Pan Tadeusz księga 3

księga trzecia umiski wyprawa hrabiego na sad tajemnicza nimfa gęsi pasie podobieństwo grzybobrania do przechadzki cieniów elizejskich gatunki grzybów tenimena w świątyni dumania

Book three of the musings: the count's expedition to the orchard, the mysterious nymph, the geese grazing, the resemblance between mushroom picking and a stroll through Elysian shades, the species of mushrooms in the temple of contemplation.

narady tyczące się postanowienia tadeusza hrabia pejzażysta tadeusza uwagi malarskie nad drzewami i obłokami hrabiego myśl o sztuce dzwon bilecik niedźwiedźmo spanie

Meetings concerning the resolution of Tadeusz, Count, landscape painter Tadeusz, painting observations on trees and clouds of the Count, a thought about art, bell, ticket, bear, sleeping.

hrabia wracał do siebie lecz konia wstrzymywał głową coraz w tył kręcił w ogród się wpatrywał i raz mu się zdawało że znowu z okienka błysnęła tajemnicza bieluchna sukienka

The count was returning to his place, but he held the horse back, constantly looking back and gazing into the garden, and once he thought he saw the mysterious white dress gleaming from the window again.

i coś lekkiego znowu upadło z wysoka i przeleciawszy cały ogród w mgnieniu oka pomiędzy zielonymi świeciło o górki jako promień słoneczny wykradłszy się z chmurki kiedy wśród roli padnie nakrzemienia skibę

And something light fell again from high up, and flying across the whole garden in the blink of an eye, it shone among the greens like a sunray sneaking out from a little cloud when a clod of soil falls among the fields.

lub wśród zielonej łąki w drobną wody szybę hrabia zsiadł z konia sługi odprawił do domu a sam ku ogrodowi ruszył po kryjomu dobiegł wkrótce parkanu znalazł w nim otwory i wcisnął się po cichu jak wilk do obory

or in the midst of the green meadow, the count dismounted from his horse, sent the servants home, and himself made his way towards the garden. He soon reached the fence, found openings in it, and quietly squeezed through like a wolf into the barn.

nieszczęściem trącił krzaki suchego agrestu ogrodniczka jak gdyby zlękła się szelestu oglądała się wokoło lecz nic nie spostrzegła przecież ku drugiej stronie ogrodu pobiegła

The misfortune brushed against the bushes of the dry currant, as if startled by a rustle, she looked around but noticed nothing; after all, she ran towards the other side of the garden.

a hrabia bokiem między wielkie końskie szczawie między liście łopuchu na rękach po trawie skacząc jak żaba cicho przyczołgał się blisko wytknął głowę i ujrzał cudne widowisko

The count crawled quietly on his hands, jumping like a frog through the great horse sorrel and among the leaves of burdock, and when he got close, he poked his head out and saw a wonderful spectacle.

w tej części sadu rosły tu i ówdzie wiśnie wśród nich zboże w gatunkach zmieszanych umyślnie pszenica kukuruza bób jęczmień wąsaty proso groszek a nawet krzewiny i kwiaty

In this part of the orchard, cherries grew here and there among them, grains of various kinds deliberately mixed: wheat, corn, broad beans, bearded barley, millet, peas, and even shrubs and flowers.

domowemu to ptactwu taki ochmistrzyni wymyśliła ogródek sławna gospodyni zwała się kokosznicka z domu jedykowiczówna jej wynalazek epokę stanowi

A housekeeper invented a garden for domestic poultry; the famous hostess was called Kokosznicka, born as Jedykowiczówna. Her invention marks an era.

w domowym gospodarstwie dziś powszechnie znany lecz w owych czasach jeszcze za nowość podany

In the household today, commonly known, but in those times still presented as a novelty.

przyjęty pod sekretem od niewielu osób nim go wydał kalendarz pod tytułem sposób na jastrzębie i kanie albo nowy środek wychowywania drobiu był to ów ogrodek

Accepted in secret by a few people before it was published, the calendar titled "A Method for Hawks and Kites or a New Way of Raising Poultry" was that very garden.

jakoż zaledwie kogut co odprawia warty stanie jej nieruchomie dzierżąc dziób zadarty i głowę grzebiejniastą pochyliwszy bokiem aby tym łacniej w niebo mógł celować okiem

as just a rooster standing motionless on guard, holding its beak raised and its chicken-like head tilted to the side so that it could aim its eye at the sky more easily

dostrzeże wiszącego jastrzębia wśród chmury krzyknie zaraz w ten ogród chowają się kury

He will notice the hanging hawk among the clouds and will immediately shout, "The hens are hiding in that garden!"

nawet gęsi i pawie i w nagłym przestrachu gołębie gdy nie mogą schronić się na dachu

even the geese and peacocks and in sudden fright the pigeons when they cannot find shelter on the roof

teraz w niebie żadnego nie widziano wroga tylko skwarzyła słońca letniego pożoga od niej ptaki w zbożowym ukryły się lasku tamte leżą w murawie te kąpią się w piasku

Now in the sky, no enemy was seen, only the burning heat of the summer sun; from it, birds hid in the grain in the grove, those are lying in the grass, those are bathing in the sand.

wśród ptaszych głów sterczały główki ludzkie małe odkryte włosy na nich krótkie jak len białe szyje nagie do ramion a pomiędzy nimi dziewczyna głową wyższa z włosami dłuższymi

Among the bird heads, small human heads with short, white hair like flax were sticking out, bare necks down to the shoulders, and among them was a girl, taller with longer hair.

tuż za dziećmi paw siedział i piór swych obręcze szeroko rozpostrzenił w różnofarbną tęczę na której główki białe jak na tyle obrazku rzucone w ciemny błękit nabierały blasku

Just behind the children, a peacock sat, widely spreading its feathers into a colorful rainbow, on which the white heads, like those thrown onto a dark blue background in a painting, began to shine.

obrysowane wkoło kręgiem pawich oczu jak wiankiem gwiazd świeciły w zbożu jak w przezroczu pomiędzy kukuryzy złocistymi laski i angielską trawicą posrebrzaną w paski

Outlined by a circle of peacock eyes, they shone in the grain like a wreath of stars, as if in a transparency between the golden corn stalks and the silver-striped English grass.

i szczyrem koralowym i zielonym ślazem których kształty i barwy mieszały się razem

and scarlet coral and green mallow whose shapes and colors mixed together

niby krata ze srebra i złota pleciona a powiewna od wiatru jak lekka zasłona nad gęstwą różnofarbnych kłosów i badylów wisiała jak baldachim jasna mgła motylów zwanych babkami których poczwórne skrzydełka

it was supposedly a mesh of silver and gold woven and airy from the wind like a light curtain over the dense variety of colored ears and stalks hung like a canopy a bright mist of butterflies called damselflies whose four wings

lekkie jak pajęczyna przejrzyste jak szkiełka gdy w powietrzu zawisną zaledwo widome i chociaż brzęczą myślisz że są nieruchome dziewczyna powiewała podniesioną w ręku szarą kitką podobną do piór strusich pęków a w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili w tej chwili

Light as a spider web, clear as glass when they hang in the air, barely visible, and although they buzz, you think they are motionless. The girl waved a gray tuft similar to ostrich feathers raised in her hand, and at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment, at that moment.

nią zdała się oganiać główki niemowlęce od złotego motylu w deszczu w drugiej ręce coś u niej rogatego złocistego świeci zdaje się że naczynie do karmienia dzieci bo je zbliżała dzieciom do ust po kolei miało zaś kształt złotego rogu amaltei

She seemed to be brushing away the baby heads from the golden butterfly in the rain, in her other hand something horned and golden was shining; it seemed to be a feeding vessel for children, as she brought it closer to the children's mouths one by one, and it had the shape of the golden horn of Amalthea.

tak zatrudniona przecież obracała głowę na pamiętne szelestem krzaki agrestowe nie wiedząc że napastnik już z przeciwnej strony przybliżył się czołgając jak wąż przez zagony aż wyskoczył z łopuchu

She was so employed that she turned her head at the memorable rustle of the gooseberry bushes, not knowing that the attacker had already approached from the opposite side, crawling like a snake through the beds until he sprang out from the burdock.

spojrzała stał blisko o cztery grzędy od niej i kłaniał się nisko już głowę odwróciła i wzniosła ramiona i zrywała się lecieć jak kraska spłoszona i już lekkie jej stopy wionęły nad liściem kiedy dzieci przelękłe podróżnego w niściem i ucieczką dziewczyny wrzasnęły okropnie posłyszała uczyła że jest nieroztropnie dzietwę małą przelękła i samą porzucić wracała wstrzymując się lecz musiała wrócić jak niechętny duch wróżka przyzwany zaklęciem

She looked, stood close four beds away from her, and bowed low. She turned her head and raised her arms as if to fly away like a startled jackdaw. Her light feet were already gliding above the leaves when the frightened children of the traveler screamed terribly at her flight and the girl fled. She heard and realized it was unwise to leave the little ones scared and alone, so she paused but had to return like a reluctant spirit summoned by a spell.

przybiegła z najkrzykliwszym bawiciem dziecięciem siadła przy nim na ziemi wzięła je na łono drugie głaskała ręką i mową pieszczoną aż się uspokoiły objąwszy wręczęta jej kolana i tuląc główki jak pisklęta pod skrzydło matki ona rzekła czy to pięknie tak krzyczeć czy to grzeczne ten pan się zlęknie ten pan nie przyszedł straszyć to nie dziadrzka radny to gość dobry pan patrzcie tylko jaki ładny sama spojrzała

