Cyfrowy Horyzont | Muzeum w 3D i maszyna czasu – technologie cyfrowe na rzecz dziedzictwa kulturowego

Technologie cyfrowe. Program badawczy Horyzont Europa. Polskie innowacje. Innowacyjni przedsiębiorcy oraz naukowcy. Europejski Horyzont Możliwości. Czyli Cyfrowy Horyzont. Podcast o technologii i innowacjach.

Digital technologies. Horizon Europe research program. Polish innovations. Innovative entrepreneurs and scientists. European Horizon of Opportunities. That is, Digital Horizon. A podcast about technology and innovations.

Dołącz do nas i posłuchaj jak polscy innowatorzy zmieniają swoje firmy oraz krajobraz innowacji w Polsce.

Join us and listen to how Polish innovators are changing their companies and the landscape of innovation in Poland.

I jak wykorzystują do tego fundusze europejskie z programu badawczego Horyzont Europa. Zapraszają Olej Fnatowicz oraz Mirek Raba.

And how they use European funds from the Horizon Europe research program. Olej Fnatowicz and Mirek Raba are invited.

Eksperci Krajowego Punktu Kontaktowego Programu Badawczych Unii Europejskiej w NCBR.

Experts of the National Contact Point for European Union Research Programs at the National Centre for Research and Development.

Dzień dobry, witamy w kolejnym odcinku podcastu Cyfrowy Horyzont, a dzisiaj skupimy się na dziedzictwie kultury.

Good morning, welcome to another episode of the Digital Horizon podcast, and today we will focus on cultural heritage.

Na tych wszystkich muzealnych i niemuzealnych obiektach, które dzięki technologiom cyfrowych mają szansę istnieć dłużej, bądź być zachowanym dla potomnych.

In all these museum and non-museum objects, which thanks to digital technologies have a chance to exist longer or be preserved for future generations.

Porozmawiamy o tym z naszymi gośćmi. Dominikiem Purchałem, zastępcą dyrektora Centrum Kompetencji Cyfrowych Uniwersytetu Warszawskiego.

We will talk about this with our guests. Dominik Purchał, the deputy director of the Digital Competence Center at the University of Warsaw.

Mieszko Bisewski, członek zarządu firmy CTA. I Eryk Buncz, kierownik pracowni dokumentacji trójwymiarowej w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Mieszko Bisewski, a board member of CTA. And Eryk Buncz, the manager of the three-dimensional documentation workshop at the Museum of the Palace of King Jan III in Wilanów.

Panowie. Dzień dobry. Dzień dobry, miło Was tutaj spotkać w studiu.

Gentlemen. Good morning. Good morning, nice to see you here in the studio.

Zacznijmy od przedstawienia, bo ja tak skrótowo przedstawiłam, jakie instytucje reprezentujecie, ale powiedzcie troszkę więcej o tych instytucjach.

Let's start with introductions, because I briefly presented which institutions you represent, but please tell us a bit more about those institutions.

Co w nich robicie, czym się zajmujecie, właśnie w kontekście z jednej strony dziedzictwa, ale też technologii cyfrowych dla dziedzictwa.

What do you do in them, what are you involved in, specifically in the context of both heritage on one side and digital technologies for heritage?

Ja reprezentuję Centrum Kompetencji Cyfrowych Uniwersytetu Warszawskiego.

I represent the Digital Competence Center of the University of Warsaw.

I właściwie nasza jednostka składa się z tych instytucji.

And actually, our unit consists of these institutions.

Ja reprezentuję Centrum Kompetencji Cyfrowych Uniwersytetu Warszawskiego.

I represent the Digital Competence Center of the University of Warsaw.

Ma też takie dwóch głównych, czy stoi na głównych dwóch nogach.

It also has these two main ones, or it stands on two main legs.

Jedne to jest zapewnienie zaplecza eksperckiego do nauczania zdalnego na Uniwersytecie Warszawskim i platform nauczania zdalnego, co było istotne w ostatnim czasie.

One is the provision of expert support for remote teaching at the University of Warsaw and the remote teaching platform, which has been significant recently.

A druga, która pewnie dzisiaj będzie trochę ciekawsza dla nas, to jest właśnie wsparcie projektów naukowych, projektów badawczych z zakresu humanistyki i nauk pokrewnych z wykorzystaniem jakichś elementów cyfrowych.

The second one, which will probably be a bit more interesting for us today, is the support of scientific projects, research projects in the field of humanities and related sciences, using some digital elements.

No i tutaj bardzo szeroko rozumiemy to dziedzictwo cyfrowe.

Well, here we understand this digital heritage very broadly.

Na przykład możemy wystartować od archiwizacji stron webu, czym się zajmujemy.

For example, we can start with archiving web pages, which is what we are involved in.

Mamy pracownię archiwizacji stron webu.

We have a web archiving workshop.

na webu. Jesteśmy też takim centrum kompetencji właściwie w tym zakresie.

on the web. We are also such a center of competence in this area.

Po różnego rodzaju edycje cyfrowe, aż po właśnie różnego rodzaju prace z

From various types of digital editing to various kinds of work with

dokumentacją i cyfryzacją dóbr kultury. Od wielkich budynków czy dużych stanowisk

documentation and digitization of cultural goods. From large buildings or major sites

archeologicznych, po jakieś małe przedmioty numizmatyczne na przykład. Także to są

archaeological, for some small numismatic items, for example. So these are

nasze dwa główne kierunki.

our two main directions.

Eryku, a jak wygląda to w muzeum?

Eryk, what does it look like in the museum?

W Wilanowie wygląda to w ten sposób, że ze względu na to, że Wilanów Pałac jest

In Wilanów, it looks like this, that due to the fact that the Wilanów Palace is...

muzeum rezydencjonalnym i my mamy dzięki temu bardzo różny typ obiektów, które są

residential museum and we have a very different type of objects because of this.

pod naszą opieką, bo są to i zabytki ruchome, i architektura, i układ na przykład parkowy.

Under our care, because they are both movable monuments, architecture, and layouts such as park layouts, for example.

To mamy dzięki temu bardzo rozbudowane i wszechstronne potrzeby tworzenia

This gives us very developed and versatile needs for creation.

dokumentacji w zakresie dziedzictwa kulturowego.

documentation in the field of cultural heritage.

I tutaj już od ponad kilkunastu lat muzeum są bardzo intensywnie rozwijane, różne

And here, for over a dozen years, museums have been very intensively developed, various...

techniki cyfrowe.

digital techniques.

Które są bardzo ważne.

Which are very important.

Które używamy w zakresie właśnie dokumentacji.

Which we use in the field of documentation.

Od ponad piętnastu lat współpracujemy na przykład z Wydziałem Mechatroniki Politechniki

For over fifteen years, we have been cooperating with the Faculty of Mechatronics at the Polytechnic.

Warszawskiej. Tutaj rozwijaliśmy jedną z technik dokumentacji trójwymiarowej, która

Warsaw. Here we developed one of the techniques for three-dimensional documentation, which

się nazywa skanowanie z oświetleniem strukturalnym, ale poza tym używamy bardzo

it is called scanning with structured light, but apart from that we use very

wielu różnych innych technik.

many different other techniques.

Wilanów na przykład jest pionierem w zakresie używania oprogramowania GIS-owskiego,

Wilanów, for example, is a pioneer in the use of GIS software.

czyli Geographical Information System.

which means Geographical Information System.

Kolejny element jest skanowanie mapowania stanu zachowania obiektów zabytkowych.

The next element is scanning the mapping of the condition of historical objects.

Super. Ciekawe bardzo.

Great. Very interesting.

Uniwersytet, muzeum, firma.

University, museum, company.

Mieszko, jak to wygląda u Ciebie?

Mieszko, how does it look on your end?

Tak. Firma jak to firma stara się zarabiać.

Yes. A company, like any company, tries to make a profit.

Staramy się zarabiać na przede wszystkim świadczeniu usług z zakresu analizy obrazów,

We are primarily trying to earn by providing image analysis services.

analizy obrazów medycznych, analizy obrazów również z obszarów dziedzictwa kulturowego, z

analysis of medical images, analysis of images also from the field of cultural heritage, from

wykorzystaniem technologii.

the use of technology.

Technologii machine learning, ale również jesteśmy blisko rozszerzonej rzeczywistości,

Machine learning technology, but we are also close to augmented reality,

czyli analizy obiektów z wykorzystaniem rozszerzonej rzeczywistości oraz wirtualnej

that is the analysis of objects using augmented reality and virtual reality

rzeczywistości. Uczestniczymy w projektach unijnych polskich i międzynarodowych, do których

reality. We participate in Polish and international EU projects, which

chętnie jesteśmy zapraszani.

We are gladly invited.

To jest bardzo dużo informacji jak na początek dla mnie.

This is a lot of information for me to start with.

Słuchajcie, to jest bardzo dużo.

Listen, this is a lot.

Ja bym chciał dopytać o te technologie same w sobie, jeżeli moglibyście troszeczkę nam przybliżyć jeszcze bardziej, w każdym przypadku, jakie to są technologie i być może z punktu widzenia projektów

I would like to ask about the technologies themselves, if you could elaborate a bit more, in any case, what these technologies are and perhaps from the perspective of the projects.

horyzontalnych, czyli Horyzont Program, Horyzont Europa, jak wykorzystujecie ten program do rozwijania tych technologii, czy wykorzystania ich w waszych obszarach?

horizontal, i.e. Horizon Program, Horizon Europe, how do you use this program to develop these technologies or utilize them in your areas?

I Mieszko, myślę, że od Ciebie zaczniemy.

And Mieszko, I think we'll start with you.

Tak.

Yes.

Zaproszenie do udziału w tych projektach.

Invitation to participate in these projects.

Tak, zaproszenie do udziału w naszym projekcie Warmest, którego celem jest analiza i monitoring ubytków w zabytkach.

Yes, an invitation to participate in our project Warmest, which aims to analyze and monitor losses in historic monuments.

Było właśnie wykorzystanie naszych kompetencji w zakresie analizy obrazu z wykorzystaniem machine learning do predykcji ubytków w tych zabytkach.

It was precisely the use of our competencies in image analysis using machine learning to predict losses in these monuments.

Także wykorzystaliśmy posiadany potencjał.

We also utilized the potential we had.

Posiadane umiejętności naszego obrazu.

The skills possessed by our image.

Posiadane umiejętności naszego zespołu.

The skills possessed by our team.

Jak na tym skorzystaliśmy?

How did we benefit from this?

No przede wszystkim mogliśmy się odnaleźć w innym obszarze, w innej dziedzinie.

Well, above all, we could find ourselves in another area, in a different field.

No i przede wszystkim we współpracy międzynarodowej.

And above all in international cooperation.

A powiedz, czy łatwo było odnaleźć się w tym nowym, nowej dziedzinie?

And tell me, was it easy to find your way in this new field?

Bo często właśnie problem, który my widzimy u potencjalnych beneficjentów programu Horyzont Europa, to jest to, że nie widzą miejsca dla siebie w innych obszarach niż te, którymi się zajmowali od lat.

Because often the problem we see with potential beneficiaries of the Horizon Europe program is that they do not see a place for themselves in areas other than those they have been involved in for years.

Czy dla Was to było trudne?

Was it difficult for you?

Tak, tak. Było to trudne z kilku względów.

Yes, yes. It was difficult for several reasons.

Przede wszystkim czas, przede wszystkim ta konieczność współpracy, spotkań, rozmów z partnerami.

First of all, time, above all the necessity of cooperation, meetings, conversations with partners.

Mówimy o projektach partnerskich, które to wymuszają.

We are talking about partnership projects that require this.

Do tej pory też z perspektywy firmy zawsze łatwiej było podjąć się zlecenia w miarę określonym czasie, w miarę oby jak najkrótszym,

Until now, from the company's perspective, it has always been easier to take on an order within a specified timeframe, preferably as short as possible.

żeby rentowność tego zlecenia była jak najwyższa.

to ensure that the profitability of this order is as high as possible.

Tutaj należało troszeczkę przeprogramować to myślenie, rozłożyć to w czasie, inaczej rozmieścić te zasoby potrzebne do realizacji,

Here it was necessary to slightly reprogram this way of thinking, spread it out over time, and rearrange the resources needed for implementation.

więc wymagało to pewnej logistyki i jakiegoś pomysłu na efektywne zaangażowanie.

So it required some logistics and a plan for effective engagement.

Na pewno to wygląda ciekawie z punktu widzenia firmy.

It certainly looks interesting from the company's perspective.

A jeżeli chodzi o Muzeum, Eryku, tutaj wiemy, że Ty masz troszeczkę inne doświadczenie niż pozostali nasi mówcy,

And as for the Museum, Eryk, here we know that you have a slightly different experience than our other speakers,

więc jeżeli mógłbyś też trochę opowiedzieć o tym, co się dzieje w tym muzeum.

So if you could also tell a bit about what is happening in this museum.

Troszeczkę o tym powiedzieć i technologie, których używasz w muzeum, w Twojej pracy i być może doświadczenia z projektów też, jeżeli mógłbyś nam przybliżyć.

