Od zniszczenia do odnowy: Brzeżany świadkiem przemian polskiego dziedzictwa na Ukrainie

Na ukraińskim szlaku. Opowieści o Lwowie i nie tylko.

On the Ukrainian trail. Stories about Lviv and beyond.

Spotykamy się w czasie pełnoskalowej wojny.

We are meeting during a full-scale war.

Rosja zaatakowała Ukrainę 24 lutego 2022 roku

Russia attacked Ukraine on February 24, 2022.

i prawie codziennie słyszymy informacje o ostrzałach.

And we almost daily hear reports about shelling.

Rozmawiam z Dmytrem Antoniukiem, kolegą redakcyjnym.

I am talking to Dmytro Antoniuk, a colleague from the editorial team.

Razem pracujemy w Radiu Wnet.

We work together at Radio Wnet.

Razem jesteśmy związani ze Wschodem,

Together we are connected to the East,

z redakcją wschodnią, z tematyką ukraińską.

with the Eastern editorial office, focusing on Ukrainian topics.

A Dmytro Antoniuk jest krajoznawcą, osobą,

Dmytro Antoniuk is a travel enthusiast, a person,

która napisała szereg przewodników po Ukrainie,

who wrote a number of guides to Ukraine,

w dużym stopniu koncentrujących się na polskich zabytkach

largely focusing on Polish monuments

albo zabytkach, które mają związek z polską kulturą

or monuments that are related to Polish culture

czy z polskimi rodami.

with Polish families.

Dmytrze, powiedz w czasie twojej pracy,

Dmytro, tell me during your work,

ile zabytków zwiedziłeś, w ilu miejscach byłeś?

How many monuments have you visited, in how many places have you been?

Ja rozumiem, że to jest pytanie trudne

I understand that this is a difficult question.

i być może nawet nie będziesz znał odpowiedzi.

and you might not even know the answer.

Tak, ciężko odpowiedzieć na to pytanie.

Yes, it's difficult to answer that question.

Teraz przedstawiam, tak jestem w Polsce

Now I present, yes I am in Poland.

z prezentacjami swojej książki

with presentations of his/her book

o zamkach i rezydencjach związanych

about castles and related residences

z polskimi rodami na Ukrainie.

with Polish families in Ukraine.

I w tej akurat książce chodzi,

And in this particular book, it is about,

opisane są 512 zabytków.

512 monuments are described.

A jeszcze mam poprzednią książkę

I still have the previous book.

o rzymskokatolickich klasztorach,

about Roman Catholic monasteries,

tam też setki.

there are hundreds there too.

Więc ciężko mi odpowiedzieć na to pytanie,

So it's hard for me to answer that question,

ale zwiedzałem dużo.

but I explored a lot.

Czy w czasie twojej pracy,

During your work,

krajoznawcy, autora, przewodników,

tourists, author, guides,

jesteś w stanie powiedzieć,

are you able to say,

ile czasu, ile kilometrów spędziłeś w drodze?

How much time, how many kilometers have you spent on the road?

Dziesiątki tysięcy, więc czasu też nie mogę wyliczyć.

Tens of thousands, so I can't calculate the time either.

Czy z tych zabytków, którymi się zajmowałeś,

Of the monuments you have worked with,

a rozmawiamy kilka dni po tym,

and we're talking a few days after that,

jak została ostrzelana bestialsko Odessa,

how Odessa was brutally shelled,

wiemy, że ważne zabytki w Odessie zostały zniszczone,

we know that important monuments in Odessa have been destroyed,

czy w czasie tej fazy aktywnej rosyjskiej agresji,

"During this phase of active Russian aggression,"

na Ukrainę, jakieś zabytki zostały jak do tej pory zniszczone?

In Ukraine, have any monuments been destroyed so far?

Tak, niestety zabytki na Ukrainie

Yes, unfortunately the monuments in Ukraine.

są od czasu tej pełnoskałowej inwazji rosyjskiej,

since the time of this full-scale Russian invasion,

są uszkodzone albo zniszczone.

they are damaged or destroyed.

Teraz na stronie Ministerstwa Kultury i Polityki Informacyjnej Ukrainy

Now on the website of the Ministry of Culture and Information Policy of Ukraine.

jest już taki martyrolog, który zawiera

There is already such a martyrology that contains

chyba już nawet ponad 500 tych zabytków.