She rushed in with the loudest child, sat down on the ground beside him, took him in her lap, and stroked the other with her hand and soothing words until they calmed down, hugging her knees and snuggling their heads like chicks under their mother's wing. She said, "Is it nice to scream like that? Is it polite? This gentleman will be frightened. This gentleman has not come to scare. This is not a scary old man; he is a good guest, a nice gentleman. Just look how nice he is!" She looked herself.

chrabia uśmiechnął się

The count smiled.

i zginął

and he died

mile i widocznie był wdzięczny jej za pochwał tyle postrzegła się umilkła oczy opuściła i jako róży pączek cała się spłoniła istocie był to piękny pan słusznej urody twarz miał pociągłą bladę lecz świeże jagody oczy modre łagodne włos długi białawy na włosach listki ziela i kosmyki trawy które chrabia oberwał pełznąc przez zagony zieleniły się jako wyniec rozpleciony o ty rzekł jakimkolwiek

He was obviously grateful to her for the praise, so she fell silent, lowered her eyes, and burned like a rosebud. Indeed, he was a handsome man of proper beauty; his face was elongated and pale, yet fresh like berries, with gentle blue eyes, long whitish hair adorned with leaves and strands of grass that the count had picked while crawling through the fields, green like a wildflower. About that, he said whatever.

uczczę cię imieniem bóstwem jesteś czy nimfą duchem czy widzeniem mów własna li cię wola na ziemię sprowadza obca li więzi ciebie na padole władza ach domyślam się pewnie zgardzony miłośnik jaki pan możny albo opiekun zazdrośnik w tym cię parku zamkowym jak zaklętą strzeże godna by o cię bronią walczyli rycerze byś została romansów heroiną smutnych odkryj mi piękna tajnę twych losów okrutnych znajdziesz wybawiciela

I shall honor you with a name, are you a goddess or a nymph, a spirit or a vision? Speak, does your own will bring you down to earth, or are you bound by foreign power in this land? Ah, I can guess, perhaps a scorned lover, some powerful lord or a jealous guardian, watches over you in this castle park as if you were enchanted. Worthy of being defended by knights in battle so that you might become the heroine of romances. Reveal to me, beautiful one, the secret of your cruel fate; you will find a savior.

odtąd twym skinieniem jak rządzisz sercem moim tak rządź mym ramieniem wyciągnął ramię ona z rumieńcem dziewiczem ale z rozweselonym słuchała obliczem jak dziecię lubi widzieć obrazki jaskrawe i w liczmanach błyszczących znajduje zabawę

From now on, by your gesture, as you govern my heart, so govern my arm; he extended his arm, she blushed like a maiden, but listened joyfully, her face like a child who enjoys seeing bright pictures and finds amusement in shining numbers.

nim rozezna ich wartość tak się słuch jej pieści z dźwięcznymi słowami których nie pojęła treści na koniec zapytała skąd tu pan przychodzi i czego tu po grzędach szuka pan dobrodziej

Before he recognizes their value, he listens to her, enchanted by the melodic words whose meaning he did not understand. In the end, she asked where he comes from and what he is looking for among the perches, kind sir.

chrabia oczy roztworzył zmieszany zdziwiony milczał wreszcie zniżając swej rozmowy tony przepraszam rzekł panienko widzę żem pomieszał zabawy ach przepraszam jam właśnie pośpieszał na śniadanie już późno chciałem na czas zdążyć panienka wie że drogę trzeba w koło krążyć

The count opened his eyes, confused and surprised, and finally, lowering the tone of his conversation, said, "I’m sorry, young lady, I see I've mixed up the games. Ah, I’m sorry, I was just hurrying to breakfast, it’s already late, I wanted to be on time. You know, young lady, that one has to take a winding path."

przez ogród zdaje mi się jest do dworu prościej dziewczyna rzekła tędy droga jego mości tylko grząd psuć nie trzeba tam między murawą ścieżka w lewo zapytał chrabia czy na prawo ogrodniczka podniósłszy błękitne oczęta zdawała się go badać ciekawością zdjęta

Through the garden, it seems to me that there is a simpler way to the manor. The girl said, "This way is his lordship's, but you shouldn't spoil the beds." There, between the lawn, a path to the left. The Count asked if to the right. The gardener, raising her blue eyes, seemed to study him with curiosity.

bo dom o tysiąc kroków widny jak na dłoni a hrabia drogi pyta ale hrabia do niej chciał koniecznie coś mówić i szukał powodu rozmowy panna mieszka tu blisko ogrodu czy na wsi jak to było żem panny we dworze nie widział czy niedawno tu przyjezdna może

Because the house is visible from a thousand steps, and the count asks the way, but the count wanted to say something to her urgently and was looking for a reason to talk. Does the young lady live nearby in the garden or in the village? How is it that I haven’t seen the young lady in the manor? Perhaps she has only recently arrived?

dziewczę wstrząsnęło głową przepraszam panienko czy nie tam pokój panny gdzie owe okienko myślił zaś w duchu jeśli nie jest heroiną romansów jest młodziuchną prześliczną dziewczyną zbyt często wielka dusza myśl wielka ukryta

The girl shook her head, “Excuse me, miss, isn’t that the room of the miss with that little window?” she thought to herself, “If she’s not a heroine of romances, she is a very beautiful young girl, too often a great soul, a great thought hidden.”

w samotności jak róża śród lasów rozkwita dosyć ją wynieść na świat postawić przed słońcem aby widzów zdziwiała jasnych barw tysiącem ogrodniczka tymczasem powstała w milczeniu

In solitude, like a rose among the woods, it blooms; it's enough to bring it to the world, to place it before the sun, to astonish viewers with a thousand bright colors, while the gardener has meanwhile emerged in silence.

podniosła jedno dziecię zwisłe na

She lifted one hanging child to...

ramieniu drugie wzięła za rękę a kilkoro przodem zaganiając jak gąski szła dalej ogrodem odwróciwszy się rzekła czy też pan nie może rozbiegłe moje ptactwo wpędzać nazad w zborze ja ptactwo pędzać krzyknął hrabia ze zdziwieniem ona tymczasem znikła zakryta drzew cieniem chwile jeszcze z szpaleru przez majowe zwoje przeświecało coś na wskroś jakby oczu dwoje

She took the second one by the hand and, leading a few ahead like goslings, walked further through the garden. Turning around, she said, "Can't you also drive my scattered birds back into the fold?" "I drive birds!" shouted the count in astonishment. Meanwhile, she disappeared, hidden by the shadow of the trees. For a moment, something shone through the may blossoms from the alley, as if two eyes were watching.

samotny hrabia długo jeszcze stał w ogrodzie dusza jego jak ziemia po słońca zachodzie

The lonely count stood for a long time in the garden, his soul like the earth after sunset.

ostygała powoli barwy brała ciemne zaczął marzyć lecz zny miał bardzo nieprzyjemne zbudził się sam nie wiedząc na kogo się gniewał niestety mało znalazł nadto się spodziewał bo gdy zagonem pełzał kułowej pasterce paliło mu się w głowie skakało w nim serce tyle wdzięków w tajemnej nimfie upatrywał w tyle ją cudów ubrał tyle odgadywał wszystko znalazł inaczej prawda że twarz ładną kibić miała wysmukłą ale jak nieskładną

She slowly faded, took on dark colors, began to dream, but had very unpleasant nightmares. He woke up not knowing whom he was angry with; unfortunately, he found little more than he had expected, for when he crawled toward the shepherdess, his head was burning, and his heart was jumping. He saw so many charms in the secret nymph, dressed her in so many wonders, guessed so much, found everything different. It is true that she had a pretty face and a slender figure, but how awkward she was.

pulchność liców i rumieńca żywość malująca zbyteczną prostacką szczęśliwość znak że myśl jeszcze drzemie że serce nieczynne

The plumpness of the lips and the blush vividly paint an unnecessary, coarse happiness, a sign that the mind still slumbers and the heart is inactive.

i owe odpowiedzi tak wiejskie tak gminne pocóż się łudzić krzyknął zgaduje po czasie moja nimfa tajemna pono gęsi pasie z nimfy zniknieniem całe czarowne przezrocze zmieniło się te wstęgi te kraty urocze złote srebrne niestety więc to była słoma

And the answers are as rural and as communal, why deceive oneself, he shouted, I guess after a while my secret nymph is supposedly grazing geese, with the nymph's disappearance the whole enchanting transparency changed, those ribbons, those charming grids, golden and silver, unfortunately, it was just straw.

hrabia z załamanymi pogląda rękoma na stopek uwiązanej trawami mietlicy którą brał za pęk strusich piór w ręku dziewicy nie zapomniał naczynia złocista konewka ów różek amaltei była to marchewka widział ją w ustach dziecka pożeraną chciwie więc było po uroku po czarach po dziwie

The count, with a broken gaze, looked at the little foot bound by grasses of the broom, which he mistook for a bunch of ostrich feathers in the hand of the maiden. He did not forget the vessel, the golden watering can, that horn of Amalthea; it was a carrot he had seen greedily devoured in the mouth of a child, so the charm, the sorcery, and the wonder were all gone.

