#1 Krótka Historia Krypto

Pewnej styczniowej nocy, pod koniec pierwszej dekady XXI wieku,

On a January night, at the end of the first decade of the 21st century,

wspowitym chmurami i zanurzonym w toni ciemności Tokio,

wrapped in clouds and immersed in the depths of darkness, Tokyo,

jeden z jego mieszkańców redagował właśnie ostatnie zdanie krótkiego tekstu,

one of its residents was just editing the last sentence of a short text,

który już niedługo miał okazać się jednym z najbardziej wpływowych projektów naszych czasów.

which was soon to prove one of the most influential projects of our time.

Przez ostatnie dwa lata Satoshi Nakamoto pracował w tajemnicy nad nowym systemem płatności,

For the past two years, Satoshi Nakamoto has been secretly working on a new payment system,

którego bezpieczeństwo, a zarazem prostota, miały wyprzedzać tradycyjną bankowość o dziesięciolecia.

whose security, as well as simplicity, was meant to outpace traditional banking by decades.

Pragnął, by odtąd każdy człowiek był prawdziwie wolny.

He desired that from now on every person would be truly free.

Wolny od zgniłego establishmentu.

Free from the rotten establishment.

Wolny od chciwych bankierów i tyranii banków centralnych.

Free from greedy bankers and the tyranny of central banks.

Wolny od...

Free from...

No dobra, to jest mniej więcej oficjalna wersja powstania Bitcoina.

Alright, this is roughly the official version of the creation of Bitcoin.

Jakkolwiek interesująca, czy może nawet dziwna by się nie wydawała,

However interesting, or perhaps even strange it may seem,

to prawdopodobnie i tak jest w stu procentach.

It is probably so one hundred percent.

Zmyślona.

Made up.

Wiemy jedynie, że Satoshi Nakamoto, tak brzmi jego pseudonim,

We only know that Satoshi Nakamoto, as his pseudonym sounds,

stworzył pierwszą w historii kryptowalutę Bitcoin.

created the first cryptocurrency in history, Bitcoin.

Natomiast mój problem, moje zagadnienie jest zgoła inne.

However, my problem, my issue is entirely different.

Pomimo tego, że ta technologia jest już z nami od ponad dwunastu lat,

Although this technology has been with us for over twelve years,

to tak naprawdę cały czas mam wrażenie, że mało kto kryptowalutę rozumie.

I really have the impression that very few people understand cryptocurrency.

Oglądamy instruktaże, jakieś tam filmiki, inwestujemy.

We are watching tutorials, some videos, and investing.

Gdy tak naprawdę wcale nie jesteśmy pewni, dlaczego to zrobiliśmy.

When we are not really sure why we did it.

Pomyślałem sobie właśnie, że zamiast robić taki typowy materiał w stylu

I just thought to myself that instead of making a typical piece in the style of

jak zarobić 100 tysięcy w miesiąc, albo jak zostać milionerem,

how to earn 100 thousand in a month, or how to become a millionaire,

o wiele bardziej wartościowy będzie dla was, jeżeli wejdziemy razem w historię

It will be much more valuable for you if we enter the story together.

i tak naprawdę w technologię, która leży u podstaw kryptowalut.

and in fact in the technology that underpins cryptocurrencies.

Chcecie się dowiedzieć, dlaczego warto inwestować w krypto?

Do you want to learn why it's worth investing in crypto?

Dlaczego nie warto?

Why is it not worth it?

Kiedy jest to dobry moment, a kiedy nie?

When is it a good time, and when is it not?

Jakie są z tym związane ryzyka?

What are the risks associated with this?

Świetnie.

Great.

Przed wami krótka historia krypto.

Here is a brief history of crypto.

Która z tych kryptowalut jest dla was najważniejsza?

Which of these cryptocurrencies is the most important to you?

No dobrze, ale zanim jednak zaczniemy, to wydaje mi się, że większość z was może dodawać sobie

Alright, but before we actually begin, it seems to me that most of you can add yourselves.

w tym momencie jedno z bardzo, ale to bardzo ważnych pytań, czyli kim ja tak właściwie jestem.

At this moment, one of the very, very important questions is, who am I actually?

Otóż mam na imię Jan, bardzo miło mi was poznać, świetnie, że wpadliście.

My name is Jan, nice to meet you, it's great that you dropped by.

Zacząłem ten podcast, ponieważ zauważyłem,

I started this podcast because I noticed,

że zbyt często przychodzi nam konsumować treści w formie uproszczonej,

that we too often have to consume content in a simplified form,

w formie krótkiej, zwięzłej, która niby przekazuje treść,

in a short, concise form that seemingly conveys the content,

ale tak naprawdę ukrywa strasznie dużo głębi,

but in reality it hides a lot of depth,

która gdzieś tam umyka podczas codziennego zgiełku dnia.

which escapes somewhere during the daily hustle and bustle of the day.

I teraz zauważyłem, że istnieje nieskończona ilość

And now I noticed that there is an infinite amount.

absolutnie komicznych, śmiesznych, ale też fascynujących kulisów

absolutely comical, funny, but also fascinating behind-the-scenes aspects

pewnych wydarzeń, pewnych zagadnień i tematów,

certain events, certain issues and topics,

o których po prostu większość osób nie ma zielonego pojęcia,

that the majority of people simply have no idea about.

dlatego że albo brakuje czasu, albo po prostu ciężko jest zdobyć

because either there is a lack of time or it is simply hard to obtain

jakąś informację na dany temat.

some information on the given topic.

Po prostu wydaje mi się, że tak wiele nam umyka na co dzień,

I just feel that so much passes us by on a daily basis,

tak wiele rzeczy, które ktoś już kiedyś odkrył,

so many things that someone has already discovered,

które ktoś już kiedyś opisał, moglibyśmy się dowiedzieć

which someone has described before, we could find out

i cały czas popełniały te same błędy właśnie przez tą niewiedzę,

and all the time they made the same mistakes precisely because of this ignorance,

a tak naprawdę każda informacja jest dzisiaj na wyciągnięcie ręki.

And in reality, every piece of information is within reach today.

No jest to dosyć przygnębiający widok,

Well, it is quite a depressing sight,

ale mam nadzieję, że pomału będzie się to zmieniało.

but I hope that it will gradually change.

Natomiast właśnie dlatego pomyślałem, że taka będzie formuła tego programu.

That's why I thought this would be the format of the program.

Będziemy wrzucać sobie jakieś mega super ciekawe tematy

We will be throwing in some mega super interesting topics for each other.

i będziemy je chłodnym okiem w żartobliwy, śmieszny,

and we will look at them with a cool eye in a joking, funny way,

ale też interesujący i przede wszystkim edukujący sposób przyswajać.

but also an interesting and above all educational way to absorb.

Będą to głównie tematy finansowo, polityczno-światowe.

These will mainly be topics related to finance and global politics.

Sam niedawno skończyłem finanse na Uniwersytecie w Amsterdamie,

I just recently graduated in finance from the University of Amsterdam.

więc to jest jakby główny zakres zainteresowań,

so this is like the main scope of interest,

ale interesuje się wszystkim ciekawym, co dzieje się na świecie.

but he is interested in everything interesting that is happening in the world.

Także spodziewajcie się różnych tematów, różnej tematyki.

So expect various topics, different themes.

Prawdopodobnie będę wstawiał klipy około co tydzień.

I will probably be posting clips about once a week.

No i co? Zaczynamy z grubej rury.

So what? We're starting off with a bang.

Krótka historia krypto po prostu.

A short history of crypto, simply.

A historia zaczyna się od historii właśnie,

The story begins with a story itself,

bo od roku 1918, w którym to do pewnego urzędu patentowego w Niemczech wpłynął wniosek.

because since 1918, when an application was submitted to a certain patent office in Germany.

Wniosek o zarejestrowanie tzw. elektrycznej maszyny wirnikowej.

Application for the registration of the so-called electric rotary machine.

Przyszedł po prostu pewnego dnia tam jakiś facet i powiedział,

A guy just came one day and said,

że chciałby zacząć sprzedawać ją komercyjnie.

that he would like to start selling it commercially.

I rzeczywiście patent dostał, maszynę można było kupić w zwykłym sklepie,

And indeed, he got the patent; the machine could be bought in a regular store.

natomiast w pewnym momencie została powoli i w dość tajemniczy sposób wycofana ze sprzedaży.

However, at one point it was slowly and in a rather mysterious way withdrawn from sale.

Minął pewien czas.

Some time has passed.

Doszliśmy do roku 1929, kiedy to do urzędu celnego, tym razem w Warszawie,

We arrived at the year 1929, when the customs office, this time in Warsaw,

przyszła podejrzana paczka.

A suspicious package has arrived.

Bardzo szybko pojawił się jakiś pan, mówiący po niemiecku,

A man speaking German appeared very quickly.

który domagał się odesłania tej paczki z powrotem do Niemiec,

which demanded the return of the package back to Germany,

powołując się na błąd nadawcy oraz fakt, że w środku miały znajdować się jakieś ważne elementy,

referring to the sender's error and the fact that there were supposed to be some important elements inside,

które służyły do konstrukcji jakiegoś rodzaju radia.

which were used for the construction of some kind of radio.

Oczywiście była to sytuacja nietypowa,

Of course, it was an unusual situation,

a na sobota to jedyne co usłyszał, to panie, wróć pan w poniedziałek, teraz jest weekend,

On Saturday, the only thing he heard was, "Sir, come back on Monday, it's the weekend now."

nikt się teraz tym nie będzie zajmował, nikt sobie tym głowy zaprzątać nie będzie.

No one will take care of it now, no one will bother their head about it.

No okej, jest to zrozumiałe, ten nasz miły pan sobie poszedł, wrócił w poniedziałek i otrzymał swoją paczkę z powrotem.

Well, okay, that is understandable, our nice gentleman left, returned on Monday, and received his package back.

To czego jednak nie wiedział, to fakt, że w międzyczasie rozebrano tą paczkę,

What he did not know, however, was the fact that in the meantime the package had been opened.

rozebrano maszynę, która się w środku znajdowała, rozłożono ją na części, skatalogowano do części,

The machine that was inside has been disassembled, taken apart into components, and cataloged into parts.

złożono z powrotem, zapakowano.

Repacked, wrapped up again.

I oddano jak gdyby nigdy nic po weekendzie.

And it was returned as if nothing had happened after the weekend.

W oczywisty sposób przyglądały się temu polskie służby,

The Polish services were obviously watching this closely.

bo zauważyły, że coś dziwnego dzieje się w tym urzędzie celnym

because they noticed that something strange is happening in this customs office

i zajęły się rozpracowywaniem tego, w jaki sposób funkcjonuje owa maszyna,

and they started to investigate how that machine operates,

nie wiedząc do końca nawet, czym ona jest.

not even knowing what it really is.

W tym samym czasie mniej więcej w Polsce wychowywali się także fantastyczni matematycy.

At the same time, approximately in Poland, fantastic mathematicians were also being nurtured.

Mieliśmy jeden z najlepszych oddziałów matematycznych na świecie,

We had one of the best mathematics departments in the world.

jeśli można to tak nazwać.

if you can call it that.

I te w sumie różnego rodzaju nurty i różne takie kierunki myślowe pod względem matematycznym

And these, in fact, various types of currents and different kinds of thought directions in terms of mathematics.

dzieliły się na tak zwane szkoły.

they were divided into so-called schools.

Szkoła polegała po prostu na tym, że mieliśmy tam kilku bardzo dobrych naukowców,

The school simply consisted of having several very good scientists there,

którzy tworzyli coraz to nowsze i ciekawsze i bardziej skomplikowane nurty w danej dziedzinie nauki.

who created increasingly new, interesting, and more complex trends in a given field of science.

W tym przypadku matematyki.

In this case, mathematics.

I tak mieliśmy na przykład szkołę lwowską,

And so we had, for example, the Lviv school,

która jest do tej pory wydaje mi się najbardziej popularną szkołą,

which seems to me to be the most popular school so far,

o której wszyscy,

at which everyone,

albo przynajmniej większość z was słyszała i reprezentantami tej szkoły byli na przykład takie były takie wybitne postacie,

or at least most of you have heard of it, and representatives of this school were, for example, such outstanding figures.

jak Stanisław Ulam,

like Stanisław Ulam,

który notabene w późniejszym czasie pracował nad projektem Manhattan w Stanach Zjednoczonych oraz taki absolutny guru analizy funkcjonalnej i w ogóle guru polskiej matematyki Stefan Banach.

who, by the way, later worked on the Manhattan Project in the United States, as well as the absolute guru of functional analysis and, in general, the guru of Polish mathematics, Stefan Banach.

Ale był też Poznań i była też szkoła matematyczna w Poznaniu,

But there was also Poznań and there was also a mathematics school in Poznań.

o którym w sumie,

about which in total,

w sumie niedużo się mówi dlatego,

In total, not much is said, that's why,

że najsłynniejsza jest właśnie ta szkoła lwowska.

that the most famous is precisely that Lviv school.

Natomiast Poznań jest o tyle ciekawy,

On the other hand, Poznań is interesting in that respect,

że był to teren świeżo odzyskany spod jurysdykcji niemieckiej,

that it was an area freshly recovered from German jurisdiction,

bo przecież wiemy zanim Polska zyskała niepodległość te tereny były zamieszkiwane przez Niemców,

because we know that before Poland regained independence, these areas were inhabited by Germans,

bo był to teren niemiecki,

because it was German territory,

był to teren Rzeszy Niemieckiej i było to o tyle ciekawe,

it was the territory of the German Reich and it was interesting in that regard,

że ludzie,

that people,

którzy wychowywali się na tych terenach zazwyczaj albo dobrze znali niemiecki,

who grew up in these areas usually either knew German well,

albo po prostu byli po prostu zblendowani z tym społeczeństwem niemieckim i generalnie tak czy siak bardzo dobrze znali ten język.

Or they were simply blended into that German society and generally knew the language very well anyway.

Oczywiście matematyka to nie tylko liczby i równania,

Of course, math is not just about numbers and equations,

ale także wszystkie dziedziny i wszystkie podrozdziały,

but also all fields and all subchapters,

można powiedzieć matematyki,

one could say mathematics,

które się na nią składają.

that make it up.

Jednym z nich jest kryptologia czy też kryptografia.

One of them is cryptology or cryptography.

Akurat w Poznaniu z uwagi na tą bliskość granicy niemieckiej kryptografia miała się,

Exactly in Poznań, due to the proximity of the German border, cryptography was developing,

świetnie dlatego,

great, that's why,

że jeżeli zakładamy,

that if we assume,

że Niemcy to jest jakieś państwo,

that Germany is some kind of state,

którego możemy się na przykład obawiać,

which we may fear,

to polskie służby,

to Polish services,

polscy naukowcy znający ten język są nieocenieni,

Polish scientists who know this language are invaluable.

jeżeli chodzi o ich wartość dla kryptologii i kryptografii pracy przy rozpracowywaniu różnego rodzaju szyfrów i wiadomości.

when it comes to their value for cryptology and cryptography in the work of deciphering various types of ciphers and messages.

Tak więc na poznańskiej szkole matematycznej przebywało wtedy trzech bardzo dobrych polskich studentów,

Thus, at the mathematical school in Poznań, there were three very good Polish students at that time,

którzy niedługo później po tej całej sytuacji,

who shortly after this whole situation,

o której przed chwilą opowiedziałem,

about which I just told you,

zaczęli zajmować się wspólnie pracą nad pewnym projektem.

They started working together on a certain project.

Jak pewnie się domyślacie,

As you can probably guess,

tym projektem było właśnie rozpracowywanie,

the project was all about elaborating,

w jaki sposób funkcjonowała maszyna,

how did the machine operate,

która została przesłana w tej tajemniczej przesyłce.

which was sent in this mysterious package.

Ale tamten okres to również wschód takich innych europejskich geniuszy,

But that period was also the rise of other European geniuses.

jak na przykład Alan Turing w Wielkiej Brytanii,

such as Alan Turing in the United Kingdom,

który nie tylko interesował się kryptologią,

who was not only interested in cryptology,

kryptografią,

cryptography,

ale też szczególną pasją darzył tworzenie algorytmów i testowanie programowalnych maszyn,

but he also had a particular passion for creating algorithms and testing programmable machines,

maszyn liczących,

calculating machines,

które dzisiaj znamy pod nazwą komputerów.

which we today know as computers.

Natomiast ta tajemnicza przesyłka,

However, this mysterious package,

nad którą pracowali polscy naukowcy,

on which Polish scientists worked,

nie była obiektem zainteresowań jedynie Polaków i polskich służb,

she was not just the object of interest for Poles and Polish services,

polskich naukowców.

