, yes, about those situations

in Lemberg vind je veel

in Lemberg you will find a lot

verschillende nationaliteiten

different nationalities

dat komt natuurlijk door de gastarbeiders

that is of course due to the guest workers

die uit alle hoeken van de wereld

that from all corners of the world

kwamen werken in de mijnen

came to work in the mines

zo ook dat ik

so that I

wat hij deed, was een vuile job

What he did was a dirty job.

maar gaf hem wel een vaste inkomen

but did give him a steady income

centen die hij wilde gebruiken

cents that he wanted to use

om verder te reizen naar Amerika

to continue traveling to America

toch is hij heel gelukkig

yet he is very happy

dat hij die trip nooit maakte

that he never made that trip

en hier bleef

and here stayed

muziek

music

dat was een moment bijvoorbeeld

that was a moment for example

toen was ik alleen

then I was alone

en ik had soms moeilijk

and sometimes I had difficulty

een klein beetje zo

a little bit like this

met mijzelf moeilijk

difficult with myself

omdat ja, ik had nog haar niet

because yes, I didn't have her yet

ik was alleen

I was alone.

mijn vrouw en kinderen waren

my wife and children were

in Koersel

in Koersel

ik was in Beringen

I was in Beringen.

en ik dacht, godverdekken waar moet ik hier blijven zitten

and I thought, goddammit where am I supposed to sit here

waar moet ik hier zoeken

where should I look here

ik ga toch naar Amerika

I am still going to America.

en op werk heb ik gezegd tegen mijn directeur

and at work, I told my director

ik was kranmachinist

I was a crane operator.

en ik spreek die mens aan en die zegt

and I address that person and they say

Tadek, luister hier

Tadek, listen here.

jij zit hier super goed

You are sitting here really well.

voorlopig, ja, problemen

for now, yes, problems

dat is het

that is it

bij alle mensen zijn problemen

Everyone has problems.

maar als jij gaat naar Amerika

but if you go to America

omdat ik hem gezegd heb tegen hem dat ik

because I told him that I

ik was aan het regelen

I was arranging.

bellen naar Amerika, naar mijn familie

calling America, to my family

en die hebben mij beloofd

and they promised me

als ik daar kom dan heb ik direct werk

When I get there, I will have work right away.

en een locatie om te wonen

and a location to live

geen enkel probleem

no problem at all

maar toen die directeur zich tegen mij Tadek

but then that director turned against me Tadek

zegt, zoveel jaren

says, so many years

mee heb je gehad

you've had it with me

zoveel jaren heb je nu

how many years do you have now

25 jaar dienst moet je hebben

You need to have 25 years of service.

of 55 jaar moet je

At 55 years old, you must

volledig oud zijn, mocht je op pensioen gaan

to be completely old, in case you retire

of op vervroegd pensioen gaan

or to take early retirement

als je naar Amerika gaat

if you go to America

je hebt toch nog nooit niets gezien

you have never seen anything yet

dan weet je niet hoe de situatie is

then you don't know what the situation is

dat je daar werk vindt

that you find work there

dat je eventueel mag wonen ergens

that you may possibly live somewhere

maar nu heb je huis

but now you have a house

nu heb je alles

now you have everything

en dan heb ik verteld tegen

and then I told against

na een paar dagen

after a few days

was ik bij

was I with

bij

by

René van Wontergem en ik heb dat ook verteld

René van Wontergem and I have also told that.

tegen, meneer van Wontergem

against, Mr. van Wontergem

is nu gestorven, verschillende jaren

has now died, several years

dus, maar toen

so, but then

en die zegt tegen mij Tadek

and he says to me Tadek

dat ben jij grootste onnozelaar als je moet

that makes you the biggest fool if you have to

nu hier

now here

alles in de steek laten en naar Amerika gaan

leave everything behind and go to America

op de kist van

on the chest of

sinaasappel

orange

maar blijf hier zitten omdat

but stay here because

jij bent een fijne man

you are a nice man

en door die

and through that

door die mensen

through those people

door die aanmoedigen

by encouraging that

van de directeur

from the director

en van René van Wontergem

and from René van Wontergem

heb ik mijn mening veranderd

have I changed my mind

en gebleven

and stayed

en gelukkig dat ik hem dan gebleven heb

and fortunately, I have kept him then

ik kwam

I came

de eerste dag

the first day

aangenomen

adopted

en de eerste dag

and the first day

we waren met zeven jongens

we were with seven boys

dat waren twee Turkse jongens

those were two Turkish boys

twee Italianen

two Italians

ik, Paul en

I, Paul and

drie Belgen, jonge mensen

three Belgians, young people

ik was de oudste

I was the oldest.

