Demony przychodzą w czasie snu | Krzyk Horror Podcast 34

Dziękuje za oglądanie!

Thank you for watching!

Są jednak osoby, które są przekonane, że nie śnią i są świadkami okropności, od których nie można uciec.

However, there are people who are convinced that they do not dream and are witnesses to horrors from which there is no escape.

Jeśli włączyłeś ten odcinek Krzyk Horror Podcast wieczorem albo w nocy, to odpręż się, połóż wygodnie i zatop się razem ze mną w świecie okropności, które niesie ze sobą paraliż senny.

If you turned on this episode of the Scream Horror Podcast in the evening or at night, then relax, get comfortable, and immerse yourself with me in the world of horrors that sleep paralysis brings.

Krzyk Horror Podcast

Scream Horror Podcast

Przede wszystkim

First of all

Dziękuję za propozycję tego wyjątkowo ciekawego tematu, który jest tajemniczy oraz intrygujący.

Thank you for the offer of this exceptionally interesting topic, which is mysterious and intriguing.

Szczególnie przez to, co obserwują osoby, które chociaż raz w życiu miały do czynienia z czymś takim jak nocny paraliż.

Especially because of what people observe who have experienced something like sleep paralysis at least once in their lives.

Pozwól, że rozpocznę od próby wyjaśnienia, czym tak dokładnie jest ten paraliż.

Let me start by trying to explain what this paralysis exactly is.

Otóż jest to stan, w którym osoba budząca się ze snu lub zasypiająca doświadcza tymczasowej niemożności poruszania się lub mówienia.

This is a state in which a person waking up from sleep or falling asleep experiences a temporary inability to move or speak.

Często jest to połączone z intensywnymi, realistycznymi halucynacjami.

It is often accompanied by intense, realistic hallucinations.

Może to się wydawać bardzo przerażające, jednak paraliż senny jest w rzeczywistości normalnym zjawiskiem fizjologicznym, które zdarza się, gdy procesy snu i czuwania w mózgu nie są idealnie zsynchronizowane.

It may seem very frightening, however, sleep paralysis is actually a normal physiological phenomenon that occurs when the processes of sleep and wakefulness in the brain are not perfectly synchronized.

Aby zrozumieć, czym dokładnie jest paraliż senny, musimy najpierw przyjrzeć się fizjologi snu.

To understand what sleep paralysis is, we must first look at the physiology of sleep.

Podczas normalnego cyklu snu przechodzimy przez kilka faz, w tym fazę REM.

During a normal sleep cycle, we go through several phases, including the REM phase.

Charakteryzującą się szybkimi ruchami gałek ocznych i zwiększoną aktywnością mózgu.

Characterized by rapid eye movements and increased brain activity.

To właśnie w tej fazie mamy najbardziej żywe i realistyczne sny.

It is precisely in this phase that we have the most vivid and realistic dreams.

Co ciekawe, podczas fazy REM nasze ciało jest tymczasowo sparaliżowane.

Interestingly, during the REM phase our body is temporarily paralyzed.

Można by tak powiedzieć, stan ten nazywamy atonią mięśniową.

One could say that this condition is called muscle atony.

Jest to naturalny mechanizm obronny, który zapobiega fizycznemu odgrywaniu naszych snów,

It is a natural defense mechanism that prevents the physical acting out of our dreams.

co mogłoby być niebezpieczne zarówno dla nas, jak i osób w naszym odbiorze.

What could be dangerous both for us and for those in our perception.

Jest to naturalny mechanizm obronny, który zapobiega fizycznemu odgrywaniu naszych snów, co mogłoby być niebezpieczne zarówno dla nas, jak i osób w naszym odbiorze.

It is a natural defense mechanism that prevents us from physically acting out our dreams, which could be dangerous both for us and for those around us.

Paraliż senny występuje, gdy mechanizm ten, można by powiedzieć, zacina się.

Sleep paralysis occurs when this mechanism, one could say, gets stuck.

Mózg budzi się z fazy REM, ale ciało pozostaje w stanie atonii.