A little bit about that and the technologies you use in the museum, in your work, and perhaps experiences from projects as well, if you could share that with us.

Znaczy technologii, których używamy na potrzeby dokumentacji dziedzictwa jest dużo, także w krótkim podcaście myślę, że bardzo trudno będzie je przybliżyć.

There are many technologies that we use for the documentation of heritage, so I think it will be very difficult to present them in a short podcast.

Mogę tylko może zasugerować na przykład takie zjawisko, że dużo się mówi o technologiach trójwymiarowych, ostatnio coraz więcej.

I can only suggest, for example, the phenomenon that there is a lot of talk about three-dimensional technologies, and recently even more so.

W dokumentach, które są w muzeum, w muzeum, w muzeum, w muzeum, w muzeum, w muzeum, w muzeum, w muzeum.

In the documents that are in the museum, in the museum, in the museum, in the museum, in the museum, in the museum, in the museum, in the museum.

W dokumentach programowych Unii Europejskiej na przykład z 2021 roku jest mowa o tym, że w tej nadchodzącej perspektywie one będą szczególnie duży nacisk, będzie na nie kładziony.

In the European Union's program documents, for example from 2021, it is mentioned that in this upcoming perspective, they will be placed under particularly great emphasis.

Tymczasem one nawet na w miarę takim spotkaniach o w miarę wysokim poziomie merytorycznym są często omawiane jako coś w rodzaju po prostu slogan technologie 3D i pokazywane jako taki worek.

Meanwhile, they are often discussed even in relatively high-level substantive meetings as something akin to just a slogan, the 3D technology, and presented as a sort of bag.

Natomiast bardzo mało ludzi zauważyło, że technologie trójwymiarowe są bardzo trudne.

However, very few people have noticed that three-dimensional technologies are very difficult.

Otóż bardzo coraz harus ludzi tak naprawdę ma świadomość tego, że jeżeli mówimy o technologiach trójwymiarowych to tak naprawdę mówimy o wielu różnych technologiach, które się różnią między sobą praktycznie wszystkim.

Well, more and more people are becoming aware that when we talk about three-dimensional technologies, we are actually talking about many different technologies that differ from each other in practically every aspect.

I kosztem urządzeń i kosztem oprogramowania i jakością wyników pracy z zakresem możliwych zastosowań produktu itp. itd.

And the cost of devices and the cost of software and the quality of work results with the range of possible applications of the product, etc.

I to jest groźne, bo można łatwo powiedzieć coś uogólniając.

And that is dangerous, because one can easily say something in a generalized way.

model trójwymiarowy, z czym mogę się zgodzić, natomiast pytanie na jaki zakres zastosowań taki model będzie mógł mieć, kto z tego modelu będzie zadowolony i czy poza tym, że to po prostu będzie sztuka model zrobiony, to co o nim będziemy mogli więcej powiedzieć.

A three-dimensional model, with which I can agree, however the question is what range of applications such a model will be able to have, who will be satisfied with this model and whether besides the fact that it will simply be a piece of art made as a model, what more can we say about it.

I tutaj my mamy duże doświadczenia, dlatego że w Wilanowie już od prawie 20 lat, po prostu kiedy zaczęliśmy w ogóle proces cyfryzacji, to od początku mieliśmy takie podejście, że staramy się do tego podejść systemowo, stworzyć pewną filozofię działania i później nie tyle używać technologii na zasadzie takiej zróbmy to najlepiej jak w tym momencie jest to możliwe, tylko staramy się określić jak to powinno być zrobione finalnie,

And here we have a lot of experience, because in Wilanów for almost 20 years, when we started the process of digitization, we had from the very beginning an approach to tackle it systematically, to create a certain philosophy of action, and then not so much to use technology in a way of doing it the best we can at this moment, but rather we try to determine how it should ultimately be done.

żeby dany produkt miał te wszystkie cechy użytkowe, których na przykład konserwator dzieł sztuki albo historyk potrzebuje i wtedy dopiero określamy w którym momencie technologia w danym zakresie będzie już na tyle zaawansowana, żeby można było taki produkt uzyskać.

In order for a given product to have all the functional features that, for example, a conservator of artworks or a historian needs, we then determine at what point the technology in a given area will be advanced enough to obtain such a product.

A czy tutaj przykłady projektów mógłbyś nam, uczestnictwa muzeum bądź partnerstwo w jakiś sposób?

Could you provide us with examples of projects involving museum participation or partnership in some way?

Tak, na przykład ponad 10 lat temu realizowaliśmy zresztą w ramach działania NCBR-u projekt.

Yes, for example, over 10 years ago we implemented a project as part of the NCBR's activities.

W ramach którego staraliśmy się określić właśnie wymagania jakościowe dla zakresu zastosowań monitoringu stanu zachowania obiektów zabytkowych właśnie dla wsparcia procesów konserwatorskich i tam on wyglądał w ten sposób, że po prostu przygotowane próbki różnych powierzchni obiektów zabytkowych, które były przez konserwatorów przygotowane skanowaliśmy w trzech różnych rozdzielczościach przestrzennych i później zawodowcy, czyli archeolodzy, konserwatorzy,

As part of which we attempted to define the quality requirements for the scope of monitoring the condition of historical objects specifically to support conservation processes, it looked like this: we scanned prepared samples of different surfaces of historical objects, which were prepared by conservators, in three different spatial resolutions and later professionals, that is, archaeologists and conservators,

konserwatorzy dzieł sztuki, historycy oceniali te efekty tych skanów i mówili, w którym modelu oni widzą te cechy, które na przykład potrzebują móc analizować, aby przeprowadzić na przykład ocenę stanu zachowania zabytku.

Art conservators and historians evaluated the effects of these scans and indicated in which model they see the features that, for example, they need to analyze in order to conduct a condition assessment of the artifact.

I tam to był pierwszy taki projekt, zresztą pionierski też w skali światowej, bo myśmy to w wielu miejscach na świecie pokazywali.

And it was the first such project there, in fact pioneering also on a global scale, because we showcased it in many places around the world.

Jest miejsc, gdzie ktoś poszedł dalej, żeby to rozwijać, który dał takie pierwsze określenie właśnie jakichś parametrów technicznych i my zresztą dalej do dzisiaj wykonując prace dokumentacyjne cały czas jakby odnosimy się do tamtych wtedy wypracowanych punktów odniesienia.

There are places where someone went further to develop it, who provided the first definitions of certain technical parameters, and we still, even today, in our documentation work constantly refer back to those reference points established at that time.

Czyli to rzeczywiście to zastosowanie ma wymierny efekt w Twoim przypadku. Dominiku, podobne pytanie do Ciebie.

So this application actually has a measurable effect in your case. Dominik, a similar question for you.

Jeżeli mógłbyś się odnieść do tego, co powiedzieli koledzy i tego, o co pytamy, czyli te technologie, ich zastosowanie z punktu widzenia Uniwersytetu i z Twojego punktu widzenia.

If you could refer to what the colleagues said and what we are asking about, namely these technologies, their application from the perspective of the University and from your point of view.

No tak, z punktu widzenia Uniwersytetu to jest trochę tak, że tych zastosowań jest bardzo, bardzo dużo. Z samych projektów horyzontalnych, Horyzonto 2020 na Uniwersytecie jest około 140 realizowanych w zeszłym roku, około 28 byliśmy liderem jak Uniwersytet Warszawski.

Well, from the University’s point of view, it is somewhat the case that there are very, very many applications. From the horizontal projects alone, there were about 140 being implemented last year under Horizon 2020 at the University, and we were the leaders in about 28 of them as the University of Warsaw.

Także to jest naprawdę trudno odnieść się do wszystkiego.

It's really hard to relate to everything.

Także jednostka, w której pracuję, stara się skupiać właśnie na tych technikach dokumentacyjnych, bardzo różnych.

The unit I work in also tries to focus on these very different documentation techniques.

To może tutaj bardziej się już skupmy na właśnie na pozyskiwaniu czegoś, co tutaj przedmówca nazywał się skanami 3D, czy w ogóle obrazowaniem 3D.

So maybe here we should focus more on acquiring something that the previous speaker referred to as 3D scans, or generally 3D imaging.

I chciałem się tylko w pełni zgodzić właśnie, że to 3D jest niesamowicie pojemnym takim workiem i często ludzie to mylą albo spłycają jakby możliwości.

And I just wanted to fully agree that this 3D is an incredibly broad bucket, and often people confuse it or trivialize the possibilities.

Dla nas to oczywiście jest bardzo istotne, co robimy, w jaki sposób.

For us, it is of course very important what we do and how we do it.

Także przy badaniach naukowych często ta jakość i precyzja odwzorowania danego stanowiska archeologicznego, jakiegoś kopaliska, czy jakiegoś przedmiotu musi być bardzo dokładna i wysoka.

In scientific research, the quality and precision of representing a given archaeological site, some excavation, or a specific object must often be very accurate and high.

Ale też stosujemy różne metody, zależnie od potrzeb, dlatego że czasami jest to zdeterminowane po pierwsze przeznaczeniem, czy to potem na tym będą prowadzone dokładne badania.

But we also use different methods, depending on the needs, because sometimes it is determined, first of all, by the purpose, whether detailed research will be conducted on it later.

Mamy bardzo mało czasu, żeby to zobrazować, zabrać do Polski na przykład, bo często może być tak, że te badania są poza granicami kraju i mamy jakiś określony czas na zrobienie tych badań.

We have very little time to illustrate this, to take it to Poland for example, because it can often happen that these tests are conducted outside the country's borders and we have a specific timeframe to carry out these tests.

Czyli wtedy cały ten moduł opracowania wszystkiego zostawiamy sobie już dopiero na przyjazd do Polski.

So, we will postpone the entire module of developing everything until we arrive in Poland.

Czy to chodzi o duże tereny, czy to są właśnie badania z zastosowaniem dronów, czy ręcznych skanerów różnego rodzaju.

Is it about large areas, or are these studies using drones, or various types of handheld scanners?

Tutaj właśnie możemy rozróżnić te skanery światła strukturalnego, laserowe, zależnie od potrzeb, używamy bardzo różnych rzeczy.

Here we can differentiate between these structured light scanners and laser scanners; depending on the needs, we use very different things.

I też się zgadza, że tam metodologia powstaje i standardy powstają i my też tutaj bardzo do tego przykładam dużą uwagę, żeby to jednak w jakiś sposób dopracowywać.

And it also agrees that the methodology is being developed there and standards are being established, and we also pay a lot of attention to this here to refine it in some way.

Natomiast to, co często też w szczególnej współpracy z instytucjami kultury jest nazywane 3D, to często też dotyczy na przykład po prostu wirtualnych spacerów, jakiejś takiej formy obrazowania kamerami 360 stopni.

However, what is often referred to as 3D, especially in collaboration with cultural institutions, often also pertains to, for example, virtual tours or some kind of imaging with 360-degree cameras.

My też to robimy, no ale jest to zupełnie czymś innym niż takie skanowanie czy tam obrazowanie 3D na potrzeby naukowe.

We do that too, but it's completely different from scanning or 3D imaging for scientific purposes.

Także to faktycznie jest bardzo pojemny worek, my staramy się to wszystko robić również.

So it действительно is a very spacious bag, we are also trying to do all of this.

I wydaje się, że to oczywiście w różnych tych swoich aspektach ma znaczenie.

And it seems that it obviously has significance in its various aspects.

W różnych aspektach ma jakąś tam przyszłość i jest wykorzystywane teraz już w tylu jakby gałęziach jakiejś gospodarki, nauki, że to od tego pewnie nie ma jakiegoś odwrotu.

In various aspects, it has some kind of future and is now used in so many branches of the economy and science that there is probably no turning back from that.

Tak, no tych technologii rzeczywiście jest bardzo dużo i są różnorodne. Różnorodne są też wasze instytucje, macie inne podejścia.

Yes, there are indeed a lot of these technologies and they are diverse. Your institutions are also diverse, you have different approaches.

Stąd jestem ciekawa odpowiedzi waszej na pytanie, jak podchodzicie do horyzontu?

That's why I am curious about your answer to the question of how you approach the horizon?

Czym tak naprawdę ten Horyzont Europa jest? Czy tego typu programy finansujące działania?

What exactly is this Horizon Europe? Are programs like this financing activities?

Czy jakoś wpisuje się taki program w waszą strategię finansowania w firmie, strategię rozwoju innowacji w firmie?

Does such a program fit into your company's financing strategy and innovation development strategy?

Czy w instytucji? Jak ten Horyzont i wy funkcjonujecie obok siebie?

Are you in the institution? How do you and the Horizon function alongside each other?

Dominiku, wystartuję od ciebie.

Dominik, I will start with you.

Dobrze, dziękuję.

Okay, thank you.

Skoro tak dużo tych projektów masz.

Since you have so many projects.

To znaczy, to właśnie nie ja chciałem wykreślić, żeby już nie było, że sobie przypisałem wszystkie projekty na uniwersytecie.

That means, it was not me who wanted to cross out, so it wouldn't be that I claimed all the projects at the university for myself.

