Bożonarodzeniowe Zwyczaje w Polsce: Od Tradycji do Nowoczesności

Poza oczywiście łamaniem się opłatkiem, poza tą choinką, której jak wcześniej nie było, to były właśnie elementy dekoracyjne ze słomy, czy coś, co jemioła, to już osobna historia również, która jest mocna w naszej tradycji, ale też mamy dużo tradycji takich współczesnych i związanych nie tylko,

Besides, of course, breaking the wafer, apart from the Christmas tree, which, if it wasn't there before, there were indeed decorative elements made of straw, or something like mistletoe, that's a separate story as well, which is strong in our tradition, but we also have many modern traditions related not only to...

bo mamy czasami takie zastanowienie, taką refleksję, że święta, wszystkie tradycje są raczej z obrzędami ludowymi, ale mamy też dużo tradycji miejskich, na przykład szopkarstwo krakowskie, które jest tradycją iście mieszczańską, chodzenie w święta Bożego Narodzenia właśnie po kościołach, oglądanie szopki.

Because we sometimes have such consideration, such reflection, that holidays and all traditions are rather tied to folk rituals, but we also have many urban traditions, for example, the Krakow nativity scene, which is truly a bourgeois tradition, going to churches during Christmas to see the nativity scene.

To są tradycje, które są również przeniesione do współczesności, które gdzieś...

These are traditions that have also been transferred to the present day, which somewhere...

Tam też mają ten element właśnie wspólnoty, wspólnego spędzania, spotykania się w różnych miejscach, też poza tym domowym stołem.

They also have that element of community there, of spending time together, meeting in different places, also outside of the home table.

Ja od lat wróżę, rozmawiając z moimi zwierzętami, czekając aż któreś przemówi. Czasami mam wrażenie, że psy moich rodziców mówią za dużo. A jakie tradycje jeszcze takie są dookoła właśnie tej wspaniałej Wigilii?

I have been divining for years, talking to my animals, waiting for one of them to speak. Sometimes I feel like my parents' dogs talk too much. What other traditions are there around this wonderful Christmas Eve?

Co powinniśmy... No bo czekamy na pierwszą gwiazdę, niema jest...

What should we... Well, we are waiting for the first star, it’s not here...

Jest zamglone niebo. Ja czekam od lat i naprawdę, proszę Mikołaja, w każdym liście wszyscy są świadkami, którzy czytali moje listy o śnieg w Wigilię. To jest ten jeden moment, kiedy myślę, że nawet w Warszawie nikt by się nie obraził, żeby ten śnieg leżał na ulicy. Co jeszcze jest tak tradycyjnego wokół tych... Może nawet nie Wigilii, tylko tych świąt.

The sky is foggy. I have been waiting for years and really, I ask Santa, in every letter everyone is a witness who has read my letters about snow on Christmas Eve. This is the one moment when I think that even in Warsaw, no one would mind if that snow were to lie on the street. What else is so traditional around these... Maybe not even Christmas Eve, but these holidays.

Faktura kultury powstała przy współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

The Culture Invoice was created in collaboration with the Ministry of Culture and National Heritage.

Gościem jest Hanna Śmigielska, Narodowy Instytut Dziedzictwa. Dzień dobry.

The guest is Hanna Śmigielska from the National Heritage Institute. Good morning.

Dzień dobry Państwu.

Good morning, ladies and gentlemen.

Polskie zwyczaje bożonarodzeniowe, o tym będziemy rozmawiać i dlatego bardzo się cieszę i zrobiłam to ho, ho, ho, ho.

Polish Christmas customs, that's what we will be discussing and that's why I am very happy and I did it ho, ho, ho, ho.

Jakie mamy takie najważniejsze zwyczaje bożonarodzeniowe, które nas wyróżniają na świecie? Czy już w ramach tych zalewu multikultury nic nam nie zostało?

What are the most important Christmas customs that distinguish us in the world? Has everything been lost in the flood of multiculturalism?

Bardzo dużo i zarówno takich, które charakteryzują Polskę, chociażby okpłatek, bardzo dobrze nam znany, jak i wiele tradycji regionalnych.

A lot, including those that characterize Poland, such as the oplatki, which we know very well, as well as many regional traditions.

