Republika Weimarska - nowe państwo niemieckie. Najbardziej postępowa konstytucja w Europie lat 20.?

Międzywojnie, kanał historyczny.

Interwar period, historical channel.

I czy dojście Hitlera do władzy zawdzięczał on artykułowi 48 tejże konstytucji? O tym będziemy rozmawiać w dzisiejszym odcinku podcastu Międzywojnie. Zapraszamy.

And did Hitler owe his rise to power to Article 48 of that constitution? We will discuss this in today's episode of the podcast "Interwar Period." Welcome.

Witam wszystkich Państwa na kanale Międzywojnie. Dzisiaj właśnie poruszymy kwestię konstytucji. Nie będziemy rozmawiali o konstytucji polskiej jeszcze, bo w II Rzeczpospolitej mieliśmy właśnie dwie takie konstytucje,

Hello everyone on the Between Wars channel. Today we will discuss the issue of the constitution. We won't talk about the Polish constitution just yet, because in the Second Polish Republic we actually had two such constitutions.

ale kierujemy się w stronę niemiecką.

but we are heading towards Germany.

Zmiec w stronę naszego zachodniego sąsiada i poruszymy kwestię związaną właśnie z początkami państwowości, które powstały na gruzach I wojny światowej, na gruzach właśnie przegranej wielkiej wojny.

Sweep towards our western neighbor and we will address the issue related to the beginnings of statehood that arose from the ruins of World War I, from the ruins of the very lost great war.

Stanisławie, powiedz mi, dlaczego w ogóle to pierwsze niemieckie państwo demokratyczne nazywało się Republiką Weimarską, a nie na przykład Berlińską, Monachijską czy, nie wiem, Hamburską?

Stanislaw, tell me, why was this first German democratic state called the Weimar Republic and not, for example, the Berlin Republic, the Munich Republic, or, I don't know, the Hamburg Republic?

Skoro stolicą tego państwa był Berlin i przybliż nam, proszę, takie tło historyczne towarzyszące pierwszym wyborom i napisaniu właśnie konstytucji tego nowego państwa.

Since the capital of this country was Berlin, please give us some historical background related to the first elections and the writing of the constitution of this new state.

Tak, no może się to właśnie wydawać dość ciekawe, ponieważ tak jak powiedziałeś, stolica nowego państwa był Berlin, natomiast powodów była kilka i te powody można podzielić na praktyczne i symboliczne.

Yes, it may indeed seem quite interesting, because as you said, the capital of the new state was Berlin, yet there were several reasons, and these reasons can be divided into practical and symbolic.

Otóż przypomnijmy, kiedy to państwo...

Well, let's recall when that state...

Kiedy debatowano i kiedy obradowano nad kształtem nowej konstytucji. Otóż zaczęto debatować nad kształtem nowej niemieckiej konstytucji na początku stycznia 1919 roku.

When debates were held regarding the shape of the new constitution, the discussions about the form of the new German constitution began in early January 1919.

Jak sobie przypomnimy, co wtedy się działo? Otóż w Berlinie doszło do powstania Spartakusa. Sytuacja w całym kraju była niestabilna, zwłaszcza w stolicy, kiedy praktycznie już w połowie stycznia udało się to powstanie stłumić.

How do we recall what was happening then? Well, in Berlin, the Spartacus uprising occurred. The situation in the whole country was unstable, especially in the capital, when practically by mid-January, this uprising was suppressed.

Natomiast trzeba było niezłocznie...

However, it was necessary to promptly...

Zacząć pracę nad nową konstytucją, nad którą pracować zaczął mieć Zgromadzenie Narodowe, które wybrane zostało w wyborach 19 stycznia 1919 roku.

To begin work on a new constitution, which the National Assembly started working on after being elected in the elections of January 19, 1919.

I po prostu z praktycznych powodów chciano zacząć pracę w miejscu, które jest spokojne, oddalone od centrum. Takim miejscem było małe miasto Weimar. I to był ten powód praktyczny.

And simply for practical reasons, it was desired to start work in a place that is peaceful, distant from the city center. Such a place was the small town of Weimar. And that was the practical reason.

Drugi powód praktyczny...

The second practical reason...

To było to, że... I tu przychodzimy też do powodów symbolicznych. Otóż Weimar utożsamiany był w Niemczech tak symbolicznie z takimi Niemcami liberalnymi, z kulturą niemiecką.

It was that... And here we also come to symbolic reasons. Weimar was symbolically identified in Germany with liberal Germany, with German culture.

To było miasto poetów Goethego i Schillera. To miasto kojarzyło się z literaturą, filozofią, sztuką. I to miało pokazywać, że sama ta nazwa nowego państwa, czyli Republiki Weimarskiej, też konstytucja,

It was the city of poets Goethe and Schiller. This city was associated with literature, philosophy, and art. And this was supposed to show that the name of the new state itself, that is, the Weimar Republic, also the constitution,

ustanowienie tej konstytucji w Weimarze miało pokazywać, że jest to zupełnie nowe państwo, jakże inne od tego państwa, od cesarstwa ze stolicą w Berlinie, które było związane i kojarzone głównie z pruskim militaryzmem, z wojskowością, z tym, że to Prusy były oskarżane o to, że wywołały, czy współodpowiedzialne były za wywołanie I wojny światowej.