Polish scientists.

Zainteresował się nią również francuski wywiad.

The French intelligence became interested in her as well.

I tak się akurat składa,

And it just so happens that,

że w roku 1932 pewien francuski oficer zdołał wykraść plany działania i plany kodowania

that in 1932 a certain French officer managed to steal action plans and coding plans

w tej maszynie.

in this machine.

Okazało się, że te wszystkie swoje plany, które wykradł,

It turned out that all those plans he stole,

sfotografował w toalecie swojego belgijskiego hotelu,

he photographed in the bathroom of his Belgian hotel,

w którym akurat przebywał,

in which he was currently staying,

prawdopodobnie między goleniem brody,

probably between shaving the beard,

a wyskakiwaniem z prysznica i udało mu się posiąść,

and jumping out of the shower and he managed to acquire,

sfotografować,

to photograph,

uwiecznić informacje,

to immortalize information,

które mogły służyć do dokładnego poznania funkcjonowania tej maszyny.

which could serve to accurately understand the functioning of this machine.

Te informacje dopiero wtedy pozwoliły naszym polskim naukowcom skompletować swoje prace,

This information only allowed our Polish scientists to complete their work.

które rozpoczęli wcześniej.

which they started earlier.

Byli to Marian Rajewski, Jerzy Różycki oraz Henryk Zygalski,

They were Marian Rajewski, Jerzy Różycki, and Henryk Zygalski.

którzy dosłownie dzięki tym informacjom zdołali skopiować tamto urządzenie

who literally managed to copy that device thanks to this information

i dzięki temu poznać dokładnie zasadę jego działania.

And thanks to that, get to know the principle of its operation in detail.

Jak pewnie większość z Was się domyśla, była to enigma,

As probably most of you might guess, it was an enigma,

niemiecka maszyna szyfrująca.

German encryption machine.

W ogóle to jest strasznie kowiczna sytuacja,

In general, it's a terribly awkward situation.

że ktoś po prostu sobie chciał ją opatentować i sprzedawać ją w sklepie,

that someone simply wanted to patent it and sell it in the store,

a nagle potem okazało się, że był to taki święty graal,

and suddenly it turned out that it was such a holy grail,

dwudziestowiecznej kryptologii,

twentieth-century cryptography,

maszyna o prawdopodobnie jednym z największych stopniów zamasowania tamtych czasów.

a machine with probably one of the largest levels of maneuverability of that time.

Ale w roku 1926 właśnie zainteresowała się nią niemiecka marynarka wojenna

But in the year 1926, she was precisely of interest to the German Navy.

i właśnie dlatego wycofano ją z rynku, by nie wzbudzać podejrzeń innych wywiadów.

And that is why it was withdrawn from the market, to avoid arousing the suspicions of other intelligence agencies.

Odbyło się to powoli, bo gdyby ściągnęto ją z rynku z dnia na dzień,

It happened slowly because if she had been withdrawn from the market overnight,

wszyscy wiedzieliby, że tą maszyną ktoś jeszcze zainteresował.

Everyone would know that someone else was interested in that machine.

Teraz, jak działała ta enigma?

Now, how did this enigma work?

Oczywiście taką pierwszą cegiełkę do tego, jak zrozumieć mechanizmy jej działania,

Of course, this is the first building block for understanding the mechanisms of its functioning.

wrzucili nasi polscy naukowcy, którzy zrozumieli ten mechanizm

Our Polish scientists figured out this mechanism.

i za sprawą materiałów dostarczonych przez francuski wywiad

and thanks to the materials provided by the French intelligence

byli w stanie odkodowywać tajne telegramy.

they were able to decode secret telegrams.

Oczywiście podzielili się informacjami ze służbami zaprzyjaźnionych państw,

Of course, they shared information with the services of friendly countries.

na przykład Wielkiej Brytanii, gdzie właśnie jedna ze schodzących gwiazd

for example, the United Kingdom, where just one of the descending stars

algorytmiki i kryptografii, Alan Turing, ojciec komputerów,

algorithms and cryptography, Alan Turing, the father of computers,

również zajmował się odkodowywaniem tajnych informacji.

he also dealt with decoding secret information.

Stworzono nawet taki specjalny instytut w Bletchley Park,

A special institute was even created in Bletchley Park,

o którym mogliście słyszeć, w którym taka śmietanka brytyjskich naukowców

about which you might have heard, in which such a cream of British scientists

i kryptologów spotykała się, aby rozpracowywać tego typu urządzenia.

and cryptologists would meet to work on this type of device.

Natomiast problem polegał na tym, przynajmniej z tymi polskimi odkryciami,

The problem was, at least with those Polish discoveries,

że pomimo tego, że udało im się odkodować i zrozumieć zasadę działania enigmy,

that despite the fact that they managed to decode and understand the functioning of the Enigma,

Niemcy cały czas usprawniali różne jej funkcje.

The Germans were constantly improving its various functions.

Cały czas dorzucali nowe elementy,

They kept adding new elements all the time.

które sprawiały, że przechwycanie wiadomości i rozumienie wiadomości

that made it possible to intercept messages and understand messages

było coraz to bardziej skomplikowane.

It was becoming more and more complicated.

Natomiast ogólnie rzecz biorąc zasada działania mniej więcej pozostawała taka sama,

However, generally speaking, the principle of operation remained roughly the same.

ale dodawano nowe elementy, które utrudniały i zwiększały liczbę

but new elements were added that made it more difficult and increased the number

możliwych kombinacji kodujących.

possible coding combinations.

Ale to właśnie dzięki nim w czasie wojny Brytyjczykom udało się ten kod złamać.

But it was thanks to them that the British managed to crack the code during the war.

Jak do tego doszło?

How did this happen?

Otóż przede wszystkim warto zacząć od tego, że w czasie wojny,

First of all, it is worth starting with the fact that during the war,

ale też chyba w czasie pokoju,

but also probably in peacetime,

informacja zawsze jest na wagę złota.

Information is always worth its weight in gold.

W czasie wojny możemy sobie wyobrazić,

During the war, we can imagine,

że na przykład ruchy wojsk czy pozycje wojsk są niesłychanie istotne

that, for example, troop movements or troop positions are extremely important

z punktu widzenia strategii i dlatego muszą być trzymane w ścisłym sekrecie.

From a strategic point of view, and therefore they must be kept strictly confidential.

Nie wiem czy wiecie, ale miało miejsce kiedyś takie wydarzenie,

I don't know if you know, but there was an event that took place.

które nosi nazwę Bitwa o Atlantyk.

which is called the Battle of the Atlantic.

To jest po prostu zbiór wszystkich bitew i całej tej wymiany ognia,

This is just a collection of all the battles and all that exchange of fire.

która miała miejsce na Atlantyku,

that took place in the Atlantic,

kiedy to niemieckie łodzie podwodne, uboty,

when those German submarines, U-boats,

atakowały konwoje płynące z Kanady i Stanów Zjednoczonych

They attacked the convoys coming from Canada and the United States.

do Wielkiej Brytanii.

to the United Kingdom.

Wielka Brytania była wtedy jedynym państwem,

Great Britain was then the only state,

które nie było okupowane przez Hitlera,

which was not occupied by Hitler,

więc było to jedyne takie bezpieczne miejsce,

so it was the only safe place like that,

gdzie można było jakoś przegrupować wojska

where troops could be regrouped somehow

i ewentualnie myśleć o kontrataku.

and possibly think about a counterattack.

Wiemy wszyscy jak to się później skończyło lądowaniem w Normandii.

We all know how it ended later with the landing in Normandy.

Niemcy wymyślili taką taktykę,

The Germans came up with such a tactic,

że tworzyli tak zwane wilcze stada,

that they created so-called wolf packs,

czyli scalali kilka albo nawet kilkanaście ubotów,

so they merged several or even a dozen ubots,

które pływały gdzieś tam wspólnie,

that swam together somewhere there,

i wspólnie atakowały wielkie konwoje,

and together they attacked large convoys,

które wiozły zaopatrzenie do Wielkiej Brytanii.

which carried supplies to Great Britain.

Wielka Brytania jako wyspa,

Great Britain as an island,

która nie posiada zbyt dużo surowców naturalnych,

which does not have too many natural resources,

nie byłaby w stanie przetrwać zostawiona sama sobie.

She wouldn't be able to survive on her own.

Dlatego było to niezbędne,

Therefore it was necessary,

żeby ten kraj utrzymał się w stanie wojny

so that this country remains in a state of war

i żeby dał radę cały czas walczyć.

and so that he could keep fighting all the time.

Natomiast w pewnym momencie

However, at a certain moment

alianci i te wszystkie konwoje zaczęły w bardzo sprytny sposób

the Allies and all those convoys started in a very clever way

jakoś tak dziwnie omijać te stada ubotów

It's quite strange to avoid those swarms of U-boats.

i w ogóle generalnie byli tak po prostu

And generally, they were just like that.

lepiej do tego przygotowani.

better prepared for this.

Okazało się, że jakiś czas wcześniej

It turned out that some time earlier

aliantom udało się zatopić ubota,

the Allies succeeded in sinking the U-boat,

który miał enigmę i książkę do enigmy na pokładzie.

which had an enigma and a book for the enigma on board.

Książka ta zawierała kody,

This book contained codes,

które były niezbędne, aby zakodowywać dane wiadomości,

which were necessary to encode the message data,

ale również je odkodowywać.

but also to decode them.

Kody zmieniały się każdego dnia,

The codes changed every day,

więc bez posiadania książki z kodami

so without having a book of codes

nie byliśmy w stanie zrozumieć,

we were unable to understand,

co do siebie piszą i co przesyłają sobie Niemcy.

What the Germans write to each other and what they send to each other.

I teraz cały myk polega na tym,

And now the whole trick is that,

że Niemcy nie wiedzieli,

that the Germans did not know,

że cokolwiek uratowało się z tego ubota.

that anything salvaged from this U-boat.

Myśleli, że całkowicie zatonął.

They thought he had completely sunk.

I oczywiście alianci zadbali o to,

And of course, the Allies made sure that,

żeby bardzo długo się o tym nie dowiedzieli.

so that they don't find out about it for a very long time.

I dopiero te informacje,

And only this information,

już o tej zupgradeowanej, można powiedzieć, enigmie,

already about this upgraded, one could say, enigma,

gdy dotarły do Bletchley Park,

when they arrived at Bletchley Park,

udało się złamać jej szyfr

We managed to break her code.

i od tamtej pory alianci dokładnie potrafili stwierdzić,

And since then, the Allies have been able to determine exactly,

w którym momencie zostaną zaatakowani

At what point will they be attacked?

i w jaki sposób na to zareagować.

and how to react to it.

Bardzo możliwe, że historia współczesnych czasów

It is very likely that the history of modern times

otoczyłaby się kompletnie inaczej,

it would have turned out completely differently,

gdyby właśnie nie ta jedna jedyna historia,

if it weren't for that one single story,

która nawiązuje do enigmy

which refers to the enigma

i do procesu odkodywania tego tajemnego szyfru.

I am in the process of decoding this secret cipher.

Pokazuje to tylko, jak ważna jest kryptografia

This only shows how important cryptography is.

i jak nieodłącznym elementem naszego życia

and as an inseparable element of our life

w czasie wojny, ale też w czasie pokoju

in wartime, but also in peacetime

jest kryptografia i są szyfry.

There is cryptography and there are ciphers.

Jest to historia, która ma jeszcze setki różnych wątków,

It is a story that has hundreds of different threads.

ale ostatnio trafiłem na bardzo ciekawą książkę,

but recently I came across a very interesting book,

która w bardzo dobry sposób,

which in a very good way,

przede wszystkim obiektywnie opisuje,

first and foremost, it objectively describes,

jak naprawdę wydarzyła się ta historia

how this story really happened

i opowiada właśnie o tym,

and it's telling exactly about that,

o trzech wielkich wywiadach,

about three great interviews,

które walnie przyczyniły się

which significantly contributed

do rozwikłania tej zagadki.

to unravel this puzzle.

Nazywa się XYZ.

Her name is XYZ.

Prawdziwa historia złamania szyfru enigmy

The true story of breaking the Enigma code

i została w ogóle napisana

And it was written at all.

przez siostrzeńcę Alana Turinga,

through the nephew of Alan Turing,

więc myślę, że chłopak miał informację

So I think the guy had information.

z pierwszego źródła na temat tego,

from the primary source about this,

jak to naprawdę wyglądało.

what it really looked like.

Zostawię Was tą książką,

I will leave you with this book,

bo myślę, że tam będzie jeszcze

because I think it will still be there

bardzo wiele rzeczy do odkrycia.

a lot of things to discover.

Natomiast zastanówmy się, co to wszystko znaczy

However, let's consider what it all means.

dla współczesnego świata.

for the modern world.

Oczywiście wszystko poszło do przodu.

Of course, everything moved forward.

Pojawiły się komputery, amfetamina,

Computers and amphetamine have emerged,

Instagram i TikTok,

Instagram and TikTok,

ale również w czasie powstawania

but also during its creation

tej cudownej technologii

this wonderful technology

pojawiły się nowe metody szyfrowania.

New encryption methods have emerged.

I wbrew pozorom mają one

And contrary to appearances, they have.

bardzo dużo wspólnego

a lot in common

z wcześniejszymi metodami,

with previous methods,

w których korzystała enigma.

in which the Enigma was used.

Pamiętacie te książki kodów,

Do you remember those code books,

które potrzebne były

which were needed

do zakodowywania wiadomości?

for encoding messages?

Okazuje się, że banki w sposób,

It turns out that banks in a way,

w jaki chronią nasze transakcje

how do they protect our transactions

i w jaki przekazują informacje dalej,

and how they pass information along,

ale także w jaki je przechowują,

but also how they store it,

korzystają z bardzo podobnego mechanizmu.

they use a very similar mechanism.

Jak to się odbywa?

How does it happen?

Już tłumaczę.

I’m translating now.

Okazuje się, że na horyzoncie

It turns out that on the horizon

pojawia się kolejna jeszcze zagadka.

Another mystery emerges.

Tym razem możemy ją nazwać

This time we can call her.

liczbą pierwszych.

prime number.

Każdy z Was wie pewnie,

Surely each of you knows,

co to są liczby pierwsze.

What are prime numbers?

Są to po prostu liczby,

They are just numbers,

które dzielą się przez siebie

which divide by each other

i jeden bez reszty.

and one without the rest.

I tyle. Nie ma więcej liczb,

And that's it. There are no more numbers.

które jesteśmy w stanie w ten sposób podzielić.

which we are able to divide in this way.

Na przykład weźmy sobie taką

For example, let's take such a thing.

przykładową liczbę pięć.

the example number five.

Jeżeli chcemy podzielić ją

If we want to divide it.

przez coś innego,

through something else,

przez coś bez reszty,

through something completely,

to możemy to zrobić tylko dzieląc

Then we can only do it by sharing.

i te liczby będą bez reszty.

And these numbers will be whole.

Są też inne liczby pierwsze,

There are also other prime numbers,

np. 2, 3, 7, 11, 13, 17.

for example 2, 3, 7, 11, 13, 17.

To są takie najbardziej popularne.

These are the most popular ones.

I z liczbami pierwszymi

And with prime numbers.

wiąże się również jeden z tematów,

it is also related to one of the topics,

który pewnie wszyscy przerabialiśmy

which we have probably all gone through

w pierwszych latach uczenia się matematyki,

in the early years of learning mathematics,

czyli rozkład liczb

which means the distribution of numbers

złożonych na liczby pierwsze.

composed of prime numbers.

O co chodzi?

What's going on?

Otóż chodzi o to, że każdą

Well, the thing is that each

liczbę złożoną, czyli każdą liczbę,

a composite number, that is, any number,

która nie jest liczbą pierwszą,

which is not a prime number,

jest więcej liczb niż przez

There are more numbers than through.

samą siebie oraz przez jeden.

herself and by one.

Każdą taką liczbę możemy przedstawić jako

We can represent each such number as

iloczyn jakichś liczb pierwszych.

the product of certain prime numbers.

Weźmy taką liczbę,

Let's take such a number,

np. 15.

for example, 15.

15 dzieli się faktycznie przez jeden

15 is actually divisible by one.

i przez piętnaście bez reszty,

and for fifteen without remainder,

ale dzieli się również przez trzy

but it is also divisible by three

i przez pięć bez reszty.

and for five without a trace.