tak chłopiec kiedy ujrzy cykor i kwiaty wabiące dłoń miękkim lekkim i bławaty chce je pieścić zbliża się dmuchnie i z podmuchem cały kwiat na powietrzu rozleci się puchem a w ręku widzi tylko badacz zbyt ciekawy nagą łodygę szaro zielonawej trawy

Yes, the boy, when he sees the dandelion and the flowers enticing his hand with their soft, light touch, wants to caress them. He approaches, blows gently, and with a gust, the whole flower will disperse into fluff in the air, and in his hand, the overly curious scholar will only see the bare stem of the gray-green grass.

hrabia wcisnął na oczy kapelusz i wracał tamtędy kiedy przyszedł ale drogę skracał stąpając po jarzynach kwiatach jak reście aż przeskoczywszy parkan odetchnął nareszcie przypomniał że dziewczynie mówił o śniadaniu

The count pressed his hat down over his eyes and was returning that way when he came, but he shortened the path by stepping on the vegetables and flowers like rushes until upon jumping over the fence, he finally breathed a sigh of relief, remembering that he had told the girl about breakfast.

może już wszyscy wiedzą o jego spotkaniu w ogrodzie blisko domu może szukać wyślą postrzegli że uciekał kto wie co pomyślą więc wypadało wrócić chyląc się u płotów około miec i zielska po tysiącach zwrotów rad był przecież że wyszedł w końcu na gościę

Maybe everyone already knows about his meeting in the garden near the house, maybe they're looking for him, they noticed that he was fleeing; who knows what they will think, so it was appropriate to return, ducking by the fences, about the sword and the weeds, after thousands of turns, he was pleased, after all, that he finally went out to greet.

który prosto prowadził na dworski dziedziniec szedł przy płocie a głowę odwracał od sadu jak złodziej od spichlerza aby nie dać śladu że go myśli nawiedzić albo już nawiedził tak hrabia był ostrożny choć go nikt nie śledził patrzył w stronę przeciwną ogrodu na prawo

the path that led straight to the courtyard ran by the fence, and he turned his head away from the orchard like a thief from a granary, to leave no trace that he was haunted by thoughts or had already been haunted; the count was so cautious, although no one was following him, he looked in the opposite direction of the garden to the right.

był gaj z rzadka zarosłych wysłanym murawą po jej kopiercach na wskroś białych pniów brzozowych pod namiotem obwisłych gałęzi majowych

There was a grove with rarely overgrown meadows through its white birch trunks under the tent of drooping May branches.

snuło się mnóstwo kształtów w których dziwne ruchy niby tańce i dziwny ubiór istne duchy błądzące po księżycu tamci w czarnych ciasnych ci w długich rozpuszczonych szatach jak śniegi jasnych

A multitude of shapes wandered, with strange movements resembling dances and peculiar attire, true ghosts drifting across the moon, those in black tight clothing, you in long flowing garments like bright snows.

tamten pod kapeluszem jak obręcz szerokim ten z gołą głową inni jak gdyby obłokiem obwiani idąc na wiatr puszczają zasłony ciągnące się za głową jak komet ogony każdy w innej postawie ten przyrósł do ziemi tylko oczyma kręci na dół spuszczonemi

That one under the hat, wide as a hoop, the one with a bare head, others as if wrapped in a cloud, walking into the wind, letting go of the veils trailing behind their heads like the tails of comets, each in a different posture; this one seems rooted to the ground, only turning his eyes downcast.

ów patrząc wprost przed siebie niby senny kroczy jak po linie ni w prawo ni w lewo nie zboczy wszyscy zaś ciągle w różne schylają się strony aż do ziemi jak gdyby wybijać pokłony jeżeli się przybliżą albo się spotkają

He, looking straight ahead as if in a dream, walks as if on a tightrope, neither swaying right nor left. Everyone else constantly leans in different directions down to the ground as if bowing, whether they draw near or meet.

ani mówią do siebie ani się witają głęboko zadumani w sobie pogrążeni hrabia widział w nich obraz elizejskich cieni które chociaż boleściom troską niedostępne błąkają się spokojnie ciche lecz posępne

neither do they speak to each other nor greet each other, deeply immersed in their own thoughts; the count saw in them the image of Elysian shadows that, although inaccessible to the pains of concern, wander quietly, silent yet somber.

któżby zgadnął że owi tak mało ruchomi owi milczący ludzie są nasi znajomi sędziowscy towarzysze z hucznego śniadania wyszli na uroczysty obrzęd grzybobrania jako ludzie rozsądni umieją miarkować mowy i ruchy swoje aby je stosować

Who would have guessed that these so motionless, silent people are our acquaintances, the judicial companions who left the boisterous breakfast for the solemn ritual of mushroom picking; as sensible people, they know how to measure their words and movements in order to apply them appropriately.

w każdej okoliczności do miejsca i czasu dlatego nim ruszyli za sędzią do lasu wzięli postawy tudzież ubiór odmienne służące do przechadzki o pończe płócienne

In every circumstance, to the place and time, therefore before they set off after the judge into the forest, they took different postures as well as clothing suitable for a walk, including canvas stockings.

którymi osłaniają powierzchu kontusze a na głowy słomiane wdzieli kapelusze stąd biali wyglądają jak czyśćcowe dusze młodzież także przebrana oprócz telimeny i kilku po francusku chodzących

which they cover with kontusz, and on their heads, they wear straw hats; hence, the whites look like purgatorial souls; the youth also dressed up, except for Telimena and a few who walk in French.

tej sceny hrabia nie pojął nie znał wiejskiego zwyczaju więc zdziwiony niezmiernie biegł pędem do gaju grzybów było w brud chłopcy biorą krasnolice tyle w pieśniach litewskich sławione lisice

The count did not understand this scene; he was unfamiliar with the village custom, so he was extremely surprised and ran quickly to the mushroom grove where there were plenty. The boys took the goblins; the foxes celebrated in the Lithuanian songs.

co są godłem panieństwa bo czerw ich nie zjada i dziwna żaden owad na nich nie usiada panienki za wysmukłym gonią borowikiem którego pieśń nazywa grzybów pułkownikiem wszyscy dybią na rydza ten wzrostem skromniejszy

What are the emblems of maidenhood for the reds do not eat them and strange is that no insect settles on them. The young ladies chase after the boletus, whose song is called the colonel of mushrooms; everyone is after the saffron milk cap, which is humbler in height.

i mniej sławny w piosenkach za to najsmaczniejszy

and less famous in songs but the tastiest

czy świeży czy solony czy jesiennej pory czy zimą ale wojski zbierał muchomory inne pospólstwo grzybów pogardzone w braku dla szkodliwości albo niedobrego smaku

Whether fresh or salted, whether in autumn or winter, the squire gathered fly agarics, while other common mushrooms were scorned due to their harmfulness or bad taste.

lecz nie są bez użytku one zwierza pasą i gniazdem są owadów i gajów okrasą na zielonym obrusie łąk jako szeregi naczyń stołowych sterczą tu z krągłymi brzegi

but they are not without use, they graze the animals and are a nest for insects, and the decoration of groves on the green tablecloth of meadows, as rows of tableware rise here with round edges.

surojadki srebrzyste żółte i czerwone niby czareczki różnym winem napełnione

Silver, yellow, and red small mushrooms, resembling little cups filled with various wines.

kości zbierają zbierają zbierają zbierają zbierają zbierają zbierają

the bones gather gather gather gather gather gather gather

jak przewrócone kubko dna wypukłe

like an overturned cup with a convex bottom

lejki jako szampańskie kieliszki wysmukłe bielaki krągłe białe szerokie i płaskie jakby mlekiem nalane filiżanki saskie i kulista czarniawym pyłkiem napełniona purchawka

funnels as champagne glasses slender, round white wide and flat as if filled with milk, Saxon cups and a round puffball filled with blackish powder

jak pieprzniczka zaś innych imiona znane tylko w zajęczym lub wilczym języku od ludzi nieochrzczone a jest ich bez liku

like a pepper shaker, while other names are known only in the rabbit or wolf language, from unbaptized people, and there are countless of them

ni wilczych ni zajęczych nikt dotknąć nie raczy a kto schyla się ku nim gdy błąd swój obaczy

Neither wolf nor hare will anyone care to touch, but he who bends towards them when he sees his mistake.

zagniewany grzyb złamię albo nogą kopnie tak szpecąc trawę czyni bardzo nieroztropnie

An angry mushroom will either break or kick with its leg, thus marring the grass very foolishly.

teli mena ni wilczych ni ludzkich nie zbiera roztargniona znudzona dookoła spoziera z głową w górę zadartą więc pan rejent w gniewie mówił o niej że grzybów szukała na drzewie

Neither wolves nor humans gather, distracted and bored, she looks around with her head held up high, so the land steward, in anger, said that she was searching for mushrooms in the tree.

asesor ją złośliwie równał do samicy która miejsca na gniazdo szuka w okolicy

the assessor maliciously equated her to a female looking for a nesting spot in the area

jakoż zdała się szukać samotności ciszy oddalała się zwolna od swych towarzyszy

As she seemed to seek solitude, she slowly distanced herself from her companions in silence.

i szła lasem na wzgórek pochyło wyniosły oceniony bo drzewa gęściej na nim rosły

And she walked through the forest to the hill, which was gently sloped and elevated, as the trees grew denser on it.