Dla nas przygoda z Horyzontem była dosyć znacząca i w ogóle bardzo ciekawa, dlatego że wieloaspektowo rzeczy tym się zajmujemy.

For us, the adventure with Horyzont was quite significant and very interesting overall, because we are involved in it from many aspects.

Staramy się właśnie budować taki potencjał Uniwersytetu Warszawskiego w różnych drogach.

We are currently trying to build such potential for the University of Warsaw in various ways.

W różnych badaniach, stanowić takie zaplecze infrastrukturalne do różnego rodzaju badań.

In various studies, it serves as such an infrastructural support for different types of research.

Bardzo ciekawych czasami i odległych od siebie też tematycznie.

Very interesting times and also thematically distant from each other.

Więc to nie jest takie skupione tylko w jednym miejscu.

So it's not just focused in one place.

Dla nas ciekawym był udział w Horyzoncie nie ze względu na finansowych, dlatego że trudno nam budować politykę finansową jednostki w oparciu o Horyzont.

For us, participation in Horizon was interesting not for financial reasons, as it is difficult for us to build the financial policy of the unit based on Horizon.

Dlatego, że właśnie bardzo mamy różne zainteresowania, wspieramy różne bardzo badania.

Because we have very different interests, we support a variety of research.

Natomiast niezwykle inspirującym był udział nasz w projekcie FED Flagship Time Machine.

On the other hand, our participation in the FED Flagship Time Machine project was extremely inspiring.

To był taki z olbrzymim rozmachem zarysowany projekt, który dążył do tego, żeby pozyskać w jednym miejscu,

It was a project outlined with enormous ambition, aiming to acquire everything in one place.

właśnie w takiej w formie rozproszonej, ale pozyskać możliwie kompletną dokumentację cyfrową wszystkich zabytków w Europie.

Just in such a dispersed form, but to obtain as complete digital documentation of all monuments in Europe as possible.

I zarówno jeżeli mówimy o zabytkach takich architektonicznych, jak i po prostu dokumentach różnego rodzaju, archiwaliach, mapach, wszystko co człowiek wytworzył.

Both when we talk about architectural monuments and simply documents of various kinds, archives, maps, everything that man has created.

I za pomocą różnego rodzaju zaawansowanych narzędzi cyfrowych pozwolić użytkownikowi podróżować,

And using various advanced digital tools, allow the user to travel,

w takiej osi historyczno-geograficznej przez te zasoby.

in such a historical-geographical axis through these resources.

Projekt był faktycznie pomyślany z niesamowitym rozmachem, ale on nie doszedł do skutku,

The project was actually conceived with incredible scope, but it did not come to fruition.

znaczy doszedł do pierwszy etap. Przyszliśmy jako konsorcjum europejskie, dostaliśmy chyba milion euro na przygotowanie kolejnego etapu.

It means he reached the first stage. We came as a European consortium, we received about a million euros to prepare the next stage.

Kolejnym etapem miał być właśnie ten Flagship, czyli ten miliard euro na badania.

The next step was supposed to be this Flagship, that is, this one billion euros for research.

I wtedy to był ten moment, kiedy już przeszliśmy etap konkursowy.

And that was the moment when we had already surpassed the competition stage.

Zostało chyba nas dwie czy trzy projekty.

I think there are only two or three projects left for us.

I wtedy właśnie Komisja Europejska zabiła ten Flagship europejski, zmieniając go na inny.

And that's when the European Commission killed this European Flagship by changing it to another one.

Ale on niesamowicie jednak rezonował.

But he resonated incredibly.

Opierałem się troszeczkę na doświadczeniach tego projektu.

I relied a little on the experiences from this project.

Został w sumie ustanowiony teraz nowy projekt Europejskiej Chmury dla Dziedzictwa.

A new project for the European Cloud for Heritage has now been established.

I on też niesamowicie jednak rezonował na uczestników tego projektu.

And he also resonated incredibly with the participants of this project.

I właśnie te finanse nie były takie wysokie, ale jakby ukształtowało to pewne myślenie.

And it was precisely these finances that were not that high, but it shaped a certain way of thinking.

O jakby dokumentacji dziedzictwa.

Oh, like the documentation of heritage.

Do tej pory, to już było parę lat dokładnych temu, jednak raczej to dokumentacja dziedzictwa się dokonywało w pełnych wąskich fragmentach.

So far, it has already been a few exact years ago, however, the documentation of heritage was rather carried out in full narrow fragments.

Czyli na przykład teksty, zabytki.

So for example texts, monuments.

Były osobne narzędzia do różnych rzeczy.

There were separate tools for different tasks.

Osobne platformy do publikowania.

Separate platforms for publishing.

To było tylko kiedy było powiązane wszystko ze sobą.

It was only when everything was interconnected.

I teraz właściwie trochę się inaczej o tym myśli zupełnie.

And now actually, one thinks about it quite differently.

I na podstawie tych projektów powstały tak zwane lokalne maszyny czasu.

And based on these projects, so-called local time machines were created.

Czyli takie próby ograniczenia geograficznego trochę zakresu takich badań.

So, it's about attempts to geographically limit the scope of such research a bit.

Ale ich prowadzenia.

But their leadership.

No i właściwie w Polsce też się przyjęło.

Well, it has actually taken hold in Poland too.

To może się powiem dwa słowa przy partnerach.

Maybe I’ll say a few words with the partners.

Ale że faktycznie wykorzystując już finansowanie też NCBR-u, tylko innego programu.

But actually using funding from NCBR as well, just from a different program.

Budujemy takie bardzo mocne zaplecze infrastrukturalne do powstania laboratoriów.

We are building a very strong infrastructure support for the establishment of laboratories.

Zarówno stacjonarnych, jak i takich mobilnych, jak i pewnych wirtualnych.

Both stationary, as well as mobile, and some virtual ones.

Które będzie dostarczały pewien komplet narzędzi.

Which will provide a certain set of tools.

Komplet narzędzi do prowadzenia badań i dokumentacji.

A set of tools for conducting research and documentation.

Więc dla nas, też jako dla jednostki, ten udział w Horyzoncie był bardzo ciekawy.

So for us, as well as for the individual, this participation in Horizon was very interesting.

Bo nakreślił pewną strategię rozwoju jednostki na Uniwersytecie Warszawskim.

Because he outlined a certain development strategy for the unit at the University of Warsaw.

Znaczy zrozumieliśmy jak wiele aspektów jeszcze można się zająć.

It means we understood how many aspects we can still address.

Jak w wielu aspektach będą prowadzone kolejne badania i kolejne programy też ramowe.

As in many aspects, further research and subsequent framework programs will also be conducted.

I kolejne projekty horyzontalne.

And the next horizontal projects.

I tak staraliśmy się budować nasze kompetencje szeroko.

And so we tried to build our competencies broadly.

I tak w taki sposób komplementarny.

And so in a complementary way.

Żeby były też pewne odpowiedzią na czekające nas wyzwania.

So that there are also certain answers to the challenges awaiting us.

Więc dla nas na pewno ten udział był bardzo ciekawy.

So for us, this participation was certainly very interesting.

I taki właśnie pewną bardziej przygodą intelektualną może niż finansową.

And so it is certainly more of an intellectual adventure rather than a financial one.

Ja bym tu bardzo chętnie się odniósł do tego co ty powiedziałeś.

I would be very happy to respond to what you said.

Jeśli chodzi o taką, mamy podobną sytuację jeśli chodzi o techniki dokumentacyjne.

When it comes to that, we have a similar situation regarding documentation techniques.

Dlatego jeszcze kilkanaście, dlatego że jeszcze kilkanaście lat temu panowało na świecie takie przekonanie.

That’s why just a dozen more, because just a dozen years ago such a belief prevailed in the world.

Że szukamy optymalnych, najlepszych technik.

That we are looking for optimal, best techniques.

Technik dokumentacyjnych dla różnych grup zabytków.

Documentation techniques for different groups of monuments.

I to funkcjonowało przez ileś lat.

And it worked like that for several years.

Natomiast w tym momencie dzisiaj już raczej większość osób zdaje sobie sprawę.

However, at this moment today, most people are rather aware of it.

Że to jest trochę ślepa uliczka.

That it's a bit of a dead end.

Dzisiaj raczej przeważa takie podejście z którym ja się absolutnie zgadzam.

Today, such an approach prevails, which I absolutely agree with.

I to staramy się też w Wilanowie wdrażać.

We are also trying to implement this in Wilanów.

Że nie ma optymalnych technik do grup obiektów.

That there are no optimal techniques for groups of objects.

Tylko optymalny wynik.

Only the optimal result.

Czyli najlepsza dostępna i potrzebny typ dokumentacji.

So the best available and necessary type of documentation.

W porównaniu też do kosztów i ilości pracy w to włożonej.

In comparison to the costs and the amount of work put into it.

Można osiągnąć tylko wtedy kiedy się łączy.

It can be achieved only when one connects.

Różne techniki dokumentacyjne dla jednego obiektu.

Different documentation techniques for a single object.

Bo wtedy czasami się podchodzi na przykład jedną techniką żeby zadokumentować cały.

Because then sometimes one approaches, for example, with one technique to document the whole thing.

A później na przykład wybieramy pewne fragmenty obiektu.

And then, for example, we select certain fragments of the object.

Gdzie jest coś na przykład pewne technologiczne ślady.

Where is something, for example, certain technological traces?

Użytych narzędzi i tego typu rzeczy.

Used tools and things like that.

Czy specyficznych jakichś zniszczeń.

Are there any specific kinds of damages?

I dokumentujemy je bardziej wyspecjalizowanymi technikami.

And we document them with more specialized techniques.

Które są o wiele droższe, bardziej skomplikowane.

Which are much more expensive, more complicated.

Ich użycie dla całego obiektu byłoby jakby nie współmierne.

Their use for the entire object would be somewhat disproportionate.

Natomiast tutaj w momencie kiedy one właśnie w takim holistycznym systemie działają.

However, here at the moment when they operate in such a holistic system.

To się bardzo ładnie dopełnia.

It complements itself very nicely.

I pozwala naprawdę fajne efekty osiągnąć.

And it really allows you to achieve cool effects.

I takie które są później bardzo też spektakularne w prezentacji.

And those that are later very spectacular in presentation as well.

Tak ja się absolutnie zgadzam.

Yes, I absolutely agree.

Mamy bardzo podobne podejście do tych badań.

We have a very similar approach to this research.

Szczególnie, że właśnie czasochłonność, kosztochłonność to determinuje czasami badania.

Especially since time consumption and cost consumption sometimes determine research.

Było takie zachłyśnięcie się właśnie skaningiem laserowym.

There was such a fascination with laser scanning.

A teraz widzimy, że przy wielu stosowaniach fotogrametria jest właściwie lepsza.

And now we see that in many applications, photogrammetry is actually better.

Ale jeszcze chciałem tylko słowo powiedzieć.

But I just wanted to say a word.

Bo ten projekt Time Machine miał jeszcze jeden ciekawy aspekt.

Because this Time Machine project had one more interesting aspect.

To znaczy powstało kilka projektów prowadzonych przez Politechniki Europejskie.

This means that several projects have been initiated by European Polytechnics.

Nad nowymi technikami też digitalizacji.

About new techniques of digitization.

Między innymi żeby przyspieszyć właśnie digitalizację.

Among other things, to accelerate digitization.

Albo odczytać bardzo stare zabytki.

Or read very old monuments.

Szczególnie tu chodziło o starodróż.

It was particularly about ancient rare items.

Na przykład używania tomografu komputerowego do skanowania książek.

For example, using a computed tomography scanner to scan books.

Których nie można tworzyć z różnych powodów.

Which cannot be created for various reasons.

To jest bardzo skomplikowana sprawa.

This is a very complicated matter.

Dlatego, że one często zalane na przykład.

Because they are often flooded, for example.

Albo takie zapleśniałe starodruki, które mają pofałdowane karty.

Or such moldy old prints that have wavy pages.

Tomograf działa tak, że tnie to na super cienkie.

The tomograph works by slicing it into super thin layers.

I potem połączyć właściwie z sobą odpowiednie fragmenty tego jest niebywałe trudne.

And then connecting the appropriate parts together is incredibly difficult.

Ale wiem, że to jest bardzo zaawansowana współpraca.

But I know that this is a very advanced collaboration.

Więc to też efektem tego horyzontu były bardzo ciekawe nowe technologie.

So, the effect of this horizon was also very interesting new technologies.

Tam jeszcze kilka można by wymienić tutaj.

There are a few more that could be mentioned here.

Nie ma pewnego czasu.

There is no certain time.

Ale faktycznie ten pomysł był bardzo taki płodny.

But indeed, this idea was very fruitful.

I się okazało, że z tego urosło w Europie bardzo wiele różnych projektów.

And it turned out that many different projects have grown from this in Europe.

Pojawiły się kolejne i kolejne.

More and more appeared.

To rzeczywiście jest ciekawa perspektywa właśnie tego rozwijania takich przełomowych technologii.

It is indeed an interesting perspective on the development of such groundbreaking technologies.