en we gaan naar de mijn, naar beneden

and we are going to the mine, downwards

en dan ja, de uitleg toen ik nog

and then yes, the explanation when I was still

snap niks gedaan, maar ja kom

I didn't do anything, but oh well, come on.

ik probeer alles te

I try to do everything.

te snappen, ik probeer alles te zien

to understand, I try to see everything

en zo

and so

en mogen wij gaan

and may we go

werken, dag later mogen wij gaan

work, we may go the next day

werken, kleren gekregen

working, received clothes

materiaal enzo

material and so on

en na paar weken

and after a few weeks

ik dacht, godverdekken ik verveel

I thought, damn it, I'm bored.

mij met die mensen hier omdat

me with those people here because

wij mogen niks, productie doen

We are not allowed to do anything, produce.

maar gewoon

but just

van alles, iets wat

of everything, something that

opruimen

cleaning up

iets wat verplaatsen ofzo

something like moving something or so

ik dacht waar moet ik toch hier

I wondered where I should be here.

ik was daar niet goed van

I was not okay with that.

en ik was permanent bezig

and I was constantly busy

en plots in het dag

and suddenly in the day

kwam een grote chef Pouillon

a great chef Pouillon came

naar ons, Willy Hansen

to us, Willy Hansen

Willy als je daar ooit kijkt

Willy if you ever look there

dan denk bij u

then think with you

ben ik een fijne man geworden

Am I a nice man now?

en Willy Hansen zegt

and Willy Hansen says

godverdomme toch, hé mannen kom eens hier

Goddammit, hey guys come here.

waar is de man, daar twee mensen

where is the man, there two people

ik was met die Turkse collega daar iets doen

I was doing something there with that Turkish colleague.

en die andere die waren altijd ook

and the others were always too

zo spelen he, dat was

so he plays, that was

dat werk beperkt voor ons, wij mogen daar

that work limits us, we are allowed there

niet van alles doen, maar toch wel

not doing everything, but still doing something

dus die mensen hadden veel tijd

so those people had a lot of time

die spelen ookzo, die lachen

they also play, they laugh

in Polen heb ik altijd

In Poland, I have always

in Beuteland gewerkt, heb ik gewerkt

worked in Beuteland, I have worked

in Hongarije, in

in Hungary, in

Tsjechoslowakije, Rusland

Czechoslovakia, Russia

heb ik gewerkt, op ambassade

I have worked at the embassy.

heb ik gewerkt ook, in Moskou

I also worked in Moscow.

wat de ergste

what the worst

voor mij was, dat laatste jaar

for me was, that last year

dat was 80 toen ik was bezig in

that was 80 when I was busy in

Tsjechoslowakije, dat was een

Czechoslovakia, that was a

centrale, elektrische centrale

central, power plant

moeten wij daar boven, wij waren bezig

Do we have to go up there, we were busy.

aan een grote

to a large

inox tanken

stainless steel tanks

isoleren van binnen

insulating from the inside

en ik had daar

and I had there

52 dollar

52 dollars

per maand

per month

waar waren

where were

Duitsers of Engelsmannen

Germans or Englishmen

en Fransen waren daar ook

and the French were there too

met ik denk

with I think

8 of 9 mensen

8 out of 9 people

die Duitsers hadden 3000 mark

those Germans had 3000 marks

plus nog eten

and some food

plus nog hotel gratis

plus a free hotel

ik had ook eten en ook hotel

I also had food and also a hotel.

maar ik had 52

but I had 52

dollar, en daarmee

dollar, and thereby

ik was zo dan niet met

I was not so much with.