The establishment of this constitution in Weimar was meant to show that it was a completely new state, very different from the state, from the empire with its capital in Berlin, which was associated mainly with Prussian militarism, with the military, with the fact that Prussia was accused of having provoked, or being jointly responsible for provoking World War I.

Przypomnijmy, że wtedy toczyło się też obrady...

Let us recall that at that time there were also discussions...

Konferencja wersalska i wciąż debatowano nad tym, jakie mają być reperkusje dla pokonanych państw.

The Versailles Conference was still debating what the repercussions for the defeated states should be.

Więc Niemcy liczyły na to, że jeśli uchwalą taką liberalną konstytucję, to nowe państwo odetnie się od swoich korzeni, to być może prezydent Wilson przynajmniej, jako taki światowy rzecznik demokracji, będzie spoglądał na Niemcy łaskawszym okiem.

So Germany hoped that if it adopted such a liberal constitution, the new state would sever its ties to its roots, and perhaps President Wilson, as a global spokesperson for democracy, would view Germany more favorably.

Też przypomnijmy, że ta konstytucja, na którą zaczęto pracować właśnie w Weimarze w styczniu 2019 roku i pracowano, podpisano tą nową konstytucję, dopiero w sierpniu 2019 roku weszła ona w życie.

Let's also remind that this constitution, which work began on in Weimar in January 2019 and was signed, came into effect only in August 2019.

Ta konstytucja została napisana głównie przez prawnika Hugo Preussa.

This constitution was mainly written by lawyer Hugo Preuss.

Stworzona była w porozumieniu przede wszystkim trzech partii, które...

It was created in agreement primarily between three parties that...

...później tworzyły taką, taki zrąb weimarskiej koalicji, tak zwanej weimarskiej koalicji, to było SPD, czyli Umiarkowana Socjaldemokracja, Partia Centrum i Liberałowie.

...later they formed a framework for the Weimar coalition, the so-called Weimar coalition, which included the SPD, that is, the Moderate Social Democracy, the Centre Party, and the Liberals.

I ta konstytucja weimarska generalnie dała pewnego rodzaju autonomię. Nowe Niemcy były państwem demokratycznym, ale były państwem federalnym.

The Weimar constitution generally provided a certain kind of autonomy. The new Germany was a democratic state, but it was a federal state.

Każdy kraj związkowy...

Every federal state...

...miał swoją własną flagę, miał prawo w takich sprawach regionalnych i miał prawo wybierania członków do Landtagu, czyli takiego parlamentu lokalnego.

...had its own flag, had the right in such regional matters, and had the right to elect members to the Landtag, which is a local parliament.

Ta nowa konstytucja też stypulowała, że wybory będą jawne, powszechne, proporcjonalne i że...

This new constitution also stipulated that elections will be public, universal, proportional, and that...

...będą obejmowały także kobiety, co było jak na owe czasy dość mocno, może nie kontrowersyjne, ale bardzo postępowe.

...they will also include women, which was, for those times, quite significantly, perhaps not controversial, but very progressive.

Ale przypomnijmy, że podobnie było też w Polsce, o czym często się zapomina. To znaczy w Polsce kobiety też zostały dopuszczone do głosu.

But let us remind ourselves that it was similar in Poland, which is often forgotten. That is, in Poland women were also allowed to vote.

W Niemczech miało to też uzasadnienie bardzo praktyczne, ponieważ miliony mężczyzn poległy w trakcie I wojny światowej.

In Germany, there was also a very practical justification for this, as millions of men fell during World War I.

Też ci mężczyźni...

Those men too...

...którzy poszli na front w czasie wojny zostali zastąpieni w fabrykach robotnicy przez kobiety i te kobiety, które po powrocie swoich mężów musiały albo zostać w pracy, albo po prostu uzyskały taką samą świadomość polityczną.

...those who went to the front during the war were replaced in factories by women, and those women, who upon the return of their husbands had to either stay in work or simply gained the same political awareness.

Skoro po prostu też przyłożyły się do rozwoju gospodarki, to po prostu też zaczęły domagać się praw wyborczych i obywatelskich, więc tak można było pokrótce.

Since they also contributed to the development of the economy, they began to demand voting and civil rights as well, so that could be summarized briefly.

Warto zwrócić uwagę na to, że poniekąd te ideały tej nowej konstytucji, tego nowego państwa odwoływały się do takiego nieudanego eksperymentu, a mianowicie w trakcie Wiosny Ludów w 1848 roku uchwalono konstytucję, zgromadzenie narodowe we Frankfurcie uchwaliło taką pierwszą konstytucję i wtedy to flaga niemiecka była właśnie w tych barwach, które kojarzymy dzisiaj.

It is worth noting that, to some extent, the ideals of this new constitution, of this new state, referred to a failed experiment, namely during the Revolutions of 1848, a constitution was passed, and the national assembly in Frankfurt adopted that first constitution, and at that time the German flag was indeed in those colors that we associate today.

Czyli czerwony, złoty i czarny. Te barwy odwoływały się do czasów wojen napoleońskich, bo tu też warto porozmawiać o symbolice.

So red, gold, and black. These colors referred to the times of the Napoleonic wars, because it is also worth discussing the symbolism here.

Otóż w trakcie wojen napoleońskich żołnierze walczący o niepodległość Niemiec od Francuzów, tu głównie chodziło o takie korpusy ochotnicze, frajkorsy generała Lutzowa.