A z drugiej strony, tutaj kieruję się do Mieszka, firma.

On the other hand, I am heading to Mieszko, the company.

Jak firma, która chciałaby być pewnie bliżej rynku.

Like a company that would like to be closer to the market.

Bliżej komercjalizacji, bliżej sprzedaży.

Closer to commercialization, closer to sales.

Tak, ale też pozwolę się odnieść tutaj.

Yes, but I will also allow myself to address this here.

Bo bardzo ucieszyłem się.

Because I was very happy.

Bo tutaj koledzy mówili o efektywności.

Because here the colleagues were talking about efficiency.

Przyznam, że na początku.

I must admit that at the beginning.

Tej przygody.

This adventure.

Po pierwszych spotkaniach projektowych.

After the first project meetings.

To byłem przerażony ilością rzeczy, pomysłów.

I was terrified by the number of things, ideas.

Które chcieli wdrażać właśnie nasi partnerzy z uczelni.

Which our partners from the university wanted to implement.

Z instytutu naukowych.

From scientific institutes.

Co już na pierwszy rzut oka.

What is evident at first glance.

Dla kogoś kto wie, że wszystko kosztuje.

For someone who knows that everything has a price.

Że wszystko trwa.

That everything lasts.

No to nas to przerażało.

Well, that terrified us.

I musieliśmy im zawsze tłumaczyć, że fajnie.

We always had to explain to them that it was cool.

Radzić sobie z wyzwaniami nowymi.

Dealing with new challenges.

Ale jednak mamy ograniczony czas, ograniczony budżet.

But we still have limited time and a limited budget.

Nie szalejcie.

Don't go crazy.

Także tutaj.

Here too.

Cieszę się, że wy gdzieś tam w waszych projektach.

I'm glad that you are somewhere in your projects.

Też patrzycie na tą efektywność.

You are also looking at this efficiency.

Właśnie projektową, produktową i finansową.

Just design, product, and finance.

Wracając jak to wygląda z perspektywy firmy.

Returning to how it looks from the company's perspective.

Do twojego pytania.

To your question.

To w krótkim terminie.

In the short term.

Po dosyć prostej analizie.

After a rather simple analysis.

Opłaca się.

It's worth it.

Opłaca się uczestniczyć w tych projektach.

It is worth participating in these projects.

No to są realne pieniądze.

Well, that's real money.

Którymi oczywiście trzeba racjonalnie.

Which of course must be done rationally.

Racjonalnie gospodarować.

Manage rationally.

Ale tutaj jeżeli słuchają mnie koledzy z innych firm.

But here, if my colleagues from other companies are listening to me.

To po pierwsze.

That's for starters.

W odróżnieniu do projektów badawczo-rozwojowych realizowanych.

In contrast to the research and development projects being implemented.

W ramach byłej szybkiej ścieżki.

As part of the former fast track.

Teraz też w smarcie.

Now also in the smart way.

To ciężej, trudniej jest wkomponować ten projekt.

It's harder, more difficult to incorporate this project.

W strukturę operacyjną firmy.

In the operational structure of the company.

Trzeba jednak zrobić strukturę równoległą.

However, it is necessary to create a parallel structure.

Bo wymagania samych wyjazdów.

Because of the requirements of the trips themselves.

Kontaktów międzynarodowych.

International contacts.

To angażuje tak czasowo.

It engages time-wise.

Że no nie można tak sobie tego fajnie skalkulować.

That you can't just nicely calculate it like that.

Jak w przypadku projektów R&D tutaj krajowych.

As in the case of domestic R&D projects here.

Więc tutaj bym przestrzegał.

So I would be cautious here.

Przed takim na siłę wkomponowaniem budżetów.

Before such a forced incorporation of budgets.

W finanse firmy.

In the company's finances.

Także tak opłaca się.

So it pays off like that.

I kolejna rzecz.

And one more thing.

Dla firm, które mają więcej niż 20 pracowników.

For companies that have more than 20 employees.

W tym pięciu, sześciu chętnych do podróżowania.

In this five or six willing to travel.

Kawalerów bądź panien.

Bachelors or maidens.

Bo to jednak w przypadku projektu RISE.

Because it is, after all, in the case of the RISE project.

Komponentu Marii Curie-Skłodowskiej.

Component of Marie Curie-Skłodowska.

Gdzie są secondmenty.

Where are the secondments?

Gdzie jest potrzeba pobytów miesięcznych za granicą.

Where is the need for monthly stays abroad?

No to były sygnały u pracowników.

Well, those were signals from the employees.

Że wszystko okej, fajnie.

That everything is okay, nice.

Ale jednak no ten tydzień, dwa tygodnie za granicą.

But still, you know, this week, two weeks abroad.

To wystarczająco.

That's enough.

Więc to tak trzeba się przyjrzeć tym takim aspektom logistycznym.

So you really need to take a closer look at these logistical aspects.

Ludzkim przed realizacją.

Human before implementation.

To w krótkiej perspektywie.

In the short term.

W średniej to już w trakcie realizacji projektów.

On average, it is already in the process of project implementation.

Już zaczęliśmy z partnerami.

We have already started with the partners.

Nie z uczelni, ale z partnerami również z obszaru przedsiębiorstw.

Not only from universities, but also from partners from the business sector.

Już pewne zlecenia zaczęły do nas docierać.

Certain orders have already started to reach us.

I również my mieliśmy okazję podlecić coś partnerowi hiszpańskiemu.

We also had the opportunity to pitch something to the Spanish partner.

Z branży audiowizualnej.

From the audiovisual industry.

Teraz też to trzeba powiedzieć.

Now this also needs to be said.

Same wynagrodzenia dla branży IT, programistów.

The same salaries for the IT industry, programmers.

No w Polsce są na poziomie.

Well, in Poland, they are at a level.

No na pewno się zrównały z hiszpańskimi i włoskimi wynagrodzeniami.

Well, they have definitely caught up with the salaries in Spain and Italy.

No południowej Europy to na pewno.

Well, definitely from Southern Europe.

Dobijają do wynagrodzeń niemieckich.

They are catching up to German salaries.

Belgijskich, brytyjskich.

Belgian, British.

Więc tutaj już widzimy, że po tej współpracy możemy coś zlecić za granicę.

So here we can already see that after this collaboration, we can outsource something abroad.

I jakby więcej zostanie u nas.

And if more stays with us.

No w dłuższej perspektywie o tym będziemy pewnie jeszcze dzisiaj rozmawiać.

Well, in the longer term, we'll probably be discussing this today.

To kolejne partnerstwa, kolejne projekty.

Another partnerships, another projects.

To ja tutaj zadam pytanie w odniesieniu do tego co powiedziałeś.

I will ask a question here in relation to what you said.

Nasza współpraca.

Our cooperation.

Bo tak jak mówiliśmy na początku.

Because as we said at the beginning.

Konsorcja składa się z wielu partnerów.

The consortium consists of many partners.

Jak to w twoim przypadku Mieszko przekłada się na inne wartości dodane.

How does it translate into other added values in your case, Mieszko?

Nie tylko te powiedzmy sobie, które masz tu i teraz.

Not only those, let's say, that you have here and now.

Tylko jakieś być może kontakty komercyjne, o których wspomniałeś.

Only some possibly commercial contacts that you mentioned.

Zlecenia, które ty wysyłasz za granicę do swoich partnerów i które otrzymujesz.

Orders that you send abroad to your partners and that you receive.

Czy to jest zasada?

Is this a principle?

Czy to jest taka wartość dodana, na którą trzeba zapracować pracując w tym konsorcjum, realizując projekt?

Is this the added value that one has to work for by being part of this consortium and executing the project?

Ona wychodzi sama też z siebie.

She also leaves by herself.

Bo jednak te projekty też trzeba przyznać mają taką wartość dodaną ludzką.

However, it must be acknowledged that these projects also have a human added value.

Żebym nie był źle zrozumiany rozrywkową troszeczkę.

So that I am not misunderstood, it's a bit of a playful concern.

Bo no jednak spotykamy się będąc miesiąc za granicą z ludźmi.

Because we do meet people while being a month abroad.

No poznajemy się.

Well, we're getting to know each other.

Mam sporo przypadków, że nawet rodziny się poznają.

I have quite a few cases where even families get to know each other.

Tak jak też u nas byli.

Just like they were with us.

W Gdańsku.

In Gdańsk.

W Włosi, którzy są bardzo rodzinni z definicji.

In Italy, they are very family-oriented by definition.

To już były całe spotkania rodzinne.

Those were entire family gatherings.

No także chcąc nie chcąc później ta współpraca się dalej rozwija.

Well, whether you want it or not, this collaboration continues to develop later on.

Więc samo uczestnictwo tego wymaga.

So just participating requires that.

Plus oczywiście zderzenie pewnych technologii, potrzeb.

And of course, the clash of certain technologies and needs.

No to musiałbym wejść w szczegóły, żeby to pokazać.

Well, I would have to go into details to show that.

Ale tak już mam właśnie przykłady, że się opłaca.

But I already have examples that it pays off.

To samo pytanie do Ciebie Eryku.

The same question to you, Eryk.

Tutaj troszeczkę inaczej pewnie to wygląda.

Here it probably looks a little different.

I wspominałeś o naszych takich przygotowaniach.

And you mentioned our preparations like that.

O tym, że masz doświadczenia.

About the fact that you have experiences.

Że przyjeżdżają do Ciebie naukowcy, którzy być może korzystają z tego co Wy macie.

That scientists are coming to you who may be using what you have.

Mówiłeś tutaj o Maria Skłodowska Key Reaction.

You mentioned the Maria Skłodowska Key Reaction here.

Tak to znaczy.

Yes, that means.

W tym typie działania.

In this type of action.

Teraz Wilanów jest zaangażowany w taki projekt CHANGE.

Now Wilanów is involved in a project called CHANGE.

To jest Cultural Heritage Analysis for New Generations.

This is Cultural Heritage Analysis for New Generations.

I to jest projekt, którego koordynatora.

And this is the project of the coordinator.

To jest projekt, którego koordynatorem jest Norweskie Entenu.

This is a project coordinated by Norwegian Entenu.

Czyli Politechnika Norweska.

So, the Norwegian University of Science and Technology.

I w ramach tego projektu właśnie Wilanów jest jednym obok Politechniki Warszawskiej.

And in the framework of this project, Wilanów is right next to the Warsaw University of Technology.

Mieliśmy taki silny zakres kompetencji w zakresie dokumentacji trójwymiarowej.

We had such a strong range of competencies in three-dimensional documentation.

Którego nie mieli inni międzynarodowi, czy w mniejszym stopniu mieli inni partnerzy w tym projekcie.

Which others did not have internationally, or to a lesser extent, had other partners in this project.

I z tego względu na przykład dwa lata temu organizowaliśmy jeszcze we współpracy z Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie.

And for this reason, for example, two years ago we organized it in cooperation with the Academy of Fine Arts in Warsaw.

Z Wydziałem Konserwacji.

With the Conservation Department.

Takie kilkudniowe szkolenie w Warszawie, na które przyjeżdżali właśnie wszyscy uczestnicy tego projektu.

It was a several-day training in Warsaw, to which all the participants of this project were coming.

I ono było stricte nakierowane na zapoznanie ich z różnymi technikami dokumentacji trójwymiarowej.

It was strictly focused on familiarizing them with various techniques of three-dimensional documentation.

Z możliwością przetwarzania danych.

With the possibility of data processing.

I to zresztą też miało bardzo bliski związek z tym, co jest realizowane wewnątrz tego projektu Change.

And this, by the way, was also very closely related to what is being implemented within the Change project.

Bo tam punktem ciężkości jest...

Because the focal point there is...

14 doktoratów, część już została obroniona, część właśnie jest teraz, w tych dniach, tygodniach obroniona.

14 doctorates, some have already been defended, some are being defended right now, in these days and weeks.

I każde z nich rozwiązuje jakiś konkretny problem z zakresu tworzenia dokumentacji cyfrowej obiektów dziedzictwa.

And each of them solves a specific problem related to creating digital documentation of heritage objects.

I to jest też taki aspekt współpracy, który wydaje mi się zawsze, to staram się podkreślać, bardzo cenny między jednostkami naukowymi,

And this is also such an aspect of cooperation that I always try to emphasize, very valuable between research units.

a instytucjami, które...

and the institutions that...

A instytucjami, które używają realnie efektów pracy naukowej.

And the institutions that actually use the effects of scientific work.

Czyli na przykład ta bliska od lat współpraca Wilanowa z Wydziałem Mechatroniki Politechniki Warszawskiej.

For example, this close collaboration between Wilanów and the Faculty of Mechatronics at the Warsaw University of Technology has been ongoing for years.

Ona ma takie dobre przełożenie, bo pewne rozwiązania optyczne czy programistyczne, które są tworzone na Politechnice,

She has such a good understanding because certain optical or programming solutions that are developed at the Technical University,

później my następnego dnia w zasadzie w dziennym takim codzienności muzealnej jesteśmy w stanie weryfikować na ile one się sprawdzają,

Later, the next day, we are basically able to verify how effective they are in the daily routine of the museum.

na ile one rzeczywiście odpowiadają naszym potrzebom, na ile są ewentualnie potrzebne jakieś modyfikacje.

to what extent they actually meet our needs, and to what extent some modifications might be necessary.