I to poczynając od samych Mikołajek, bo Mikołajki to niekoniecznie ten duży czerwony pan z białą brodą kojarzący się, no właśnie, z różniką.

And this starts with St. Nicholas, because St. Nicholas is not necessarily the big red man with a white beard that is associated, well, with the difference.

Mamy też tradycje mikołajkowe i na przykład związane ze świętem Świętej Łucji, co też mało kto o tym wie i pamięta.

We also have traditions related to St. Nicholas’ Day and, for example, those associated with the feast of St. Lucy, which very few people know and remember about.

Tych tradycji bardzo...

Those traditions very...

Żywych jest w Polsce bardzo wiele i one się rozwijają.

There are many living ones in Poland, and they are developing.

Część z nich jest wpisaną na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, prowadzoną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Some of them are inscribed on the National List of Intangible Cultural Heritage, maintained by the Minister of Culture and National Heritage.

To są takie wyjątkowe, te właśnie zwyczaje, tradycje, umiejętności, które są kultywowane z pokolenia na pokolenie i które nadal są żywe we współczesnych wspólnotach.

These are such unique customs, traditions, skills that are cultivated from generation to generation and that are still alive in contemporary communities.

To jest właśnie niesamowite.

This is just amazing.

To już na pewno jest lata temu, znaczy wiele lat temu zobaczyłam po raz pierwszy aniołki w supermarketach, które z opłatkami śmigają pomiędzy półkami i próbują sprzedawać.

It was definitely years ago, I mean many years ago I saw angels for the first time in supermarkets, flitting between the shelves with wafers and trying to sell them.

Pomyślałam sobie, że ta tradycja przecież religijna wywodząca się wprost z kościoła jest też już tak wpisana w naszą tożsamość narodową, że nawet ci, którzy do tego kościoła nie zaglądają, nawet ci pewnie, co za tym kościołem nie przepadają,

I thought to myself that this religious tradition, which comes directly from the church, is so embedded in our national identity that even those who don't visit that church, even those who probably don't like that church,

ten opłatek na stole wigilijnym kładą.

They place the wafer on the Christmas Eve table.

Tak, właśnie to jest bardzo dobry przykład tego, że jednak nawet komercyjnie, nawet przez wielkie korporacje jest zauważane, że ta tradycja, która jest taka silna w Polsce jest ważniejsza, jest bardziej istotna od tego, co się sprzedaje wszędzie na świecie.

Yes, this is a very good example that even commercially, even by large corporations, it is recognized that the tradition, which is so strong in Poland, is more important and more significant than what is sold everywhere in the world.

Wejdźmy w regionalizm, bo moi przyjaciele z Krakowa, którzy jak mnie słuchają, to ich pozdrawiam.

Let's get into regionalism, because my friends from Krakow, who are listening to me, I greet them.

Oni właściwie w Boże Narodzenie...

They actually in Christmas...

Nie wpakują takich wielkich prezentów pod choinkę, tylko w Mikołajki właśnie szóstego mają tak zwanego aniołka. Ta południowa część ma dużo huczniejsze, jeśli chodzi o prezenty, obchody niż tutaj ta część centralna czy północna.

They won't put such big gifts under the Christmas tree, but rather for St. Nicholas' Day, which is on the sixth, they have what's called a little angel. This southern part has much more elaborate celebrations when it comes to gifts than this central or northern part here.

I to wygląda bardzo różnie i też to jest dosyć ciekawe, jak się spotykają te osoby, kto wręcza prezenty w danej rodzinie, w danym miejscu.

It looks very different, and it's also quite interesting how these people meet, who gives gifts in a given family, in a specific place.

Te różne wpływy kulturowe, regionalne są bardzo istotne w zależności od tego, skąd właśnie pochodzą członkowie danej rodziny.

These various cultural and regional influences are very significant depending on where the members of a particular family come from.

I to widać na stole, czy jest barszcz, czy jest barszcz z czerwonych buraków, najbardziej taki charakterystyczny dla potraw wielkanocnych, czy barszcz grzybowy.

And you can see it on the table, whether there is beetroot soup, which is the most characteristic for Easter dishes, or mushroom soup.