During the Napoleonic Wars, soldiers fighting for the independence of Germany from the French, primarily involved volunteer corps, the Freikorps led by General Lützow.

Ubierali się w czarne mundury ze złotymi guzikami i czerwonymi wstążkami. No i stąd wzięły się po prostu te barwy. Te barwy oficjalnej flagi zastąpiły flagę pruską, flagę dotychczasową flagę Cesarstwa Niemieckiego, czyli tą flagę, gdzie była czerń, biel i czerwień.

They dressed in black uniforms with gold buttons and red ribbons. And this is where these colors simply came from. These colors of the official flag replaced the Prussian flag, the previous flag of the German Empire, which was the flag with black, white, and red.

I otóż co ciekawe, kiedy Hitler tworzył właśnie flagę...

And what is interesting is that when Hitler was creating the flag...

flagę partii nazistowskiej, to wykorzystał właśnie te elementy flagi, jeszcze flagi właśnie cesarskich Niemiec, nie bez powodu, ponieważ mógł przyciągnąć w ten sposób konserwatystów i ludzi ustosowionych tak właśnie bardziej narodowo, a z drugiej strony ta przewaga czerwieni odwoływała się do takich wyborców socjalnych,

the flag of the Nazi Party utilized those elements of the flag, as well as the flag of the German Empire, not without reason, because it was able to attract conservatives and people who were more nationally oriented, while on the other hand, the predominance of red appealed to social voters.

bo też kojarzyła się z flagą komunistyczną, więc w zasadzie...

because it was also associated with the communist flag, so basically...

w zasadzie ta flaga odwoływała się do wszystkiego. No ale ta nowa flaga była znienawidzona później przez wszystkich właśnie nacjonalistów, bo kojarzyła się z tymi Niemcami liberalnymi.

Basically, this flag referred to everything. But this new flag was later hated by all the nationalists because it was associated with those liberal Germans.

Jak zatem funkcjonowała ta pierwsza niemiecka demokracja? Co stanowiła konstytucja dokładnie?

How then did this first German democracy function? What exactly did the constitution constitute?

Otóż ta pierwsza niemiecka demokracja funkcjonowała w ten sposób, że działały dwa takie główne ciała,

Well, this first German democracy functioned in such a way that two main bodies operated.

Reichstag i Reichs...

Reichstag and Reichs...

Rad. Reichstag był odpowiednikiem parlamentu, natomiast Rad takiego ciała doradczego, trochę jak Senat.

The Reichstag was the equivalent of a parliament, while the Council was more like an advisory body, somewhat like the Senate.

Ponad nimi był kanclerz Rzeszy i prezydent Rzeszy, więc to był taki ustrój mieszany, to był taki ustrój parlamentarno-prezydencki, do czego zaraz jeszcze przejdę.

Above them was the Chancellor of the Reich and the President of the Reich, so it was a mixed system, a parliamentary-presidential system, which I will get to shortly.

Warto jeszcze wspomnieć, to tak na marginesie uwag do pierwszego twojego pytania, o czym zapomniałem trochę wspomnieć.

It's worth mentioning, just as an aside to the first question of yours, that I somewhat forgot to mention this.

O bardzo ważnej rzeczy związanej z tym, że w lutym 19 roku, i to był taki pomysł właśnie socjaldemokratów, co ciekawe, czyli tej lewej strony,

About a very important matter related to the fact that in February of the 19th year, and it was an idea of the social democrats, interestingly enough, that is, the left side,

padły pierwsze propozycje tego, żeby to nowe państwo, które formalnie też nazywało się zamiennie Republiką Weimarską albo Rzeszą Niemiecką,

the first proposals emerged for this new state, which was formally also referred to interchangeably as the Weimar Republic or the German Empire,

żeby to państwo powróciło do koncepcji wielkich Niemiec, Grossdeutschland, czyli państwa...

...for the state to return to the concept of Greater Germany, Grossdeutschland, that is, a state...

Obejmującego również, uwaga, niemieckojęzyczną Austrię.

Including, note, German-speaking Austria.

Ponieważ po rozpadzie Austro-Węgier, kiedy wprowadzono tą wilsonowską zasadę samostanowienia narodów, to stwierdzono, że Austriacy, czyli ci niemieckojęzyczni Austriacy,

Because after the collapse of Austria-Hungary, when this Wilsonian principle of self-determination of nations was introduced, it was determined that Austrians, meaning those German-speaking Austrians,

to de facto Niemcy, więc... i też zresztą w Austrii panowały takie tendencje.

This is de facto Germany, so... and by the way, such tendencies also prevailed in Austria.

I na poważnie liczono się z tym, że Austria może wejść w skład...

And seriously, it was taken into account that Austria might become part of...

Tej nowej rzeszy jako kolejny land.

This new Reich as the next state.

Więc co ciekawe, to była taka propozycja właśnie na początku lewicowo.

So interestingly, it was such a proposal right at the beginning of the left.

Oczywiście też nacjonaliści ją bardzo chętnie popierali.

Of course, the nationalists were very eager to support her as well.

Gorąco zaprotestowały państwa Ententy i wręcz te wątpliwości rozwiały się w maju 19 roku, kiedy przedstawiono projekt Traktatu Wersalskiego Niemcom.