I dokładnie taki sam mechanizm działa wewnątrz tego projektu, gdzie też są różnego typu instytucje.

And the same mechanism works within this project, where there are also various types of institutions.

I myślę, że jedną z bardzo mocnych stron Horyzontu w ogóle jest to, że poprzez dofinansowanie tego typu działań

And I think that one of the very strong points of Horizon in general is that through the funding of such activities

on umożliwia taki progres, rozwój technologiczny i zajmowanie się różnymi technologiami,

it enables such progress, technological development, and engagement with various technologies,

którymi pewno w mniejszym stopniu byłoby możliwe się zajmowanie, bo po prostu w realiach takich codziennego życia

which would certainly be less possible to engage with, simply because in the realities of everyday life

trudno by było poszczególnym państwom czy instytucjom znaleźć na, często tak jak Pan mówił,

It would be difficult for individual countries or institutions to find, often as you said,

na przykład odniesienia do time machine, do takich rzeczy, odniesie pieniądze na takie eksperymenty.

For example, references to the time machine, to such things, will refer money to such experiments.

Bo wiadomo, że eksperymentalnie nie zawsze wszystko wychodzi i tutaj już na przykład firma komercyjna, która myśli myśleć o zwrocie,

Because it's known that experimentally not everything works out, and here, for example, a commercial company that is thinking about a return...

ma zupełnie inaczej postawiony poziom ryzyka. Natomiast projekt badawczy, jeżeli ma dobrą metodologię,

has a completely different level of risk. However, a research project, if it has a good methodology,

to czasami na przykład efektem jest to, że się okazuje, że jakaś ścieżka jest niedobra.

Sometimes, for example, the effect is that it turns out that some path is not good.

I to wcale nie oznacza, że to był zły projekt. To był na przykład czasami fantastyczny projekt,

And that doesn't mean it was a bad project. It was, for example, sometimes a fantastic project,

który na przykład uchronił nas przed wyrzuceniem potencjalnie bardzo dużej ilości pieniędzy do śmieci

which for example saved us from potentially throwing a very large amount of money into the trash

poprzez realizację czegoś, co nie spełnia na przykład pewnych wymagań albo nie odpowiada na konkretne,

through the implementation of something that does not meet, for example, certain requirements or does not respond to specific,

stawiane jakieś pytania badawcze.

Some research questions are being posed.

Czy potrzeby na przykład udostępniania.

Are there needs, for example, for sharing?

Tak, czyli ta praca w konsorcjum i poznawanie partnerów daje możliwość poznania oczekiwań,

Yes, so this work in the consortium and getting to know the partners allows for understanding their expectations.

ale też znalezienie ścieżki odpowiedniej, bo tak jak powiedziałeś, pewne projekty czy badania

but also finding the right path, because as you said, certain projects or research

prowadzą do odpowiedzi, to nie jest dobra ścieżka, pójdźmy inną, tak? Ja bym chciał...

leading to the answer, this is not a good path, let's take another one, okay? I would like...

Tak, i pozwala jeszcze na kolejną rzecz, to znaczy na przykład na wykorzystywanie,

Yes, and it also allows for one more thing, that is, for example, for exploitation,

i to miało miejsce w tym projekcie, danych, które na przykład w Wilanu,

And this took place in this project, data that, for example, in Wilanów,

wytworzył we wcześniejszych projektach, bo my na przykład w ramach projektu POJŚ,

produced in earlier projects, because we, for example, in the POJŚ project,

czyli Programy Operacyjne Infrastruktura i Środowisko,

that is, Operational Program Infrastructure and Environment,

kilka lat temu realizowaliśmy taki projekt monitoringu stanu zachowania elewacji pałaców w Wilanowie

A few years ago we implemented a project monitoring the condition of the facades of the palaces in Wilanów.

poprzez bardzo precyzyjne pomiary trójwymiarowe wybranych miejsc i na przykład dokładnie te dane

through very precise three-dimensional measurements of selected locations and for example exactly that data

zostały użyte przez jednego z doktorantów w tym projekcie do rozwijania oprogramowania,

were used by one of the doctoral students in this project for software development,

analitycznego, które było przedmiotem pracy tej osoby, natomiast ona jakby od nas mogła dostać

analytical, which was the subject of this person's work, while they could somehow receive it from us.

konkretne, unikalne dane, których inne instytucje na przykład nie dysponują w ogóle takimi danymi.

Specific, unique data that other institutions, for example, do not have such data at all.

To jest świetny przykład wykorzystania tych danych, informacji. Dominiku, a z Twojej perspektywy

This is a great example of using this data, information. Dominik, from your perspective.

partnerzy projektowi i dalsza współpraca z nimi, czy poza tymi wartościami, które są powiedzmy sobie

project partners and further cooperation with them, or besides those values that are let's say

tymi finansowymi i...

these financial and...

i tymi wymianami powiedzmy akademickimi i wymianą pomysłów i może sposobami badania,

and with these so-called academic exchanges and the exchange of ideas and perhaps methods of research,

czy widzisz tutaj benefity, dodane wartości? Jaka jest Twoja perspektywa na to?

Do you see any benefits or added value here? What is your perspective on this?

No poza właśnie tymi walorami, o których wspomniał mój przedmówca, z którymi się właśnie mogę zgodzić,

Well, apart from those qualities mentioned by my predecessor, with which I can indeed agree,

więc nie ma co ich powtarzać, to jednak ten aspekt, o którym też wspominał Mieszko,

so there’s no point in repeating them; however, this is the aspect that Mieszko also mentioned,

to znaczy sieciowanie, znaczy to sieciowanie jest bardzo istotne też w nauce i w takich instytucjach,

That means networking; it means that networking is also very important in science and in such institutions.

które są bardzo istotne też w nauce i w takich instytucjach, które są bardzo istotne też w nauce,

which are also very important in science and in such institutions that are also very important in science,

infrastrukturalnych, które wspierają naukę w Polsce.

infrastructure that supports education in Poland.

Dlatego, że jakby skupiając się już na tym projekcie Time Machine,

Because if we focus on this Time Machine project,

no z tych współprac powstało właśnie wiele współpracy takich bardziej regionalnych

Well, many regional collaborations have emerged from these partnerships.

lub z takich współpracy dotyczących trochę mniejszych wycinków, wycinków tego projektu.

or from such collaborations concerning slightly smaller segments, segments of this project.

I właściwie cały czas, my byliśmy nie tylko jako Uniwersytet Warszawski i z Polski jeszcze PCSS,

And actually all the time, we were not only as the University of Warsaw and from Poland, but also PCSS.

czyli Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe, członkiem tego konsorcjum, ale też byliśmy trochę

So the Poznań Supercomputing and Networking Center, a member of this consortium, but we were also a bit

częścią tego olbrzymiego projektu, bo taka infrastruktura badawcza,

part of this enormous project, because such research infrastructure,

tzn. cyfrowa infrastruktura badawcza dla nauk humanistycznych i nauk o sztuce,

that is, digital research infrastructure for the humanities and art sciences,

Dariach, Eric, ma coś w części Orica. I my w Polsce mamy też Darii.pl,

In Dariach, Eric has something in the Orica part. And we in Poland also have Darii.pl.

czyli odpowiednie konsorcjum w strukturach krajowych, to jest największe konsorcjum humanistyczne,

that is the largest humanities consortium in the national structures,

infrastrukturalne w Polsce, 18 instytucji w niej wynależy. Liderem jest Uniwersytet Warszawski,

infrastructure in Poland, 18 institutions are involved. The leader is the University of Warsaw,

ale właśnie chodziło o to, że my byliśmy też jakby częścią, cała Daria, cała sieć była też częścią tego dużego projektu.

But it was exactly about the fact that we were also kind of a part of it, the whole Daria, the whole network was also part of this big project.

No i właśnie jedno z takich, z takich efektów tego było to, że po tym projekcie składaliśmy też już mapy,

Well, one of the effects of that was that after this project we also put together maps.

znaczy nasze projekty na mapę drogową infrastruktury badawczej w Polsce i dostaliśmy się na nią

It means our projects are on the roadmap for research infrastructure in Poland, and we made it onto it.

i dostaliśmy teraz dofinansowanie bardzo duże, właśnie w ścieżce polirowej,

And we have now received a very large subsidy, specifically for the polishing path.

no ale właśnie po to, żeby trochę kontynuować tą ideę, tzn. budujemy tam właśnie z Poznaniem,

Well, precisely to continue that idea, i.e. we are building there with Poznań.

kto jest liderem tego konsorcjum projektowego, z Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym,

Who is the leader of this project consortium, with the Poznań Supercomputing and Networking Center?

pewne zasoby, infrastruktura, która właśnie będzie mogła realizować,

certain resources, infrastructure that will soon be able to implement,

w jakim zakresie m.in. te idee, które przyświecały też m.in. Time Machine.

To what extent, among other things, do these ideas also underpin Time Machine?

Więc to było o tyle ciekawe, że to sieciowanie nie dotyczyło tylko międzynarodowego sieciowania,

So it was interesting that this networking did not only pertain to international networking,

ale też dotyczyło pewnej ścieżki krajowej, tak, żebyśmy się sieciować bardziej,

but it also concerned a certain national route, so that we could network more.

mocno współpracować w kraju, a też na końcu tego, to jako ciekawostkę,

to collaborate strongly in the country, and also at the end of this, as a curiosity,

też zaczęliśmy jeszcze mocniej współpracować np. w obrębie Uniwersytetu Warszawskiego.

We also started collaborating even more closely, for example, within the University of Warsaw.

Uniwersytet Warszawski jednak jest dużą instytucją i do tej pory ta interdyscyplinarność

The University of Warsaw is indeed a large institution, and so far this interdisciplinarity

teraz już wybija te kolejne drzwi i mury, ale jednak to nie była taka oczywistość na uczelniach.

Now it's breaking down those next doors and walls, but it wasn't such an obvious thing at universities.

No ale teraz np. co może się na pierwszy rzut oka wydawać nieoczywistym,

Well, now for example, what may seem obvious at first glance,

że powołaliśmy właśnie w ramach tego programu takie laboratorium geoarcheologiczne,

that we have just established such a geoarchaeological laboratory as part of this program,

gdzie wchodzi Centrum Kompetencji Cyfrowych, Wydział Archeologii, ale też np. Wydział Geologii.

where the Digital Competence Center enters, the Faculty of Archaeology, but also, for example, the Faculty of Geology.

Powołaliśmy w Chęcinach wspólne laboratorium, które jest w stanie dokumentować krajobraz historyczny,

We established a joint laboratory in Chęciny that is capable of documenting the historical landscape.

czy w ogóle zabytki, czy jakikolwiek obraz, praktycznie wykorzystując wszystkie możliwe dostępne narzędzia

whether there are any monuments at all, or any images, practically using all available tools

do badania litosfery, dlatego że mamy różnego rodzaju zaawansowane drony,

for the study of the lithosphere, because we have various advanced drones,

mniej zaawansowane, bardziej zaawansowane, bardzo zaawansowane platformy,

less advanced, more advanced, highly advanced platforms

bardzo zaawansowane platformy lotnicze z lidarem i skanningiem laserowym,

very advanced aerial platforms with lidar and laser scanning,

mamy masę sprzętu do obrazowania i badań Ziemi, obiektów dziedzictwa,

we have a lot of imaging and research equipment for the Earth and heritage objects,

mamy georadary cyfrowe, które pozwalają też badać bezdotykowo, bezinwazyjnie zabytki,

we have digital georadars that also allow for non-contact, non-invasive examination of historical artifacts,

ale też mamy, właśnie teraz tworzymy i kupujemy coś w trakcie tworzenia tego laboratorium,

but we also have, right now we are creating and buying something while this laboratory is being developed,

też sprzęt, który pozwala obrazować to z wody, podwodne badania,

equipment that allows imaging from the water, underwater research,

czyli możemy właśnie na jednym terenie kompleksowo zdigitalizować i zdokumentować jakieś obiekty,

So we can comprehensively digitize and document certain objects in one area.

czy jakiś cały krajobraz i to jest, no w sumie efekt też takiego sieciowania, tak?

Is there a whole landscape and this is, well, in a way the effect of such networking, right?

Sieciowania, trochę spojrzenia inaczej na problem, troszeczkę nowych wyzwań,

Networking, a different perspective on the problem, a bit of new challenges,

jakieś mniejsze współpracy cały czas się pojawiają.

Some smaller collaborations keep appearing all the time.

Naszym celem jest jakby zbudowanie na tej idei troszeczkę, która się pojawiła w horyzoncie właśnie

Our goal is to build a little on this idea that has appeared on the horizon.

takiego mocnego zaplecza infrastrukturalnego w Polsce oraz na Uniwersytecie Warszawskim.

Such strong infrastructural support in Poland and at the University of Warsaw.

I dalej, no branie udziału w kolejnych projektach tego typu, tak?