Natomiast jak to sprawdzić?

How can I check that?

Zapewne,

Sure,

gdybyście mieli teraz powiedzieć,

if you were to say now,

jak to zrobiliście,

how did you do it,

ja również zrobiłem to pewnie tak samo,

I probably did it the same way too,

bo to jest nasza intuicja,

because it is our intuition,

metoda najprostsza i najbardziej nam znana.

the simplest method and the one we know best.

No bo jak widzę gdzieś tam piętnastkę

Well, when I see a fifteen somewhere.

i sobie wyobrażam ją w głowie,

and I imagine her in my mind,

gdzieś tam mi się świta, że o,

I have a vague memory that, oh,

prawdopodobnie dzieli się przez trzy

probably divisible by three

i w sumie w oczywisty sposób dzieli się też przez pięć.

And in a completely obvious way, it is also divisible by five.

To jest intuicja.

This is intuition.

Co gdyby ta liczba była tysiąc,

What if that number were a thousand,

sto tysięcy razy większa?

one hundred thousand times bigger?

Gdyby to na przykład było 1787?

What if it were, for example, 1787?

W jaki sposób

In what way

sprawdzić wtedy, czy to jest liczba pierwsza

check then if it is a prime number

i przez jakie liczby pierwsze ewentualnie

and through which prime numbers possibly

ta liczba złożona się dzieli?

Does this composite number have divisors?

Okazuje się, że nie jesteśmy tego w stanie

It turns out that we are not capable of that.

zrobić w prosty sposób.

to do it in a simple way.

Dlaczego? Ma to związek

Why? It has to do with...

z samą istotą liczb pierwszych.

with the very essence of prime numbers.

Gdybyście teraz rozpisali

If you could write it down now

sobie po kolei wszystkie liczby

all the numbers one after another

na przykład od 1 do 100 na takiej oś liczb

for example from 1 to 100 on such a number line

i zakreślili liczby pierwsze

and they circled the prime numbers

w tym przedziale, okazuje się,

in this range, it turns out,

że pojawiają się one całkowicie losowo.

that they appear completely randomly.

Na przykład

For example

liczba pierwsza 2

prime number 2

i liczba pierwsza 3 występują zaraz po sobie.

And the prime number 3 occurs right after itself.

Nie ma pomiędzy nimi żadnej liczby całkowitej.

There is no integer between them.

Więc odległość wynosi można

So the distance is approximately.

powiedzieć 0. Natomiast pomiędzy

say 0. However, between

5 a 7, też liczbami pierwszymi,

5 and 7, also prime numbers,

mamy 6. Mamy jedną

We have 6. We have one.

odległość pomiędzy tymi dwoma liczbami.

the distance between these two numbers.

A z kolei

And on the other hand

pomiędzy 13 a 17 mamy już

Between 1 PM and 5 PM we already have.

14, 15 i 16.

14, 15 and 16.

I teraz jaka prawidłowość rządzi

And now, what rule governs?

tym sposobem,

in this way,

w którym pojawiają się liczby pierwsze?

in which prime numbers appear?

Okazuje się, że nie istnieje

It turns out that it does not exist.

żaden algorytm. Nikt jeszcze

no algorithm. No one yet

nie stworzył żadnej prawidłowości, która

he did not create any regularity that

wyjaśniałaby, w którym miejscu

she would explain at which place

pojawi się kolejna liczba pierwsza

another prime number will appear

na osi liczb.

on the number line.

Nie jesteśmy po prostu tego w stanie przewidzieć.

We просто can't predict that.

I przez to, że te liczby pierwsze są tak bardzo

And because these prime numbers are so very

zagmatwane i tak bardzo losowo

convoluted and so very random

występują, wszystkie

They occur, all.

algorytmy i wszystko, co w jakiś

algorithms and everything that in some way

sposób bierze pod uwagę liczby pierwsze,

the method takes into account prime numbers,

zazwyczaj jest bardzo ciężkie

it is usually very difficult

do obliczenia. Tak jest na przykład

for calculation. For example, this is how it is

w przypadku rozkładu na czynniki pierwsze.

in the case of prime factorization.

Gdybym nie znał

If I didn't know

faktu, że 3 i 5

the fact that 3 and 5

dzieli się przez 15 bez reszty,

is divisible by 15 without a remainder,

okazuje się,

it turns out,

że musiałbym to zrobić

that I would have to do it

tzw. metodą prób i błędów, czyli musiałbym

the so-called method of trial and error, that is, I would have to

po prostu podzielić 15 przez 1,

just divide 15 by 1,

przez 2, przez 3 i dopiero wtedy

through 2, through 3 and only then

zauważyłbym, że nie mam reszty.

I would note that I do not have change.

Gdyby liczba była większa, musiałbym to zrobić większą

If the number were bigger, I would have to make it larger.

ilość razy, czyli im większa jest

the number of times, meaning the larger it is

ta liczba, tym ciężej jest to sprawdzić.

the larger the number, the harder it is to verify this.

I okazuje się, że komputery

And it turns out that computers

korzystają z dokładnie takiej samej

they use exactly the same

metody, po prostu nie ma żadnego algorytmu,

methods, there is simply no algorithm.

który będzie w stanie pomóc im robić to szybciej.

who will be able to help them do it faster.

To, co chciałbym, żebyście zrozumieli, to to,

What I would like you to understand is that,

że to jest proces bardzo czasochłonny,

that it is a very time-consuming process,

że trzeba to zrobić manualnie

that it needs to be done manually

i nie ma żadnych metod

and there are no methods

na skróty.

shortcut.

I teraz, co w przypadku,

And now, what about in the case of,

gdyby komputer

if the computer

miał obliczyć to

he was supposed to calculate it

na liczbie, która jest niesłychanie

on a number that is extraordinarily

bardziej wielka,

more great,

jest po prostu ogromna, oczywiście

It is simply huge, of course.

zajęłoby to mu strasznie dużo czasu.

It would take him a terribly long time.

Istnieje

There exists

kolejny fakt,

another fact,

który buduje tą

which builds this

całą podstawę, na której opiera się dzisiejsza

the entire foundation on which today's is based

kryptografia, a mianowicie

cryptography, namely

fakt, że

the fact that

gdy mamy ten rozkład liczb

when we have this distribution of numbers

złożonych na liczby pierwsze, to bardzo

"composed of prime numbers, it is very"

ciężko jest rozłożyć

it's hard to put down

daną liczbę złożoną na czynniki pierwsze,

factor the given composite number into prime factors,

bo trzeba to zrobić po prostu metodą prób i błędów.

because it just needs to be done by trial and error.

Natomiast bardzo łatwo jest,

However, it is very easy to...

znając liczby pierwsze,

knowing prime numbers,

stworzyć liczbę złożoną.

create a complex number.

To znaczy, bardzo łatwo mi jest

That means, it is very easy for me.

pomnożyć 3 × 5 i otrzymać

multiply 3 × 5 and get

15, ale bardzo ciężko

15, but very hard.

byłoby mi rozłożyć 15

It would take me 15.

i znaleźć 3 i 5. Więc to jest proces

And find 3 and 5. So this is a process.

ciężko odwracalny, a być może

hardly reversible, and maybe

nawet nieodwracalny w momencie, kiedy

not even irreversible at the moment when

moja liczba złożona ma na przykład

my complex number has for example

15 milionów znaków. Gdybym znał

15 million characters. If I knew

liczby pierwsze, z których ona się składa, byłbym

the prime numbers that it consists of, I would be

w stanie tę liczbę bardzo łatwo obliczyć. Natomiast

It is very easy to calculate this number in this state. However,

mając tę liczbę tylko

having only this number

i wyłącznie, tę liczbę złożoną, która ma 15

and exclusively, that composite number which has 15

milionów znaków, nie będę w stanie

millions of signs, I will not be able to

sprawdzić, w jaki sposób

check how

została stworzona, z których liczb pierwszych,

was created, from which prime numbers,

bo komputer po prostu pewnie liczyłby to

because the computer would probably just calculate that

setki albo nawet setki tysięcy

hundreds or even hundreds of thousands

lat. Musiałby to robić po kolei.

He would have to do it sequentially.

I właśnie z tego faktu,

And it is from this fact,

z tej nieodwracalności tego procesu

from the irreversibility of this process

korzystają banki.

banks benefit.

Banki, co może wydawać się dziwne, po prostu

Banks, which may seem strange, just

przechowują ogromne liczby pierwsze

They store huge prime numbers.

w swoich sejfach, rzeczywiście to robią,

in their safes, they really do that,

które ktoś już kiedyś po prostu obliczył.

which someone has simply calculated before.

I one strasznie dobrze ich strzegą, żeby

And they guard them terribly well, so that

nikt nie był w stanie ich wykraść i żeby nikt

no one was able to steal them and that no one

nie był w stanie na nich wykonywać działań matematycznych.

he was unable to perform mathematical operations on them.

Jak to się odbywa? W jaki

How does it happen? In what way?

sposób banki używają tego, tych wszystkich

the way banks use this, all of this

faktów, żeby kodować nasze

facts to code our

na przykład przelewy, czy przechowywać

for example transfers, or to store

bezpieczne informacje w swoich

secure information in your

sejfach? Otóż

safes? Well

wyobraźmy sobie, że

let's imagine that

mamy dwie liczby pierwsze, które

we have two prime numbers that

są znane tylko i wyłącznie, na przykład są

are known only and exclusively, for example they are

przechowywane przez bank. Ten bank jest w stanie

stored by the bank. This bank is able

pomnożyć te liczby i

multiply these numbers and

otrzymuje pewien wynik. I teraz

I obtain a certain result. And now

my widząc ten wynik

we see this result

nie będziemy w stanie zidentyfikować

we will not be able to identify

z jakich liczb pierwszych

from which prime numbers

otrzymano ten wynik. Jest to proces

This result has been obtained. It is a process.

jednostronny.

unilateral.

I dlatego można

And that's why one can

z kolei zakładać, że

on the other hand, to assume that

nasze liczby pierwsze są bezpieczne.

our prime numbers are safe.

Wyobraźmy sobie teraz

Let's imagine now.

dwa klucze. Jeden

two keys. One

nazwiemy kluczem publicznym, który w naturalnej

we will call the public key, which in natural

sposób będzie dostępny publicznie dla wszystkich,

the method will be available publicly for everyone,

a drugi będzie kluczem prywatnym,

and the second will be the private key,

który dostępny jest na przykład tylko nam,

which is available, for example, only to us,

czyli klientowi banku.

so the bank's client.

I ten bank udostępnia nam

And this bank provides us with

jedną liczbę pierwszą, która jest niezbędna

one prime number that is essential

do obliczenia tej liczby złożonej.

to calculate this complex number.

I to będzie nasz klucz prywatny.

And this will be our private key.

Natomiast klucz publiczny, czyli iloczyn

On the other hand, the public key, which is the product

dwóch wielkich liczb pierwszych

two great prime numbers

jest naszym kluczem publicznym.

is our public key.

I ponieważ, tak jak już powiedziałem,

And because, as I already said,

jest to proces nieodwracalny,

it is an irreversible process,

każda osoba posiadająca tą

every person who has this

długą liczbę, czyli nasz klucz publiczny

a long number, which is our public key

jest w stanie coś zakodować,

is able to code something,

ale tylko osoba

but only a person

posiadająca liczbę pierwszą,

having a prime number,

czyli klucz prywatny, będzie w stanie coś

so the private key will be able to do something

odkodować.

to decode.

Innymi słowy, wyobrażając sobie drzwi,

In other words, imagining the door,

każdy może zamknąć drzwi,

anyone can close the door,

każdy może zakodować informacje,

everyone can encode information,

ale tylko ja mogę te drzwi otworzyć.

but only I can open those doors.

Tylko ja mogę otworzyć powiedzmy na przykład

Only I can open, let's say, for example.

safe. I tak na przykład

safe. And so for example

kodujemy wiadomości, czy tam

we encode messages, or something like that

na przykład jakieś bezpieczne połączenie w banku.

for example, some secure connection in a bank.

Włączymy się, serwis wysyła nam

We will join in, the service sends us.

pewną liczbę, która jest zakodowana,

a certain number that is encoded,

używając klucza publicznego

using a public key

i tylko my możemy się dostać do tej wnętrzności,

and only we can get to this interior,

do tego, co jest w środku, dlatego, że

to what is inside, because

posiadamy klucz prywatny. Jest to trochę bardziej

We have the private key. It's a little more

skomplikowana matma, ale

complicated math, but

mniej więcej zasada jest taka, że

more or less the principle is that

każdy może kodować kluczem publicznym,

Anyone can code with a public key.

ale tylko ja mogę odkodować kluczem prywatnym.

but only I can decode it with the private key.

To jeśli na przykład

So, for example,

chcę zakodować

I want to code.

kluczem prywatnym, a nie publicznym.

with a private key, not a public one.

Otóż okazuje się, że również mogę

It turns out that I can too.

to zrobić, tylko w momencie, kiedy

to do it, only at the moment when

zakoduję coś kluczem prywatnym,

I will encrypt something with a private key,

każda osoba posiadająca klucz publiczny,

every person possessing a public key,

w sumie ogół społeczeństwa, bo to jest publiczne,

in total the general public, because this is public,

będzie mogła odkodować moją wiadomość.

she will be able to decode my message.

I teraz zastanówmy się, co to oznacza.

And now let's consider what it means.

Oznacza to, że jeśli

This means that if

ktoś odkoduje moją wiadomość

Someone will decode my message.

i będzie to jakaś wiadomość sensowna,

and it will be some sensible message,

będzie miał pewność, że

he will be sure that

ta wiadomość została zakodowana podpisem

This message has been encoded with a signature.

i kluczem prywatnym.

and the private key.

I tak właśnie działa podpis elektroniczny.

And that's how an electronic signature works.

Dokładnie na takiej samej zasadzie.

Exactly in the same way.

Bezpieczne, prawda?

Safe, right?

No, nie do końca, dlatego, że

No, not completely, because

mimo wszystko to

after all it is

cały czas jest dosyć mocno

It is quite strong all the time.

scentralizowany proces.

centralized process.

O co chodzi z tą centralizacją?

What's up with this centralization?

Chodzi o to, że po prostu bank,

It's about the fact that it's just the bank,

na przykład jeżeli przetwarza nasze płatności,

for example, if it processes our payments,

to musi gdzieś zapisywać transakcje,

It must be recording transactions somewhere.

które mają miejsce pomiędzy różnymi kontami.

that take place between different accounts.

Na przykład jeżeli przelewam komuś pieniądze

For example, if I transfer money to someone.

i podpisuje się, używam swojego

And I sign, I use my own.

podpisu elektronicznego, który potwierdza,

electronic signature, which confirms,

że to ja, ja wysłałem te pieniądze,

that it was me, I sent the money,

bank zapisuje to gdzieś tam

the bank saves it somewhere

w swoim takiej, można powiedzieć,

in its own way, one could say,

księdze płatności, którą przechowuje

the payment book that it keeps

w jakimś wielkim sejfie

in some huge safe

i jest to proces scentralizowany.

And it is a centralized process.

Dlatego, że mamy jedną księgę,

Because we have one book,

która przechowuje tą historię płatności

which stores this payment history

i jeżeli ktoś ją ukradnie, zhakuje,

and if someone steals it, hacks it,

czy tam coś innego z nią zrobi,

will something else be done with her there,

no to oczywiście mamy problem.

Well, of course we have a problem.

W oczywisty sposób te księgi są

Obviously, these books are

cyfrowe, ale możecie sobie w sumie wyobrazić

digital, but you can basically imagine it

jako taką książkę, w której zapisujemy płatności.

as a book in which we record payments.

No i ta centralizacja często jest

Well, this centralization is often

krytykowana właśnie za bycie

criticized for being

bardzo podatną na ataki hakerskie,

very susceptible to hacking attacks,

ale również na wpływy władzy,

but also on the influence of power,

korupcję, narzucanie

corruption, imposition

odgórnych decyzji, czy wręcz czasami

top-down decisions, or even sometimes

nawet tyranię osób, które

even the tyranny of those who

powiązają tym samym procesem.

they connect in the same process.

I tutaj pojawia się idea

And here the idea emerges.

decentralizacji, czyli clue blockchainu.

decentralization, which is the essence of blockchain.

A sama idea blockchainu

And the very idea of blockchain.

opiera się głównie o założenie

is primarily based on the assumption

jak największego bezpieczeństwa.

as much safety as possible.