The Entente states protested vehemently, and those doubts were dispelled in May 1919, when the draft of the Treaty of Versailles was presented to the Germans.

I artykuł 80 stanowił jasno, że idea Anschlussu, czyli wcielenia do Austrii jest absolutnie zabroniona.

And Article 80 clearly stated that the idea of Anschluss, meaning the incorporation into Austria, is absolutely forbidden.

Austria jest państwem niepodległym i niezależnym i nie może się stać częścią Niemiec.

Austria is a sovereign and independent state and cannot become part of Germany.

Ale wracając do twojego pytania, to ten parlament był wybierany co cztery lata przez niemieckich mężczyzn i kobiety w wyborach proporcjonalnych,

But to return to your question, this parliament was elected every four years by German men and women in proportional elections.

przez osoby powyżej 20.

by people over 20.

roku życia, więc obniżono wiek wyborczy.

age of life, so the voting age was lowered.

Prezydent Rzeszy był wybierany co siedem lat i też ludność, obywatele mieli brać udział też w wyborach parlamentarnych do landtagów, czyli do parlamentów państw związkowych.

The President of the Reich was elected every seven years, and the population, the citizens, were also to participate in parliamentary elections to the landtags, that is, to the parliaments of the federal states.

Te państwa związkowe z kolei wysyłały swoich przedstawicieli do Rady Rzeszy.

These federal states, in turn, sent their representatives to the Reichsrat.

Którzy mieli w tej Radzie Rzeszy ograniczone prawo weta co do ustaw, które proponował rajstak, parlament.

Who had limited veto power in the Reichsrat over the bills proposed by the Reichstag, the parliament.

Ten rajstak miał też prawo odwołania kanclerza.

The council also had the right to dismiss the chancellor.

Kanclerz mianował ministrów, czyli rząd Rzeszy.

The Chancellor appointed the ministers, that is, the government of the Reich.

Z kolei prezydent Rzeszy mianował kanclerza i miał prawo w wyjątkowych sytuacjach rozwiązywać,

On the other hand, the president of the Reich appointed the chancellor and had the right to dissolve it in exceptional situations.

związania parlamentu, ale uwaga, mogło się to zdarzyć tylko raz w trakcie całej jego kadencji.

the association of the parliament, but note that this could only happen once during its entire term.

I to jest taka pierwsza ciekawa uwaga, jak przyjrzymy się temu, tej konstrukcji, tej całej konstytucji weimarskiej,

And this is quite an interesting observation when we take a closer look at this, this construction, this entire Weimar constitution.

to to, że starano się wypracować taki system, gdzie te wzajemne różnego rodzaju ciała na siebie oddziałują i tak balansują,

It's that an effort was made to develop a system where these various mutual bodies influence each other and balance themselves out.

tak żeby po prostu nie doprowadzić do jakiegoś zaburzenia tej demokracji czy przewagi.

so as not to cause any disruption to this democracy or advantage.

Któregoś z tych elementów, co nie do końca wyszło, o czym sobie jeszcze pewnie później powiemy.

One of those elements that didn't quite work out, which I'm sure we'll discuss later.

Jeszcze była taka instytucja jak referendum, kiedy po prostu ludzie mogli mieć jakąś taką nadzwyczajną petycję,

There was still an institution like a referendum, when people could simply have some extraordinary petition.

jeśli wybrał się ileś podpisów, mogli zarządzać referendum w sprawie jakiejś tam konkretnej ustawy.

If they collected a certain number of signatures, they could organize a referendum on a specific law.

I jeszcze co ciekawe, to ten...

And what's even more interesting is that this...

Wybory, tak jak powiedziałem, były proporcjonalne i nie było progu wyborczego.

The elections, as I said, were proportional and there was no electoral threshold.

I niektórzy właśnie uznają to za jedną z większych słabości tejże konstytucji, ponieważ każde 60 tysięcy głosów przekładało się na jedno miejsce w parlamencie.

And some consider this one of the greater weaknesses of this constitution, as every 60,000 votes translated into one seat in parliament.

I o tym sobie pewnie jeszcze powiemy, że bywały momenty, tutaj można wspomnieć rok 30, 1930, kiedy w parlamencie Rzeszy było 28,

And we will probably mention this later, that there were moments, here we can mention the year 30, 1930, when there were 28 in the Reich Parliament,

a w 33, kiedy Hitler doszedł do głosu, było 40 partii.

And in '33, when Hitler came to power, there were 40 parties.

I w takich sytuacjach było bardzo ciężko wypracować taki konsensus i utworzyć rząd.

In such situations, it was very difficult to achieve such a consensus and form a government.

Po prostu dochodziło bardzo często do zmian rządów i do wykorzystywania rozwiązywania parlamentu,

There were simply very frequent changes of government and the use of dissolving parliament.

do przekazywania prerogatyw prezydentowi, o czym też sobie powiemy,

to transfer prerogatives to the president, which we will also discuss.

ponieważ prezydent miał takie nadzwyczajne...

because the president had such extraordinary...

No i powiedziałbym tak, że w tej całej konstytucji niemieckiej zawarte były właśnie...

Well, I would say that in this entire German constitution there was precisely...