And further, participating in more projects of this kind, right?

Już mając zaplecze infrastrukturalne też do tego.

They already have the infrastructure support for that as well.

Widziałaś Dominiku o tej interdyscyplinarności, o tych właściwie takich łączących się zupełnie nieprzystających światach

Did you see, Dominika, about this interdisciplinarity, about these completely incongruous worlds that are actually connecting?

i to też widzimy w tym naszym dzisiejszym spotkaniu, bo z jednej strony to jest zakurzone biblioteki,

and we can also see this in our meeting today, because on one hand it is the dusty libraries,

obiekty muzealne, obrazy, a z drugiej strony tomografia komputerowa, jakieś fotonika zapewne,

museum objects, paintings, and on the other hand, computed tomography, probably some photonics,

obserwacja, modelowanie 3D, technologia bardzo rozwinięta.

observation, 3D modeling, very advanced technology.

No właśnie, co dalej z tą technologią? W jaką stronę to pójdzie? Jakie widzicie kierunki rozwoju?

Exactly, what’s next with this technology? In what direction will it go? What development paths do you see?

No tutaj Eryku, Ty mówiłeś mocno o potrzebie standaryzacji, ale pewnie też jakieś kierunki.

Well, here Eryk, you strongly spoke about the need for standardization, but surely some directions as well.

Powiedz, jak Ty to widzisz? Co dalej?

Tell me, how do you see it? What's next?

Znaczy dla mnie to jest, przepraszam, ale ja to powtarzam wszędzie jak mantrę,

It means to me that, I'm sorry, but I repeat this everywhere like a mantra,

że potrzeba standaryzacji to jest po prostu absolutny priorytet, bo to jeszcze z czegoś takiego nie było kilkanaście lat temu,

that the need for standardization is simply an absolute priority, because there was nothing like this several years ago,

to można było zrzucać na to, że wchodzimy w nowoczesne technologie

It could be attributed to the fact that we are entering modern technologies.

i powiedzmy jest to coś całkowicie terra incognita i nie wiemy, trochę na ślepo się poruszamy,

and let's say it's something completely terra incognita and we don't know, we're moving around a bit blindly,

ale jednak już od kilkunastu lat na całym świecie cała masa ośrodków się tym zajmuje

But for several years now, a whole multitude of centers around the world has been dealing with this.

i na dobrą sprawę tych standardów dokumentacyjnych, nawet dla fotografii,

And to be honest, these documentation standards, even for photographs,

która jest tą najbardziej rozpowszechnioną techniką dokumentacyjną, nie wszystko jest oczywiste.

Which is the most widely used documentation technique, not everything is obvious.

Są jakieś punkty odniesienia, tak jak nie wiem, jak FAD, czy jak metamorfoz, czy europejski, czy amerykański standard,

Are there any reference points, like I don't know, like FAD, or metamorphoses, or European or American standards?

ale one też nie rozwiązują wszystko.

but they also do not solve everything.

Na przykład fotografowanie obiektów przestrzennych i tego typu rzeczy.

For example, photographing three-dimensional objects and things of that nature.

Także na pewno standardy, poza tym łączenie różnych technologii,

Also, the standards for sure, besides that, combining different technologies,

bo tak jak tutaj już dzisiaj Dominik, Ty mówiłeś, że są właśnie część technik,

Because just like today here Dominik, you said that there are certain techniques.

które na przykład nie są technikami trójwymiarowymi, są traktowane jako techniki trójwymiarowe,

which, for example, are not three-dimensional techniques, are treated as three-dimensional techniques,

tak jak na przykład fotografia dookólna, ale ja mnie w tym wypadku w takim powszechnym odróżnieniu,

just like, for example, a panoramic photograph, but I, in this case, in such a common distinction,

publicznym, może nawet mniej ważne jest, do jakiej grupy technologii coś należy.

In public, it may even be less important which group of technology something belongs to.

Bardziej ważne jest, żeby wiedzieć, jakie można osiągnąć produkty i stosować po prostu optymalnie dany produkt

It is more important to know what products can be achieved and simply to use a given product optimally.

do zarejestrowania pewnej cechy, czy czegoś, co chcemy obserwować.

to register a certain feature or something that we want to observe.

Czyli na przykład chcemy pokazać osobom, udostępnić w internecie, jak wygląda struktura haftu,

So, for example, we want to show people, to share online, what the structure of embroidery looks like.

oczywiście można to zrobić poprzez precyzyjny skan trójwymiarowy,

of course, it can be done through a precise three-dimensional scan,

ale można to też zrobić taką techniką, która się nazywa RTI.

but it can also be done using a technique called RTI.

To nie ma chyba cały czas polskiej nazwy, to jest Reflectance Transformation Imaging,

It probably doesn't have a Polish name all the time, it is Reflectance Transformation Imaging.

ale jest to technika wielokrotnie tańsza, bardzo łatwa do udostępniania,

but it is a technique that is multiple times cheaper, very easy to share,

oprogramowanie jest bezpłatne, oprogramowanie wizualizacyjne jest bezpłatne.

The software is free, the visualization software is free.

Żeby to zrobić, potrzeba mieć w zasadzie zwykły aparat fotograficzny,

To do this, you basically need to have a regular camera.

a pomimo tego ta technika jest bardzo mało rozpowszechniona,

Despite this, the technique is very little spread.

bo tutaj zawodzi jakby popularyzacja, właśnie świadomość, edukacja w tym zakresie

because here the popularization fails, precisely the awareness, education in this area

i na przykład ta technika, ona cały czas, pomimo tego, że jest techniką już pełnoletnią,

and for example this technique, it all the time, despite the fact that it is already an adult technique,

cały czas też nie jest wystandaryzowana.

it is still not standardized.

Czyli na przykład jakość odwzorowania w pikselach w stosunku na przykład do wielkości obiektu,

So, for example, the quality of representation in pixels in relation to the size of the object,

który jest fotografowany, takie rzeczy, to powinno, ja nie mówię, że to wszystko powinno być tak określone,

which is being photographed, such things, it should, I'm not saying that everything should be so defined,

żeby tylko tak można było robić.

If only it were possible to do that.

Ale chodzi, bo to też jest mylne poinanowanie standardów,

But it is misleading because it is also a misalignment of standards.

ale chodzi o to, żeby w standardzie była mowa o tym, jak minimalnie technologicznie trzeba coś zrobić,

but the point is that the standard should mention how minimally something needs to be done technologically,

czyli nie gorzej niż, bo wtedy otrzymujemy produkt, który wiemy, że do pewnego zakresu zastosowań będzie na pewno dobry.

So not worse than, because then we get a product that we know will definitely be good for a certain range of applications.

A jeszcze kolejną kwestią związaną z horyzontem, to to jest właśnie to, że się poznaje ludzi, tak?

And another issue related to the horizon is that you get to meet people, right?

Czyli po pierwsze poznajemy ludzi w Polsce, poznajemy ludzi za granicą,

So first we meet people in Poland, we meet people abroad,

widzimy po pierwsze, co robią ośrodki zagraniczne,

we see, first of all, what foreign centers are doing,

ale z drugiej strony mamy też szansę prezentować na forum międzynarodowym to, co my robimy w Polsce

but on the other hand, we also have the chance to present on the international forum what we do in Poland

i często się okazuje, że te rzeczy, o których my myślimy, czy które realizujemy u nas w kraju,

and it often turns out that the things we think about or implement in our country,

wyprzedzają to, co się dzieje na Zachodzie.

they are ahead of what is happening in the West.

I tylko, że na przykład czasami się dzieje w ten sposób, że mamy coś opracowane, ale tego nie popularyzujemy

And it's just that sometimes it happens that we have something developed, but we don't promote it.

i później na przykład po kilku czy kilkunastu latach coś podobnego jest opracowywane,

and then, for example, after several or a dozen years, something similar is being developed,

co się dzieje na Zachodzie i my to w zasadzie wtedy przejmujemy na przykład z Ameryki,

what is happening in the West, and we essentially adopt it, for example from America,

dlatego, że oni to po prostu pierwsi rozpowszechnili.

because they simply were the first to spread it.

I tu także ta wymiana informacji, publikowanie efektów jest szalenie ważne

And here, too, the exchange of information and the publication of results are extremely important.

i na to we wszystkich projektach Horyzontu jest też bardzo duży nacisk położony.

There is also a very strong emphasis on this in all Horizon projects.

I na przykład ten projekt Change, on się w tym roku kończy

And for example, this Change project, it's ending this year.

i będzie jakby takie naukowe podsumowanie jego w ramach konferencji,

and there will be a sort of scientific summary of his work during the conference,

która jest organizowana, będzie w Oslo w czerwcu, to jest archiving

which is being organized, will be in Oslo in June, this is archiving

i to jest w tej chwili chyba największa taka zbierająca z naukowców z całego świata konferencja,

And this is probably the largest gathering of scientists from around the world conference at the moment.

która jest dedykowana ściśle dokumentacji dziedzictwa.

which is dedicated strictly to heritage documentation.

Bo są konferencje większe, tak jak na przykład elektroniki Merging w San Francisco,

Because there are larger conferences, like for example the Merging electronics in San Francisco,

ale tam jest wiele różnych zakresów tematycznych.

But there are many different topics there.

Natomiast archiving jest ściśle, on jest też przez amerykańskie ESNT organizowany,

On the other hand, archiving is strictly organized by the American ESNT as well.

natomiast jest ściśle poświęcony dokumentacji dziedzictwa

on the other hand, it is strictly dedicated to the documentation of heritage

i to będzie taki tydzień w czerwcu, gdzie w Oslo będzie po prostu ludzie z całego świata,

And it will be a week in June when there will simply be people from all over the world in Oslo.

ci najbardziej znani będą mówili o tym, co w ciągu ostatnich roku,

the most famous ones will talk about what happened in the last year,

powiedzmy dwóch, się zadziało w zakresie dokumentacji trójwymiarowej

Let's say two, it happened in the area of three-dimensional documentation.

i tam są właśnie tworzone to, co pytałaś, te trendy i wizje na przyszłość.

And that's where the trends and visions for the future that you were asking about are being created.

A Dominiku, co według Ciebie przed nami w tej dziedzinie?

And Dominik, what do you think lies ahead of us in this field?

Takie trzy kierunki bym zarysował.

I would outline three such directions.

Takie trzy obszary.

Three such areas.

Jeden, który nawiąże tutaj do wypowiedzi Ryka,

One that will reference Ryk's statement here,

jest faktycznie te standardy są bardzo istotne, bardzo istotne.

These standards are indeed very important, very important.

To jest nie tylko standardy wykonywania tej dokumentacji,

This is not only the standards for carrying out this documentation,

ale właśnie opisywania, czyli metadanych, metadanych technicznych, metadanych opisowych,

but rather describing, that is metadata, technical metadata, descriptive metadata,

które też nie są, jeżeli chodzi o generalizując 3D, też nie są wystandaryzowane jeszcze.

which are also not, when it comes to generalizing 3D, not standardized yet.

Ale też przede wszystkim przechowywania tych materiałów,

But also, above all, the storage of these materials,

to będzie duży problem niedługo przy takim przyroście tych materiałów.

This will be a big problem soon with such an increase in these materials.

One jednak zajmują bardzo dużo miejsca.

However, they take up a lot of space.

Też publikowanie i odpowiednie przechowywanie też według pewnych standardów.

Also publishing and proper storage according to certain standards.

To jak mieliśmy ten nurt z otwartą nauką, publikację tekstów, że tam five star open data,

So how we had this trend with open science, publishing texts, that there is five star open data,

mieliśmy różne standardy, fair, tak dalej, tak dalej.

We had different standards, fair, and so on, and so forth.

No to przy takich materiałach właśnie musimy stosować podobne rozwiązania.

Well, with such materials we indeed need to use similar solutions.

Musimy wypracować bardzo podobne rozwiązania.

We need to develop very similar solutions.

One muszą być interoperacyjne, one muszą mieć pewne standardy.

They must be interoperable, they must have certain standards.

Te wzorcowe skany też trzeba przechowywać wieczyście.

These standard scans also need to be stored permanently.

To jest olbrzymi problem właśnie.

This is a huge problem indeed.

Tak?

Yes?

Tak, przechowanie takich danych, żeby on zawsze był możliwy do odcyfrowania w przyszłości przy zmieniających się technologiach.

Yes, storing such data so that it can always be deciphered in the future with changing technologies.

To jest problem, bo te technologie patrząc na postęp raczkują tak naprawdę.

This is a problem because these technologies are really still in their infancy when looking at the progress.

A czy one są stosunkowo niedawne, tak?

Are they relatively recent, then?

Jeżeli nadpowiemy 20 lat, to to jest niedługo, prawda, jeszcze.

If we add 20 years, that's not long, right, still.

Więc te standardy się zmieniają bardzo.

So these standards change a lot.

Nie wiadomo, czy te technologie w przyszłości będą czytały wzorcowe materiały z przeszłości.

It is unknown whether these technologies will read exemplary materials from the past in the future.

Już wiemy, że często tak nie jest.