There are probably even more than 500 of these monuments now.

Także te nasze skarby wspólne, one też cierpią

Also, our shared treasures are suffering too.

jak i ludzie od tej wojny.

as well as people from this war.

I dlatego spotkaliśmy się w studiu Radia Wnet,

And that's why we met at the Radio Wnet studio,

żeby dla państwa zapisać ten podcast,

to record this podcast for you,

podcast ma przybliżyć zabytki związane z polską historią,

the podcast aims to introduce monuments related to Polish history,

z polską kulturą.

with Polish culture.

Dmytro, jaką listę, checklistę ja mam nacisnąć aggiète, jak vais leser de rauce au proprio au financiaux bien visit.

Dmytro, what list, checklist do I have to press aggiète, how vais leser de rauce au proprio au financiaux bien visit.

przygotowałeś? Ile podcastów będzie?

Did you prepare it? How many podcasts will there be?

Ile zabytków

How many monuments?

w tych naszych spotkaniach?

in our meetings?

Będzie tych podcastów

There will be these podcasts.

20. Zabytków

20. Monuments

będzie trochę więcej, bo w każdym

there will be a little more because in each

podcaście może być kilka

There may be a few in the podcast.

tych

these

opowieści, ale

stories, but

ważne jest moim zdaniem

In my opinion, it is important.

też geografia tych zabytków.

also the geography of these monuments.

Będzie

It will be.

mowa o

speech about

pałacach,

palaces,

zamkach, kościołach,

castles, churches,

klasztorach,

in monasteries,

które

which

znajdowały się w II

they were in II

Rzeczypospolitej za jednym

Republic at once

wyjątkiem, za wyjątkiem

except, with the exception of

kamieńca, kamieńca

stone, stone

podolskiego, który jak wiadomo

Podolski, who as is known

w międzywojennym czasie

in the interwar period

był po stronie sowieckiej.

he was on the Soviet side.

Czyli za linię Zbrucza przejdziemy

So we will cross the Zbrucz line.

tylko jeden raz w czasie naszych podróży.

only once during our travels.

Tak jest.

That's right.

A zatem rozpoczynamy serię

And so we begin the series.

naszych podcastów jako

our podcasts as

pierwsze Brzeżany.

first Brzeżany.

Podcast na ukraińskim szlaku

Podcast on the Ukrainian Trail

opowieści o Lwowie i nie tylko

stories about Lviv and beyond

powstał we współpracy z Instytutem Polonika,

created in cooperation with the Polonika Institute,

który prowadzi projekty o charakterze

which leads projects of a nature

konserwatorskim, naukowo-badawczym,

conservation, scientific-research,

edukacyjnym i popularyzatorskim.

educational and promotional.

Poznaj zasoby danych o polskim

Discover data resources on Polish.

dziedzictwie za granicą. Odkryj bogactwo

heritage abroad. Discover the wealth

polskiej kultury na baza.polonika.pl

Polish culture at baza.polonika.pl

muzyka

music

, muzyka, muzyka.

music, music.

Te podcasty powstają

These podcasts are being created.

po to, żeby przybliżyć naszym

to bring closer to our

słuchaczom polskie zabytki na

listeners Polish monuments on

Ukrainie w czasie agresji

Ukraine during the aggression

rosyjskiej na to państwo.

Russian to that state.

Nie znamy dnia ani godziny. W każdej

We do not know the day or the hour. In every

chwili któryś z nich

one of them at the moment

może zniknąć, dlatego chcemy je

it may disappear, that's why we want it

Państwu przybliżyć.

To bring closer to you.

Tak, Brzeżany

Yes, Brzeżany

jedna z

one of

tych miejscowości, które zwiedziłem

the places I visited

jedną z pierwszych,

one of the first,

kiedy zacząłem

when I started

podróżować,

to travel,

I często bywałem w tym mieście, a w Brzeżanach jest sporo zabytków. Może znasz niektórzy z nich?

I often used to visit this city, and there are many monuments in Brzeżany. Maybe you know some of them?

Brzeżany znam słabo, przejeżdżałem, ale wiem, zajrzałem. Zamek Sieniawskich, renesansowy z XVI wieku, były tam pochówki rodu Sieniawskich.