Ona miała takie punkty, które zabezpieczały ją potencjalnie przed zamachami z lewej i z prawej strony,

She had such points that potentially protected her from attacks from the left and the right.

ponieważ cały czas obawiano się zarówno rewolucji z lewa, czyli komunistycznej,

because there was always a fear of both a leftist revolution, that is, a communist one,

miano w pamięci te wszystkie rewolucje na początku podkres cesarstwa,

the name in memory of all these revolutions at the beginning emphasizes the empire,

jak i też...

as well as...

...

Please provide the text you would like to have translated from Polish to English.

...na wypadek jakiegoś zamachu czy próby restauracji monary.

...in case of an attack or an attempt to restore the monarchy.

A jakie były słabe strony konstytucji wejmarskiej?

What were the weaknesses of the Weimar Constitution?

Chodzi mi tutaj głównie o ten słynny, wspomniany, mityczny artykuł 48.

I'm mainly referring to that famous, mentioned, mythical Article 48.

No, on też nie był taki zupełnie mityczny.

No, he wasn't completely mythical either.

To znaczy, ten artykuł 48 był taki...

That means, this article 48 was such...

To jest paradoks, bo był takim...

It is a paradox because he was such a...

To był taki element nadzwyczajny, który miał uratować demokrację w momencie zagrożenia.

It was such an extraordinary element that was supposed to save democracy in a moment of danger.

Czyli jeśli dojdzie do po prostu jakiegoś zagrożenia ze strony, nie wiem, jakiejś radykalnej partii,

So if there is simply some kind of threat from, I don't know, some radical party,

czy to tam komunistycznej, czy innej,

whether it's communist there or not,

to prezydent, kanclerz, przepraszam, miał prawo zawiesić tymczasowo prawa obywatelskie

It is the president, the chancellor, I am sorry, they had the right to temporarily suspend civil rights.

i prezydent z kolei miał takie uprawnienia wydawania wtedy takich nadzwyczajnych upoważnień.

And the president, in turn, had such powers to issue exceptional authorizations at that time.

Czyli po prostu de facto...

So, basically, de facto...

Stworzyło się taką quasi dyktaturę w obronie demokracji.

A quasi-dictatorship has formed in defense of democracy.

Czyli jeśli doszło do jakiejś sytuacji nadzwyczajnej, to można było na moment zawiesić demokrację, żeby ją uratować.

So if there was some extraordinary situation, it was possible to temporarily suspend democracy in order to save it.

Czyli można powiedzieć, że wprowadzamy stan wojenny, jeżeli przykładowo...

So one could say that we are introducing a state of war, if for example...

Mi się wydaje, że to miało to zabezpieczyć właśnie na wypadek, gdzie przykładowo komuniści

I think it was supposed to secure this just in case, for example, the communists.

rozpoczynają jakieś płuczy, rozpoczynają wojnę domową i wtedy państwo ogłasza stan wojenny.

They are starting some purges, they are starting a civil war, and then the state declares martial law.

I rozpoczyna walkę właśnie z tym elementem antydemokratycznym, tak?

And it starts the fight precisely with that anti-democratic element, right?

Tak, tak, tak. Ale to w ogóle było wykorzystywane nie tylko w momencie zagrożenia samej demokracji,

Yes, yes, yes. But it was not only used at the moment of the threat to democracy itself,

ale też w takich nadzwyczajnych sytuacjach, kiedy na przykład ogłoszono traktat wersalski,

but also in such extraordinary situations, such as when the Treaty of Versailles was announced,

kiedy Francuzi okupowali zagłębie rury, kiedy doszło do tego, do tego zjawiska masowy,

When the French occupied the Ruhr area, when this phenomenon occurred, this mass phenomenon,

tej strasznej hiperinflacji w dwudziestym trzecim i wystarczył po prostu zamęt ekonomiczny,

this terrible hyperinflation in twenty-three and just an economic turmoil was enough,

trudna sytuacja, jakieś niepokoje. Proszę mi też przypomnieć o tym, że w trakcie wyborów do parlamentu wejmarskiego

difficult situation, some unrest. Please remind me that during the elections to the Weimar parliament

dochodziło bardzo często, wręcz regularnie w latach dwudziestych do starć na ulicach

In the twenties, clashes on the streets occurred very often, almost regularly.

i tak się oblicza, że średnio w tych starciach w całych Niemczech w wyniku bujek, bijatych,

It is calculated that on average in these clashes throughout Germany, as a result of brawls, fights,

jakichś strzelanin, ginęło średnio między kilkadziesiąt do stu osób w trakcie jednych wyborów.

In some shootings, an average of between several dozen to a hundred people were killed during one election.

I bardzo...

And very...

Bardzo często wykorzystywano ten artykuł 48. Dla przykładu pierwszy prezydent Friedrich Ebert właśnie

Article 48 was used very often. For example, the first president, Friedrich Ebert, just...

w trakcie swojego urzędowania wykorzystał ten artykuł aż sto trzydzieści sześć razy.

During his term of office, he used this article as many as one hundred thirty-six times.