The brain wakes up from REM phase, but the body remains in a state of atonia.

Innymi słowy, umysł staje się świadomy,

In other words, the mind becomes aware,

podczas gdy ciało nadal jest sparaliżowane, jakby wciąż było pogrążone w głębokim śnie.

while the body remains paralyzed, as if still immersed in a deep sleep.

Dr Michael Broise, znany jako The Sleep Doctor, wyjaśnia

Dr. Michael Broise, known as The Sleep Doctor, explains.

Podczas paraliżu sennego jesteś świadomy swojego otoczenia,

During sleep paralysis, you are aware of your surroundings,

ale nie możesz się poruszyć.

but you can't move.

To tak, jakby twój mózg i ciało były niesynchronizowane.

It's like your brain and body are out of sync.

Zjawisko to może trwać od kilku sekund do kilku minut i zazwyczaj ustępuje samoistnie.

This phenomenon can last from a few seconds to a few minutes and usually resolves on its own.

Chociaż paraliż senny może wydawać się rzadkim i niezwykłym doświadczeniem, w rzeczywistości jest dość powszechny.

Although sleep paralysis may seem like a rare and unusual experience, it is actually quite common.

Według badań opublikowanych w czasopiśmie Sleep Medicine Reviews doświadczyło go od 8 do nawet 50% populacji przynajmniej raz w życiu.

According to research published in the journal Sleep Medicine Reviews, it has been experienced by 8 to even 50% of the population at least once in their lifetime.

Co szczególnie interesujące, paraliżowi sennemu często towarzyszą intensywne i realistyczne halucynacje.

What is particularly interesting is that sleep paralysis is often accompanied by intense and realistic hallucinations.

Mogą być to koszmary, ale niekoniecznie.

They can be nightmares, but not necessarily.

I to właśnie te halucynacje są wyjątkowo ciekawe.

And it is precisely these hallucinations that are particularly interesting.

Z wielu źródeł wiadomo, że takie obserwacje potwierdzane są od setek lat.

It is known from many sources that such observations have been confirmed for hundreds of years.

W poszukiwaniach początków tego zjawiska wyruszamy do starożytnej Grecji.

In the search for the origins of this phenomenon, we set out to ancient Greece.

To właśnie tutaj znajdziemy jedne z najwcześniejszych udokumentowanych relacji i opisów doświadczeń przypominających dobrze znane.

It is here that we will find some of the earliest documented accounts and descriptions of experiences reminiscent of the well-known.

W korpus Hippocraticum, czyli zbiorze starożytnych greckich tekstów medycznych datowanych na okres od V do III wieku przed naszą erą,

In the Hippocratic Corpus, a collection of ancient Greek medical texts dated from the 5th to the 3rd century BC,

znajduje się opis stanu zwanego epiatles.

There is a description of a state called epiatles.

Termin ten, pochodzący od greckiego słowa oznaczającego skog lub atak,

This term, derived from the Greek word meaning skog or attack,

był używany do opisywania nocnego doświadczenia charakteryzującego się uczuciem duszności i niemożności poruszenia się.

It was used to describe a night experience characterized by a feeling of suffocation and an inability to move.

Hippokrates, uważany za ojca medycyny,

Hippocrates, regarded as the father of medicine,

przypisywał to zjawisko o nagromadzeniu krwi w klatce piersiowej,

he attributed the phenomenon to the accumulation of blood in the chest.

co miało powodować uczucie ciężaru i duszności.

what was supposed to cause the feeling of heaviness and breathlessness.

Ciekawe jest też to, że starożytni Grecy nie ograniczali się do czysto medycznych wyjaśnień tego zjawiska.

It is also interesting that the ancient Greeks did not limit themselves to purely medical explanations of this phenomenon.

W ich bogatej mitologii epiatles był również nazwą demonów lub duchów,

In their rich mythology, epiatles was also the name of demons or spirits.

które miały nawiedzać śpiących ludzi.

which were to haunt sleeping people.