I know Brzeżany poorly, I've passed through, but I know, I took a look. The Sieniawski Castle, Renaissance from the 16th century, there were burials of the Sieniawski family.

Dokładnie, ale w ogóle chyba prawie wszystkie te zabytki najważniejsze w tym mieście związane są z rodem Sieniawskich, herbu Liliwa.

Exactly, but almost all of the most important monuments in this city are related to the Sieniawski family, of the Liliwa coat of arms.

I ważne też wspomnieć, często przyjeżdżają na przykład turyści i idą zawsze do zamku, ale nie wiedzą o tym, że w tym mieście znajduje się też zabytkowej,

And it's also important to mention that tourists often come, for example, and always go to the castle, but they don’t know that there are also historic sites in this city.

farny, parafialny kościół świętych Piotra i Pawła, a druga nazwa to Narodzenie Najświętszej Maryi Panny.

The parish church of Saints Peter and Paul, also known as the Nativity of the Blessed Virgin Mary.

I ten kościół powstał na początku XVII wieku, zaczęli jego budować z fundacji Adama Hieronima Sieniawskiego, a skończyli w 1626.

This church was built in the early 17th century, started on the foundation of Adam Hieronim Sieniawski, and finished in 1626.

W 1626 była konsekracja tego kościoła.

The consecration of this church took place in 1626.

Ciekawe, że tam w tym kościele były i zabytkowe freski, i też renesansowe rzeźby i łuk tęciowy, którego autorem jest wybitny mistrz z tamtych czasów,

It's interesting that there were both historic frescoes and Renaissance sculptures in that church, as well as a keystone arch, the author of which is a distinguished master from that time.

który działał w stylu manieryzmu.

which was influenced by the mannerist style.

Bardzo popularny, wtedy modny, Jan albo Johann Pfister.

Very popular, then fashionable, Jan or Johann Pfister.

I ten zabytek, ta świątynia była już za granicami, za murami miasta i obok świątyni stoi dzwonnica,

And this monument, this temple was already outside the borders, beyond the walls of the city, and next to the temple stands a bell tower.

która była po prostu jednym...

which was just one...

Jedną z wież, jedną z baszt obronnych tego miasta, więc też pełnił funkcję ten kościół obronny.

One of the towers, one of the defensive bastions of this city, this church also served a defensive function.

No i ważne też powiedzieć, że w tym kościele też były nagrobki różnych ziemia, w tym ostatniego właściciela Brzeżan,

And it is also important to mention that in this church there were tombstones of various lands, including the last owner of Brzeżany.

a mianowicie Jakuba Potockiego.

namely Jakub Potocki.

I w czasach sowieckich i w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę,

In both the Soviet times and in the early years after Ukraine regained independence,

kościół po prostu stał albo pusty, albo służył jako magazyn.

The church simply stood either empty or served as a storage.

I dużo tego wszystkiego, co tam znajdowało się, mianowicie zabytkowy ołtarz i różne inne rzeczy, zostało zniszczone.

And a lot of everything that was there, namely the historic altar and various other things, was destroyed.

Ale...

But...

W 1996 ta świątynia była oddana z powrotem do wiernych rzymskokatolickiego obrządu i obrządku.

In 1996, this temple was returned to the faithful of the Roman Catholic rite and ceremony.

I teraz od początku lat dwutysięcznych trwają prace konserwatorskie, które też prowadzone są z udziałem na przykład Instytutu Polonika.

Since the early 2000s, conservation work has been ongoing, which is also conducted with the participation of, for example, the Polonika Institute.

Warto przy tej okazji nadmienić, że Edward Rydz świątyński był jednym z najnowszych obronnych.

It is worth mentioning at this occasion that Edward Rydz Świątyński was one of the latest defensive figures.

Zanim On odnosził się do мów na courts, resistance rodium by zbudował собственną dzienteke pod animacją.

Before he referred to speeches in court, resistance rodium would build its own child under animation.

Zanim On odnosził się do mów na courts, resistance rodium by zbudowałölld.

Before he referred to speeches in courts, resistance roamed by building.

Był jednym z najnowszych obronnych.

He was one of the latest defenders.

Every single person had passion for the ultimate goal,

Every single person had a passion for the ultimate goal,

How is global change,

How is global change?

has lights and opinions on indigenous development.

has lights and opinions on indigenous development.