I to te przemieszania właśnie, czy przychodzi anioł, czy przychodzi gwiazdor, w niektórych regionach przynosi prezenty dzieciątko.

And it is these mix-ups that whether the angel comes, or the star comes, in some regions the little child brings gifts.

Że tych tradycji jest bardzo dużo i nawet jak wydaje nam się, że właśnie odchodzimy, że ta globalizacja, wszyscy oglądamy Kevina, czy inne są takie właśnie rzeczy, które, elementy, które wchodzą do naszej kultury, to mimo wszystko ta kultura, te tradycje wynoszone gdzieś tam z domu, z tego pokolenia na pokolenie.

That there are very many of these traditions and even if it seems to us that we are moving away from them, that globalization is taking over, and we all watch Kevin or other similar things that are elements entering our culture, nevertheless, this culture, these traditions are carried on from home, from generation to generation.

I tu mogę też właśnie wspomnieć o tych tradycjach z niematerialnego dziedzictwa.

And here I can also mention those traditions from the intangible heritage.

Które są w niektórych regionach bardzo silne i bardzo, czasem nieznane, czasem nie wiadomo.

Which are very strong in some regions and very, sometimes unknown, sometimes it is not known.

Brodacze ze Sławatycz, którzy chodzą w Nowym Roku w bardzo takich pięknych, ale i też trudnych strojach, słomowych, z maskami, z czapami kolorowymi, od domu do domu, w te nowe gody z życzeniami dobrego powodzenia.

The bearders from Sławatycze, who walk in the New Year in very beautiful but also challenging straw outfits, with masks, wearing colorful hats, going from house to house, with wishes for good fortune in the new year.

I zapytani, skąd ta tradycja się wzięła? Właśnie u nich w tej miejscowości. Ojciec chodził, dziad chodził, pradziad chodził i to jest piękne. Dunajowanie, młodzi kawalerowie, chłopcy w wieku gimnazjalnym, teraz bardzo często chodzący, którzy z taką radością chodzą i przekazują właśnie to dziedzictwo, którego sami się nauczyli.

And were they asked where this tradition came from? Right from their town. The father walked, the grandfather walked, the great-grandfather walked, and that is beautiful. Dancing on the Danube, young bachelors, boys of high school age, now very often participating, who walk with such joy and pass on this heritage that they themselves learned.

Na Kaszubach, gwiazdka kaszubska.

In Kashubia, a Kashubian Christmas star.

Gdzie w Wigilię wybrane osoby też chodzą po domach i nie spędzają Wigilii przy własnym stole, tylko właśnie chodzą od domu do domu i to jest wielkie wyróżnienie.

On Christmas Eve, selected individuals also go from house to house and do not spend Christmas Eve at their own table; instead, they go from home to home, and this is a great honor.

Ja nie wiem, czy to nie jest dobra tradycja w ogóle, żeby tak w ramach tych świąt chodzić i spotykać, chociażby zaczynając od pasterki. Chociaż jak już na Wigilię ktoś ruszy, to trudno niech zagląda.

I don’t know if it’s not a good tradition at all to go around and meet like this during the holidays, starting perhaps with the midnight Mass. Although if someone is already on the move for Christmas Eve, then it’s hard to stop them from visiting.

Teraz patrząc na też te tradycyjne, bo z czego składają się nasze obchody?

Now looking at these traditions, what do our celebrations consist of?

Na pewno posiadamy choinkę. Przeczytałam już dawno temu, to już nie ma się co oszukiwać, że ta choinka to jest właściwie tradycja niemiecka.

We definitely have a Christmas tree. I read a long time ago that we shouldn't kid ourselves anymore, as this Christmas tree is actually a German tradition.

To w ogóle te tradycje, nawet te tradycje kolędowania, to są nie tylko w Polsce występują, ale też właśnie na terenie Niemiec, Rumunii, Słowacji, ten rejon takiej Europy środkowo-wschodniej można by powiedzieć, nawet zachodzący mocniej na południe.

These traditions, even the tradition of caroling, are not only present in Poland, but also in Germany, Romania, Slovakia, in that region of Central and Eastern Europe, one might say, even extending further south.

Te tradycje kolędowania.

These traditions of caroling.