W starożytnym Rzymie grecka koncepcja epiatles ewoluowała w incubus.

In ancient Rome, the Greek concept of epiales evolved into incubus.

Termin, który dał początek średniowiecznej koncepcji incuba,

The term that gave rise to the medieval concept of the incubus,

czyli demona nawiedzającego śpiących.

so the demon haunting the sleepers.

Pliniusz starszy, żyjący w I wieku naszej ery,

Pliny the Elder, who lived in the 1st century AD,

w swoim dziele Historia naturalna wspomina o nocnych napaściach fauna,

In his work Natural History, he mentions nighttime attacks by fauna.

rzymskiego bóstwa lasów i dzikich miejsc.

Roman deity of forests and wild places.

Opisy te sugerują, że doświadczenia podobne do paraliżu sennego

These descriptions suggest experiences similar to sleep paralysis.

były interpretowane jako boskie lub demoniczne interwencje.

were interpreted as divine or demonic interventions.

Podobne kultury więc podobały,

Similar cultures were therefore pleasing.

podobne doświadczenia, nieprawdaż?

Similar experiences, aren’t they?

Otóż nie do końca.

Well, not entirely.

W nocne interwencje demonów wierzono również w innych częściach świata.

The belief in nightly interventions of demons was also present in other parts of the world.

W starożytnym Egipcie również znajdujemy ślady świadomości zjawiska

In ancient Egypt, we also find traces of awareness of the phenomenon.

przypominającego paraliż senny.

resembling sleep paralysis.

W papirusach medycznych, takich jak papirus Ebersa,

In medical papyri, such as the Ebers Papyrus,

datowany na około 1550 rok przed naszą erą,

dated to around 1550 BC,

znajdują się opisy nocnych doświadczeń,

there are descriptions of nocturnal experiences,

które mogą być interpretowane jako właśnie paraliż senny.

which can be interpreted as sleep paralysis.

Egipcjanie wierzyli,

The Egyptians believed,

że niektóre bóstwa lub złe duchy mogły atakować śpiących ludzi,

that some deities or evil spirits could attack sleeping people,

powodując uczucie ciężaru na klatce piersiowej i niemożność ruchu.

causing a feeling of heaviness in the chest and inability to move.

W tekstach klinowych ze starożytnego Babilonu i Asyrii

In the cuneiform texts from ancient Babylon and Assyria

znajdujemy również opisy demonów nawiedzających ludzi podczas snu,

we also find descriptions of demons haunting people during sleep,

powodujących, tak jak we wcześniejszych przypadkach,

causing, as in the previous cases,

uczucie ciężaru oraz paraliżu.

a feeling of heaviness and paralysis.

Szczególnie interesujący wydaje się być demon znany jako Lamastu.

The demon known as Lamastu appears to be particularly interesting.

Często przedstawiający demonów,

Often portraying demons,

który jest przedstawiany jako kobieca postać siedząca na piersi ofiary.

which is depicted as a female figure sitting on the victim's chest.

Obraz, który przypomina późniejsze szymskie czy inne europejskie przedstawienia inkubów i sukubów.

An image that resembles later Roman or other European representations of incubus and succubus.

Pozostańmy w tym regionie, a dokładniej w Persji.

Let's stay in this region, more specifically in Persia.

W tekstach zoroastryjskich znajdujemy opisy demonów zwanych jako Drui,

In Zoroastrian texts, we find descriptions of demons referred to as Drui.

które miały napadać na ludzi podczas snu.

that were supposed to attack people while they slept.

Szczególnie znany z takiego zachowania był demon nazywany Buschasp,

Especially known for such behavior was the demon called Buschasp,

który był uważany za demona snu

who was considered the dream demon

i koszmarów.

and nightmares.

Opisy jego działań przypominają współczesne opisy paraliżu sennego,

Descriptions of his actions resemble contemporary accounts of sleep paralysis,

co sugeruje, że starożytni Persowie również byli świadomi tego zjawiska.

which suggests that the ancient Persians were also aware of this phenomenon.