Chodzi tutaj o

This is about

decentralizację, czyli

decentralization, which means

tak naprawdę uwspólnienie

in fact, common sharing

pewnego procesu tak, żeby nikt

of a certain process so that no one

nie mógł na niego wpływać bezpośrednio.

he could not directly influence him.

Żeby nikt nie mógł centralnie sterować

So that no one can centrally control it.

jak dany proces się odbywa i na przykład

how a given process takes place and for example

kto ma dostęp do jakich danych.

who has access to what data.

Sama idea powstała już w 1982 roku

The idea itself was created in 1982.

i rzeczywiście jest to

And indeed it is.

niesamowicie sprytna, ale jednocześnie

incredibly clever, but at the same time

fascynująca metoda, która

fascinating method that

do dzisiaj uchodzi za jedną z

to this day is considered one of

najbardziej właśnie bezpiecznych

the most secure

jeżeli chodzi o przetwarzanie informacji.

when it comes to processing information.

Teraz postaram się Wam

Now I will try to you

w bardzo zwięzły i dosyć

in a very concise and quite

przejrzysty sposób wyjawić

to reveal in a clear way

jak to tak naprawdę działa, dlatego,

how it really works, that's why,

że mam wrażenie, że cały czas

that I have the impression that all the time

bardzo wiele osób tego nie rozumie.

very many people do not understand this.

Wróćmy na razie do tej księgi płatności,

Let's return for now to this payment book,

która jak do tej pory siedziała sobie

which until now had been sitting comfortably

zamknięta bezpiecznie w banku, w sejfie

safely locked in the bank, in a safe

czy w innym

in another

zcentralizowanym miejscu i po prostu

in a centralized place and simply

dokonywano nowych wpisów w momencie

new entries were made at the moment

kiedy jakaś transakcja miała miejsce.

when a transaction took place.

Na przykład, kiedy ja bym

For example, when I would

przelewał komuś pieniądze, Tobie

he transferred money to someone, you

powiedzmy, że 100 złotych, to

let's say that 100 zlotys is

ta informacja przechodzi przez mój bank,

this information goes through my bank,

który zapisuje ją w swojej księdze

who records it in his book

płatności. Oczywiście ten wpis jest

payments. Of course, this entry is

opatrzony moim podpisem elektronicznym,

bearing my electronic signature,

żeby potwierdzić, że rzeczywiście

to confirm that indeed

ja te pieniądze wysłałem.

I sent you the money.

Wiemy już jak ten podpis jest

We already know what this signature is like.

tworzony, natomiast nie rozwiązuje to

created, however, this does not solve it

cały czas problemu centralizacji, bo przecież

all the time the problem of centralization, because after all

sama księga płatności

the payment book itself

może być niezabezpieczona

it may be unsecured

odpowiednio albo może po prostu nie być

appropriately or it may just not exist

wolna od jakichś odgórnych

free from any top-down

bliże nieokreślonych wpływów.

closer to undefined influences.

I teraz chciałbym, żebyście wyobrażali sobie

And now I would like you to imagine.

sytuację z goła inną, a mianowicie

a situation that is completely different, namely

że księga płatności, taka

that the payment book, such

centralna, schowana w jednym miejscu

central, hidden in one place

po prostu nie istnieje.

it simply does not exist.

Zamiast tego zakładamy, że

Instead, we assume that

każdy z nas, każdy użytkownik sieci

each of us, every internet user

będzie miał własną

will have his own

kopię księgi płatności u siebie

I have a copy of the payment book with me.

zapisaną na komputerze.

saved on the computer.

W momencie, kiedy chcę komuś

At the moment when I want someone

przesłać jakieś fundusze, jakieś

send some funds, some

pieniądze, jedyne co muszę robić

money, the only thing I have to do

to wysłać w ether informację,

to send information into the ether,

że hej słuchajcie, ja

that hey listen, I

przelałem Tobie 100 złotych

I transferred 100 zlotys to you.

w tym momencie. I oczywiście

at this moment. And of course

opatruję to swoim podpisem elektronicznym,

I am signing this with my electronic signature.

żeby wszyscy użytkownicy sieci widzieli,

so that all network users can see,

że to ja. Natomiast my

that it's me. However, we

osobiście nie wpisujemy nic do tej księgi.

We personally do not write anything in this book.

Tym zajmuje się inna

Someone else is taking care of that.

grupa użytkowników, która

a group of users that

nasłuchuje tych naszych

I'm eavesdropping on our conversations.

ogłoszeń, tych naszych informacji

announcements, our information

o transakcjach. Oni się w tym

about transactions. They are into it.

specjalizują, bo są w stanie

they specialize because they are able to

bardzo sprytnie przetworzyć te informacje

very cleverly process this information

i zapisać je w systematyczny sposób,

and save it in a systematic way,

żeby potem pomóc nam zapisać

to help us write it down later

naszą księgę płatności.

our payment book.

Jak oni przetwarzają te wszystkie

How do they process all of these?

informacje? Otóż wyobraźcie sobie takiego

Information? Well, imagine someone like this.

faceta, który po prostu ma bardzo dobry,

a guy who simply has very good

mocny komputer i zaprzęga go

a powerful computer and harnesses it

do takiej pracy nasłuchiwania tych

to such work of listening to those

sygnałów o jakichś transakcjach,

signals about some transactions,

o jakichś płatnościach.

about some payments.

Taka osoba jest de facto

Such a person is de facto.

kreatorem tej księgi płatności,

the creator of this payment book,

bo to ona ją zapisuje,

because she is writing it down,

a potem jedynie informuje innych użytkowników

and then simply informs other users

sieci o ewentualnych zmianach.

networks about potential changes.

Wyobraźmy sobie zatem, że ta nasza księga

Let us therefore imagine that this book of ours

jest podzielona na strony, z czego każda

is divided into pages, of which each

strona może pomieścić maksymalnie

the page can hold a maximum of

10 wpisów. Więc taki

10 entries. So such.

człowiek, który wysłuchuje tych wszystkich

a person who listens to all of them

ogłoszeń i zapisuje je w księdze,

of announcements and records them in the book,

w momencie, kiedy zapisze ich 10,

at the moment when I write down 10 of them,

musi rozpocząć kolejną stronę,

must start another page,

ponieważ na starej stronie już

because on the old website already

skończyło się miejsce. Zapisuje kolejną

There is no more space. I am saving another one.

stronę, kolejną stronę i kolejną stronę.

a page, another page and another page.

I za każdym razem, kiedy

And every time when

zapisze kolejną stronę, wysyła

I'll save the next page, sending.

całą księgę od

the whole book from

początku jej powstania, aż do tej ostatniej

from the beginning of its formation, up to this last one

zapisanej strony i prosi wszystkich

the saved page and asks everyone

użytkowników sieci,

network users,

żeby zastąpili swoje obecne

to replace their current ones

księgi, tą nową, która zawiera

the books, this new one that contains

dodatkową, kolejną, zapisaną

additional, another, saved

stronę. Można powiedzieć, że eleganckie

page. One could say that it's elegant.

i fantastyczne rozwiązanie, natomiast

and a fantastic solution, however

w jaki sposób w ogóle zachodzi tutaj ta

in what way does this happen here at all

decentralizacja i dlaczego jest to takie bezpieczne?

Decentralization and why it is so safe?

W sumie każdy mógłby zostać takim

In total, anyone could become like that.

nasłuchiwaczem i wpisywać

listening and entering

tam cokolwiek mu się podoba.

there anything he likes.

Otóż właśnie teraz

Well, right now.

powiem Wam o rzeczy, która zabezpiecza

I will tell you about a thing that secures.

tę księgę płatności i była

this book of payments and it was

zarazem najtrudniejszym problemem,

at the same time the most difficult problem,

z którym borykał się Satoshi Nakamoto,

that Satoshi Nakamoto struggled with,

próbując wprowadzić

trying to introduce

blockchain do obiegu publicznego.

blockchain for public circulation.

Każda strona

Each page

po zapisaniu wszystkich transakcji

after saving all transactions

musi skończyć się

it must come to an end

odpowiednim ciągiem znaków, który

with the appropriate string of characters that

nie jest znany żadnemu twórcy,

is not known to any creator,

żadnemu kreatorowi tych stron.

to any creator of these pages.

Więc jedyne co może

So the only thing that can...

zrobić, to zacząć zgadywać i

to do, is to start guessing and

po prostu używać metody na chybił, trafił,

just use the method of hit or miss,

aż uda mu się wpisać

until he manages to enter

odpowiednią liczbę

the appropriate number

na końcu strony. I w jaki

at the end of the page. And how

sposób w ogóle on to robi?

How does he do it at all?

W jaki sposób próbuje tych różnych kombinacji?

How does he/she try these different combinations?

To są po prostu takie problemy

These are just such problems.

matematyczne, działające mniej więcej

mathematical, working roughly

tak. Co muszę wprowadzić

Yes. What do I need to enter?

do danego algorytmu, który

to a given algorithm that

jakoś tam miesza mój wprowadzony tekst,

somehow it mixes my input text,

żeby ten algorytm wypuł mi

to make this algorithm work for me

jakiś konkretny ciąg znaków.

some specific sequence of characters.

Możemy to sobie wyobrazić tylko takie proste zadanie

We can only imagine such a simple task.

na początek, na przykład

to begin with, for example

jaka liczba, do której dodam 5, da mi 10.

What number, when I add 5 to it, will give me 10?

Oczywiście jest to proste, wystarczy

Of course it is simple, just

sobie to policzyć i wychodzi nam

let's calculate it and it comes out to us

5, bo 5 plus 5 to 10.

5, because 5 plus 5 is 10.

Natomiast te problemy

However, these problems

w rzeczywistości są o wiele bardziej skomplikowane.

In reality, they are much more complicated.

I teraz musimy

And now we must

wymyślić liczbę,

to come up with a number,

która po wprowadzeniu do algorytmu

which, when input into the algorithm

da nam jakiś odpowiedni wynik,

it will give us some appropriate result,

biorąc pod uwagę wszystkie transakcje,

taking into account all transactions,

które są zapisane na danej stronie.

which are written on that page.

Możemy sobie też,

We can also,

żeby to inaczej zilustrować, założyć,

to illustrate this differently, to assume,

że mamy takie pudełko, które jest naszym

that we have a box that is ours

algorytmem i do tego pudełka

"algorithm and to this box"

wkładamy dwie

we put in two

zmienne i to pudełko jakoś

variables and this box somehow

przetwarza te dziwne zmienne i potem wypluwa

it processes these strange variables and then spits them out

nam ostateczny wynik. Jedną

give us the final result. One

z tych zmiennych jest liczba, którą

"from these variables, there is a number that"

musimy zgadnąć, a drugą zmienną

we have to guess, and the other variable

są wszystkie transakcje,

there are all transactions,

które zostały zapisane na danej stronie.

which have been recorded on that page.

I tylko jedna jedyna

And only one single.

kombinacja tych dwóch zmiennych da nam

the combination of these two variables will give us

odpowiedni wynik.

appropriate result.

Te zadania wyglądają mniej więcej tak, że

These tasks look more or less like this:

musimy znaleźć liczbę o długości

we need to find a number of length

60 znaków, z czego pierwsze

60 characters, of which the first

20 znaków musi

20 characters must

być zerami.

to be zeros.

I teraz zauważcie, że wynik

And now notice that the result

zależy właśnie od dwóch zmiennych, czyli

it depends on two variables, namely

w momencie, kiedy pojawi się jakaś

at the moment when something appears

nieprawidłowość w transakcjach,

irregularity in transactions,

będzie to widoczne w wyniku

it will be visible in the result

tego działania.

this action.

I jest to kluczowe w momencie zapisywania

And this is crucial when saving.

księgi. Więc taki człowiek, który

books. So a person like that who

nasłuchuje różnego rodzaju komunikatów,

listening for various types of messages,

zapisuje je, a potem musi obliczyć tą liczbę,

I save it, and then I have to calculate that number.

wykonuje bardzo dużą pracę,

I am doing a very large job,

jeżeli chodzi o moc obliczeniową.

when it comes to computing power.

Dlatego, że te problemy są niezwykle

Because these problems are extremely

skomplikowane i zazwyczaj zajmują

complicated and usually take up

dużo czasu. Natomiast

a lot of time. However

jest tych wszystkich nasłuchiwaczy,

there are all these listeners,

tych tak zwanych minerów,

these so-called miners,

bardzo dużo i oni to wszystko robią

a lot and they do it all

jednocześnie. Więc jak robią to

at the same time. So how do they do it?

jednocześnie, możecie się domyślić, że

at the same time, you can guess that

zbudować dom we stu chłopa jest

to build a house with a hundred men is

szybciej niż pojedynczo.

faster than individually.

Będzie to proces wolny, ale nie

It will be a slow process, but not.

jakoś horrendalnie wolny. Będą w stanie

somehow horrendously slow. They will be able to

to kolektywnie obliczać jednocześnie.

to collectively calculate at the same time.

Możemy też

We can also.

wymyślić sobie taką

to come up with something like that

ilustrację, że jest to po prostu loteria.

an illustration that it is simply a lottery.

Z tych wszystkich osób, które nasłuchują

Of all these people who are listening in.

naszej wiadomości, oni ścigają się

in our message, they are racing

po usłyszeniu 10 transakcji,

after hearing 10 transactions,

kto pierwszy odgadnie tę

who guesses this first

liczbę i

the number and

zakomunikuje nową stronę do innych

I will communicate the new page to others.

członków sieci, żeby mogli

members of the network, so that they can

zupdate'ować swoje księgi płatności.

update your payment books.

W momencie, kiedy taka liczba zostanie

At the moment when such a number is reached.

wymyślona, która zostanie

imagined, which will remain

odgadnięta, rozpoczyna się

guessed, it begins

kolejna strona. I teraz uwaga,

another page. And now attention,

każda kolejna strona

each subsequent page

zawiera na samym nagłówku taki

contains such in the header

odnośnik, który potwierdza,

a link that confirms,

że poprzednia strona została

that the previous page has been

odpowiednio zakończona, czyli,

appropriately concluded, that is,

że rozwiązano poprawnie to działanie matematyczne.

that the mathematical operation was solved correctly.

Więc

So

każda strona jest ze sobą

each page is with each other

nierozłącznie związana.

inseparably linked.

I teraz dlaczego w ogóle ci ludzie

And now, why are these people even...

zaprzęgają te komputery do takiej

they harness these computers for such

niesamowicie trudnej pracy?

incredibly difficult work?

Bo przecież mogliby równie dobrze

Because they could just as well

grać sobie w grę, albo na przykład

play a game, or for example

płacić mniej za prąd. Otóż okazuje się,

pay less for electricity. It turns out that,

że jak ci wszyscy nasłuchiwacze

that how all those listeners

słuchają tych naszych transakcji i

they are listening to our transactions and

starają się prześcignąć, kto

they are trying to outdo each other, who

pierwszy wymyśli odpowiednią kombinację

the first will come up with an appropriate combination

cyfr oraz tych wszystkich wpisów,

numbers and all those entries,

oni tak naprawdę ścigają się

They are actually racing.

po nagrodę. Bo w momencie, kiedy uda im się

for the award. Because at the moment they succeed

wymyślić odpowiednią kombinację

come up with the appropriate combination

cyfr, uda im się zgadnąć tę zagadkę,

they will manage to guess this riddle,

otrzymują nagrodę w postaci

receiving a prize in the form of

zazwyczaj jednego

usually one

tokenu danej waluty. Na przykład, jeżeli zgadnę

the token of a given currency. For example, if I guess

jakąś stronę, otrzymuję jednego

I'm getting one page.

bitcoina. Potem zabawa

bitcoin. Then the fun

zaczyna się od początku, czyli zaczynam

It starts from the beginning, which means I'm starting.

liczyć kolejną stronę razem z innymi minerami

count the next page along with other miners

i kolejny raz

and once again

osoba, która pierwsza zgadnie

the person who guesses first

otrzymuje w nagrodę jedną

receives one as a reward

jednostkę waluty. Tak właśnie zaczęto

the unit of currency. That's how it all began.

się na tym wzbogacać na samym początku,

enrich oneself from the very beginning,

ale jak za chwilę możecie sobie wyobrazić,

but as you can imagine in a moment,

nie jest to takie kolorowe. Otóż

it's not that colorful. Well

poziom skomplikowania tych

the level of complexity of these

zadań matematycznych z każdą stroną się

mathematical tasks with each side you

zwiększa. Czyli im dalej

increases. So the further

w las, im więcej transakcji

in the woods, the more transactions

przejdzie przez tych minerów, tym

It will go through those miners, those.

ciężej będziemy im obliczać

We will calculate it more strictly for them.

tę konkretną liczbę.

that specific number.