How is global change,

How is global change?

where are Blizzard's,

Where are Blizzard's?

how is the bond fest 2009

how is the bond fest 2009

How is global change,

How is global change?

how is w w w Country

How is w w w Country?

How is global change,

Jak zmienia się świat?

wielka i to była nie jedyna

great and that was not the only one

synagoga, a teraz niestety są

synagogue, and now unfortunately they are

jej chyba resztki. Ale wrócimy do

She's probably leftovers. But we will return to

zamku, do największej chyba

of the castle, probably to the largest

atrakcji Brzeżan.

the attractions of Brzeżany.

Zamek został założony

The castle was established.

i zbudowany przez wielkiego

and built by the great

koronnego hetmana Mikołaja Sieniawskiego

Crown Hetman Mikołaj Sieniawski

i ciekawe, że niektórzy

And it's interesting that some people

z historyków mówią, że

historians say that

on nigdy nie został zdobyty przez nikogo,

he was never conquered by anyone,

a na przykład w Maurycy

for example in Maurycy

Maciszewskiej mówię, że nie.

I’m telling Maciszewska no.

W 1648 roku

In 1648.

kozacy Maksyma Krywanosa

Cossacks of Maksym Kryvonos

według zdrady w załogie tego zamku

according to the betrayal in the crew of this castle

wdarli się do zamku,

they broke into the castle,

a dalej jeszcze to powtórzyli Szwedzi

And furthermore, the Swedes repeated it.

podczas wielkiego potopu

during the great flood

szwedzkiego.

Swedish.

Ale najważniejszym

But the most important

zabytkiem tego zamku

the monument of this castle

jest

is

kaplica Sieniawskich

Sieniawski Chapel

Świętej Trójcy. Ona jest nawet

Holy Trinity. She is even

większa od kaplicy Boimów we Lwowie

larger than the Boim Chapel in Lviv

i ona jest renesansowa, po prostu przepiękna.

And she is Renaissance, simply beautiful.

My możemy zobaczyć teraz chyba tylko

We can probably only see now.

zdjęcia z czasów międzywojennych

photos from the interwar period

albo przed jeszcze pierwszą wojną.

or even before the First War.

Bo zamek był podczas tej wojny

Because the castle was during this war.

światowej bardzo uszkodzony.

world very damaged.

I tam znajdowały się marmurowe

And there were marble ones.

i alebastrowe sarkofagi

and alabaster sarcophagi

różnych przedstawicieli rodu Sieniawskich.

various representatives of the Sieniawski family.

I ważne, że w 1920 roku

And it's important that in 1920

część tych sarkofagów została wywieziona

some of these sarcophagi have been taken away

do Polski i znajdują się teraz w piaskowej skale.

to Poland and are now located in the sandstone rock.

A część trafiła do magazynów

And some ended up in warehouses.

we Lwowie i teraz w posiedzeniu

In Lviv and now in the meeting.

Lwowskiej Galerii Sztuki.

Lviv Art Gallery.

I znajdują się w magazynach

And they are located in warehouses.

Oleska, też w obwodzie

Oleska, also in the district

lwowskim. No i najważniejsze

Lvivian. And most importantly

chyba jest to, że ta bardzo uszkodzona

I guess it is that this is very damaged.

kaplica w czasach sowieckich,

chapel in Soviet times,

w czasach pierwszej i drugiej wojny światowych,

during the First and Second World Wars,

teraz ta kaplica jest

now this chapel is

odnowiana. Pojedyncze sarkofagi

renewed. Single sarcophagi

są odnowiane.

they are being renovated.

I mam nadzieję, że

And I hope that

wkrótce, no albo za jakiś czas

soon, or in some time

ten zamek już całkowicie będzie

this castle will be completely finished

w lepszym stanie.

in better condition.

Bo od 2001 roku

Because since 2001

działa tam

it works there

Państwowy Rezerwat

National Reserve

Historyko-Architektoniczny.

Historical and Architectural.

Dmytro Antoniuk opowiadał o zabytkach,

Dmytro Antoniuk was talking about the monuments,

a ja nazywam się Wojciech Jankowski.

My name is Wojciech Jankowski.

Na ukraińskim szlaku.

On the Ukrainian trail.

Opowieści o Lwowie i nie tylko.

Tales of Lviv and beyond.