To było też, tak jak wspomniałem, w tych przypadkach hiperinflacji, okupacji zagłębia rury,

It was also, as I mentioned, in those cases of hyperinflation, the occupation of the Ruhr area,

ale też kiedy w dwudziestym trzecim w Saksonii doszli do władzy komuniści, to uznano, że mają jakieś takie

but also when the communists came to power in Saxony in the twenty-third, it was recognized that they had something like that

te rewolucyjne zamiary i właśnie zastosowano ten artykuł 48. Więc to nie było tylko tak,

these revolutionary intentions and this Article 48 has just been applied. So it wasn't just like that,

że to był Hitler i czy tam Sundenburg i dojście Hitlera, ale też sami demokraci bardzo często wykorzystywali.

that it was Hitler and whether there was Sundenburg and Hitler's rise, but also the Democrats themselves often exploited it.

Jeszcze jedna rzecz, bo mówimy o słabościach. Zapytało się mnie o słabości.

One more thing, because we are talking about weaknesses. They asked me about weaknesses.

Same wybory prezydenckie były bardzo specyficzne. Nam się dwuturowe, to nie jest nic nadzwyczajnego,

The presidential elections themselves were very specific. For us, a two-round system is nothing extraordinary.

ale jak to wyglądało? No u nas jest tak, że...

But what did it look like? Well, for us, it is like this that...

Wybory po prostu odbywają się między jakąś tam dużą ilością kandydatów, z których wyłaniani są dwójka najsilniejszy,

Elections simply take place among a large number of candidates, from which the two strongest are selected.

no i wygrywa w drugiej turze ten, który zdobędzie więcej głosów.

And the one who wins in the second round is the one who receives more votes.

O ile nie przekroczy 50%.

Unless it exceeds 50%.

Tak. Natomiast tam też były dwie rundy, natomiast ta druga runda nie wynikała jakby z pierwszej.

Yes. However, there were also two rounds there, but the second round did not result from the first one.

To znaczy trzeba było mieć większość i przekroczyć 50%.

That means you had to have a majority and exceed 50%.

Absolutną większość, 50%, to wtedy nie było tej drugiej, natomiast jeśli nie, to odbywa się druga runda

An absolute majority, 50%, then there wasn't the second one, but if not, then a second round takes place.

i można było nawet zmienić kandydata, czyli partia mogła wystawić nowego kandydata w drugiej rundzie.

And it was even possible to change the candidate, meaning the party could propose a new candidate in the second round.

I tu jest bardzo ciekawy przykład wybory 25 roku, kiedy tak, kandydat partii DWP, Karl Jahres,

And here is a very interesting example from the 25th year elections, when, yes, the candidate of the DWP party, Karl Jahres,

zdobywa pierwsze miejsce w pierwszej rundzie, po tym jest SPD, Otto Braun drugie miejsce

takes first place in the first round, after which is SPD, Otto Braun second place.

i to było...

and it was...

Były takie partie, powiedzmy, centrolewicowe, które akceptowały ten porządek Republiki Weimarskiej,

There were such parties, let's say, center-left, that accepted the order of the Weimar Republic,

ale doszło do drugiej tury, ponieważ żaden nie miał decydującej większości,

but it went to a second round because neither had a decisive majority,

więc w drugiej turze centrum wystawiło Wilhelma Marksa, trzecie miejsce,

so in the second round the center nominated Wilhelm Marks, third place,

komuniści Ernsta Thalama na czwarte miejsce, a wygrał Paul von Hindenburg, kandydat monarchistów.

Ernst Thälmann's communists came in fourth place, while Paul von Hindenburg, the monarchist candidate, won.

Więc no, taki paradoks, kiedy w pierwszej rundzie monarchistów,

So, well, such a paradox, when in the first round of the monarchists,

ci praktycznie nie mieli żadnego mocnego kandydata, wygrywa w drugiej turze,

They practically had no strong candidate, winning in the second round.

ponieważ weszło więcej kandydatów, więc to takie absurdy właśnie tego systemu.

Since more candidates have entered, this is one of the absurdities of this system.

A jak byś mógł powiedzieć, w jakim stopniu ten artykuł 38 przyczynił się do zwycięstwa Adolfa Hitlera?

And how would you say, to what extent did this Article 38 contribute to Adolf Hitler's victory?

No, otóż jak pamiętamy, Adolf Hitler dochodzi do władzy.

Well, as we remember, Adolf Hitler comes to power.

Zdobywa większość w latach 30.

It gains a majority in the 1930s.

Natomiast to nie jest większość decydująca.

However, this is not the decisive majority.

To nie jest, u nas pokutuje trochę taki mit, że naziści wygrali, przejęli władzę po prostu w wyniku demokratycznych wyborów,

There is a bit of a myth among us that the Nazis won, that they simply took power as a result of democratic elections.

co jest taką półprawdą.

what is such a half-truth.

To znaczy, ich władza proporcjonalna względem tego, co zdobyli, nie gwarantowała im tak naprawdę takiej stuprocentowej decyzyjności.

That means their proportional power regarding what they had gained did not actually guarantee them such a hundred percent decisiveness.

Stało się to na wskutek takich właśnie wykorzystywań, takich forteli i zachwiania porządku konstytucyjnego.

This happened as a result of such exploitations, such tricks, and the disruption of constitutional order.

Prezydent Paul von Hindenburg w 30. roku w związku z wielkim kryzysem gospodarczym wykorzystywał bardzo mocno artykuł 48,

President Paul von Hindenburg in 1930, in connection with the great economic crisis, heavily utilized Article 48.

co przeszło praktycznie już do takiej praktyki.

what has practically already become such a practice.