w środku szarzał się kamień strumień spod kamienia szumiał tryskał i zaraz jakby szukał cienia

In the middle, the stone was graying, the stream beneath the stone was murmuring, splashing, and seemed to be searching for shade right away.

chował się między gęste i wysokie zioła które wodą pojone bujały dokoła tam ów bystry swawolnik spowijany w trawy

He was hiding among the thick and tall herbs that swayed all around when watered, there that clever rascal was enveloped in grass.

i liściem podesłany bez ruchu bez wrzawy niewidzialny i ledwie dosłyszany szepce jako dziecię krzykliwe złożone w kolebce gdy matka nad nim zwiąże firanki majowe

and the leaf sent motionless, without stir, invisible and barely heard, whispers like a noisy child tucked in a cradle when the mother ties the May curtains above it

i liścia makowego nasypie pod głowę miejsce piękne i ciche tu się często schrania telimena zobiąc ją świątynią dumania

and the poppy leaves will be sprinkled under the head a beautiful and quiet place where Telimena often hides, making it her temple of contemplation

stanąwszy nad strumieniem rzuciła na trawnik z ramion swój szal powiewny czerwony jak krwawnik

Standing by the stream, she tossed her flowing shawl, as red as yarrow, onto the lawn.

i podobna pływaczce która do kąpieli zimnej schyla się nim się zanurzyć ośmieli klęknęła i powoli chyliła się bokiem

And like a swimmer who leans down to take a cold bath before immersing herself, she knelt and slowly leaned to the side.

wreszcie jakby porwana koralu potokiem upadła nań i cała wzdłuż się rozpostarła

finally, as if swept away, she fell upon the coral and spread out along it

łokcie na trawie skronie na dłoniach oparła z głową na dół skłonioną na dole u głowy

Elbows on the grass, temples resting on hands, head bent down at the bottom.

błysnął francuskiej książki papier welinowy nad alabastrowymi stronicami księgi wiły się czarne pukle i różowe wstęgi

The glimmer of French book paper over the alabaster pages of the book entwined black curls and pink ribbons.

szmaragdzie bujnych traw na krwawnikowym szalu w sukni długiej jak gdyby w powłoce koralu od której odbijał się włos z jednego końca

emerald of lush grasses on a yarrow shawl in a gown as long as if in a coral covering from which a strand of hair reflected from one end

z drugiego czarny trzewik po błokach błyszczącą śnieżną pączoszką

From the second black boot, a glittering snowy doughnut emerges from the blocks.

chustką i białością rąk lica wydawała się z dalek pstra gąsienica gdy wpełni na zielony liść klonu

With a handkerchief and the whiteness of her hands, her cheeks seemed from afar like a mottled caterpillar when fully on the green leaf of the maple.

niestety wszystkie tego obrazów dzięki i zalety darmo czekały znawców nikt nie zważał na nie tak mocno zajmowało wszystkich grzybobranie

Unfortunately, all the images and advantages of this were waiting for experts for free; no one paid much attention to them as everyone was so preoccupied with mushroom picking.

Tadeusz przecież zważał i w bok strzelał okiem i nie śmiejąc iść prosto przesuwał się bokiem

Tadeusz was glancing aside and, not daring to walk straight, was shifting sideways.

jak strzelec gdy w ruchomej gałęzistej szopie usiadłszy na dwóch kołach podjeżdża na dropie

Like a shooter when, sitting on two wheels in a mobile branched shed, he approaches the drop.

albo na siewki idąc przy koniu się kryje strzelbę złoży na siodle lub pod końską szyję

"Or when going to the seedlings, he hides the gun on the saddle or under the horse's neck."

niby to bronę włóczy niby jedzie miedzą a coraz się przybliża kiedy ptaki siedzą tak skradał się Tadeusz

Supposedly he wanders with a weapon, supposedly rides along the border, but he's getting closer and closer while the birds sit. Tadeusz was sneaking up.

sędzia czaty zmieszał i przeciąższy mu drogę do źródła pośpieszał

The judge mixed up the chats and, overloading his way to the source, hurried.

z wiatrem igrały białe poły sarafana i wielka chustka w pasie końcem uwiązana

The white edges of the sarafan played with the wind, and a large scarf was tied at the waist.

słomiany podwiązany kapelusz od ruchu nagłego chwiał się z wiatrem jako liść łopuchu spadając stąd

A straw hat tied with a string swayed in the wind like a lily pad, falling from here.

a na barki to znowu na oczy w ręku ogromna laska tak pan sędzia kroczy

And on the shoulders again in the eyes, in hand a huge stick, that's how the judge walks.

schyliwszy się i ręce obmywszy strumieniu usiadł przed telimeną na wielkim kamieniu

Bending down and washing his hands in the stream, he sat on a large stone in front of Telimena.

i wsparwszy się oburąc na gałkę słoniową trzciny ogromnej z taką ozwał się przemową

And supporting himself with both hands on the huge ivory cane, he began to speak with such a discourse.

widzi Aśćka od czasu jak tu u nas gości Tadeuszek niemało mam niespokojności

Since Tadeuszek has been staying with us, Aśćka has been causing me quite a bit of unease.

jestem bezdzietny stary ten dobry chłopczyna wszak to moja na świecie pociecha jedyna

I am childless, an old good boy, after all, this is my only joy in the world.

przyszły dziedzic fortunki mojej z łaski nieba zostawię mu kęs niezły szlacheckiego chleba

The future heir of my fortune, by the grace of heaven, I will leave him a good piece of noble bread.

już mu też czas obmyśleć los postanowienie ale zważaj no Aśćka moje utrapienie

It's time for him to think about his fate, but be mindful, my torment, Aśćka.

wiesz że pan Jacek brat mój Tadeusza ociec dziwny człowiek zamiarów jego trudno dociec

You know that Mr. Jacek, my brother Tadeusz's father, is a strange man, and it's hard to discern his intentions.

nie chce wracać do kraju Bóg wie gdzie się kryje nawet nie chce synowi oznajmić że żyje

I don't want to go back to the country God knows where it hides, I don't even want to let my son know that I'm alive.

a ciągle nim zarządza naprzód w legiony chciał go posyłać byłem okropnie zmartwiony

And he still wanted to send him to the legions; I was terribly worried.

potem zgodził się przecie by w domu pozostał i żeby się ożenił już być żony dostał

Then he agreed to stay at home and to get married, so he already received a wife.

partyję upatrzyłem nikt z obywateli nie wyrówna z imienia ani z parenteli podkomorzemu

I have singled out a party; no citizen will match him in name or kinship to the sub-chamberlain.

jego starsza córka Anna jest na wydaniu piękna i posażna panna chciałem zagaić

His elder daughter Anna is on the market, a beautiful and wealthy miss; I wanted to make a move.

na to telimena zbladła złożyła książkę wstała nieco i usiadła

At this, Telimena turned pale, closed the book, stood up slightly, and sat down.

jak mamę kocham rzekła czy to panie bracie jest w tym sens jaki czy wy Boga w sercu macie

"How I love my mother," she said, "is there, dear brother, any meaning in this, or do you have God in your heart?"

to myślisz Tadeusza zostać dobrodziejem jeśli młodego chłopca zrobisz grykosiejem

Do you think Tadeusz will become a benefactor if you make the young boy a buckwheat farmer?

świat mu zawiążesz wierz mi kląć was kiedyś będzie zakopać taki talent w lasach i na grządzie

You will tie the world for him, believe me, curse you, one day it will bury such a talent in the forests and in the garden.

wierz mi ile poznałam pojętne to dziecię warto żeby na wielkim przetarło się świecie

Believe me, how many perceptive children I've met, it's worth for them to be experienced in the great world.

dobrze brat zrobi gdy go do stolicy wyśle na przykład do Warszawy lub wie brat co myślę

It will be good if the brother goes to the capital, for example to Warsaw, or do you know what I think?

żeby do Peterburka ja pewnie tej zimy pojadę tam dla sprawy razem ułożymy co zrobić z tym

I will probably go to Peterburg this winter to sort things out together about what to do with this.