Te tradycje kolędowania są dosyć silne. Ta kolęda, która wywodzi się od życzeń jeszcze z czasów rzymskich, od tego świętowania Nowego Roku z dobrymi życzeniami, z dobrym błogosławieństwem, przejęta właśnie na ten początek nowego świata Bożego Narodzenia, jest wyjątkowy.

These caroling traditions are quite strong. This carol, which originates from well-wishes still from Roman times, from the celebration of the New Year with good wishes and blessings, has been adopted precisely for the beginning of the new world of Christmas, and it is unique.

I myślę, że warto jest o tym o wiele bardziej pamiętać niż, jak to czasami mówią, niż te wszystkie kąty posprzątane.

And I think it is much more worth remembering this than, as they sometimes say, all those corners cleaned up.

Oczywiście to jest niezmiernie istotne, ale właśnie, że tym, czym jest ta Wigilia, to Boże Narodzenie, to oczekiwanie dzieciątka, właśnie życzeniem sobie pomyślności i takimi dobrymi myślami.

Of course, this is extremely important, but the essence of this Christmas Eve, this Christmas, is the anticipation of the child, the wish for prosperity, and such good thoughts for each other.

Po wieczerze wróżono więc o pogodzie i urodzaju w nadchodzącym roku. Niebo gwiaździste wróżyło o rok urodzajny i pełne stodoły na jesień zamglone.

After the supper, they foretold the weather and the harvest for the coming year. A starry sky predicted a fruitful year and full barns by a foggy autumn.

Rok wigilijny sprzyjający szkodliwości.

The Christmas year conducive to harm.

Dobrze widoczna droga mleczna zapowiadała obfitość mleka i domowych nabiałów, a także jagód leśnych i grzybów. Wróżono także w Wigilię. Ja od lat wróżę, rozmawiając z moimi zwierzętami, czekając aż któreś przemówi.

The clearly visible Milky Way promised an abundance of milk and homemade dairy products, as well as wild berries and mushrooms. Divination was also practiced on Christmas Eve. For years, I have been predicting by talking to my animals, waiting for one to speak.

Czasami mam wrażenie, że psy moich rodziców mówią za dużo. A jakie tradycje jeszcze takie są dookoła właśnie tej wspaniałej Wigilii? Co powinniśmy, no bo czekamy na pierwszą gwiazdę.

Sometimes I have the impression that my parents' dogs talk too much. What other traditions are there around this wonderful Christmas Eve? What should we do, since we are waiting for the first star?

Nie ma, jest zamglone niebo. Ja czekam od lat i naprawdę, proszę Mikołaja, w każdym liście wszyscy są świadkami, którzy czytali moje listy o śnieg w Wigilię. To jest ten jeden moment, kiedy myślę, że nawet w Warszawie nikt by się nie obraził, żeby ten śnieg leżał na ulicy. Co jeszcze jest tak tradycyjnego wokół tych, może nawet nie Wigilii, tylko tych świąt?

There isn't any, the sky is cloudy. I've been waiting for years and really, I ask Santa, in every letter everyone is a witness who has read my letters about snow on Christmas Eve. This is that one moment when I think that even in Warsaw, no one would be offended if the snow lay on the street. What else is so traditional about these, maybe not even Christmas Eve, but these holidays?

No poza oczywiście łamaniem się opłatkiem, poza tą choinką.

Well, apart from of course breaking the wafer, apart from that Christmas tree.

Który jak wcześniej nie było, to były właśnie elementy dekoracyjne ze słomy, czy coś.

Which, as before, there were indeed decorative elements made of straw or something.

Jemioła.

Mistletoe.

A jemioła to już osobna historia również, która jest mocna w naszej tradycji, ale też mamy dużo tradycji takich współczesnych i związanych nie tylko, bo mamy czasami takie zastanowienie, taką refleksję, że święta, wszystkie tradycje są raczej z obrzędami ludowymi.

And mistletoe is a whole separate story as well, which is strong in our tradition, but we also have many contemporary traditions that are related not only to that, as we sometimes reflect that holidays and all traditions are rather related to folk rituals.

Ale mamy też dużo tradycji miejskich.

But we also have a lot of urban traditions.

Na przykład szopkarstwo krakowskie, które jest tradycją iście mieszczańską, chodzenie w święta Bożego Narodzenia właśnie po kościołach, oglądanie szopki.