No i konkretnie, kiedy doszło do tego słynnego pożaru Reichstagu w nocy z 27 na 28, 33 roku,

Well, specifically, when did the famous Reichstag fire occur in the night from the 27th to the 28th of 1933?

to Paul von Hindenburg wydaje 28 lutego dekret o ochronie narodu i państwa, który zawiesił czasowo,

On February 28, Paul von Hindenburg issued a decree on the protection of the nation and the state, which temporarily suspended

to było czasowo podstawowe prawa obywatelskie, czyli po prostu wolność zgromadzeń, wolność słowa,

it was primarily about basic civil rights, namely the freedom of assembly, freedom of speech,

pozwolił służbom specjalnym, policji na inwigilację, wchodzenie do mieszkań, głównie polityków.

He allowed the special services and police to conduct surveillance and enter apartments, mainly of politicians.

Z czym to było związane?

What was it related to?

Otóż o pożar Reichstagu został oskarżony, powiem zapewne słusznie, holenderski komunista

Indeed, a Dutch communist has been accused of the Reichstag fire, and I would say quite rightly.

i po prostu uznano, że komuniści stanowią zagrożenie dla porządku konstytucyjnego.

It was simply deemed that the communists pose a threat to the constitutional order.

Dokonano serii aresztowań przedstawicieli partii komunistycznej, częściowo też socjaldemokratów

A series of arrests of representatives of the Communist Party and partially of Social Democrats has been made.

i wobec tego uzyskano większość parlamentarną.

And as a result, a parliamentary majority was obtained.

I wtedy, 23 marca, 33 roku, przy nieobecności tych aresztowanych,

And then, on March 23, in the year 33, in the absence of those arrested,

Reichstag przyjął większością konstytucyjną kolejną ustawę o pełnomocnictwach,

The Reichstag passed another statute on powers by a constitutional majority.

która przekazała de facto pełnię władzy konstytucyjnej i ustawodawczej Hitlerowi,

which effectively transferred full constitutional and legislative power to Hitler,

kanclerzowi, bez względu na konstytucję, czyli jakby pozwalała mu prawnie działać wbrew konstytucji.

to the chancellor, regardless of the constitution, as if it legally allowed him to act contrary to the constitution.

No i?

Well?

No i on wtedy, wtedy po prostu, dlatego, że ta konstytucja też nie była precyzyjna

So he then, then simply, because that constitution was also not precise.

i nie de facto pozwoliła, nie było żadnego precyzyjnego wskazania na to,

and in fact did not allow, there was no specific indication of that,

czy takie ustawy nie można przeprowadzić.

Isn't it possible to pass such laws?

I po prostu jakby Paul Hindenburg, fan Hindenburg, który był już osobą starą,

And just like Paul Hindenburg, a fan of Hindenburg, who was already an old person,

pozwolił na to i de facto Hitler legalnie zaczął rozwiązywać, rozmontowywać państwo,

he allowed it, and in fact Hitler legally began to dissolve, dismantle the state,

konstytucyjnie.

constitutionally.

To jest bardzo ciekawe, że Trzecia Rzesza była państwem stanu wyjątkowego, jak to się mówi,

It is very interesting that the Third Reich was a state of emergency, as they say,

bo ona cały czas jakby prawnie kontynuowała, to znaczy zawiesiła te wszystkie prawa,

because she was still legally continuing, meaning she suspended all those rights,

rozwiązano parlament, to znaczy był parlament, ale on był, później mówiono,

The parliament was dissolved, which means there was a parliament, but it existed, later it was said,

że to jest najdroższa opera na świecie, bo on tylko praktycznie przyklepywał to wszystko,

that this is the most expensive opera in the world, because he was just practically stamping all of it.

co zostało ustanowione przez wodza.

what was established by the leader.

Natomiast formalnie...

On the other hand, formally...

No jakby Republika Weimarska nie została, to znaczy ta konstytucja nie została zniesiona,

Well, if the Weimar Republic had not been abolished, that means this constitution had not been repealed,

tylko jakby działano w sytuacji państwa, prawa nadzwyczajnego.

only as if operating in a state of emergency law.

Formalnie ta konstytucja została i Republika Weimarska zniesiona dopiero w 1949,

Formally, this constitution was abolished along with the Weimar Republic only in 1949.

kiedy powstały dwa państwa nowe, Republika Federalna Niemiec i Niemiecka Republika Demokratyczna.

When the two new states were created, the Federal Republic of Germany and the German Democratic Republic.

Można powiedzieć, że ten artykuł 48, który miał walczyć,

One could say that this Article 48, which was supposed to fight,

właśnie ze środowiskami takimi, nazwijmy to, antydemokratycznymi,

"just with environments that we might call anti-democratic,"

czyli mówimy tutaj o niemieckich skrajnych narodowcach oraz komunistach,

so we are talking here about extreme German nationalists and communists,

został przyjęty właśnie przez niemieckich narodowych socjalistów i Adolfa Hitlera

was adopted by the German National Socialists and Adolf Hitler.

ku temu, żeby rozprawić się z opozycją nie tyle nawet tą lewicową, komunistyczną,

in order to deal with the opposition, not so much the leftist, communist one,

ale też z wszelką opozycją, jaka występowała w Niemczech po przyjęciu władzy właśnie przez narodowych socjalistów.

but also with all the opposition that emerged in Germany after the national socialists took power.

Dokładnie.