Równie intrygujące wyjaśnienia podobnych zjawisk przedstawiono na Dalekim Wschodzie.

Equally intriguing explanations of similar phenomena have been presented in the Far East.

W starożytnych Chinach w tekstach medycznych datowanych na okres dynastii Han

In ancient China, in medical texts dated to the Han dynasty.

znajdujemy opisy stanu zwanego jako Gui Ya

we find descriptions of a state referred to as Gui Ya

lub dosłowne tłumaczenie przygniecione przez ducha.

or a literal translation crushed by the spirit.

Stan ten charakteryzował się

This state was characterized by

niemożnością poruszania się podczas snu

inability to move during sleep

i był często przypisywany działaniu złych duchów.

and was often attributed to the actions of evil spirits.

Żeby pozbyć się tych demonów chińscy lekarze

To get rid of these demons, Chinese doctors...

zalecali zmiany w diecie i stylu życia jako sposób na uniknięcie nocnych ataków.

They recommended changes in diet and lifestyle as a way to avoid night attacks.

Sugeruje to, że dostrzegali oni związek pomiędzy fizycznym stanem człowieka

It suggests that they noticed a connection between the physical state of a person.

a występowaniem niepokojących zjawisk.

and the occurrence of disturbing phenomena.

W średniowiecznej Europie paraliż senny był często kojarzony z koncepcją Incuba i Sucuba,

In medieval Europe, sleep paralysis was often associated with the concept of Incubus and Succubus.

czyli demonów, które miały nawiedzać ludzi podczas snu.

that is, demons that were supposed to haunt people during sleep.

Incuby, męskie demony i Sucuby, ich żeńskie odpowiedniki,

Incubi, male demons, and succubi, their female counterparts,

były uważane za istoty, które siadały na piersi śpiącej osoby,

they were believed to be beings that sat on the chest of a sleeping person,

powodując uczucie duszności.

causing a feeling of breathlessness.

Ta interpretacja ma swoje korzenie w starożytnych wierzeniach,

This interpretation has its roots in ancient beliefs,

ale w średniowieczu nabrała nowego, bardziej złowrogiego znaczenia.

But in the Middle Ages, it took on a new, more sinister meaning.

Święty Augustyn, jeden z najważniejszych teologów wczesnego chrześcijaństwa,

Saint Augustine, one of the most important theologians of early Christianity,

w swoim dziele De Civitae Dei, czyli o Państwie Bożym w V wieku naszej ery,

in his work De Civitate Dei, or The City of God, in the 5th century AD,

omawia wiarę w Incuby i Sucuby, sugerując, że demony mogą przybierać fizyczną formę,

discusses the belief in Incubi and Succubi, suggesting that demons can take on a physical form,

aby kusić i dręczyć ludzi podczas snu.

to entice and torment people while they sleep.

Do tego tematu odnosi się także święty Tomasz Zakwinu.

This topic is also addressed by St. Thomas Aquinas.

W swoim dziele Summa Theologica święty Tomasz rozważa możliwość taką,

In his work Summa Theologica, Saint Thomas contemplates such a possibility,

że demony mogą wykorzystywać nasienie mężczyzn do zapłodniania kobiet,

that demons can use men's seed to impregnate women,

co miało wyjaśniać relacje o demonicznych ciążach.

what was supposed to explain the reports of demonic pregnancies.

Te teologiczne rozważania pokazują, jak głęboko

These theological reflections show how deeply

zakorzenione były przekonania o realności demonicznych interwencji w życiu ludzkim,

There were deep-rooted beliefs in the reality of demonic interventions in human life.

szczególnie podczas snu.

especially during sleep.

Te opisy oczywiście możemy dziś rozpatrywać jako wczesne próby opisania paraliżu sennego,

These descriptions can obviously be considered today as early attempts to describe sleep paralysis,

jednak bliżej im do tzw. syndromu Incuba, czyli zespołu okołosennych iluzji seksualnych.

However, they are closer to the so-called Incubus syndrome, which is a group of sleep-related sexual illusions.