Dlatego tak bardzo ciężko jest dzisiaj wykopać

That's why it's so hard to dig today.

jakiegoś bitcoina, bo po prostu jest już

some bitcoin, because it just exists already

tak zaawansowana algorytmika

such advanced algorithms

i wymaga takiej mocy obliczeniowej,

and requires such computing power,

że niewiele komputerów w sumie tak łatwo

that not many computers are that easy in total

mogłoby sobie coś takiego kopać.

It could dig something like that up.

No dobrze i to jest ta jedna

Alright, and this is the one.

strona medalu, bo już wiemy, widzimy jak to

the side of the medal, because we already know, we see how it is

jest wszystko zdecentralizowane,

everything is decentralized,

każdy może nasłuchiwać każdego,

everyone can listen to everyone,

wszyscy wysyłają sobie wszystko

everyone sends everything to each other

i tak dalej, i tak dalej. Jest jakaś tam grupa

and so on, and so on. There is some group there

ludzi, która dostaje nagrodę za

people who receive an award for

układanie tych wszystkich wiadomości

arranging all these messages

w jakąś sensowną całość.

into some sensible whole.

Ale cały czas nie do końca

But all the time it's not quite.

opowiedzieliśmy sobie w jaki sposób

we told each other how

przeciwdziałamy oszustwom. Już

We counteract fraud. Already

wyjaśniam, bo ma to właśnie związek z tym

I explain because it is indeed related to this.

małym kawałkiem kodu, z tą

a small piece of code, with this

liczbą, która musi znaleźć się na końcu

the number that must be at the end

każdej strony. Wyobraźcie sobie

every side. Imagine

taką sytuację, że mamy na przykład

such a situation that we have for example

Adama oraz Kasię,

Adam and Kasia,

którzy we dwójkę radośnie korzystają sobie

who joyfully enjoy each other's company

z jakiejś tam platformy blockchainowej

from some blockchain platform

i Adam wpadł

And Adam fell in.

na sprytny pomysł, żeby oszukać

a clever idea to cheat

system. Oczywiście

system. Of course

możemy sobie wyobrazić, że Adam

we can imagine that Adam

po prostu wpisze transakcję, która

I'll just enter the transaction that

brzmi mniej więcej tak

it sounds something like this

Kasia przylała mi milion dolarów.

Kasia poured a million dollars on me.

Byłoby to sprytne, ale jest to niemożliwe

It would be clever, but it is impossible.

dlatego, że jak pamiętacie każda transakcja

because, as you remember, every transaction

musi być opatrzona odpowiednim podpisem

it must be accompanied by the appropriate signature

elektronicznym. A przecież

electronic. And yet

Kasia nie użyczy mu swojego klucza prywatnego

Kasia will not lend him her private key.

więc jedyne co Adam może zrobić

so the only thing Adam can do

to zakomunikować, że na przykład

to communicate that, for example

on przelał Kasi 1000 złotych

He transferred 1000 zlotys to Kasia.

i niech tak na razie zostanie.

And let it stay that way for now.

Natomiast to czego nie robi, to nie

However, what it does not do is not.

komunikuje tej informacji wszystkim

I am communicating this information to everyone.

użytkownikom sieci. Zamiast tego

to network users. Instead

postanawia stworzyć własny blok,

decides to create his own block,

który później będzie mógł wysłać Kasi

which he will later be able to send to Kasia

podszywając się pod minera

impersonating a miner

i udając, że ten blok jest prawdziwy.

and pretending that this block is real.

Jest fałszywy dlatego, że dorzucił tam on

He is false because he added there.

swoją dodatkową transakcję, w której

your additional transaction, in which

zapisał, że to on przelał jej 1000 złotych

he recorded that he transferred 1000 zlotys to her

gdy rzeczywiście nie miało to miejsca

when it really didn't happen

i żaden inny użytkownik sieci

and no other network user

tego nie odnotuje. Adam więc musi

this will not be recorded. So Adam has to

skompletować własny blok, nasłuchać tam

complete your own block, listen there

9 transakcji, dorzucić jedną własną

9 transactions, add one of your own.

i potem obliczyć ten

and then calculate this

końcowy kod, który musi znaleźć się na

final code that must be included on

końcu strony. Ale problem polega

the end of the page. But the problem lies

na tym, że

on the fact that

jak pamiętacie, końcowy

As you remember, the final.

wynik tego działania zależy również od

the result of this action also depends on

zawartości danej strony. Więc jeżeli

the content of a given page. So if

Adam wrzucił tam informację nieprawdziwą

Adam posted false information there.

kod, który otrzyma będzie

the code that you will receive will be

czy tam rozwiązanie tej zagadki, którą otrzyma

Is there a solution to the riddle that he will receive?

będzie inne

it will be different

niż rozwiązanie, które obliczą

than the solution they will calculate

inni minerzy. Więc Kasia

other miners. So Kasia

teraz będzie postawiona przed trudnym wyborem.

Now she will be faced with a difficult choice.

Albo zaufa

Either trust.

Adamowi, albo zaufa innym

To Adam, or trust others.

minerom. W momencie, kiedy

to the miners. At the moment when

Adam i inni minerzy wysyłają

Adam and other miners are sending.

swoją gotową stronę do Kasi, mówiąc

Your finished page to Kasia, saying

hej Kasia, tutaj masz całą

Hey Kasia, here you have everything.

księgę płatności uzupełnioną o najnowszą

the payment book updated with the latest

stronę, proszę zamień ją

the page, please replace it

na tą najnowszą wersję. Kasia

to this latest version. Kasia

zastanawia się komu musi uwierzyć.

She wonders whom she must believe.

Albo Adamowi, albo reszcie.

Either to Adam or to the rest.

I teraz

And now

można powiedzieć, że te bloki

one could say that these blocks

ta cała księga płatności ma tą samą

this whole payment book has the same

długość, bo zarówno Adam, jak i reszta

length, because both Adam and the rest

minerów po prostu dorzuciła jedną stronę.

the miners simply added one page.

Natomiast musimy wziąć pod uwagę,

However, we need to take into account,

że tych minerów są setki

that there are hundreds of these miners

może nawet tysiące, czy dziesiątki

maybe even thousands, or tens

tysięcy. Więc

thousands. So

cała skumulowana moc obliczeniowa

total accumulated computing power

tych wszystkich minerów, którzy

all those miners who

jednocześnie kopią te wszystkie

at the same time, they are copying all of these

liczby jest po prostu

the number is simply

nieporównywalnie większa niż moc

incomparably greater than power

obliczeniowa komputera Adama, który

the computing of Adam's computer, which

siedzi sobie gdzieś w ciemnym pokoju i ma zwykłego

sitting somewhere in a dark room and has an ordinary

laptopa. Więc

laptop. So

możemy sobie wyobrazić

we can imagine

tak jak już wspominałem o tym domu, który

as I have already mentioned about the house that

wybuduje szybciej 100 chłopa niż jeden

It will take 100 men less time to build than one.

człowiek, że ci minerzy będą

"Man, those miners will be."

szybciej obliczać kolejne bloki.

calculate the next blocks faster.

Więc w momencie, kiedy napłynie

So at the moment when it flows in

do niej jakaś sprzeczna informacja

some contradictory information for her

jedyne co Kasia musi zrobić to

the only thing Kasia has to do is

zawsze ufać księdze płatności, która

always trust the payment book that

jest dłuższa. I to jest

It is longer. And that is.

rozwiązanie naszego problemu. Dlaczego?

the solution to our problem. Why?

Dlatego, że osoba,

Because the person,

która chce oszukać system nigdy

which wants to cheat the system never

nie będzie w stanie stworzyć kolejnych

will not be able to create more

stron szybciej niż ogół całej

sides faster than the whole

społeczności dlatego, że cała społeczność

community because the whole community

posiada w sumie skumulowaną

has a total accumulated

ogromną moc obliczeniową i po prostu

immense computing power and just

będzie szybciej tworzyć kolejne

it will create the next ones faster

strony. I teraz Adam, który

pages. And now Adam, who

sobie siedzi w swoim pokoju wysyła

sitting in their room sending

jej tą księgę, a ponieważ

"her this book, and because"

wszystkie strony są od siebie zależne

all parties are interdependent

bo zawierają potwierdzenie, że

because they contain confirmation that

poprzednia strona jest właściwie skończona

the previous page is actually finished

Adam będzie musiał samodzielnie

Adam will have to manage on his own.

w pojedynkę tworzyć kolejne

create the next ones alone

strony. Nie będzie tego w stanie

pages. He/She will not be able to do that.

fizycznie zrobić dlatego, że zostanie

physically do it because it will remain

poprzedzony przez innych minerów.

preceded by other miners.

Jedyną metodą, która pozwoliłaby mu na

The only method that would allow him to

takie podczynania

such actions

byłoby posiadanie więcej niż

it would be having more than

50% mocy obliczeniowej

50% computing power

wszystkich komputerów podłączonych do tej sieci.

all computers connected to this network.

Jest to praktycznie niemożliwe.

It is practically impossible.

Adam niestety

Adam unfortunately

musi obejść się tylko smakiem

must settle for just the taste

i może zarobić własne pieniądze.

and can earn its own money.

Pozostaje nam tylko jedno pytanie,

We are left with only one question,

na które trzeba odpowiedzieć. Dlaczego

to which one must respond. Why

Adam zapisał w tej oszukanej

Adam wrote in this deceived.

księdze, że to on przelał Kasi

the book, that it was he who transferred to Kasia

1000 złotych? Jakby po co

1000 zlotys? What for?

chciałby oszukać innych, że

he would like to deceive others that

ma mniej pieniędzy? Otóż

Does he have less money? Well...

zauważcie, że tą informację

notice that this information

wysłał jedynie Kasi.

He only sent it to Kasia.

Każda inna osoba podłączona do sieci

Every other person connected to the network.

nie otrzymała tej informacji, a zatem myślała,

she did not receive this information, therefore she thought,

że Adam cały czas

that Adam all the time

ma ten 1000 złotych. Więc Adam

He has 1000 zlotys. So Adam

mógł rzeczywiście zapłacić Kasi, ale

he could have indeed paid Kasia, but

nikt inny o tym nie wiedział. I dzięki temu

no one else knew about it. And thanks to that

wszyscy zakładali, że cały czas ma

everyone assumed that he has it all the time

te pieniądze. I tym sposobem

these money. And in this way

mógł wykonywać różne inne płatności

he could make various other payments

z innymi użytkownikami sieci,

with other network users,

którzy nie są świadomi tej transakcji.

who are not aware of this transaction.

Na szczęście jednak Adamowi

Fortunately, however, for Adam.

się nie udało, bo jego komputer jest po prostu

it didn't work because his computer is just

za wolny i nie jest w stanie oszukać

too slow and unable to deceive

ogółu społeczności,

of the community,

ogółu sieci. Teraz tylko

of the network. Now only

wisienka na torcie. Strony

the cherry on top. Pages

w tej technologii nazywamy blokami.

In this technology, we call them blocks.

Stąd właśnie wzięła się nazwa blockchain.

That's where the name blockchain comes from.

I już wszystko wiecie.

And now you all know everything.

Ok, skoro już wiemy jak działa technologia leżąca u podstaw krypto,

Okay, since we already know how the technology underlying crypto works,

przyjrzyjmy się teraz

let's take a look now

krajobrazowi kryptowalut dzisiaj

the landscape of cryptocurrencies today

i zastanówmy się w sumie dlaczego

And let's consider why, after all.

tak wielkie wzbudza on kontrowersje, bo przecież

It raises such great controversy because after all

mało nawet kto zna

even few people know

sposób w jaki działa blockchain,

the way blockchain works,

a co dopiero zna

what's more, they only know

ten cały landscape, który tam się nam rysuje.

this whole landscape that is drawn for us there.

Różnego rodzaju krypto, różnego rodzaju

Various kinds of crypto, various kinds.

waluty. Jak się w tym wszystkim połapać?

Currencies. How to make sense of it all?

Otóż okazuje się, że

It turns out that

w przeciwieństwie do takiego pospolitego

unlike such a common one

poglądu, krypto to

view, crypto is

nie tylko forma płatności, bo

not only the form of payment, because

tak naprawdę największą zaletą kryptowalut

In reality, the greatest advantage of cryptocurrencies.

jest blockchain, czyli technologia,

there is blockchain, that is technology,

która w rzeczy samej jest uniwersalna

which is indeed universal

i może być stosowana do czegokolwiek

and can be used for anything

byśmy sobie nie wymyślili.

that we wouldn't make it up.

Nie tylko do przetwarzania płatności i nie tylko

Not only for processing payments and not only.

do służenia jako waluta.

to serve as a currency.

Na przykład

For example

oprócz walut mamy również takie

Besides currencies, we also have such.

kryptowaluty, które konkretnie

cryptocurrencies, which specifically

skupiają się tylko i wyłącznie na korzystaniu

they focus solely on usage

z zalet blockchainu, czyli na bezpieczeństwie.

from the advantages of blockchain, which is security.

I to są stable coins,

And these are stable coins,

tak zwane. One

the so-called. One

nie zmieniają tak bardzo swojej

they don't change their own so much

wyceny, jak na przykład bitcoin, kiedy raz może

pricing, such as bitcoin, when it can once

kosztować 60 tysięcy, a raz na przykład

cost 60 thousand, and once for example

1 tysiąc. One na przykład naśladują

1 thousand. One imitates, for example.

jakąś konkretną walutę,

some specific currency,

dajmy na to dolara albo euro,

let's say a dollar or a euro,

czyli zawsze kosztuje tyle ile dolar

So it always costs as much as a dollar.

albo euro, natomiast jest oparta

or euro, however it is based on

na tym systemie blockchainu, jest o wiele

on this blockchain system, it is much

bardziej bezpieczna niż taka tradycyjna

more secure than a traditional one

powiedzmy waluta, jeżeli ktoś bardzo

let's say currency, if someone really

interesuje się i bardzo mu zależy na

he is interested in and cares a lot about

decentralizacji. Mamy też

decentralization. We also have

crowdfunding, bo po prostu można na przykład

crowdfunding, because you can simply, for example

założyć sobie taki jeden projekt,

to set up such a project for oneself,

stworzyć token, na który ludzie

create a token that people

będą mogli się zrzucać, w który będą mogli

they will be able to contribute, which they will be able to

inwestować i tym sposobem będziemy pozyskiwać

to invest and in this way we will acquire

fundusze na jakiś projekt albo jakąś

funding for some project or some

firmę, którą chcemy założyć.

the company we want to establish.

I w sumie możemy o tym myśleć jako o takiej

And we can actually think of it as such

nowoczesnej formie kickstartera.

a modern form of Kickstarter.

Ale chyba najbardziej uniwersalną,

But perhaps the most universal,

taką najbardziej ciekawą funkcją

such the most interesting feature

blockchainu mogą być też

blockchain can also be

tokeny. Tokeny służą

tokens. Tokens serve

jako środek płatności wewnątrz

as a means of payment internally

jakiejś zdecentralizowanej społeczności,

of some decentralized community,

gdzie możemy używać ich do na przykład płacenia

where we can use them for example for payments

za różnego rodzaju usługi

for various types of services

bądź produkty.

be products.

One używają tej formy waluty

They use this form of currency.

wewnętrznie, czyli nie mylmy tego

internally, so let's not confuse this

z takim ogólnym przeznaczeniem jak

with such a general purpose as

na przykład bitcoin, ale są specjalnie

for example bitcoin, but they are special

stworzone do tego, żeby za coś płacić wewnątrz tej sieci.

created to make payments for something within this network.

I takim świetnym przykładem jest

And such a great example is

druga albo chyba trzecia, najbardziej

second or maybe third, most

popularna kryptowaluta, w sumie taka

popular cryptocurrency, in total such

kryptosieć, może nie mówmy o tym, kryptowaluta,

cryptonetwork, maybe let's not talk about it, cryptocurrency,

nazywa się Ethereum.

It's called Ethereum.

Nie mylić się z Ether, bo Ether

Not to be confused with Ether, because Ether

jest to waluta społeczności

it is a community currency

Ethereum.

Ethereum.

Jest to zdecentralizowana społeczność

This is a decentralized community.

do dzielenia się różnego rodzaju

for sharing various kinds

programami, a Ether to jest wewnętrzna

programs, and Ether is internal

waluta, którą płacimy, żeby

the currency we pay to

wrzucić się na jakiś program

to join some program

do tej społeczności.

to this community.