dat heeft mij enorm

that has affected me enormously

indruk gemaakt van

impressed by

emigratie naar

emigration to

beter leven en gewaardeerd

better life and appreciated

worden omdat

becoming because

ja die mensen hadden bijvoorbeeld

yes, those people had for example

aparte eetzalen

separate dining rooms

en wij waren met 3000 mensen

and we were with 3000 people

Poolse mensen, Poolse

Polish people, Polish

mannen, van alles aan de tafel

men, everything at the table

sluierdig

veiled

voor die mensen was dat proper en alles

for those people, that was clean and everything

en ik dacht ja wat is dat verschil

and I thought yes, what is the difference

wij zijn echte Polen

we are real Poles

wij werken voor Polen

we work for Poland

en wij zijn behandeld als een

and we have been treated like a

varkens

pigs

en duizend vreemde mensen

and a thousand strange people

die werken voor ons

those who work for us

en die zijn behandeld als een mensen

and those who have been treated like humans

voor mij was dat enorm

That was enormous for me.

de eerste mijn

the first mine

kazem wat heb ik gekregen

Kazem, what did I get?

dat was 23

that was 23

1260

1260

of zoiets frank

or something like that, Frank

heb ik gekregen

I have received.

ik heb dat omgerekend

I have converted that.

naar het Poolse geld

to the Polish currency

en aan de tafel

and at the table

met mijn ex vrouw

with my ex-wife

ik zeg zeg maar weet je wat

I say, well you know what.

als ik kan blijven nog hier werken

if I can still work here

jaar of 2, 3 dan ga ik naar Polen

In a year or two, I'm going to Poland.

met de hoop geld en daar bouwen wij een huis

with the hope of money and there we will build a house

maar ik ben er nooit van gekomen

but I never got around to it

omdat later heb ik dat

because later I have that

gemerkt dat hier is

noticed that this is here

ook niet zo moeilijk

not so difficult either

huis te bouwen

to build a house

voor mij was dat makkelijk omdat

for me it was easy because

ik was een klein beetje

I was a little bit.

handig mens dan heb ik zelf gebouwd

handy person, then I built it myself

grond gekocht en

land purchased and

dus voor mij is dat

so for me that is

de België is

the Belgium is

ja ik kan niet beter zeggen

Yes, I can't say it better.

als goed prima

if good fine

en ondertussen ben je

and in the meantime you are

71 jaar geworden

Turned 71 years old.

hoe zie jij je toekomst

How do you see your future?

dat de kinderen dat de kleinkinderen

that the children that the grandchildren

dat wij terug komen samen

that we come back together

dus je hebt die lang niet meer gezien

So you haven't seen him/her for a long time.

die wel

that one

maar die van mijn zoon niet

but that of my son does not

en ga je nog regelmatig terug naar Polen

And do you still go back to Poland regularly?

vroeger wel

used to

maar van 2000

but from 2000

2013 was ik laatste keer

2013 was the last time for me.

voor mijn pensioen omdat ik heb gewerkt daar

for my retirement because I have worked there

en ik heb gekregen daar ook

and I have also received there

van mijn 13 jaar dienst in Polen heb ik

from my 13 years of service in Poland, I have

gekregen 180 euro

received 180 euros

en hier heb ik gewerkt in België

and here I have worked in Belgium

omdat dat was zo

because that was so

de regeling

the arrangement

met de sluiting wie heeft

with the closing who has

25 jaar dienst gemengd

25 years of mixed service

met de mijn

with the mine

die mocht op bevroegpensioen

he was allowed to retire early

de plaats waar je geboren bent en opgroeit

the place where you were born and grew up

is voor de meeste mensen hun thuis

is for most people their home

vele hopen dan ook

many hope so too

dat ze ooit terug kunnen

that they can return one day

naar hun moederland

to their motherland

Tadek heeft dit gevoel niet

Tadek does not have this feeling.

hij mist wel typisch Poolse dingen

He misses typical Polish things.

maar hij voelt zich op een top Belg

but he feels like a top Belgian

we willen graag weten

we would like to know

wat hij nu het leukste aan ons land vind

what he likes the most about our country now

alles

everything

ik ben Belg geworden

I have become Belgian.

en ik voel me beter

and I feel better

hier

here

ik kan me niet voorstellen

I can't imagine.

nu gaat naar Polen met mijn pensioen

now goes to Poland with my pension

en vrouw trouwens ze wil niet

and woman by the way she doesn't want to

maar niet

but not

dat wil ik niet

I don't want that.