For example, the Krakow tradition of constructing nativity scenes, which is a truly bourgeois custom, involves visiting churches during the Christmas holidays to admire the nativity scene.

To są tradycje, które są również przeniesione do współczesności, które gdzieś tam też mają ten element właśnie wspólnoty, wspólnego spędzania, spotykania się w różnych miejscach, też poza tym domowym stołem.

These are traditions that have also been carried into modern times, which somehow incorporate that element of community, of spending time together, meeting in various places, also outside of the home table.

Ale wracając do Wigilii, to właśnie ten stół.

But returning to Christmas Eve, it's exactly this table.

To są 15 potraw, które nas łączą, które tak już wcześniej rozmawialiśmy.

These are 15 dishes that connect us, which we discussed earlier.

Czy Coca-Cola się... Żartowałam.

Does Coca-Cola... I was joking.

No myślę, że takich uwspółcześnionych wersji znajdziemy sporo, choćby na przykład w kwestii kutii, która tak już przechodzi coraz częściej na kluski z makiem, ale albo inne.

Well, I think we'll find quite a few such modernized versions, for example in the case of kutia, which is increasingly being replaced by noodles with poppy seeds, or something else.

Albo w ogóle znika.

Or it just disappears completely.

Tak, jest tam gdzieś do tych naszych podniebień współczesnych bardziej dostępnych.

Yes, it is out there somewhere for our more accessible modern heavens.

Dostosowana. Ale mamy na przykład, są też takie, wracając do tych regionalnych, byśki, które są pieczone w...

Customized. But we also have, for example, there are also those, going back to the regional ones, "byśki," which are baked in...

I co to są byśki?

And what are byśki?

Byśki to są takie pieczone z pieczywa w różne formy, głównie zwierząt i one mają nam służbę otrzymywane właśnie na święta Bożego Narodzenia.

Byśki are baked bread shaped into various forms, mainly animals, and they are meant to serve us during the Christmas holidays.

Ustawiane są w ważnym miejscu i mają przynosić, opiekować się tym domem.

They are placed in an important location and are meant to bring and take care of this home.

Przynosić dobro i to, co jest dobre.

To bring good and that which is good.

Więc tak jak rozmawiamy, właśnie te wszystkie tradycje są związane właśnie Bożego Narodzenia z tym przychodzeniem, przychodzeniem dobrej nowiny, tych dobrych tradycji, tego, co jest dobrego wokół nas.

So, as we are talking, all these traditions are indeed related to Christmas, to the coming, the coming of the good news, these good traditions, and what is good around us.

Mamy też Narodowy Instytut Dziedzictwa. Zajmuje się wspieraniem, rejestrowaniem, pewnie opisywaniem i opowiadaniem o tym, co tworzymy.

We also have the National Heritage Institute. It is involved in supporting, registering, probably describing, and telling about what we create.

Słyszała Pani przed chwilą, że trafiły na listę dziedzictwa niematerialnego części tych świąt jako tradycje. Jakie tradycje po świętach kolędujemy?

Did you just hear that some of these holidays made it to the list of intangible heritage as traditions? What traditions do we carol after the holidays?

W Warszawie już coraz rzadziej, bo nie mówię o tej kolędzie w takim popularnym znaczeniu używając, jak to się mówi kolokwialnie, żab.

In Warsaw, it's becoming less and less common, because I'm not talking about this carol in such a popular sense using, as they say colloquially, frogs.

Czyli nie mówię o pijaństwie poświątecznym, tylko mówię o tym prawdziwym zwyczaju, właściwie chyba jeszcze kultywowanym na wsi, bo w Warszawie coraz rzadziej można zobaczyć kolędników.

So I'm not talking about post-holiday drunkenness, I'm talking about the real custom, probably still cultivated in the countryside, because in Warsaw it's becoming increasingly rare to see carolers.

To jakie są jeszcze takie rzeczy, które są w tej tradycji właśnie wymieniane jako niematerialne dziedzictwo?

What are some other things that are mentioned in this tradition as intangible heritage?

Ja bym się nie zgodziła z tym kolędowaniem, że go tak nie widać w Warszawie.