I działa to w ten sposób, że

And it works like this that

na przykład napisujemy jakiś program, który jest fajny

for example, we are writing a cool program

i bardzo fajnie działa, ale na przykład

and it works really well, but for example

boję się, że ktoś go schakuje albo boję się, że

I'm afraid someone will hack him or I'm afraid that

ktoś go usunie z sieci, bo jest jakiś tam

someone will remove him from the network because he is some kind of there

kontrowersyjny i tak dalej i tak dalej.

controversial and so on and so forth.

Więc wrzucam go na Ethereum i w tym momencie

So I'm throwing it onto Ethereum and at this moment.

ponoszę płatność, muszę zapłacić za to

I bear the payment, I have to pay for it.

Etherem, ale

Ethereum, but

jak już wrzucę ten mój program, to każda

Once I upload my program, every

osoba w tej społeczności staje się

a person in this community becomes

właścicielem tego programu.

the owner of this program.

Czyli wszyscy jesteśmy właścicielami,

So we are all owners,

a jednocześnie nikt nie jest właścicielem

and at the same time no one is the owner

tego programu, bo jest to po prostu

this program, because it is just

zdecentralizowane. I w taki sposób

decentralized. And in this way

jesteśmy w stanie wrzucić program, którego

we are able to upload a program that

nikt nie będzie w stanie zmienić i nikt nie będzie

no one will be able to change and no one will be

też go w stanie jakoś tam łatwo

I can also easily handle it somehow.

zmotyfikować czy schakować.

modify or hack.

Chociaż w sumie z schakowaniem to jest różnie, bo

Although hacking can be different, because

tak się składa, że kiedyś

it so happens that once

jeden program schakowano, wykryto

one program was hacked, detected

jakąś dziurę w tym programie i schakowano go

some hole in this program and it was hacked

na 150 milionów dolarów. Taki jeden projekt,

for 150 million dollars. Such a project,

który opierał się na tym programie.

which was based on this program.

Podobno zostało to naprawione,

It is said that it has been fixed.

pieniądze zostały zwrócone, natomiast

the money has been returned, however

nie wiemy, jak to będzie wyglądało w przyszłości.

We don't know what it will look like in the future.

Zobaczymy, czy problem rzeczywiście

We'll see if the problem really exists.

już nie istnieje. W każdym razie

it no longer exists. In any case

pokazuje to tylko,

it only shows that,

jak bardzo różnorodny jest ten obraz

How diverse is this image?

krypto i że nie chodzi tylko o

crypto and that it's not just about

walutę, nie chodzi tylko

the currency, it's not just about

o spekulacje. I

about speculation. I

jedną, chyba jeszcze z takich najciekawszych,

one, probably still one of the most interesting,

najbardziej mimicznych kryptowalut jest

the most expressive cryptocurrency is

Dogecoin. Prawdopodobnie o nim słyszeliście.

Dogecoin. You have probably heard of it.

Został stworzony przez

It was created by

Billy'ego Marcuse'a w 2013

Billy Marcus in 2013

roku jako beka ze świata krypto, bo

the year is a joke from the crypto world, because

on po prostu nie wierzył w to, że to

he just didn't believe that it

jest sensowny pomysł

It's a sensible idea.

kryptowaluty i blockchain. Powiedział, że w sumie

cryptocurrencies and blockchain. He said that in total

w dzisiejszych czasach każdy może sobie stworzyć jakąś

Nowadays, everyone can create something for themselves.

monetę. I stworzył Dogecoin,

the coin. And he created Dogecoin,

która za swoje logo obrała takiego mocno

which chose such a strong one for its logo

zblazowanego psa.

a blasé dog.

No i nie była to jakaś bardzo popularna

Well, it wasn't something very popular.

moneta. Do czasu,

coin. Until,

kiedy Elon Musk nie zaczął hype'ować się

When did Elon Musk start hyping himself up?

na Twitterze, bo ogłosił, że Tesla będzie

on Twitter, because he announced that Tesla will be

akceptowała Dogecoin jako

she accepted Dogecoin as

środek płatności za swoje samochody.

payment method for your cars.

I od tamtej pory był ogromny boom na

And since then, there has been a huge boom in

Dogecoina. Wszyscy się na niego rzucili.

Dogecoin. Everyone has jumped on it.

Tylko pokazuje, jak bardzo

It just shows how much.

dziwny był to proces i jak łatwo

It was a strange process and how easy.

nakręcić hype na pewne

build hype for sure

aktywy.

assets.

I teraz w sumie, kiedy mamy ten

And now actually, when we have this

zgiełb, całą tą kakofonię różnych

clamor, all this cacophony of various

rodzajów krypto i różnych rodzajów aktywów,

types of crypto and various types of assets,

zastanawiamy się, jak w to w ogóle inwestować.

We are wondering how to invest in this at all.

Bo w sumie jest to popularne,

Because after all, it is popular.

ale jak cokolwiek z tego

but what about anything from this

wynieść i w jaki sposób

take out and how

zainwestować tak, żeby nam się

invest in a way that it benefits us

to jakoś stróciło.

It somehow got shortened.

Pomyślcie o tym tak. Gdybyście

Think of it this way. If you would

zainwestowali około 10 tysięcy

They invested around 10 thousand.

złotych w 2014 roku,

zlotys in 2014,

to po 6 latach mielibyście

after 6 years, you would have

około

about

1,75

1.75

miliona złotych. Bylibyście milionerami.

a million zlotys. You would be millionaires.

Jest to zwrot prawie

It is an almost return.

rzędu 18 tysięcy procent.

about 18 thousand percent.

To jest po prostu niebywałym zwrotem i

This is simply an extraordinary turn and

kompletnie się nie zdarza, jeżeli chodzi o

it completely doesn't happen when it comes to

jakiekolwiek inne aktywa, czy to akcje,

any other assets, whether shares,

czy to nieruchomości, czy cokolwiek

Is it real estate or anything?

innego. Ale ma to też

another. But it also has

swoje czarne strony. Jednocześnie dwa lata temu,

its dark sides. At the same time, two years ago,

gdybyście zainwestowali

if you had invested

na przykład 10 tysięcy złotych,

for example, 10 thousand zlotys,

no to po roku i

Well, after a year and

trochę mielibyście

you would have a little bit

75% mniej,

75% less,

bo stracilibyście praktycznie

because you would practically lose

3 czwarte swojego zysku.

3 quarters of its profit.

Więc trudno jest jakąś tutaj

So it's hard to do something here.

prawidłowość z tego wynieść i

to draw the correctness from this and

pokazuje to tylko, jak bardzo wycena krypto

It only shows how much the crypto valuation...

się zmienia. I tutaj

is changing. And here

dochodzimy do clou, które chciałem teraz poruszyć.

We are getting to the crux that I wanted to address now.

Strasznie trudno jest,

It's extremely difficult.

niesamowicie trudno, a być może nawet

incredibly difficult, and perhaps even

jest to niemożliwe, by odróżnić umiejętności

It is impossible to distinguish skills.

od szczęścia.

from happiness.

Umiejętności inwestowania jakiegoś

The skills of investing in something.

na przykład znanego inwestora, albo

for example, a well-known investor, or

na przykład youtubera, który akurat

for example, a YouTuber who is currently

zainwestował sobie w krypto, czy naprawdę

He invested in crypto, really?

posiadał wiedzę i umiejętności, żeby

had the knowledge and skills to

zainwestować i dostać dobry

invest and get good

zwrot, czy po prostu miał szczęście.

a return, or did he simply have luck.

I jedyną

And the only one

metodą, żeby tak naprawdę w jakiś sposób

a method to really somehow

to sobie urealnić i jakoś to sprawdzić,

to make it realistic and somehow verify it,

jest po prostu cały

he is just whole

czas wywoływać te osoby do tablicy i

it's time to call these people to account and

sprawdzać, czy rzeczywiście utrzymują

check if they really maintain

dobry poziom zwrotu, czy rzeczywiście

good level of return, is it true?

często udaje im się trafiać,

they often manage to hit,

czy rzeczywiście na przestrzeni lat

is it really over the years

osiągają duże zyski przez cały czas, albo

they make large profits all the time, or

przynajmniej przez dużą część tego czasu.

at least for a large part of that time.

No więc

So then

tacy youtuberzy najczęściej prawdopodobnie

such YouTubers are most likely

wrzucili swoje pieniądze w 2014 roku

they invested their money in 2014

i od tamtej pory uważają się za

and since then they consider themselves as

nie wiadomo jakich guru inwestowania, bo po prostu

it is unknown what kind of investment gurus, because simply

trafili w dobry moment. Być może

They hit the right moment. Perhaps.

ktoś naprawdę to sprawdził, ale prawdopodobnie większość

Someone really checked it, but probably most did not.

z nich po prostu miała hype na krypto

she just had hype for crypto

i zyskali mega dużo pieniędzy.

and they made a lot of money.

I teraz uważają się za osoby,

And now they consider themselves to be individuals,

które mają niesamowitą wiedzę finansową

that have incredible financial knowledge

i tak dalej, i tak dalej.

and so on, and so on.

Ale pewnie te same osoby teraz płaczą

But I bet those same people are crying now.

i pocieszają siebie nawzajem na

and comfort each other on

YouTube, kiedy opowiadają o tym, jak

YouTube, when they talk about how

stracili 80% wartości

they lost 80% of their value

swoich inwestycji na ostatnim krachu krypto,

their investments in the last crypto crash,

o którym też notabene troszeczkę powiem.

of which I will also say a little, by the way.

I zamiast pomyśleć,

And instead of thinking,

że kurcze, w sumie może strategia

that, damn, maybe the strategy

wrzucania czegokolwiek w co

throwing anything into what

kolwiek nie jest najlepszą strategią,

"Whatever it is, it is not the best strategy."

to cały czas trwają w tym

they are constantly engaged in it

swoim błędzie i

in your mistake and

naławiają się, żeby inwestować jeszcze więcej.

They are trying to invest even more.

I to chyba troszeczkę bardziej składa

And that probably makes it a little more complicated.

mnie, żeby myśleć, że jednak mieli szczęście

me, to think that they were indeed lucky

niż posiadali jakieś

than they had some

wielkie umiejętności. Mogę się mylić, ale

great skills. I could be wrong, but

tak to wygląda z mojej strony.

That's how it looks from my side.

Co może być ciekawe,

What can be interesting,

jako korzystanie z krypto,

as using crypto,

to tak zwany hedging, czyli ubezpieczanie

It's called hedging, meaning insurance.

swoich inwestycji.

their investments.

Okazuje się, że niektóre publikacje

It turns out that some publications

naukowe dowodzą, że

scientific evidence shows that

może służyć to,

it may serve to,

taka inwestycja w krypto, jako dobre ubezpieczenie

Such an investment in crypto acts as a good insurance.

w inne aktywa.

to other assets.

Kiedy inwestujemy w inne aktywa.

When we invest in other assets.

Na przykład, jeżeli akcja jakiejś

For example, if the action of some

firmy, w którą zainwestowaliśmy,

the company we invested in,

na przykład w firmie technologicznej,

for example, in a technology company,

nie wiemy czy pójdzie w dół czy w górę,

we don't know if it will go down or up,

bo bardzo się mocno waha, to akurat może się

because it wavers a lot, it might just happen

zdarzyć, że kiedy ta akcja pójdzie do dołu,

to happen that when this action goes down,

to krypto wzrośnie na wartości

this crypto will increase in value

i dzięki temu patrząc globalnie

and thanks to this, looking globally

na nasz portfel, tak bardzo

to our wallet, so much

dużo nie stracimy.

We won't lose much.

Nie jest to jakoś świetnie udowodnione i wydaje mi się, że

It is not very well proven and it seems to me that

jest duża dyskusja pomiędzy

there is a large discussion between

środowiskiem akademickim, że

the academic environment, that

nie do końca to działa, aczkolwiek są pewne sygnały, że

it doesn't fully work, although there are some signals that

może być to dobre ubezpieczenie.

it could be a good insurance.

Są też inne przecież aktywa, są akcje,

There are also other assets, there are stocks.

obligacje, nieruchomości,

bonds, real estate

fundusze na przykład środowiskowe albo

funds for example environmental or

celowane, na przykład takie, które

targeted, for example those that

inwestują w dobre, stare i smaczne

they invest in good, old, and tasty

whisky, więc

whisky, so

kiedy chcemy w ogóle w coś inwestować, to najlepiej spojrzeć

When we want to invest in something at all, it's best to look.

na to całościowo. Nie myśleć tylko

to think holistically. Not just to think

w kategoriach takiej bańki,

in the categories of such a bubble,

że zamkniemy się w jakimś środowisku, na przykład

that we will close ourselves off in some environment, for example

Bitcoina i będziemy inwestować tylko

Bitcoin and we will only be investing

w to, no bo też może się okazać po prostu

in this, because it might turn out to be simply

strasznie ryzykowne. Warto pomyśleć

Terribly risky. It's worth considering.

o ubezpieczaniu inwestycji.

about insuring investments.

I tutaj

And here

dochodzimy do najfajniejszego,

we get to the coolest part,

chyba najbardziej troszeczkę,

probably the most just a little,

no w sumie też przyjażdżającego

Well, in fact, they are also arriving.

elementu naszego dzisiejszego

element of our today

podcastu, czyli

the podcast, that is

bańki i krachy.

bubbles and crashes.

Na pewno słyszeliście już wiele razy w mediach,

You have probably heard many times in the media,

o krachach na krypto, no oczywiście, że

about the crashes in crypto, well of course, that

tak, ale ma to

Yes, but it has it.

nieodłączny związek, nieodłączne

inseparable bond, inseparable

powiązanie z ich naturą, ale też

connection with their nature, but also

w sumie genezą pieniądza w ogóle.

in general, the genesis of money at all.

I tutaj chciałbym wprowadzić pojęcie spekulacji.

And here I would like to introduce the concept of speculation.

Wyobraźcie sobie, że na przykład

Imagine that, for example,

za tony węgla musimy

for tons of coal we have to

zapłacić tysiąc złotych.

to pay a thousand zlotys.

No, jest to popularny temat, tak

No, it's a popular topic, yes.

nawiasem mówiąc, ale

by the way, but

co jest istotne, to to, że

What is important is that

pomimo tego, że na przykład ten węgiel

despite the fact that, for example, this coal

może za rok kosztować nie tysiąc, ale już

maybe next year it will cost not a thousand, but already

cztery tysiące złotych, albo na przykład osiemset

four thousand zlotys, or for example eight hundred

złotych, to raczej jego

gold, rather his

wartość nie spadnie do zera.

the value will not drop to zero.

Dlatego, że węgiel sam w sobie

Because coal in itself

jest wartościowym surowcem. Możemy

is a valuable raw material. We can

wytwarzać z niego energię, możemy

we can generate energy from it

wytwarzać z niego na przykład wkłady do

to produce from it, for example, inserts for

ołówków i tak dalej, i tak dalej.

pencils and so on, and so on.

Nie jest to bezwartościowy

It is not worthless.

surowiec, którego wartość sobie po prostu

a raw material whose value is simply

wymyśliliśmy. Może być ona większa

We came up with it. It can be bigger.

lub mniejsza, ale raczej nie

or smaller, but probably not

będzie zerowa. I tak właśnie powstał

it will be zero. And that's how it was created

pieniądz surowcowy, ten najstarszy pieniądz

commodity money, the oldest form of money

sprzed kilku tysięcy lat, gdzie ludzie handlują,

from a few thousand years ago, where people trade,

sprzedawali, używając na przykład złotych

they sold, using, for example, gold

albo srebrnych monet. Właśnie

or silver coins. Exactly

dlatego, że niezależnie od tego, czy

because regardless of whether

ten pieniądz będzie wartościowy więcej, czy

this money will be worth more, or

mniej, to zawsze będzie miał jakąś wartość,

less, it will always have some value,

bo przecież ze złota można stworzyć

because after all, gold can be created

koronę, można stworzyć klejnoty, różnego

the crown, one can create jewels, various

rodzaju świecidełka, więc jest to

of the kind of decoration, so it is

bardzo ważny materiał. Ale

very important material. But

oczywiście rozwinęliśmy się od tamtego czasu,

of course we have developed since then,

pojawił się tak zwany pieniądz fiducjarny,

the so-called fiat money has appeared,

czyli normalny pieniądz

so normal money

drukowany na papierze.

printed on paper.