Tadeuszem znam tam wiele osób mam wpływy to najlepszy kreatyjny sposób za mą pomocą znajdzie wstęp w najpierwsze domy

I know many people there through Tadeusz, I have connections; it's the best creative way, with my help he will find an introduction to the very first homes.

a kiedy będzie ważnym osobom znajomy dostanie urząd order w ten czas niech porzuci służbę

And when an acquaintance of important people receives a position, then let him abandon his service.

jeśli zechce niech do domu wróci mając już znacznie jej znajomość świata i cóż brat myśli o tym

If she wants, let her return home already having a much greater knowledge of the world, and what does brother think about that?

już ci w młode lata rzekł sędzia nieźle chłopcu trochę się przewietrzyć obejrzeć się na świecie między ludźmi przetrzeć

In your young years, the judge already told you, it's not bad for the boy to get some fresh air, to look around the world among people, to get some experience.

ja za młodu nie mało świata objechałem byłem w Piotrkowie w Dubnie to za Trybunałem jadąc jako pelestrant

When I was young, I traveled a lot around the world; I was in Piotrków and in Dubno, which is behind the Tribunal, going there as a pilgrim.

to własne swe sprawy forytując jeździłem nawet do Warszawy

I even traveled to Warsaw to settle my own affairs.

człek nie mało skorzystał chciałbym mi synowca wysłać pomiędzy ludzi prosto jak wędrowca

A person has benefited quite a lot; I would like to send my nephew among people just like a traveler.

jak czeladnika który terminuje lata ażeby nabył trochę znajomości świata nie dla rang nie orderów

like an apprentice who serves for years to gain some knowledge of the world, not for ranks or orders

proszę uniżenie ranga moskiewska order cóż to za oznaczenie któryż to z dawnych panów ban

"Please humbly rank the Moscow order, what designation is this, which of the former lords is it from?"

któryż to z dawnych panów ban

which of the former lords ban

nawet dzisiejszych między szlachtą w powiecie nieco zamożniejszych dba o podobne fraszki

Even today, among the gentry in the slightly wealthier counties, care is given to similar trifles.

przecież są w estymie u ludzi bo szanujemy w nich ród dobre imię albo urząd

They are held in esteem by people because we respect in them their lineage, good name, or position.

lecz ziemski przyznany wyborem obywatelskim nie zaś czyimś tam faworem

but earthly granted by civic choice, not by someone's favor

telimena przerwała jeśli brat tak myśli tym lepiej więc go jako wojeżera wyślij

Telimena interrupted, "If my brother thinks so, the better; then send him as a traveler."

widzi siostra rzekł sędzia skrobiąc smutnie głowę chciałbym bardzo cóż kiedy mam trudności nowe

"You see, sister," said the judge, sadly scratching his head, "I would very much like to, but I have new difficulties."

pan jacek nie wypuszcza z opieki swej syna i przysłał mi tu właśnie na kark bernardyna robaka który przybył z tamtej strony wisły

Mr. Jacek doesn't let his son out of his care and just sent me a Bernese worm that arrived from the other side of the Vistula.

przyjaciel brata wszystkie wie jego zamysły a więc o tadeusza już wyrzekli losie i chcą by się ożenił aby pojął zosie wychowankę wać pani

The brother's friend knows all his plans, so they have already spoken about Tadeusz's fate and want him to marry Zosia, the ward of your lady.

oboje dostaną oprócz fortunki mojej z łaski jacka wiano w kapitałach wiesz aśćka że mam kapitały i z łaski jego mam też fundusz prawie cały

Both will receive, besides my fortune from Jacek's grace, a dowry in capital. You know, Aśka, that I have capital, and by his grace, I also have almost the entire fund.

ma więc prawo rozrządzać aśćka pomyśl o tem żeby się to zrobiło najmniejszym kłopotem trzeba ich ze sobą poznać prawda bardzo młodzi szczególnie zosia mała

She has the right to manage, so think about how to do it with the least trouble; they need to get to know each other, right? Very young, especially little Zosia.

lecz to nic nie szkodzi czas by już zośkę wreszcie wydobyć z zamknięcia bo wszak ci to już pono wyrasta z dziecięcia

but it doesn't matter, it's time to finally bring Zośka out of confinement because after all, this is already growing out of childhood for you

aaa aaa to rzecz nowa czy to tadeuszowi szkodzi czy nie szkodzi rzekła z gniewem sądź o tym sam wać pan dobrodziej mnie nic do tadeusza sami o nim radźcie

aaa aaa is it a new thing whether it harms Tadeusz or not, she said with anger, judge for yourself, good sir, I have nothing to do with Tadeusz, you all decide about him.

aaaa to rzecz nowa czy to tadeuszowi szkodzi czy nie szkodzi rzekła z gniewem sądź o tym sam wać pan dobrodziej mnie nic do tadeusza sami o nim radźcie

Ah, is this a new thing? Does it harm Tadeusz or not? She said with anger, "Judge for yourself, good sir; I have nothing to do with Tadeusz. You all decide about him."

zróbcie go ekonomem lub w karczmie posadźcie niech szynkuje lub z lasu niech zwierzynę znosi z nim sobie co zechcecie zróbcie lecz do zosi co wać państwu do zosi

Make him an economist or seat him in the tavern to serve drinks, or let him bring game from the woods; do whatever you want with him, but let it be for Zosia, what you do, let it be for Zosia.

ja jej ręką rządzę ja sama że pan jacek dawałbył pieniądze na wychowanie zosi i że jej wyznaczył małą pensyjkę roczną więcej przyszedł z raczył

I govern with her hand, I myself that Mr. Jacek would give money for Zosia's upbringing and that he allocated her a small annual allowance. He came with more.

to ci jej jeszcze nie kupił zresztą państwo wiecie i dotąd jeszcze o tym wiadomo na świecie że hojność państwa dla nas nie jest bez powodu winni coś soplicowie dla nas są

You still haven't bought it for her anyway, the state knows, and until now it is still known in the world that the generosity of the state towards us is not without reason; the Soplica family owes us something.

winni coś soplicowie dla nas są

The Soplicowie owe us something.

to jest to co jest w tej chwili dla choreszków rodu tej części mowy sędzia słuchał z niepojętym pomieszaniem z żałością i widocznym wstrętem jakby lękał się reszty mowy głowę skłonił i ręką potakując mocno się zapłonił

This is what is currently for the chores of this part of speech; the judge listened with incomprehensible confusion, with sadness and visible disgust, as if he feared the rest of the speech, bowed his head, and with his hand nodding, he strongly blushed.

ta limena kończyła byłam jej piastunką jestem krewną jedyną zosi opiekunką nikt oprócz mnie nie będzie myślił o jej szczęściu a jeśli ona szczęście znajdzie w tym zamęściu rzekł sędzia wzrok podnosząc jeśli tadeuszka podoba czy podoba to na wierzby gruszka

This limena was coming to an end, I was her caregiver, I am the only relative of Zosia, her guardian; no one but me will think about her happiness. And if she finds happiness in this confusion, said the judge, lifting his gaze, if Tadeuszka pleases her or pleases her, then let the pear be on the willows.

podoba nie podoba a to mi rzecz ważna zosia nie będzie prawda partyja posażna ale też nie jest lada wsi lada szlachcianka idzie z jaśnie wielmożnych jest wojewodzianka rodzi się z choreszkówny małżonka dostanie staraliśmy się tyle o jej wychowanie chyba by tu zdziczała

Like it or not, it's an important matter to me. Zosia won’t be a truth party of wealth, but she is not just any peasant girl. She comes from the noble clan; her mother is a voivode's daughter. We have put in so much effort for her upbringing; she might have become wild otherwise.

sędzia pilnie słuchał patrząc w oczy zdało się że się udobruchał bo rzekł dosyć wesoło no to i cóż robić bóg widzi szczerze chciałem interesu dobić tylko bez gniewu jeśli aśćka się nie zgodzi aśćka ma prawo smutno gniewać się nie godzi radziłem bo brat kazał nikt tu nie przymusza

The judge was listening attentively, looking into his eyes; it seemed he had calmed down because he said quite cheerfully, "Well, what can we do? God knows, I honestly wanted to conclude the deal, but without anger. If Aśka doesn't agree, Aśka has the right to be sad; it's not right to get angry. I advised because my brother told me to; no one here is forcing."

gdy aśćka rekuzuje pana tadeusza odpisuje jackowi że nie z mojej winy nie dojdą tadeusza z zosią zaręczyny teraz sam będę radzić ponos pod komorzym zagalimy swatostwo i resztę ułożymy

When Ashka refuses Mr. Tadeusz, she replies to Jacek that it is not my fault that Tadeusz and Zosia's engagement will not happen now. I will manage on my own; we will arrange the match under the shed and organize the rest.

przez ten czas telimena ostygła z zapału ja nic nie rekuzuję braciszku pomału sam mówiłeś że jeszcze za wcześnie zbyt młodzi rozpatrzmy się czekajmy nic to nie zaszkodzi poznajmy ze sobą państwo młodych będziemy zważać nie można szczęścia drugich

During this time, Telimena has cooled down from her enthusiasm. I am not refusing anything, my dear brother. You yourself said that it is still too early, that we are too young. Let's consider it; let's wait. It won't hurt anything. Let's get to know the young couple; we will be careful. We cannot interfere with the happiness of others.

tak na traf narażać ostrzegam tylko wcześnie niech brat tadeusza nie namawia kochać się w zosi nie przymusza bo serce nie jest sługa nie zna co to pany i nie da się przemocą okuwać w kajdany

I warn you not to risk it early; let Tadeusz's brother not persuade you to fall in love with Zosia, do not force it, for the heart is not a servant, it does not know what it is to be masters, and it cannot be shackled in chains by force.

za czym sędzia powstawszy odszedł zamyślony pan tadeusz z przeciwnej przybliżył się w stronę udając że szukanie grzybów tam go zwabia w tymże kierunku z wolną posuwa się hrabia

As the judge rose and walked away deep in thought, Mr. Tadeusz approached from the opposite side, pretending that the search for mushrooms was luring him in that direction; the count moved forward leisurely in the same direction.

hrabia podczas sędziego sporów z telimeną stał za drzewami mocno zdziwiony tą sceną dobył z kieszeni papier i ołówek sprzęty które zawsze miał z sobą i na pień wygięty rozpiąwszy kartkę widać że obraz malował

The count, during the judge's dispute with Telimena, stood behind the trees, greatly astonished by this scene. He took out paper and a pencil from his pocket, tools he always had with him, and having stretched the sheet against the trunk, it was clear that he was painting a picture.