We already know that this is often not the case.

Mamy zapisy audio, wideo, które już nie są możliwe do odcyfrowywania.

We have audio and video recordings that can no longer be deciphered.

Mamy też takie, które też pojawiają się w naszych projektach, trochę inne ujęcie tego 3D.

We also have ones that appear in our projects, a slightly different approach to this 3D.

Czyli np. dźwięk imersyjny, dźwięk przestrzenny, który też jest zupełnie inaczej przechowywany, kodowany.

For example, immersive sound, spatial sound, which is also stored and encoded completely differently.

Można sobie właśnie odtwarzać na zupełnie innych zasadach już niż takie znane nam formaty do tej pory.

One can recreate it on completely different principles than the formats we have known so far.

Więc to jest jakby jeden taki, powiedziałbym, klasyczny problem.

So this is like a classic problem, I would say.

Czyli właśnie zawsze się wszyscy martwią o standardy, przechowywanie wieczyste, formaty wieczystego, przechowanie itd. itd.

So everyone always worries about standards, perpetual storage, perpetual formats, storage, etc. etc.

Np. problem jest chociażby taki, żeby zarysować to jakoś, że o ile w takiej klasycznej digitalizacji tekstowej

For example, the problem is, at least in part, to outline it somehow, that as far as classical textual digitization is concerned

pewnym standardem właśnie były nieskompresowane TIF-y i już zaczyna to trochę uciekać w stronę JPG-u w 2000,

A certain standard was uncompressed TIFFs, and it is already starting to drift a bit towards JPG in 2000.

dlatego że te TIF-y już są za ciężkie, żeby wszyscy przechowywali takiej ilości danych,

because these TIFs are already too heavy for everyone to store such a large amount of data,

no to np. nie wiem, audio, wideo wysokiej jakości, 8K, 16K itd.,

Well, for example, I don't know, high-quality audio, video, 8K, 16K, etc.

tam pewnym standardem, kiedyś zalecała Komisja Europejska, było dzielenie, znaczy zapisywanie klatki w TIF-ach.

There was a certain standard, which was once recommended by the European Commission, of dividing, meaning saving frames in TIFs.

Natomiast wyobraźmy, że taka klatka w wysokojakościowym widoku, jedna sekunda ma tych parędziesiąt klatek,

On the other hand, let's imagine that such a cage in high-quality view has several dozen frames in one second.

każda klatka to jest TIF, to są w ogóle, niewyobrażalne się robią już problemy z przechowywaniem danych.

Each frame is a TIF, and there are already unimaginable problems with data storage.

Także to faktycznie jest jakieś wyzwanie przyszłości, takie jakby dla nas wyobrażalne.

So this is indeed some sort of challenge for the future, something that is imaginable for us.

Tak musimy się zmierzyć, jak to przechowywać, jak to wystandardyzować itd.

Yes, we need to face how to store this, how to standardize it, etc.

Drugim takim obszarem to chyba jednak jest, chyba są przede wszystkim badania interdyscyplinarne,

The second such area is probably, above all, interdisciplinary research.

które będą coraz bardziej interdyscyplinarne.

which will be increasingly interdisciplinary.

To znaczy, no właśnie.

That means, exactly.

W takich badaniach dziedzictwa będziemy mieć zawsze już włączonych, powiedzmy chemików, biologów.

In such heritage studies, we will always have, let's say, chemists and biologists involved.

Mamy spektrometry, które badają właśnie skład chemiczny bezinwozyjnie, tak?

We have spectrometers that analyze the chemical composition non-invasively, right?

Materiałów itd., itd.

Materials, etc., etc.

Więc, czyli to jest, to też właśnie już trochę robimy.

So, that means this is something we're already doing a little bit.

To nie jest taka duża przyszłość.

It's not such a big future.

Mamy np. teraz dosyć ciekawy projekt, tak tylko pokrótce powiem,

We have quite an interesting project right now, I'll just say briefly,

który zaczął się od tego, że miał badać fonetykę ludności polskiej w Bukowinie Karpackiej i w Naddniestrzu.

which started with the intention of studying the phonetics of the Polish population in the Carpathian Bukovina and in Bessarabia.

Dostaliśmy dla niego to dofinansowanie.

We received funding for him.

Myśmy to robili z instytutem Slawistyki i Pan.

We did this with the Institute of Slavic Studies and Mr.

Zaczynamy właśnie to robić.

We are just starting to do this.

Na Ukrainę już nie pojedziemy z przyczyn oczywistych,

We will not go to Ukraine for obvious reasons.

ale pojedziemy do Rumunii jeszcze w tym roku.

but we will go to Romania later this year.

Tam mieliśmy rejestrować te pozostałości jeszcze fonetyczne mieszkające ludności.

There we were supposed to register the remaining phonetic traces of the local population.

No ale właśnie już teraz pojedziemy i będzie nie tylko nagranie audio,

Well, we will go right now and there will be not just an audio recording.

nie tylko skaner z takich dokumentów, fotografii, co tylko znajdziemy.

Not only a scanner for such documents, photographs, whatever we can find.

Będzie też obrazowanie właśnie fotogramatyczne całych domostw, kościołów zachowanych itd.,

There will also be photogrammetric imaging of entire homesteads, preserved churches, etc.

całych topografii wsi.

the entire topography of the village.

Także jakby dokumentacja będzie pełna

So, the documentation will be complete.

i potem będziemy z tego robili właśnie taką platformę,

and then we will create a platform from this,

gdzie będzie można bardzo wiele różnych rzeczy porównywać.

where many different things will be able to be compared.

Więc taka interdyscyplinarność badań.

So such interdisciplinarity of research.

Wydaje mi się, że będzie jakoś,

I think it will be okay.

jest już właściwie standardem,

it is already basically standard,

będzie coraz bardziej w tym kierunku szła.

it will go more and more in this direction.

No i teraz trzeci obszar.

And now the third area.

Dlatego powiedziałem, że nie wiem, bo nie wiem,

That's why I said I don't know, because I don't know.

bo faktycznie jest troszeczkę tak,

because it is actually a little bit like that,

że rozwój sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego

that the development of artificial intelligence and machine learning

nie wiadomo gdzie nas doprowadzi.

We do not know where it will lead us.

Znaczy można tutaj sobie różne rzeczy,

It means you can do different things here,

jakieś predykcje robić, ale trudno powiedzieć.

It's hard to make any predictions, but it's difficult to say.

Już teraz właściwie część rzeczy jest zupełnie niesamowitych

Already now, some things are quite amazing.

i też już nie wiemy do końca jak to działa,

and we also don't really know how it works anymore,

co też jest trochę przerażające właściwie.

which is actually a bit frightening.

I nie wiem,

And I don't know,

w jakim kierunku to się rozwinie.

In what direction will this develop?

Znaczy nie jesteśmy w stanie tego

It means we are not able to do that.

z absolutną pewnością przewidzieć.

to predict with absolute certainty.

Możemy się użyć to właśnie do takich rzeczy jak na przykład,

We can use it precisely for things like, for example,

co się wydaje w ogóle ciekawym zastosowaniem.

which seems to be quite an interesting application.

Mamy taki projekt, który właśnie nie jest,

We have a project that is not currently underway.

znaczy jest badawczym,

it means it is research-oriented,

ale jeśli chodzi o tą dokładność dokumentacji

but when it comes to the accuracy of the documentation

właśnie jest trochę na innym poziomie,

it's actually a bit on a different level,

czyli na takim słabszym, bo ma inne cele.

So on a weaker one, because it has different goals.

Czyli mamy, zbudowaliśmy repozytorium,

So we have built a repository,

projekt nazywa się Recreatio,

the project is called Recreatio,

gdzie przechowujemy skany tablic

Where do we store the scans of the boards?

architektonicznych projektów XVIII wieku, XVII

architectural projects of the 18th century, 17th

i wcześniejszych, i późniejszych, i nam bliżej.

both earlier and later, and closer to us.

Po prostu architektury, która nigdy nie powstała.

Just architecture that never came to be.

No i teraz ją kolejnym etapem to zgromadzimy,

Well, now in the next stage we will gather it.

tam rozmawiamy z Francuzami,

there we talk with the French,

mamy jakąś tam sieć właśnie taką.

We have some kind of network just like that.

Teraz będziemy budowali cyfrowo te wszystkie obiekty,

Now we will be building all these objects digitally.

które właśnie nie powstały.

which have just not been created.

Tak będziemy po prostu rekonstruowali cyfrowo

Yes, we will simply reconstruct it digitally.

i kolejnym pomysłem jest, żeby te, które,

And another idea is that those who...

pierwszy taki mamy pomysł,

this is our first such idea,

żeby te, co były na terenie Warszawy na przykład,

for those that were in the area of Warsaw, for example,

żeby zrekonstruować w takiej,

to reconstruct in such a way,

tak jakby teraz wyglądały.

as if they looked like this now.

Czyli postawić je tak, jak były w projekcie,

So, put them back as they were in the project,

ale we współczesnej Warszawie.

but in contemporary Warsaw.

Tak, żeby żeśmy to sobie zobaczyli.

Yes, so that we can take a look at it.

To jest taki, no na pograniczu właśnie dziedzictwa,

It is kind of, well on the border of heritage,

popularyzacji i nauki projekt,

popularization and science project,

no bo on nie jest stricte naukowy.

Well, it's not strictly scientific.

Natomiast jest dosyć ciekawy.

On the other hand, it is quite interesting.

No ale można sobie wyobrazić,

Well, you can imagine,

że w przyszłości tego typu projekty

that in the future such projects

to właśnie już nie my będziemy robili,

it will no longer be us who will do it,

tylko będzie robiła sztuczna inteligencja,

only artificial intelligence will do it,

która tam, teraz są przewidywania,

which one there, now there are predictions,

że w ciągu dwóch lat będzie w stanie już

that within two years it will be able to already

wyprodukować dwudziestominutowe filmy

produce twenty-minute films

z pewnymi dialogami, scenariuszami, z ludźmi.

with certain dialogues, scripts, with people.

Tak zupełnie.

Yes, absolutely.

Podcasty może.

Podcasts maybe.

Podcasty na pewno.

Podcasts for sure.

Może będą ciekawsze niż nasze.

Maybe they will be more interesting than ours.

W takim razie.

In that case.

Ale więc w tym sensie mówię,

But in this sense, I am saying,

że trochę nie wiem dokąd zmierzamy,

that I'm a bit unsure where we're heading,

bo trudno to przewidzieć.

because it's hard to predict.

Znaczy to i, więc to no dużo ciekawych rzeczy

It means that there are a lot of interesting things.

jeszcze przed nami,

still ahead of us,

ale też takich pewnych wymagań pewnie.

but also probably some certain requirements.

Znaczy w takim szerokim spektrum

It means in such a wide spectrum.

dokąd nas zaprowadzi sztuczna inteligencja

Where will artificial intelligence take us?

to rzeczywiście trudno stwierdzić,

it is indeed difficult to determine,

zwłaszcza od momentu, kiedy ona,

especially since the moment when she,

bo to z tego co wiem,

because from what I know,

jakby jest spodziewany przełom,

as if a breakthrough is expected,

kiedy ona się zacznie sama uczyć, tak.

When will she start learning by herself, yes.

Natomiast w węższym zakresie zastosowań,

In a narrower range of applications,

to znaczy jeśli chodzi o,

that means when it comes to,

tworzenie modeli trójwymiarowych,

creation of three-dimensional models,

to w tej chwili widzimy no taki całkowity boom.

So right now we are seeing a complete boom.

Jest błyskawiczny rozwój oprogramowania,

There is a rapid development of software,

które służy do przetwarzania danych trójwymiarowych,

which is used for processing three-dimensional data,

bo przetwarzanie zawsze było zresztą

because processing has always been, after all

często bardzo niedocenianym,

often very underestimated,

ale elementem tworzenia modeli trójwymiarowych,

but an element of creating three-dimensional models,

jakby wszyscy się skupiali na tym,

as if everyone were focusing on that,

że to jest skanowanie, skanowanie.

that this is scanning, scanning.

Tymczasem od początku,

Meanwhile, from the beginning,

czyli już nawet kilkanaście lat temu,

so even several years ago,

to był tylko pierwszy etap prac,

that was just the first stage of the work,

kiedy wcześniej przetwarzanie często wymagało

when earlier processing often required

i większej ilości pieniędzy i czasu,

and more money and time,

żeby mieć dobry produkt końcowy,

to have a good final product,

bo takie surowe dane,

because such raw data,

to jest tak jak Ty wcześniej mówiłeś,

It's just like you said earlier,

tylko w zasadzie zapychanie ogromnych przestrzeni dyskowych.

It's basically just filling up huge storage spaces.

Natomiast w tej chwili mamy taką sytuację,

However, at the moment we have such a situation,

bo jeżeli skanujemy coś,

because if we scan something,

co nie jest jakąś bardzo prostą geometrią,

which is not some very simple geometry,

tylko czymkolwiek bardziej skomplikowanym,

only with anything more complicated,

to niezależnie od techniki pomiarowej,

regardless of the measuring technique,

której użyjemy,

which we will use,

zawsze każda z tych technik ma pewne ograniczenia.