Exactly.

Zresztą to jest ciekawe, że ten artykuł 48, który dawał kanclerzowi takie nadzwyczajne uprawnienia,

Moreover, it is interesting that this Article 48, which granted the Chancellor such extraordinary powers,

w praktyce był wykorzystywany, jeśli prześledzimy sobie to jeszcze przed Hitlerem,

In practice, it was used if we trace it back even before Hitler.

czyli tam w czasach za Eberta, bardzo często i bardzo ochoczo wobec opozycji skrajnie lewicowej.

So there, in the times of Ebert, very often and very willingly towards the far-left opposition.

To znaczy dochodziło nawet do przypadków, kiedy sankcjonowano wstecz prawnie zbiorowe egzekucje na powstańcach,

This means that there were even cases when collective executions of insurgents were sanctioned retroactively.

czyli w zagłębiu rury.

so in the depth of the pipe.

Po prostu najpierw frajkorsy tam rozstrzelały zbiorczo ileś osób.

They simply shot a number of people there first in a mass execution.

Dochodziło do rozprawy sądowej, no bo nie wiesz, oni się poddali, a doszło do masowej egzekucji.

There was a court trial because, you know, they surrendered, and it led to a mass execution.

Nie było, to nie było przyklepane prawnie, nie było takiego rozkazu, więc Ebert po prostu zatwierdzał to wstecz.

It wasn't, it wasn't legally approved, there was no such order, so Ebert was simply retroactively approving it.

I dochodziło do tego, bo tu miał pełne poparcie urzędników, wojska.

And this was happening because he had full support from the officials and the military here.

Główny problem polegał na tym, co jest problem, problem dla tej republiki, że owszem,

The main problem was what the problem is, a problem for this republic, that yes,

był umiarkowanie centrowo-lewicowe, był demokratyczny, natomiast urzędnicy, aparat sądowniczy

was moderately center-left, was democratic, while officials, the judiciary

praktycznie został nietknięty z czasów cesarstwa, więc ci ludzie w większości mieli poglądy monarchistyczne

Practically untouched since the times of the empire, so these people mostly held monarchist views.

i kiedy zapadały wyroki, no to w stronę komunistów one były bardzo surowe, bardzo często kończyły się rozstrzelaniem.

And when the sentences were handed down, they were very harsh towards the communists, often ending in execution by shooting.

Natomiast w przypadku na przykład Puczukapa, czy to, to były bardzo symboliczne, albo na przykład policja przymykała oko

In the case of Puczukapa, for example, these were very symbolic, or for instance, the police turned a blind eye.

i po prostu dawano czas na to, żeby wyrobić sobie lewe paszporty i uciec na przykład do Austrii.

And they just gave time to get fake passports and escape, for example, to Austria.

Więc tak mówiło się, że Temida jest ślepa na lewoko.

So it was said that Themis is blind to the left.

I w praktyce polegało to na tym, że po prostu wszyscy burzyciele ładu z lewej strony odpowiadali bardzo mocno za swoje działania,

And in practice, it meant that all the disruptors of the order on the left were simply held very accountable for their actions.

natomiast no nacjonalistyczna prawica, mimo tego, że pewnie Ebert chciałby ją tam ukarać, no nie odważył się na to,

on the other hand, the nationalist right, even though Ebert would probably want to punish it, did not dare to do so.

bo wiedział, że aparat sądowniczy plus wojsko jest po ich stronie, albo przynajmniej jest neutralne.

because he knew that the judiciary and the military were on their side, or at least neutral.

Wobec nich. Ale jeszcze tak na koniec ciekawa uwaga, taka ogólna, że a propos praw wyborczych kobiet.

In relation to them. But just a curious remark at the end, a general one, regarding women's voting rights.

Otóż kobiety zagłosowały bardzo licznie w tych pierwszych wyborach.

Well, women voted in large numbers in these first elections.

Co ciekawe było więcej głosów kobiecych niż męskich, co może to nie jest nawet takie ciekawe,

Interestingly, there were more female voices than male voices, which may not even be that interesting.

no na ubytek właśnie fizyczny mężczyzn. I kiedy prześledzono te głosy w pierwszych wyborach,

Well, regarding the physical loss of men. And when these votes were traced in the first elections,

to kobiety zdecydowaną większością, inaczej niż jest teraz, głosowały na prawicę i centroprawicę,

The women overwhelmingly voted for the right and center-right, unlike how it is now.

natomiast mężczyźni zdecydowanie częściej na lewicę. To taka ciekawostka.

On the other hand, men definitely lean more towards the left. That's an interesting fact.

No tym byśmy zakończyli naszą podróż po Niemczech, po niemieckiej konstytucji wojnmarskiej.

Well, we would conclude our journey through Germany, through the German military constitution.

Stanisławie, bardzo dziękuję za rozmowę i też oczywiście serdecznie polecamy się,

Stanislaus, thank you very much for the conversation and of course we warmly recommend ourselves.

żeby wspierać nas poprzez...

to support us through...

By Coffee oraz polecam najnowszą książkę Stanisława Żurowskiego przed Hitlerem,

By Coffee and I recommend the latest book by Stanisław Żurowski, "Before Hitler."

która jest dostępna w sięgarni kapitan.pl.

which is available at the captain.pl bookstore.

Dziękujemy.

Thank you.