I tutaj w sumie jest podobnie, bo pomimo tego, że

And here it is similar, because despite the fact that

oczywiście papier jest niesamowicie bardzo

of course paper is incredibly very

tani, niż nominał,

cheap, than the nominal value,

który jest tam wydrukowany, to

which is printed there, is

jego wartość jest jednak gwarantowana

its value is however guaranteed

przez albo bank centralny,

through either the central bank,

albo przez rząd. Na przykład

or through the government. For example

kiedy weźmiemy taki bank,

when we take such a bank,

to pójdziemy do Narodowego Banku Polskiego,

then we'll go to the National Bank of Poland,

albo do Europejskiego Banku Centralnego, to

or to the European Central Bank, that

zawsze oni będą nam w stanie zagwarantować

they will always be able to guarantee us

wartość tego pieniądza.

the value of this money.

I pomimo, że wydaje się to podobne,

And even though it seems similar,

to z pieniądzem wirtualnym,

it's with virtual money,

czyli tym pieniądzem krypto,

so this cryptocurrency money,

jest kompletnie inaczej.

It is completely different.

I tutaj ta

And here this

decentralizacja, o której mówiliśmy, że jest

decentralization, which we talked about, that it is

największą zaletą tego systemu,

the greatest advantage of this system,

okazuje się również jego największym

it also turns out to be his greatest

przekleństwem. Ponieważ

a curse. Because

pieniądz wirtualny jest zdecentralizowany,

virtual money is decentralized,

nie ma organu,

there is no organ,

nie ma żadnej instytucji,

there is no institution,

która gwarantuje jego wartość.

which guarantees its value.

Jest wart tylko tyle, albo

It is worth only this much, or

aż tyle, ile uważa

as much as he/she thinks

ogół społeczeństwa, ile uważają

the general public, how many think

masy. I tutaj

masses. And here

wracamy do wartości fundamentalnej.

We return to the fundamental value.

Węgiel, strewno, złoto,

Coal, straw, gold,

ich cena może się wahać,

their price may fluctuate,

tak jak np. wartość firmy może się wahać

for example, the value of a company may fluctuate

na giełdzie, ale nigdy raczej

at the stock exchange, but probably never

nie spadnie do zera. Dlatego, że węgiel,

it will not drop to zero. Because coal,

strebro i złoto pozostaną wartościowymi

Silver and gold will remain valuable.

materiałami. Z firmami jest podobnie.

with materials. It's similar with companies.

O ile firma nie bankrutuje, to

As long as the company is not going bankrupt, then

może być warta mniej lub więcej na giełdzie,

it can be worth less or more on the stock exchange,

ale ta firma przecież posiada jakieś

but this company surely has some

własne aktywa, posiada pracowników,

own assets, has employees,

ich wartość intelektualną, posiada jakieś

their intellectual value, possesses some

nieruchomości, posiada jakieś zakłady,

real estate, has some establishments,

jakieś maszyny. Więc to wszystko jest

Some machines. So that is all.

coś warte. I niezależnie od tego, jak to

something worth it. And no matter how it is

wycenimy, to raczej nie powiemy, że jest to

we will estimate, rather we will not say that it is

warte zero.

worth zero.

Innymi słowy, na takich giełdach,

In other words, on such exchanges,

gdzie te wszystkie aktywa mają jakąś wartość

where all these assets have some value

fundamentalną, mamy spekulację,

fundamental, we have speculation,

która jest

which is

okazjonalna, która występuje

occasional, which occurs

czasami. Natomiast

sometimes. However

w giełdach krypto mamy

In cryptocurrency exchanges, we have

zero wartości fundamentalnej

zero fundamental value

i czystą spekulację.

and pure speculation.

Żeby pokazać, jak niebezpieczna

To show how dangerous

jest spekulacja, wróćmy do tego węgla.

There is speculation, let's return to that coal.

Wyobraźcie sobie, że z jakiegoś powodu wszyscy

Imagine that for some reason everyone

nagle rzucamy się na nasz węgiel

suddenly we rush at our coal

i chcemy strasznie dużo tego węgla kupić.

and we really want to buy a lot of that coal.

Więc producent takiego węgla

So the producer of such coal.

nie będzie w stanie z dnia na dzień

will not be able to do it overnight

stworzyć, wykopać 50 razy

create, dig 50 times

więcej węgla, więc

more coal, so

będzie musiał podnieść jego cenę, żeby ludzie

will have to raise its price so that people

mniej go kupowali, a żeby on mógł

they bought less of him, so that he could

jak najwięcej zarobić. I im więcej

how to earn the most. And the more

będziemy chcieli kupić tego węgla, tym bardziej

we will want to buy this coal, all the more so

ta cena pójdzie do góry.

the price will go up.

Natomiast w pewnym momencie prawdopodobnie

However, at some point, probably

pojawi się osoba, która

someone will appear who

kupi taki węgiel i pomyśli sobie

he will buy such coal and think to himself

hej, w sumie

hey, actually

strasznie przepłaciłem za ten węgiel, w sumie dlaczego

I overpaid terribly for this coal, after all, why?

my wszyscy uważamy, że ten węgiel jest

we all think that this coal is

wart aż tyle. Być może jesteśmy

worth that much. Perhaps we are

w błędzie, być może nasze przekonanie jako

in error, perhaps our belief as

ogółu społeczeństwa na temat jego ceny

the general public regarding its price

jest nieracjonalne. I taka osoba

is irrational. And such a person

sprzedaje w sposób jawny jakąś

sells something openly

dużą część tego węgla. I teraz

a large part of this coal. And now

pojawia się krach, dlatego, że

a crash occurs because

wszyscy dookoła widzą, że ta osoba to

everyone around sees that this person is

sprzedała, że ona już nie wierzy, że ten

she sold that she no longer believes that this

węgiel jest tyle wart i zaczynają

coal is worth this much and they are starting

się zastanawiać, hmm, może rzeczywiście

to be wondering, hmm, maybe indeed

cena tego węgla jest za duża,

the price of this coal is too high,

może rzeczywiście nie będziemy już go używać przez 200

Maybe we really won't use it for 200 anymore.

lat itd. itd.

years etc. etc.

Zaczynają lawinowo sprzedawać węgiel

They are starting to sell coal in an avalanche.

i co robi

And what is he doing?

przedsiębiorczy właściciel kopalni?

entrepreneurial mine owner?

Zmniejsza jego cenę po to, żeby więcej

It lowers its price in order to sell more.

osób chciało go kupić. I tak właśnie cena

people wanted to buy it. And that's how the price

pikuje bardzo szybko w dół i

dives very quickly down and

rozpoczyna się końcówka

the end is beginning

tego okresu spekulacyjnego, ale zaczyna się

this speculative period, but it is beginning

niestety ogromny krach.

unfortunately, a huge crash.

Więc, jak mawiał mój

So, as my... would say.

były wykładowca, pomimo

former lecturer, despite

tego, że istnieją pewne górki

that there are certain hills

właśnie te spekulacje,

just these speculations,

pomimo tego, że one zwyczaj

despite the fact that they usually

pękają, że po prostu spadają

they crack, they just fall

nawet na szyję w pewnym momencie, czasami

even up to the neck at some point, sometimes

warto jest wskoczyć na taką górkę

It's worth jumping on such a hill.

dlatego, że możemy być świadomi,

because we can be aware,

że prawdopodobnie ogół społeczeństwa

that probably the general public

albo nie wie, albo jeszcze nie wie o tym,

either he doesn't know, or he doesn't know about it yet,

że ta cena jest nieracjonalnie wysoka

that this price is unreasonably high

i może uda nam się zyskać w międzyczasie

and maybe we will manage to gain something in the meantime.

na tym nieracjonalnym

on this irrational

wzwyżu. Natomiast

upward. However

pomimo tego, że jest

despite the fact that it is

to prawdopodobnie interesująca strategia inwestycyjna

It is probably an interesting investment strategy.

jest tak samo niesamowicie

it's just as amazing

ryzykowna, bo możemy po prostu stracić

risky, because we could simply lose

wszystkie nasze pieniądze.

all our money.

Teraz warto też zauważyć, że taka spekulacja

It is also worth noting now that such speculation

jest bardzo łatwo

It's very easy.

podkręcana przez różnego rodzaju

boosted by various types

opinie publiczne,

public opinion,

nastroje społeczne,

social moods,

wiadomości, które pojawiają się gdzieś tam

messages that appear somewhere out there

w eterze. Dlatego, że jeżeli coś nie ma

in the air. Because if something does not have

wartości fundamentalnej, nie ma tej kotwicy,

the fundamental value, there is no anchor.

gdzie zakotwiczamy tą wartość

where do we anchor this value

i cena wynika tylko i wyłącznie

and the price results solely from

z naszego przekonania, to kiedy taka

from our belief, it is when such a

negatywna wiadomość się

negative news is

pojawi na jakiś temat, nagle nasze

it will appear on some topic, suddenly our

przekonania w społeczeństwie mogą się zmienić.

Beliefs in society can change.

Możemy przestać wierzyć, że coś warte jest

We can stop believing that something is worth it.

tyle, ile jest. Dlatego

so much as there is. That's why

tak bardzo niebezpieczne są aktywa,

assets are so very dangerous,

które nie posiadają de facto żadnej

which in fact do not have any

wartości fundamentalnej. Są strasznie podatne

fundamental value. They are incredibly susceptible.

do różnego rodzaju zanieczyszczania

to various types of pollution

i zakłócenia poprzez np. wiadomości

and disturbances through, for example, messages

czy różnego rodzaju na stronie.

Are there various types on the page?

Dlatego znacznie lepiej patrzeć

That's why it's much better to look.

na to jako dodatkowe aktywum, które

as an additional asset that

uzupełnia Twoja inwestycja, a nie po prostu będzie

Your investment complements, it will not just be.

jednym, jedynym złotym aktywum, które zawsze

the one and only golden asset that always

będzie dla Ciebie numerem jeden, bo jest to

it will be number one for you because it is

po prostu moim zdaniem zbyt ryzykowne i

just in my opinion too risky and

będziesz, nie wiem, 10 razy

you will, I don't know, 10 times

w ciągu dekady doświadczał wzlotów,

over the course of the decade, he experienced highs,

upadków, będziesz bankrutem, będziesz

falls, you will be bankrupt, you will be

milionerem. Nie wiem, jest to strasznie

a millionaire. I don't know, it's really страшно.

ryzykowne i raczej poważnym inwestorzy

risky and rather serious investors

nie bawią się tylko i wyłącznie w krypto.

They don't only play in crypto.

Ale to oczywiście tutaj moja

But of course this is my place here.

prywatna ocena, nie traktujcie

private assessment, do not take it seriously

tego jako jakiejś opinii, jakiegoś

this as some opinion, some

zalecenia inwestowania.

investment recommendations.

Dodatkowo, gdybyście zainwestowali

Additionally, if you would invest

w więcej aktywów naraz, możecie osiągnąć

in more assets at once, you can achieve

to, co nazywamy tzw.

what we call the so-called

zblendowaniem, czyli kiedy połączymy

blending, that is, when we combine

jakieś dwa aktywa, może się okazać,

Some two assets, it may turn out,

że nasz ryzyko się ogólnie zmniejszy,

that our risk will generally decrease,

bo np. ubezpieczamy się,

for example, we are getting insurance,

ubezpieczamy jedno aktywum drugim aktywum,

we insure one asset with another asset,

a nasz zwrot pozostanie taki sam

and our return will remain the same

albo bardzo podobny. I to jest

or very similar. And that is

kolejny argument za tym, żeby

another argument for why

nie patrzeć tylko jednotorowo, żeby zastanowić

not to look only in one way, but to reflect

się na tym całościowo, zobaczyć

to see it comprehensively

co tam jest na rynku.

What's there in the market?

Jeżeli chcecie, może kiedyś zrobię o tym klip,

If you want, maybe someday I'll make a video about it.

na razie nie będę się w to zagłębiał, to jest temat rzeka,

For now, I won't delve into it; it's a vast topic.

także zobaczymy może

we'll see maybe too

w przyszłości.

in the future.

Jeżeli chodzi o krypto, myślę, że na razie

As far as crypto is concerned, I think for now

nie zanosi się na to, żeby te zwroty

it doesn't seem like these returns

wyglądały w najbliższym czasie tak jak

they looked in the near future like

kiedyś, te 18 tysięcy procent,

once, those 18 thousand percent,

na razie mamy krach, ale nigdy

For now, we have a crash, but never.

tego nie wiadomo, cały czas blockchain

this is unknown, all the time blockchain

jest udoskonalany, może w przyszłości będzie

is being improved, maybe it will be in the future

to na przykład jakaś popularna forma

for example, a popular form

płatności. I to jest też argument

payments. And this is also an argument.

właśnie na to, że może kiedyś

just that maybe someday

kryptowaluty będą miały wartość fundamentalną,

cryptocurrencies will have fundamental value,

bo na przykład jeżeli korzystalibyśmy

because for example if we were to use

z nich w sklepach i byłoby to

from them in the stores and it would be

powszechne, to ta wartość wynikałaby

common, this value would result from

z tego, że wszyscy jesteśmy w jakiś sposób

from the fact that we are all somehow

uzależnieni od tego systemu, że nie

addicted to this system, that we do not

możemy tak łatwo z niego zrezygnować, więc

we can give up on it so easily, so

może ma on jakąś wartość fundamentalną.

Maybe it has some fundamental value.

Ludzie niektórzy mówią też, że wartością

Some people also say that the value

jest sama decentralizacja, ale jak już

There is decentralization itself, but as soon as...

pokazałem, właśnie decentralizacja powoduje, że

I showed, it is precisely decentralization that causes that

nikt nie gwarantuje wartości tego pieniądza.

No one guarantees the value of this money.

Także

Also

zobaczymy jak to się wszystko potoczy.

We'll see how it all unfolds.

Natomiast, tak jak właśnie mówiłem o tych

However, just as I was talking about those

krachach i bańkach,

crashes and bubbles,

ostatni miał miejsce nieco ponad dwa tygodnie

the last one took place just over two weeks ago

temu. Ma to związek z

with this. It is related to

giełdami krypto. Co to są giełdy krypto?

crypto exchanges. What are crypto exchanges?

Są to zwykłe giełdy, gdzie możesz

They are ordinary exchanges where you can

po prostu kupować albo sprzedawać swoje

just buy or sell your own

kryptowaluty. Tak jak możesz pójść do

cryptocurrencies. Just as you can go to

warszawskiej giełdy papierów wartościowych

Warsaw Stock Exchange

albo do giełdy w Nowym Jorku i kupić

or to the stock exchange in New York and buy

akcje albo sprzedać akcje

sell stocks or sell shares

jakiejś firmy, tak samo działają

some company, they operate the same way

giełdy kryptowalut. Jest taka

cryptocurrency exchanges. There is such a

jedna giełda, nazywa się Binance, oczywiście

one exchange, it's called Binance, of course

jest to giełda online. To też jest największa

It is an online exchange. It is also the largest one.

giełda tego typu na świecie.

The stock exchange of this type in the world.

Zarejestrowano ją na Heimanach, ma chiński kapitał

It was registered in Heiman, it has Chinese capital.

i tak się jakoś składa, że w 2021

And it so happens that in 2021

roku udostępniła swoje dane

year has shared its data

użytkowników rosyjskiemu rządowi.

users to the Russian government.

Nie jest to najlepsze świadectwo

It is not the best testimony.

bezpieczeństwa, więc może

safety, so maybe

z tą decentralizacją nie jest to jeszcze

it's not yet about this decentralization

skończony temat. W każdym razie

the topic is finished. In any case

jest to największa na ten moment

it is the largest at this moment

giełda krypto na świecie i

cryptocurrency exchange in the world and

w pewnym momencie stwierdzili, że

at one point they concluded that

chcą kupić jednego z największych

they want to buy one of the largest

graczy na giełdzie kryptowalut,

players on the cryptocurrency exchange,

która jest popularna w zachodnim świecie,

which is popular in the Western world,

czyli giełdę FTX. Binance

so the FTX exchange. Binance

ogłosiło, że chce kupić giełdę

announced that it wants to buy the stock exchange

FTX. FTX sama w sobie

FTX. FTX in itself.

jest zarejestrowana z kolei na Bahamach.

It is registered, in turn, in the Bahamas.

Założył ją taki młody człowiek o imieniu

It was founded by a young man named

Sam Bankman-Fried, którego imię i nazwisko

Sam Bankman-Fried, whose name

często ludzie skracają na Twitterze do po prostu

Often people shorten it on Twitter to simply

SWF.

SWF.