I would not agree with the caroling that it is not visible in Warsaw.

Bo chociażby koncerty kolęd, które są bardzo obecne.

For example, the Christmas carol concerts, which are very present.

No tak, ale już nie biegają dzieci przebrane po ulicach.

Well, the kids no longer run around the streets in costumes.

To różnie bywa, jednak będę tutaj bronić orszaków Trzech Króli, które całkiem dobrze się mają w całej Polsce i zyskały. To jest też całkiem niedawna tradycja, a jest już bardzo silnie obecna.

It varies, but I will defend the Three Kings processions here, which are quite well-off throughout Poland and have gained popularity. This is also a relatively recent tradition, yet it is already very strongly present.

To kolędowanie w ogóle w Polsce jest dosyć specyficzne, bo po pierwsze u nas się kolęduje dłużej niż na całym świecie, bo do 2 lutego, a nie właśnie do Święta Trzech Króli.

Caroling in Poland is quite specific because, firstly, we carol for longer than anywhere else in the world, until February 2nd, rather than just until the Feast of the Three Kings.

Kolędy też w polskiej tradycji są bardzo zakorzenione w patriotyzmie i o tym musimy pamiętać, że te kolędy zawsze były z nami w najtrudniejszych momentach naszej historii i nawiązują bardzo często też chociażby do muzyki.

Carols are also very rooted in patriotism in Polish tradition, and we must remember that these carols have always been with us in the most difficult moments of our history and often refer to music as well.

Znana kolęda w żłobie leży, którego autorstwo się przepisuje Piotrowi Skardze i jest na melodię Poloneza Koronawirusa.

A well-known carol "In the Manger Lies" is attributed to Piotr Skarga and is to the melody of the Coronavirus Polonaise.

To są lata osiemdziesiąte, kiedy po prostu, nawet jak teraz to opowiadam, to mi ciarki przechodzą przez organizm, kiedy cały kościół jak śpiewał tę kolędę, to wszyscy płakali.

These are the eighties, when even as I tell this now, I get chills down my spine, when the entire church sang that carol, everyone cried.

Tak, to właśnie są te, więc te tradycje kolędowania, oczywiście poza tymi tradycjami, umiejętnościami, które są wpisane na listę niematerialną dziedzictwa kulturowego, o której tutaj rozmawiamy, ale też te takie obecne współcześnie, jest ich bardzo wiele,

Yes, these are indeed those traditions of caroling, of course in addition to those traditions and skills that are listed in the intangible cultural heritage, which we are discussing here, but also those that are present in contemporary times; there are many of them.

więc zachęcamy wszystkich do tego, aby sięgnąć na nasze strony internetowe i zobaczyć teraz przez cały okres świąt co roku i nie tylko na Boże Narodzenie, ale też na inne święta, publikujemy, przypominamy o tych tradycjach, obyczajach, tak, aby się rozejrzeć i że warto jest też je przekazywać własnym dzieciom,

So we encourage everyone to visit our websites and see throughout the holiday season every year, not only for Christmas but also for other holidays, we publish and remind about these traditions and customs, so that it is worthwhile to look around and also pass them on to our own children.

że te piękne, piękne polskie tradycje, żeby gościły w naszych rodzinach i żeby przypominały.

that these beautiful, beautiful Polish traditions continue to be present in our families and remind us.

Dały też zastanowienie, chociażby dlaczego ważny jest dunajowanie, gwiazdorzenie, kolędowanie czy inne tradycje.

They also prompted reflection, if only on why activities like "dunajowanie," "gwiazdorzenie," "kolędowanie," or other traditions are important.

Bardzo serdecznie dziękuję za te wspomnienia i życzymy wesołych świąt, wspaniałych, cudownych.

Thank you very much for these memories, and we wish you a Merry Christmas, wonderful and amazing.

Oczywiście.

Of course.

Spokojnych i zdrowych. Anna Śmigielska, Narodowy Instytut Dziedzictwa była gościem Faktury Kultury.

Calm and healthy. Anna Śmigielska from the National Heritage Institute was a guest at the Culture Invoice.

Faktura Kultury.

Invoice of Culture.

Fakturę kultury i dziedzictwa narodowego.

The invoice for culture and national heritage.