mówiąc sam sobą jakbyś umyślnie grupował ten na głazie ta w trawie grupa malownicza głowy charakterowe z kontrastem oblicza podchodził wstrzymywał się lurnetkę przecierał oczy chustką obwiewał i coraz spozierał

Speaking to myself as if I were intentionally grouping this one on the rock, that one in the grass, a picturesque group of heads with characteristic features and contrasting faces, I approached, held back, wiped my eyes with a handkerchief, and kept glancing more and more.

miałożby to cudowne śliczne widowisko zginąć albo zmienić się gdy podejdę blisko ten aksamit traw będzie to mak i botwinie w nimfie tej czyż obaczę jaką och mistrzynię

It would be a wonderful beautiful spectacle to perish or change when I approach closely, this velvet grass will be the poppy and the beet in this nymph, will I not see what a mistress she is?

pani rzekł hrabia rzecz mej smiałości darować przychodzę jej przepraszać i razem dziękować przepraszać że jej kroków śledziłem ukradkiem i dziękować że byłem jej dumania świadkiem

“Madam,” said the count, “I come to ask for your forgiveness for my boldness and to thank you together: to apologize for secretly following your steps and to thank you for being a witness to your contemplations.”

tyle ją obraziłem winienem jej tyle przerwałem chwilę duchu i nie wiedziałem co się dzieje z nią

I have offended her so much, I owe her so much, I interrupted the moment, spirit, and I didn’t know what was happening to her.

dumań winnym ci chwilę natchnienia chwilę błogie potępiaj człowieka ale sztukmistrz twojego przebaczenia czeka niewielem się odważył na więcej odwarze sądź tu ukląkł i podał swoje pejzaże

"I don't owe you a moment of inspiration, a moment of bliss; condemn the man, but the magician of your forgiveness waits. I hardly dared to do more; I dare to judge here, kneeling and presenting my landscapes."

telimena sądziła malowania proby tonem grzecznej lecz sztukę znającej osoby w skąpach pochwały lecz nie szczędziła zachętu brawo rzekła więc szuje niemało talentu tylko pan nie zaniedbuj szczególnej potrzeba szukać pięknej narzędzi

Telimena thought about painting attempts in a polite tone, but as someone knowledgeable about art, she offered scant praise yet did not hold back on encouragement. "Bravo," she said, "there's no shortage of talent here, but you shouldn't neglect the special need to seek beautiful tools."

tylko pan nie zaniedbuj szczególnej potrzeby szukać pięknej narzędzi

Just please don't neglect your special need to seek beautiful tools.

Straszne pauzy lipu, skaliste wydroże. To hrabio kraj malarzów, u nas żal się Boże. Dziecko mus, w soplicowie oddane na mamki, umrze pewnie. Mój hrabio, oprawię to w ramki, albo w album umieszczę do rysunków zbiorku, które zewsząd skupiałam, mam ich dosyć w biurku.

Terrible pauses of linden, rocky paths. This is a land of painters, oh God, we are sad. The child must, in Soplica, handed over to nurses, will surely die. My count, I will frame this, or place it in an album for the collection of drawings that I have gathered from everywhere, I have enough of them in my desk.

Zaczęli więc rozmowę o niebios błękitach, morskich szumach i wiatrach wonnych i skał szczytach, mieszając tu i ówdzie podróżnych zwyczajem śmiech i urąganie się nad ojczystym krajem.

They began a conversation about the blue of the heavens, the sounds of the sea, and fragrant winds and mountain peaks, mixing here and there the travelers' laughter and mocking of their homeland.

A przecież wokoło nich ciągnęły się lasy litewskie, tak poważne i tak pełne krasy, czeremchy oplatane dzikich chmielów wieńcem, jarzębiny ze świeżym pasterskim rumieńcem, leszczyna jak menada z zielonymi berły ubranymi jak grona w orzechowe perły.

And yet around them stretched the Lithuanian forests, so solemn and so full of beauty, wild cherries entwined with wild hop vines, rowan trees with a fresh shepherd's blush, hazel like a maenad dressed in green scepters adorned like clusters of nut pearls.

A niżej dziatwa leśna, głuk w objęciu kalin, orzyna czarne usta tuląca do malin, drzewa i krzewy liśćmi wzięły się za ręce, jak do tańca stające panny i młodzieńce koło pary małżonków.

And below, the forest children, a clump in the embrace of the viburnum, a blackmouth cuddling the raspberries, the trees and shrubs took each other by the leaves, like maidens and young men preparing to dance around a pair of spouses.

Stoi pośród grona para, nad całą leśną gromadą wzniesiona wysmukłością kibici i barwy powabem, brzoza biała, kochanka z małżonkiem swym grabem.

It stands among the group, a couple, elevated above the entire forest crowd with its slenderness and the charm of its colors, the white birch, lover of its partner, the hornbeam.

A dalej jakby starce na dzieci i wnuki patrzą, siedząc w milczeniu, tu są dziwe buki.

And then it's as if the old man is watching the children and grandchildren, sitting in silence, here are the strange beech trees.

Tam matrony topole i mchami brodaty dąb, włożywszy pięć wieków na swój garbaty, wspiera się jak na grobu w połamanych słupach, na dębów, przodków w swoich skamieniałych trupach.

There, the matronly poplars and the bearded oak, having borne five centuries on its humped back, leans as if on a grave against the broken pillars, on the oaks, ancestors in their petrified corpses.

Pan Tadeusz kręcił się nudząc niepomału, długą rozmową, w której nie mógł brać udziału, aż gdy zaczęto sławić cudzoziemskie gaje i wyliczać z kolei wszystkich drzew rodzaje, pomarańcze, cyprysy, oliwki, migdały, kaktusy, aloesy, machonie, sandały.

Mr. Tadeusz was pacing around, slowly getting bored with the long conversation in which he could not participate, until they began to praise the foreign groves and successively list all the types of trees: oranges, cypresses, olives, almonds, cacti, aloes, mahonias, sandalwoods.

Cytryny, bluszcz, orzechy włoskie, nawet figi, wysławiając ich kształty, kwiaty i łodygi.

Lemons, ivy, walnuts, even figs, praising their shapes, flowers, and stems.

Tadeusz nie przestawał dąsać się i zrzymać, na koniec nie mógł dłużej od gniewu wytrzymać.

Tadeusz couldn't stop sulking and grumbling; in the end, he could no longer withstand his anger.

Był on prostak, lecz umiał czuć wdzięk przyrodzenia i patrząc w las ojczysty rzekł pełen natchnienia.

He was a simpleton, but he could feel the grace of nature, and looking at his homeland's forest, he spoke with inspiration.

Widziałem w botanicznym wileńskim ogrodzie owe sławione drzewa, rosnące na wschodzie i na południu, w owej pięknej włoskiej ziemi,

I saw in the botanical garden of Vilnius those famous trees, growing in the east and south, in that beautiful Italian land,

któreż równać się może z drzewami naszymi, czy aloes z długim jak konduktor pałki, czy cytryna karlica z złocistymi gałki,

What can be compared to our trees, whether aloe with a rod as long as a conductor, or a dwarf lemon with golden buds?

z liściem lakierowanym krótka i pękata, jako kobieta mała, brzydka, lecz bogata, czy zachwalony cyprys, długi, cienki, chudy,

with a lacquered leaf short and plump, as a woman small, ugly, yet rich, or a praised cypress, long, thin, slender,

co zdaje się być drzewem, nie smutku, lecz nudy, mówią, że bardzo smutnie wygląda na grobie.

What seems to be a tree, not of sadness, but of boredom, they say looks very sad at the grave.

Jest to jak lokaj Niemiec we dworskiej żałobie, nie śmiejący rąk podnieść ani głowy skrzywić,

It is like a German servant in court mourning, not daring to raise his hands or twist his head.

aby się etykiecie niczym nie sprzeciwić.

to not oppose the label in any way.

Czyż nie piękniejsza nasza poczciwa Brzezina, która jako wieszniaczka, kiedy płacze syna lub wdowa męża, ręce załamie,

Isn't our dear Brzezina more beautiful, who as a peasant woman, when she cries for her son or the widow for her husband, wrings her hands?

roztoczy po ramionach do ziemi strumienie warkoczy, niemal z żalu postawą jak wymownie szlocha?

It will spread streams of braids from shoulders to the ground, almost sorrowfully, as if weeping eloquently with its posture?

Czemu pan hrabia, jeśli w malarstwie się kocha, nie maluje drzew naszych, pośród których siedzi?

Why, sir, if you love painting, do you not paint the trees among which you sit?

Prawdziwie będą z pana żartować sąsiedzi, że mieszkając na żyznej litewskiej równinie, malujesz tylko jak chrabia.

Your neighbors will truly joke about you, saying that living on the fertile Lithuanian plain, you only paint like a count.

Jakieś skały i pustynie.

Some rocks and deserts.

Przyjacielu, rzekł hrabia, piękne przyrodzenie jest formą, tłem, materią, a duszą natchnienie,

"Friend," the count said, "a beautiful nature is a form, a background, a matter, and the soul is inspiration."

które na wyobraźni unosi się skrzydłach, poleruje się gustem, wspiera na prawidłach.

which soars on the wings of imagination, is polished with taste, and is supported by principles.

Nie dość jest przyrodzenia, nie dosyć zapału, sztukmistrz musi ulecieć w sfery ideału.

It is not enough to have a talent, nor enough enthusiasm; a master must rise to the realm of ideals.