ik kan me wel voorstellen dat er bepaalde

I can imagine that there are certain

Poolse dingen zijn die je toch mist

Polish things are what you miss anyway.

jawel

indeed

natuurlijk

of course

omdat ik ben geboren in Polen

because I was born in Poland

tot 31 jaar heb ik daar gewoond

I lived there until I was 31 years old.

daar zit wel een klein beetje mij nog

There's still a bit of me in there.

altijd die lust naar die Polen

always that desire for those poles

maar ik heb hier vrouw

But I have a woman here.

twee kleinkinderen

two grandchildren

super goed

super good

en als je nu iets mist

and if you are missing something now

iets typisch Pools mist

something typically Polish is missing

wat is dat dan

What is that then?

samen zijn

to be together

samen zijn bijvoorbeeld kerstdagen

Together are, for example, Christmas days.

paasfeest

Easter celebration

dat mis ik wel

I do miss that.

ik heb die land verlaten van ellende

I left that country out of misery.

van miserie

of misery

ik kwam naar hier met 63 of 52 dollar

I came here with 63 or 52 dollars.

ja

yes

met 52 dollar heb ik mijn carrière begonnen

I started my career with 52 dollars.

waarom moet ik

why must I

de laatste mijne dagen

the last of my days

of gaat naar daar

or goes there

en daar begraven worden

and be buried there

Tadek twijfelt

Tadek doubts.

er geen seconde aan

not a second about it

België is zijn beste land

Belgium is its best country.

maar zijn nu alle verwachtingen

but now all expectations are

ingelost ging zijn leven erop vooruit

His life improved after being redeemed.

voor mij is het beter geworden

It has gotten better for me.

en voor mij is het super goed

and for me, it is super good

ik ben een gelukkig mens

I am a happy person.

Tadek is een man met een hart en een ziel

Tadek is a man with a heart and a soul.

we hebben het net gehoord en gevoeld

we just heard and felt it

vele Polen vonden

many Poles found

in zijn spoor hun weg naar Vlaanderen

in his wake their way to Flanders

want zijn verhaal inspireerde

because his story inspired

maar het was niet altijd gemakkelijk

but it was not always easy

wat zijn integratie vlotter maakte

what made integration smoother

is dat hij lid werd

is that he became a member

van het lokale zangkoor

from the local choir

zingen deed zijn hart voor ons land

Singing made his heart for our country.

openbloeien

to unfold

of hij dan een liedje voor ons mag zingen

if he can sing a song for us

ja graag

yes please

alleluia

alleluia

mi

mi

vos

fox

trwa

trwa

jak blaast

jak blows

slojnca

slojnca

nad nami

after us

vtjons trwa

vtjons trwa

alleluia

hallelujah

niek bijon

Niek Bijon

dzis dzwony

today bells

niek wielbij

niek wheel by

cawii

cawii

sviat

sviat

alleluia

alleluia

nuci

nuci

sviat

sviat

alleluia

alleluia

miwosci to znaag

"miwosci to znaag" translates to "love is gnawing" in English.

alleluia

Hallelujah

niek miwos

niek miwos

nad nami

after us

zwotymi

zwotymi - "with yellow"

strunami gra

strumming song

alleluia

hallelujah

bedankt om te luisteren

thank you for listening

ken je Vival?

Do you know Vival?

het is een nationale socioculturele

it is a national sociocultural

vereniging voor senioren

association for seniors

met tal van vrijwilligers en leden

with numerous volunteers and members

VIV is een organisatie die de belangen van ouderen

VIV is an organization that advocates for the interests of the elderly.

behartigt en ze verenigt

advocates and unites

door vorming, cultuur

through formation, culture

en ontmoeting

and meeting

willen jullie meer verhalen zoals dit horen?

Do you want to hear more stories like this?

pik dan andere afleveringen van

pick than other episodes of

levenswijs mee

life-wise with

je vindt ze op onze website

you can find them on our website

levenswijs.be

lifewise.be

of op je favoriete podcast app

or on your favorite podcast app

vergeet ook niet om ons te volgen

don't forget to follow us as well

de afleveringen met je vrienden

the episodes with your friends

VIV

VIV