Each of these techniques always has certain limitations.

W związku z tym pojawiają się pewne miejsca,

As a result, certain places are emerging,

których nie jesteśmy w stanie albo w ogóle zadokumentować,

which we are unable to document at all,

albo jakość pomiaru w danym miejscu jest dużo słabsza.

or the measurement quality at that location is much weaker.

Natomiast jest wiele zakresów zastosowań,

However, there are many areas of application,

takich jak na przykład druktury wymiarowe,

such as dimensional drawings,

które w ogóle, żeby cokolwiek zrobić,

which, in order to do anything at all,

wymagają pełnego modelu,

they require a complete model,

gdzie nie możemy zostawić czegoś niedopowiedzianego.

where we cannot leave something unsaid.

I teraz ten błyskawiczny rozwój oprogramowania ostatnio

And now this rapid development of software recently.

polega na tym,

it consists of,

że właśnie jest pomysł na wykorzystanie machine learningu

that there is indeed an idea for using machine learning

i sztucznej inteligencji,

and artificial intelligence,

żeby jakby uzupełniać te dane,

to supplement this data,

których nie jesteśmy w stanie pomierzyć.

that we are unable to measure.

I z jednej strony to jest wspaniałe,

And on one hand, it is wonderful,

bo efekty są świetne,

because the results are great,

natomiast jest tutaj pewne niebezpieczeństwo,

however, there is a certain danger here,

polegające na tym,

consisting of this,

że zawsze było takie pytanie,

that there has always been such a question,

że jeżeli tworzymy jakąś dokumentację dziedzictwa

that if we create some documentation of heritage

i mówimy o tym, że to jest dokumentacja,

and we are talking about the fact that this is documentation,

to powinno być weryfikowane dla każdej osoby,

this should be verified for each person,

które fragmenty danych tam są,

which fragments of data are there,

które tam rzeczywiście pochodzą z pomiaru,

which actually come from measurement,

a co zostało na przykład domodelowane przez grafików.

"And what was, for example, modeled by the graphic designers."

I to jest na przykład taka inicjatywa London Charter,

And this is, for example, such an initiative as the London Charter,

która opisuje to,

which describes this,

jak to powinno być robione,

how it should be done,

co nie znaczy, że wszyscy się do tego stosują.

which does not mean that everyone adheres to it.

A teraz w momencie,

And now at the moment,

kiedy wejdzie sztuczna inteligencja

When will artificial intelligence come in?

i zacznie to robić bardzo dobrze,

and will start doing it very well,

to już się mówi o tym,

it's already being talked about,

że wiele osób przewiduje,

that many people predict,

że będzie spadek jakości wytwarzanych danych pomiarowych,

that there will be a decline in the quality of produced measurement data,

bo to jest często bardzo drogie,

because it is often very expensive,

na korzyść z wielokrotnionych,

in favor of the multiplied,

możliwości przetwarzania

processing capabilities

i właśnie uzupełniania pewnych rzeczy

and just completing certain things

przez sztuczną inteligencję.

through artificial intelligence.

I o ile w takich zakresach wykorzystania,

And as far as in such areas of use,

jak przemysł filmowy czy gry,

like the film industry or games,

to jest absolutnie jeden kierunek

this is absolutely one direction

i w ogóle się nie ma nad czym zastanawiać,

and there's really nothing to think about,

bo to jest super,

because it's great,

to jeżeli my mamy inne podejście,

so if we have a different approach,

bo my nie chcemy tworzyć,

because we don't want to create,

to jest w ogóle jeden z głównych problemów

This is actually one of the main problems.

w tworzeniu dokumentacji dziedzictwa,

in creating heritage documentation,

że my nie chcemy stworzyć wrażenia czegoś istniejącego,

that we do not want to create the impression of something existing,

na przykład, nie wiem, rzymskiej świątyni,

for example, I don't know, Roman temple,

tylko my chcemy ją zadokumentować

we just want to document it

dokładnie tak, jak ona funkcjonuje,

just the way she functions,

z tymi wszystkimi uszkodzeniami,

with all these damages,

niedoskonałościami, które tam są.

imperfections that are there.

Przez co wymagana jest o wiele większa ilość danych

This requires a much larger amount of data.

i to jest pułapka.

And that is a trap.

I tu jest też pytanie takie,

And here is also such a question,

że w momencie, jak zacznie być łatwość

that the moment it starts to be easy

generowania bardzo dobrze wyglądających modeli,

generating very good-looking models,

które będą bazowały na relatywnie słabych danych pomiarowych,

which will be based on relatively weak measurement data,

to będzie znowu cała dyskusja społeczna,

it will be another whole social discussion,

jaka jest wartość,

what is the value,

wartość dokumentacyjna takich modeli,

the documentary value of such models,

gdzie powinna być postawiona ta granica,

where should that border be set,

czyli jakby znowu rozwój technologiczny

So it's like technological development again.

pchnie nas gdzieś dalej,

pushes us somewhere further,

ale to nie znaczy, że rozwiąże pytania,

but that doesn't mean it will solve the questions,

które mamy dzisiaj,

which we have today,

tylko po prostu wygeneruje nam nowe,

it will just generate new ones for us,

z którymi będziemy się musieli zmierzyć

that we will have to face

i na nie próbować przynajmniej odpowiedzieć.

and at least try to answer them.

Znaczy tak, no problem z wiarygodnością będzie duży, prawda?

It means that there will be a big problem with credibility, right?

I to nie dotyczy tylko dokumentacji dziedzictwa kulturowego,

And this does not only apply to the documentation of cultural heritage,

ale w ogóle, tak?

but in general, right?

Znaczy faktycznie to niesie ze sobą takie niebezpieczeństwa,

It actually carries such dangers.

że odróżnienie już nieprawdy od prawdy,

that distinguishing untruth from truth,

fałszy od prawdy,

false from the truth,

będzie bardzo skomplikowane

it will be very complicated

i to, co powiedział Eryk,

and what Eryk said,

też jest, jeśli chodzi o dokumentację dziedzictwa,

it is also the case when it comes to heritage documentation,

będzie bardzo niebezpieczne,

it will be very dangerous,

dlatego że, no właśnie,

because, well,

jeżeli mamy jakieś symetryczne kształty,

if we have any symmetrical shapes,

budownictwo po prostu klasyczne czy starożytne,

architecture simply classic or ancient,

to jeszcze możemy sobie tu predykcje założyć,

we can still make predictions here,

że będą dosyć poprawne,

that they will be quite correct,

ale weźmy pod uwagę na przykład katedry średniowieczne

but let's take into account, for example, medieval cathedrals

czy gotyckie,

is it gothic,

gdzie mamy różne takie nagle smaczki sławiane,

where we have various suddenly celebrated delicacies,

te ktonicze czy dekoracyjne,

Are they tectonic or decorative?

takie, które, no właśnie, człowiek jest niedoskonały,

those that, well, a person is imperfect,

mają różne dziwne pomysły

they have various strange ideas

i które często widzimy teraz,

and which we often see now,

możemy sobie obserwować na jakichś powiększeniach, prawda,

We can observe ourselves at some magnifications, right?

tam chodzą, nie wiem, na Facebooku,

they go there, I don't know, on Facebook,

czy jak w dzisiejszych społecznościach,

whether like in today's societies,

jakieś ciekawe elementy struktur zbudowanych przez ludzi,

some interesting elements of structures built by humans,

no i społeczna inteligencja może po prostu zakładać,

And social intelligence can simply assume that,

że to, gdzie nie ma dojścia i sobie dobudowuje tę część,

that where there is no access and adds that part for itself,

to nie widzimy.

we do not see.

Robiliśmy takie sobie modele nawet dla zabawy już,

We made some models just for fun too.

że robiliśmy pełną dokumentację trzech stron,

that we prepared complete documentation for three pages,

na przykład jakiegoś obiektu

for example, some object

i ona faktycznie idealnie robiła czwartą,

and she actually did the fourth perfectly,

no właśnie to było nie do odróżnienia,

Exactly, it was indistinguishable.

no ale pytanie,

but the question,

czy jakiś ozdobnik,

is there any ornament,

czy coś takiego nietypowego,

is there something unusual like that,

czego ona nie wzięła w ogóle pod uwagę,

what she didn't take into consideration at all,

no to tego nie będzie

Well, that won't happen.

i ta dokumentacja nie będzie prawdziwa

and this documentation will not be true

z naszego punktu widzenia.

from our point of view.

Czyli znowu kwestia wpuszczenia standardów,

So it's again a matter of introducing standards,

odpowiednik na ile ta sztuczna inteligencja

equivalent to how much this artificial intelligence

może mieć tutaj do powiedzenia,

may have something to say here,

ale oddajmy głos Mieszko,

but let's give the floor to Mieszko,

powiedz jak ty widzisz to przed nami.

Tell me how you see this in front of us.

No z punktu widzenia znowuż firmy,

Well, from the company's point of view,

no my nauczeni pewnymi doświadczeniami współpracą

Well, we have learned from certain experiences of collaboration.

i też przez realizację różnych projektów komercyjnych

and also through the implementation of various commercial projects

nie zawsze chcemy się rzucać na budowanie

we don't always want to rush into building

naszych własnych algorytmów samouczących,

our own self-learning algorithms,

sieci neuronowych,

neural networks,

po prostu już teraz powstało tyle bibliotek,

So many libraries have already been created now,

też darmowych, które są dostępne,

also free ones that are available,

jak TensorFlow i tak dalej,

like TensorFlow and so on,

których oczywiście trzeba mieć odpowiednie kompetencje

which of course require appropriate competencies

i po to mamy naszych inżynierów,

and that's why we have our engineers,

żeby umieć z nich skorzystać,

to be able to take advantage of them,

ale żeby nie poświęcać czasu

but not to waste time

na budowanie swoich modeli,

for building their models,

swoich właśnie sieci neuronowych,

their own neural networks,

tylko bazować na tym co jest

just base it on what is

i dostosowywać do konkretnych potrzeb projektowych,

and adapt to specific project needs,

co jest to bardziej efektywnie.

What is more efficient?

Co do przyszłości, to może jeszcze wracając

As for the future, maybe coming back again.

do poprzedniego wątku budowy Partners,

to the previous thread about the construction of Partners,

to taka anegdota, że ja w Gdańsku ze swojego okna

It's such an anecdote that I, from my window in Gdańsk...

to widzę dwór Uphagena oraz centrum Łaźnia

I see the Uphagen Palace and the Łaźnia Center.

i pewnie mijałem się z tymi ludźmi na ulicy

And I probably passed by those people on the street.

i dzięki realizacji właśnie projektu Warmest

and thanks to the implementation of the Warmest project

zaczęliśmy realizować, dopiero projekt poznaliśmy,

we just started implementing it, we just got to know the project,

co robią nasi sąsiedzi.

what our neighbors are doing.

Tak, że tak powiem, potrzeba było tego impulsu międzynarodowego

So, as I would say, it took that international impulse.

z zagranicy, gdzie nam partnerzy zagraniczni powiedzieli,

from abroad, where our foreign partners told us,

ale zaraz Mieszko, ty tutaj masz biuro,

but wait Mieszko, you have an office here,

ale przecież tu jest dwór Uphagena,

but this is Uphagen's manor,

przy którym tam robiliśmy, pomagaliśmy przy rewitalizacji.

at which we were working, we helped with the revitalization.

No tak, no i potem było centrum Łaźnia,

Well, then there was the Łaźnia center,

które też jest obok,

which is also next to it,

no i teraz razem wspólnie realizujemy projekt,

Well, now we are jointly implementing the project.

więc tutaj wcześniej Dominik mówił o tym,

So earlier Dominik was talking about this,

że w ramach Uniwersytetu Warszawskiego

that as part of the University of Warsaw

znaleźli obszar współpracy,

they found an area of cooperation,

a my nawet na tej samej ulicy

and we are even on the same street

po prostu teraz już realizujemy projekt.

We are simply implementing the project now.

Międzynarodowy.

International.

Tak, tutaj widać świat mały

Yes, here you can see a small world.

i potrzeba czasem tego projektu z Horyzontu,

and sometimes this project from Horizon is needed,

żeby się spotkać, a czasem potrzeba takiego podcastu,

to meet, and sometimes a podcast like that is needed,

żeby spotkać się w studio.

to meet in the studio.

Bardzo dziękujemy i cieszymy się,

Thank you very much and we are happy.

że byliście z nami.

that you were with us.

Dziękujemy za rozmowę.

Thank you for the conversation.

Dziękujemy bardzo.

Thank you very much.

Jeżeli zainteresował Cię program Horyzont Europa,

If you are interested in the Horizon Europe program,

zapraszamy do kontaktu

we invite you to get in touch

z Krajowym Punktem Kontaktowym

with the National Contact Point

Programów Badawczych Unii Europejskiej.

European Union Research Programs.

Po więcej informacji

For more information.

oraz dane kontaktowe

and contact details

znajdziesz stronę

you will find the page

kpk.gov.pl

kpk.gov.pl