Nie wszystko, co jest piękne, wymalować da się.

Not everything that is beautiful can be painted.

Dowiesz się o tym wszystkim z książek w swoim czasie, co się tyczy malarstwa, do obrazu trzeba,

You will learn all about this from books in your own time; as for painting, to the painting one must,

punktów widzenia grupy ensemblu i nieba, nieba włoskiego.

perspectives of the ensemble group and the sky, the Italian sky.

Stąd też w kunszcie pejzażów Włochy były są, będą ojczyzną malarzów.

Hence, in the art of landscapes, Italy has been, is, and will be the homeland of painters.

Stąd też oprócz Breigela, lecz nie van der Halle, ale pejzażysty, bo są dwa i Breigele.

Hence, besides Breigel, but not van der Hal, rather the landscape painter, because there are two and Breigel.

I oprócz Ruisdala na całej północy, gdzież był pejzażysta, który pierwszej mocy,

And besides Ruisdael in the whole north, where was the landscape painter of the first rank,

niebios niebios potrzeba, nasz malarz orłowski, przerwała telimena, miał gust Soplicowski,

The heavens are in need, our painter Orłowski, Telimena interrupted, had Soplica's taste.

trzeba wiedzieć, że to jest Sopliców choroba, że im oprócz ojczyzny nic się nie podoba.

One must know that this is the Soplica family's illness, that apart from their homeland, they like nothing else.

Orłowski, który życie strawił w Peterburku, sławny malarz, mam jego kilka szkiców w biurku.

Orłowski, who spent his life in Petersburg, a famous painter, I have a few of his sketches in my desk.

Mieszkał tuż przy cesarzu, na dworze jak w raju, anioł wierzy hrabie, jak tęsknił po kraju.

He lived right next to the emperor, at the court like in paradise, the angel believes, the count, how he longed for his homeland.

Lubił ciągle wspominać swej młodości czasy, wystawiał wszystko w polszcze, ziemię, niebo, lasy.

He liked to constantly reminisce about his youth, showcasing everything in Polish – the earth, the sky, the forests.

I miał rozum, zawołał Tadeusz zapałem.

And he had reason, Tadeusz exclaimed with enthusiasm.

To państwa niebowłoskie, jak o nim słyszałem, błękitne, czyste, wszak to jak zamarzła woda.

To your heavenly country, as I have heard, blue, pure, just like frozen water.

Czyż nie piękniejsze stokroć wiatr i niepogoda?

Isn't the wind and bad weather a hundred times more beautiful?

U nas dość głowę podnieść, ileż to widoków, ileż scen i obrazów z samej gry w obłoków.

Here we can lift our heads quite a bit, how many sights, how many scenes and images from the very game of clouds.

Bo każda chmura inna, na przykład jesienna, pełznie jak żółw leniwa, ulewą brzemienna

For every cloud is different, for example, an autumn one crawls like a lazy turtle, heavy with rain.

i z nieba aż do ziemi spuszcza długie smugi jak rozwite warkocze, to są deszczu strugi.

And from the sky down to the earth, it lets long streaks down like unraveled braids; these are the streams of rain.

Chmura z gradem jak balon szybko z wiatrem leci, krągła, ciemnobłękitna, w środku żółto świeci.

A cloud with hail flies quickly with the wind like a balloon, round, dark blue, shining yellow inside.

Szum wielki słychać wkoło, nawet te codzienne, patrzcie państwo, te białe chmurki jak odmienne,

A great noise can be heard all around, even those everyday ones, look, those white clouds how different they are.

zaraz jak stada dzikich gęsi lub łabędzi, a z tyłu wiatr, jak sokuł do kupy je pędzi.

Just like a flock of wild geese or swans, and behind them the wind drives them together like a falcon.

Ściskając się, grubieją, rosną nowe dziwy, dostają krzywych karków, rozpuszczają grzywy, wysuwają nóg, rzędy i po niebios sklepie,

Embracing each other, they grow thicker, new wonders arise, they get crooked necks, let their manes down, extend their legs, rows and into the store of the heavens,

przylatują jak tabun rumaków po stepie, wszystkie białe jak srebro, zmieszały się nagle,

they are arriving like a herd of stallions across the steppe, all white as silver, suddenly mingled together,

z ich karków rosną maszty, z grzyw szerokie żagle, tabun zamienia się w okręt i wspaniale płynie,

from their necks grow masts, from their manes wide sails, the herd transforms into a ship and sails magnificently,

cicho zwolna po niebios błękitnej równinie.

quietly slowly over the heavenly blue plain.

Hrabia i telimena poglądali w górę, Tadeusz jedną ręką pokazał im chmurę, a drugą ścisnął z lekka rączkę telimeny.

The count and Telimena looked up; Tadeusz pointed to a cloud with one hand and gently squeezed Telimena's hand with the other.

Kilka już upłynęło minut cichej sceny.

A few minutes of quiet scene have already passed.

Hrabia rozłożył papier na swym kapeluszu i wydobył ołówek.

The count spread the paper on his hat and took out a pencil.

Wtem przykry dla uszu odezwał się dzwon dworski i zaraz wśród lasu cichego pełno było krzyku i hałasu.

Suddenly, a sorrowful sound rang from the court bell, and immediately the quiet forest was filled with cries and noise.

Hrabia, kiwnąwszy głową, rzekł poważnym tonem.

The count, nodding his head, said in a serious tone.

Tak to na świecie wszystko, los zwykły kończyć dzwonem?

Is everything in the world like this, does fate usually end with a bell?

Rachunki myśli, wielkie plany wyobraźni, zabawki niewinności, uciechy przyjaźni,

Accounts of thought, great plans of imagination, toys of innocence, delights of friendship,

wylania się serc czułych, gdy spisz z dala ryknie.

The hearts of the tender spill out when you sleep, it will roar from afar.

Wszystko miesza się, zrywa, mąci się niebo.

Everything is mixing, breaking apart, the sky is muddied.

Tu, obróciwszy wzrok ku telimenie, cóż zostaje?

Here, having turned my gaze towards the telimena, what remains?

A ona mu rzekła.

And she said to him.

Wspomnienie!

Memory!

I chcąc hrabiego nieco łagodzić smutek, podała mu urwany kwiatek.

And wanting to ease the count's sadness a bit, she offered him a broken flower.

Nie zabudek.

Not a building.

Hrabia go ucałował i na pierś przyszpilał.

The count kissed him and pinned him to his chest.

Tadeusz z drugiej strony krzak ziela rozchylał, widząc, że się ku niemu tym zielem przewija.

Tadeusz, on the other side of the bush, parted the herbs, seeing that they were winding towards him.

Coś białego.

Something white.

Była to rączka jak lilia.

It was a little hand like a lily.

Pochwycił ją, całował i usty po cichu utonął w niej jak pszczoła w lili kielichu.

He seized her, kissed her, and silently drowned in her like a bee in a lily's cup.

Uczył na ustach zimno.

It taught coldness on the lips.

Znalazł klucz i biały papier w trąbkę zwiniony.

He found a key and a piece of white paper rolled up like a trumpet.

Był to listek mały.

It was a small leaf.

Porwał, schował w kieszeni, nie wie co to klucz znaczy.

He snatched it, hid it in his pocket, he doesn't know what the key means.

Lecz mu tu owa biała kartka wytłumaczy.

But this white piece of paper will explain it to him here.

Dzwon wciąż dzwonił i echem z głębi cichych lasów.

The bell kept ringing and echoed from the depths of the quiet forests.

Odezwało się tysiąc krzyków i hałasów.

A thousand screams and noises echoed.

Odgłos to był szukania i nawoływania.

The sound was one of searching and calling.

Hasło zakończonego na dziś grzybobrania.

The slogan of today's finished mushroom picking.

Odgłos nie smutny wcale ani pogrzebowy.

Not a sad sound at all, nor funeral-like.

Jak się hrabiemu zdało?

How did it seem to the count?

Owszem!

Of course!

Światowy!

Worldwide!

Dzwon ten, w każde południe krzycząc spod dasza,

This bell, shouting from under the eaves at noon,

gości i czelacz domu na obiad zaprasza.

The guests and the household invite you for dinner.

Tak było w dawnych licznych dworach we zwyczaju

It was like that in the numerous old manors as a custom.

i zostało się w domu sędziego.

and stayed at the judge's house.

Więc z gaju wychodziła gromada niosąca krobeczki.

So from the grove came a group carrying little morsels.

Koszyczki uwiązane końcami chusteczki, pełne grzybów.

Baskets tied with the ends of a handkerchief, full of mushrooms.

A panny w jednym ręku niosły jako wachlarz

And the girls carried it in one hand like a fan.

zwiniony borowik rozrosły.

curled porcini mushroom.

W drugim związane razem jakby polne kwiaty

In the second one, tied together like wildflowers.

o pieńki rozlicznej barwy surojadki.

about the logs of various colors of the surojadki.

Wojski miał mu homora.

Wojski had a sense of humor.

Z próżnymi przychodzi rękami telimena.

With vain hands, Telimena comes.

Z nią panicze młodzi.

With her, young gentlemen.

Goście weszli w porządku i stanęli kołem.

The guests entered in an orderly fashion and stood in a circle.

Pod komorze najwyższe brał miejsce za stołem.

In the chamber, the highest took a seat at the table.