Binance powiedział, że chce ją kupić, wystawili ofertę,

Binance said they want to buy it, they made an offer,

no ale oczywiście nikt

Well, of course, no one.

nie chce kupić kota w worku i zanim to się

I don't want to buy a pig in a poke, and before that happens...

odbędzie, to przysłali swoich ludzi

they will hold it, they sent their people

żeby sprawdzili dokładnie finanse

to check the finances thoroughly

firmy FTX. I okazało się

the FTX companies. And it turned out

pewnego dnia, że Binance zdecydowało się

One day, Binance decided to

odstąpić od kupna tej giełdy

withdraw from the purchase of this exchange

dlatego, że wykryto nieprawidłowości

because irregularities were detected

w katalogowaniu finansów

in financial cataloging

i w ogóle w zarządzaniu firmą.

and in general in managing a company.

Teraz wyobraźcie sobie po nagłośnieniu tego problemu

Now imagine after this issue has been highlighted.

jaka panika wybuchła, ponieważ

what panic erupted because

setki, a może nawet miliony ludzi

hundreds, or maybe even millions of people

miało konta na giełdzie FTX,

had accounts on the FTX exchange,

miało tam wrzucone własne pieniądze,

had their own money put in there,

inwestorzy również z drugiej strony inwestowali

investors also invested from the other side

w tą firmę i nagle okazało się, że ta firma

in this company and it suddenly turned out that this company

to jest wiedmuszka, że ta firma jest

this is a witch that this company is

niebezpieczna, bo nie są w stanie nawet zadbać

dangerous, because they are not even able to take care

o własne finanse. I

about your own finances. I

co wtedy zrobiłby każdy rozsądny człowiek?

What would any reasonable person do then?

Chciał wypłacić jak najszybciej swoje pieniądze

He wanted to withdraw his money as quickly as possible.

z tej giełdy, żeby zabezpieczyć je, żeby

from this exchange, to secure them, to

nie przepadły w przypadku bankructwa.

they did not disappear in the event of bankruptcy.

Jednego dnia chciano wypłacić

One day they wanted to withdraw.

5 miliardów dolarów, a okazało się, że

5 billion dollars, and it turned out that

FTX miało na zbyciu jedynie 900 milionów

FTX had only 900 million available for sale.

w swoim koncie bankowym.

in your bank account.

Potem ta liczba wzrosła jeszcze do 9 miliardów,

Then that number increased to 9 billion.

które chciano wypłacić.

which was to be paid out.

Także wyobraźcie sobie, jak bardzo

So imagine how much

ryzykowne to jest operacja. Oczywiście nie

It is a risky operation. Of course not.

udało się wypłacić wszystkim, ponieważ po prostu

It was possible to pay everyone because simply

nie mieli tyle pieniędzy. Firma ogłosiła

they didn't have enough money. The company announced

upadłość, w tym momencie odbywa się proces

bankruptcy, at this moment a process is taking place

likwidacyjny tej firmy,

liquidation of this company,

ale on może być poprzedzony

but it can be preceded

restrukturyzacją, w zależności od tego, co się

restructuring, depending on what is

wydarzy w międzyczasie. SBF

will happen in the meantime. SBF

zrezygnował z bycia szefem tej firmy,

he resigned from being the head of the company,

doznał pewnego rodzaju

experienced a certain kind of

inspiracji na Twitterze, zaczął wypisywać jakieś

inspiration on Twitter, started writing some

głupoty kompletne, tłumaczył

complete nonsense, he explained.

się z tego, co zrobił, czego nie zrobił, że przeprasza

He is sorry for what he did, what he didn't do, that he apologizes.

i że nie wie w sumie, jak do tego doszło,

and that she doesn't really know how it happened,

że to nie jego wina. Ale

that it's not his fault. But

firma ogłosiła upadłość, na jego miejsce wszedł

the company declared bankruptcy, it was replaced by

zarząd komisaryczny,

supervisory board

pod przewodnictwem Johna

under the leadership of John

J. Ray'a III, który jak wszedł,

J. Ray III, who as he entered,

zobaczył, ocenił

saw, evaluated

i powiedział, że nigdy w swojej

and he said that never in his

40-letniej karierze nie widział takiej

In her 40-year career, she has never seen anything like this.

degrengolady w finansach i sposobie

degradation in finance and way

zarządzania firmą. A nadzorował

business management. And supervised

ten pan bankructwo

this man is bankrupt

jednej z największych firm w Stanach

one of the largest companies in the United States

Zjednoczonych w 2001 roku,

United in 2001,

więc raczej zna się na rzeczy.

so they probably know what they're doing.

I teraz niby

And now supposedly

często mówi się

it is often said

o kryptowalutach i tym blockchainie

about cryptocurrencies and that blockchain

w kontekście deregulacji, że im mniej

"In the context of deregulation, the less..."

regulacji, ten rynek sam się będzie regulował,

regulation, this market will regulate itself,

tym lepiej. Ale akurat ten przypadek

all the better. But this particular case

pokazuje, że kompletnie tak nie jest, że

it shows that it is completely not the case that

czasami chyba regulacja musi być prowadzona,

sometimes I think regulation must be conducted,

bo kto będzie kontrolował, kto będzie nadzorował

because who will control, who will supervise

rynek, żeby takie rzeczy nie działy się

the market, so that such things do not happen

w przyszłości? I prawdopodobnie

In the future? And probably.

tego typu regulacje

this type of regulations

w jakimś momencie zostaną wprowadzone, więc

at some point, they will be introduced, so

no tutaj chyba ewidentnie nie wyszło.

Well, it seems that clearly didn't work out here.

Mamy po prostu kolejny krach.

We simply have another crash.

Już tak na koniec, podsumowując

Finally, to sum up

to wszystko, chciałem po prostu zostawić

I just wanted to leave all of that.

was z taką przestrogą.

I had such a warning.

W jaki sposób bronić się przed tymi wszystkimi

How to defend yourself against all of this?

fałszywymi informacjami, w jaki sposób

with false information, how

nauczyć się krytycznego myślenia,

to learn critical thinking,

a przede wszystkim być świadomym własnych

and above all be aware of your own

błędów, które wszyscy rzadziej

mistakes that everyone makes less often

lub częściej popełniamy.

or we commit more often.

I oczywiście nie ma to związku tylko

And of course it has nothing to do with just

z inwestowaniem w krypto

with investing in crypto

i w cokolwiek innego, ale ma to

and in anything else, but it has it

wpływ też na całe nasze życie.

influence also on our whole life.

Jakie decyzje podejmujemy, jakimi

What decisions do we make, what kind of ones?

ludźmi się stajemy i jak jesteśmy

We become people and how we are.

podstrzegani w oczach innych ludzi.

perceived in the eyes of other people.

Mam na myśli

I mean

błędy myślowe. Są to

cognitive biases. They are

nieracjonalne, subiektywne decyzje

irrational, subjective decisions

których subiektywności nie jesteśmy

whose subjectivities we are not

świadomi. Innymi słowy

aware. In other words

robimy rzeczy w naszym przekonaniu

we do things in our belief

słuszne, które obiektywnie

correct, which objectively

są błędne.

They are wrong.

Pierwszym z takich najbardziej popularnych efektów

The first of such popular effects

jest efekt znajomości.

There is an effect of familiarity.

Wyobraźcie sobie, że

Imagine that

np. bitcoin w sumie to jest chyba najbardziej popularna

For example, bitcoin is probably the most popular.

kryptowaluta i polega to na tym, że

cryptocurrency and it is based on the fact that

to co jest nam znajome

that which is familiar to us

jest dla nas automatycznie bardziej bezpieczne

it is automatically safer for us

albo bardziej wiarygodne.

or more credible.

Np. gdyby pojawiła się teraz jakaś kryptowaluta, która będzie

For example, if a cryptocurrency were to appear now that will be

10 razy lepiej zabezpieczona niż bitcoin

10 times better secured than Bitcoin.

to prawdopodobnie bitcoin będzie i tak

It will probably be bitcoin anyway.

wciąż popularny, nawet gdy

still popular, even when

może obiektywnie nie powinien być,

perhaps it shouldn't be objectively,

bo jest słabiej zabezpieczony. Ludzie i tak będą

because it is less secure. People will still be

nim zainteresowani, bo był po prostu pierwszy

they were interested in him because he was simply the first

i najlepiej go znają.

and they know him best.

Kotwiczenie. Wyobraźcie sobie,

Anchoring. Imagine,

że wchodzicie do sklepu na Black Friday

that you are entering the store on Black Friday

i widzicie telewizor, który

and you see the television that

kosztował 5000 zł, a teraz

it cost 5000 zł, and now

kosztuje jedynie 2500 zł.

It costs only 2500 PLN.

I myślicie sobie, o fantastyczna cena

And you think to yourselves, what a fantastic price.

kupię sobie telewizor. Kupujecie telewizor,

I will buy myself a television. You are buying a television.

ale okazuje się potem, że

but it turns out later that

w internecie telewizor kosztuje nie 2500 zł,

The television on the internet costs not 2500 PLN,

a 1000 zł i że zaraz się zepsuje,

a 1000 zł and that it will break down soon,

bo to jest jakiś najtańszy telewizor, który można było

because this is some cheapest TV that could be

kupić.

to buy.

Wasz problem wtedy polega na tym, że zakotwiczyliście

Your problem then is that you have anchored.

cenę 2500 zł

the price of 2500 PLN

w kontekście tych 5000 zł,

in the context of those 5000 PLN,

z których rzekomo było to przecenione.

from which it was supposedly overrated.

Nie zastanowiliście się, ile w rzeczywistości

Have you not wondered how much in reality?

powinien być wart ten telewizor, czy

should this television be worth it, or

naprawdę zasługuje na taką cenę. Po prostu

really deserves such a price. Simply

zakotwiczyliśmy naszą informację.

We anchored our information.

Efekt utopionych kosztów.

Sunk cost effect.

Znowu pojawiają się youtuberzy

YouTubers are popping up again.

i polega to na tym, że w momencie, kiedy stracisz

and it means that at the moment you lose

już bardzo dużo, to nie zastanawiasz się

That's already a lot, you don't even think about it.

w sumie, czy powinieneś wyjść z tej transakcji,

In total, should you exit this transaction?

czy powinieneś zrobić coś innego, tylko

Should you do something else, just?

wrzucasz kolejne pieniądze w

you throw in more money in

nadziei, że może uda Ci się odbić od dna.

hope that maybe you will be able to bounce back from the bottom.

To jest też rzecz, którą

This is also something that

prawdopodobnie ci, którzy z Was chodzą do kasyna

probably those of you who go to the casino

mieli okazję doświadczyć, że w momencie, kiedy

they had the opportunity to experience that at the moment when

np. tracicie stówę na ruletce,

for example, you lose a hundred on roulette,

macie ochotę wrzucić kolejną stówę,

do you feel like throwing in another hundred?

bo macie wrażenie, że zaraz uda Wam się

because you have the impression that you will succeed soon

te straty pokryć i może nawet coś zarobicie.

cover these losses and you might even make a profit.

Efekt świeżości

The freshness effect

informacji. Prawdopodobnie

information. Probably

informacje, które przeczytaliście dzisiaj lub

the information you read today or

wczoraj utkwiły Wam

Yesterday got stuck in you.

pamięci, bo są po prostu świeże

memories, because they are just fresh

i mogą mieć oczywiście wpływ na

and they can obviously have an impact on

kształtowanie się różnych procesów czy wydarzeń,

the shaping of various processes or events,

ale zapominamy często, że

but we often forget that

informacje, które miały miejsce, które

information that took place, which

zostały opublikowane dawno temu,

were published a long time ago,

mogą mieć również wpływ w dalszym

they can also have an impact in the future

ciągu na naszą rzeczywistość,

continuing into our reality,

na różnego rodzaju procesy

for various types of processes

i często mogą mieć większy wpływ

and can often have a greater impact

niż informacje,

than information,

które są z niedawna.

which are recent.

To wszystko zależy od tego, co to jest za informacja,

It all depends on what kind of information it is.

nie od tego, kiedy została

not from when she was

opublikowana. Więc przykładami

published. So with examples

mamy zbyt dużą wagę do informacji, które są świeże

We place too much weight on information that is fresh.

niż do informacji, które pojawiły się

than to the information that appeared

dawno.

long ago.

Nadmierna pewność siebie.

Excessive self-confidence.

Było takie fajne badanie kiedyś w Stanach Zjednoczonych,

There was such a cool study once in the United States,

gdzie zapytano, czy uważasz, że

where it was asked if you think that

jeździsz lepiej niż przeciętny

You drive better than average.

Amerykanin. I teraz z

American. And now from

matematycznego punktu widzenia nie jest możliwe,

from a mathematical point of view it is not possible,

żeby więcej niż 50%

to have more than 50%

Amerykanów rzeczywiście jeździło

Indeed, Americans traveled.

lepiej niż średnio Amerykanów, bo po prostu wtedy

better than the average Americans, because simply then

automatycznie podnieśli by oni średnią.

they would automatically raise the average.

A okazało się, że chyba

And it turned out that probably

blisko 80% osób twierdziło,

close to 80% of people claimed,

że jeździ samochodem lepiej niż

that he drives a car better than

przeciętny Amerykanin. Czyli w sumie

average American. So basically

przeciętny Amerykanin sądził, że jeździ lepiej

The average American thought he drove better.

samochodem niż przeciętny Amerykanin.

by car than the average American.

Więc pokazuje to, że jesteśmy

So it shows that we are

wszyscy zbyt pewni siebie i może

everyone too confident and maybe

jest to czasami dobra cecha, to warto mieć

It is sometimes a good trait, it is worth having.

na względzie to, że niekoniecznie zawsze

regarding the fact that not necessarily always

mamy rację. I tutaj dochodzę do

we are right. And here I come to

ostatniego i najważniejszego

the last and most important

efektu. Efekt potwierdzenia.

effect. Confirmation effect.

Zbyt często jesteśmy

Too often we are

przywiązani do własnych przekonań, do

attached to our own beliefs, to

naszych własnych mamich baniek, w których

our own mom's bubbles, in which

krwimy jak takie malutkie dzieci i nie

"We bleed like little children and not."

potrafimy z nich wyjść. I też zbyt

We can get out of them. And also too.

mało jest między nami wszystkimi dyskusji.

There are very few discussions among all of us.

Zamykamy się tylko i wyłącznie

We close exclusively.

na stwierdzenia, na poglądy

on statements, on opinions

i na opinie, które są zgodne

and to opinions that are consistent

z naszymi własnymi przekonaniami.

with our own beliefs.

Nie jesteśmy gotowi do dyskusji,

We are not ready for discussion,

nie jesteśmy gotowi, żeby

we are not ready to

stawić czoła naszym własnym przekonaniom.

to confront our own beliefs.

Kiedy ktoś pojawia się

When someone appears.

i w sumie ma dobry argument,

and he actually has a good argument,

ale jest on niezgodny z naszą linią,

but it is inconsistent with our line,

z naszym światopoglądem, bardzo często

with our worldview, very often

po prostu odrzucamy go z zasady.

We simply reject him on principle.

Jest to jedno z największych, myślę,

It is one of the biggest, I think,

przekleństw naszych czasów, bo

the curse of our times, because

zamykamy się właśnie w tych malutkich pokojach,

we are just closing ourselves in these tiny rooms,

w tych malutkich bańkach, nie zastanawiając

in these tiny bubbles, without thinking

się, jak naprawdę wygląda

how it really looks

ten świat. Bo może, chociaż

this world. Because maybe, although

tylko może, okazać się, że

it may turn out that

wygląda on trochę inaczej,

he looks a little different,

a może i o wiele inaczej, niż nam się

or maybe in a completely different way than we think

wydaje. Więc zwracajcie

It seems. So pay attention.

na to uwagę, rozmawiajcie, debatujcie,

in response to that, talk, debate,

nie bójcie się krytyki, nie bójcie

don’t be afraid of criticism, don’t be afraid

się walczyć o swoje zdanie, ale

you have to fight for your opinion, but

miejcie też odwagę przyjąć chociaż

have the courage to accept at least

możliwość własnego błędu.

the possibility of one's own mistake.

Jak powiedział kiedyś

As he once said

znany poeta Mark Twain,

the famous poet Mark Twain,

to nie niewiedza wpędza Cię w kłopoty,

it's not ignorance that gets you into trouble,

to rzeczy, które wiesz na pewno,

these are things you know for sure,

a co do których się mylisz.

and what do you mean by which ones you are mistaken.

Widzimy się następnym razem. Bardzo

See you next time. Very.

dzięki, że wpadliście.

Thanks for dropping by.