Z wieku mój z urzędu ten zaszczyt należy.

From my age, this honor is due by office.

Idąc skłaniał się starcom, damom i młodzieży.

As he walked, he bowed to the elders, ladies, and youth.

Obok stał kwestarz.

Next to him stood the alms collector.

Sędzia tuż przy Bernardynie.

Judge right next to Bernardine.

Bernardyn zamówił krótki pacierz po łacinie.

The Bernardine ordered a short prayer in Latin.

Podano w kolei wódkę, za czym wszyscy siedli

Next, vodka was served, after which everyone sat down.

i hołodziec litewskim milczkiem

and in Lithuanian lingo silently

żwawo jedli.

They ate briskly.

Obiadowano ciszej, niż się zwykle zdarza.

Dinner was quieter than usual.

Nikt nie gadał, pomimo wezwań gospodarza.

No one spoke, despite the host's calls.

Strony biorące udział w wielkiej obsuwzwadzie

Parties involved in the great delay

myśliło o jutrzejszej walce i zakładzie.

I was thinking about tomorrow's fight and the bet.

Myśl wielka, zwykle usta do milczenia zmusza.

A great thought usually compels the mouth to silence.

Telimena, mówiąca wciąż do Tadeusza,

Telimena, still speaking to Tadeusz,

musiała ku hrabiemu nieraz się odwrócić.

She had to turn to the count more than once.

Nawet na scesora nieraz okiem rzucić.

Even on the scissors, it's worth a glance sometimes.

Tak ptasznik patrzy w sidło.

So the bird catcher looks into the trap.

Kędy szczegły zwabia.

Where details entice.

I razem w pastkę wróbla.

And together in the sparrow's trap.

Tadeusz i hrabia.

Tadeusz and the count.

Oba dwa radzi z siebie.

Both are good at it.

Oba dwa szczęśliwi.

Both are happy.

Obaj pełni nadziei, więc nie gadatliwi.

Both full of hope, so not talkative.

Hrabia na kwiatek dumnie opuszczał wejrzenie.

The count proudly lowered his gaze to the flower.

A Tadeusz ukradkiem spozierał w kieszenie.

And Tadeusz secretly peeked into his pockets.

Czy ów kluczyk nie uciekł?

Did the key not escape?

Ręką nawet chwytał i kręcił kartkę,

He even grabbed and twisted the paper with his hand,

której dotąd nie przeczytał.

which he has not read yet.

Sędzia pod komorzemu węgrzyna szampana dolewał.

The judge was pouring champagne under the thief's nose.

Służył pilnie, ściskał za kolana.

He served diligently, gripping at the knees.

Ale do rozmawiania z nim nie miał ochoty.

But he didn't feel like talking to him.

I widać, że czuł jakieś tajemne kłopoty.

And it is clear that he felt some secret troubles.

Przemijały w milczeniu talerze i dania.

Dishes and meals passed by in silence.

Przerwał nareszcie nudny tok obiadowania gość niespodziany.

Finally, an unexpected guest interrupted the boring course of lunch.

Szybko wpadając, gajowy.

Quickly jumping in, the gamekeeper.

Nie zważał nawet, że czas właśnie obiadowy.

He didn't even mind that it was lunch time.

Pobiegł do pana, widać z postawy i z miny,

He ran to you, evident from his stance and expression,

że ważny i niezwykły jest posłem nowiny.

that it is important and unusual that he is a messenger of news.

Ku niemu oczy całe zwróciło zebranie.

The whole meeting turned its eyes towards him.

On, odetchnąwszy, nieco rzekł.

He, taking a breath, said somewhat.

Niedźwiedź mu spanie.

The bear is sleeping.

Resztę wszyscy odgadli, że zwierz z matecznika wyszedł.

The rest everyone guessed that the beast came out of the lair.

Że w zaniemańską puszczę się przemyka.

That it sneaks into the Zaniemańska forest.

Że go trzeba wnet ścigać.

That he needs to be chased soon.

Wszyscy wraz uznali, choć ani się radzili, ani namyślali.

Everyone agreed, although they neither consulted nor thought it over.

Wspólną myśl widać było z uciętych wyrazów,

The common thought was visible from the cut-off words.

z gestów żywych, z wydanych rozlicznych rozkazów.

from lively gestures, from the numerous orders given.

Które wychodząc tłumnie razem z ust tak wielu,

Which, emerging in crowds from the mouths of so many,

dążyły przecież wszystkie do jednego celu.

they all strove for the same goal.

— Na wieś! — zawołał sędzia.

— To the village! — shouted the judge.

— Hej, konno, setnika!

— Hey, horseback, centurion!

Jutro na brzask obława, lecz na ochotnika.

Tomorrow at dawn, a hunt, but for volunteers.

Kto wystąpi z oszczepem, temu z robocizny wytrąci

Whoever throws the spear will be freed from labor.

dwa szarwarki i pięć dni pańszczyzny.

two peasant horses and five days of corvée.

— Wskok! — krzyknął podkomorzy.

— Jump! — shouted the steward.

— Okulbaczyć siwą, dobiec w cwał do mojego dworu,

— To gallop on the gray, to run to my estate,

wziąć co żywo dwie pijawki, które w całej okolicy słyną.

to take two leeches that are famous all over the area.

Pies zowie się Sprawnikiem, a suka Strapczyną.

The dog is called Sprawnik, and the female dog is called Strapczyna.

Zakneblować im pyski, zawiązać je w miechu

Gag them and tie them in a bag.

i przystawić je tutaj, konno, dla pośpiechu.

and bring them here, on horseback, for urgency.

— Wańka! — krzyknął na chłopca asesor po rusku.

— Wanka! — shouted the assessor at the boy in Russian.

— Tasak mój sankuszowski pociągnąć na brusku.

— My Tasak from Sankuszów pulled on the brus.

Wiesz, tasak, co od księcia miałem w podarunku.

You know, the cleaver that I got as a gift from the prince.

Pas opatrzyć, czy kula jest w każdym ładunku.

Make sure to check if there is a ball in each charge.

— Strzelby! — krzyknęli wszyscy.

— Guns! — they all shouted.

— Mieć na pogotowiu! — asesor woła ciągle.

— Have it on standby! — the assessor keeps calling.

— Ołowiu! Ołowiu! Formę do kul mam w torbie,

— Lead! Lead! I have the mold for bullets in my bag,

do księdza plebana.

to the parish priest.

— Dać znać! — dodał pan sędzia, żeby jutro z rana

— Let me know! — added the judge, so that tomorrow morning

mszę miał w kaplicy leśnej, króciuchna oferta zamyśliwych.

He had a mass in the forest chapel, a brief offering of contemplative thoughts.

Msza zwykła świętego Huberta.

The ordinary mass of Saint Hubert.

Po wydanych rozkazach nastało milczenie.

After the orders were given, silence fell.

Każdy dumał i rzucał dokoła wejrzenie.

Everyone pondered and cast their gaze around.

Jak gdyby kogoś szukał,

As if he were looking for someone,

od polskich oczy sędziwa twarz wojskiego ciągnie i jednoczy.

From Polish eyes, the venerable face of the warrior draws and unites.

Znak to był, że szukają na przyszłą wyprawę wodza

It was a sign that they were looking for a leader for the future expedition.

i że wojskiemu oddają buławę.

and they are handing the mace to the voivode.

Wojski powstał, zrozumiał towarzyszów wolę

The warrior rose, understanding the will of his comrades.

i uderzywszy ręką poważnie po stole, pociągnął

And having struck the table seriously with his hand, he pulled.

złocistego zza nadrza łańcuszka, na którym wisiał

the golden one from behind the chain on which it hung

gruby zegarek jak gruszka. — Jutro! — rzekł.

A thick watch like a pear. — Tomorrow! — he said.

— Pół do piątej przy leśnej kaplicy. Stawią się bracia strzelcy.

— Half past four at the forest chapel. The shooting brothers will show up.

Wiara obławnicy.

The faith of a schemer.

Rzekł i ruszył od stołu, za nim szedł Gajowy.

He spoke and moved away from the table, followed by the Keeper of the Woods.

— Oni obmyślić mają i urządzić łowy.

— They are to plan and organize the hunt.

Tak wodze, gdy na jutro bitwę zapowiedzą.

So they steer when they announce a battle for tomorrow.

Żołnierze po obozie broń czyszczą i jedzą,

Soldiers clean their weapons and eat after the camp.

lub na płaszczach i siodłach śpią próżni kłopotu,

or on coats and saddles sleep the vain troubles,

a wodze wśród cichego dumają namiotu.

and the reins among the quiet contemplation of the tent.

Przerwał się obiad. Dzień szedł na kowaniu koni,

The lunch was interrupted. The day was focused on shoeing horses,

karmieniu psów, zbieraniu i czyszczeniu broni.

feeding dogs, collecting and cleaning weapons.

Uwieczerzy zaledwo kto przysiadł do stoła.

At dinner, almost no one sat at the table.

Nawet strona kusego z partyją Sokoła

Even the side of the lame with the Falcon party.

przestała dawnym wielkim zatrudniać się sporem.

She stopped getting involved in the old great disputes.

Stojęt z asesorem wyszukują ołowiu.

I stand with the advisor searching for lead.

Reszta spacerowana szła spać wcześnie,

The rest went for a walk and went to sleep early.

ażeby przebudzić się z rana.

to wake up in the morning.