W wielkim skrócie, są to nocne halucynacje o tematyce erotycznej.

In short, these are erotic-themed night hallucinations.

W średniowiecznej literaturze znajdziemy liczne odniesienia

In medieval literature, we find numerous references.

do doświadczeń przypominających paraliż senny.

to experiences resembling sleep paralysis.

Geoffrey Houser, jeden z najważniejszych angielskich poetów średniowiecza,

Geoffrey Houser, one of the most important English poets of the Middle Ages,

w swoim dziele The Canterbury Tales w XIV wieku wspomina o mer,

In his work The Canterbury Tales in the 14th century, he mentions a mermaid.

duchu, który dusi śpiących ludzi. W opowieści żony zbaw znajdujemy odniesienie

a spirit that suffocates sleeping people. In the tale of the wife's salvation, we find a reference

do Incubów jako elfów, co pokazuje, jak różne tradycje kulturowe i folklorystyczne

to the Incubus as elves, which shows how different cultural and folkloric traditions

mieszały się w średniowiecznym rozumieniu nocnych zjawisk.

They mixed in the medieval understanding of night phenomena.

Średniowieczne kroniki i teksty medyczne również zawierają opisy zjawisk

Medieval chronicles and medical texts also contain descriptions of phenomena.

przypominających paraliż senny. Na przykład w XII-wiecznym tekście

resembling sleep paralysis. For example, in a 12th-century text

Trotula, przypisywanym włoskiej lekarce Trotuli z Salerno, znajdujemy opisy

Trotula, attributed to the Italian physician Trotula of Salerno, contains descriptions.

nocnego duszenia i paraliżu, które autorka próbuje wyjaśniać w kategoriach

night's choking and paralysis, which the author tries to explain in terms of

medycznych, sugerując, że mogą być one spowodowane zaburzeniami

medical, suggesting that they may be caused by disorders

równowagi humorów w organizmie. W średniowiecznej Europie Północnej,

the balance of humors in the body. In medieval Northern Europe,

szczególnie w krajach skandynawskich,

especially in Scandinavian countries,

paraliż senny był kojarzony z koncepcją mara lub mare, złośliwego ducha,

Sleep paralysis was associated with the concept of mara or mare, a malicious spirit,

który siadał na piersi śpiącej osoby, powodując koszmary. To wierzenie dało początek

which would sit on the chest of a sleeping person, causing nightmares. This belief gave rise to

angielskiemu słowu nightmare, czyli koszmarowi, dosłownie oznaczającemu nocną marę.

to the English word nightmare, which literally means night mare.

W skandynawskich sagach i folklorze znajdujemy liczne opowieści o ludziach dręczonych

In Scandinavian sagas and folklore, we find numerous stories about tormented people.

przez te nocne istoty. W okresie renesansu, mimo rosnącego zainteresowania nauką

through these nocturnal beings. During the Renaissance, despite the growing interest in science

emocjonalnym myśleniem, interpretacje paraliżu sennego często nadal miały charakter

emotional thinking, the interpretations of sleep paralysis often still had a characteristic

nadprzyrodzony. Jednakże pojawiały się również próby bardziej naukowego podejścia do tego

supernatural. However, there were also attempts to take a more scientific approach to this.

zjawiska. Np. słynny lekarz i alchemik Paracelsus z XVI wieku próbował wyjaśnić nocne ataki

phenomena. For example, the famous doctor and alchemist Paracelsus from the 16th century tried to explain nighttime attacks.

w sposób medyczny i również odnosił się do równowagi humorów w organizmie.

in a medical way and also referred to the balance of humors in the body.

W zasadzie więc to był powrót do wyjaśnień ze średniowiecza.

Basically, it was a return to explanations from the Middle Ages.

W 1876

In 1876

roku niemiecki neurolog i psychiatra Wilhelm Erb opisał przypadki pacjentów

In the year, German neurologist and psychiatrist Wilhelm Erb described cases of patients.

doświadczających tymczasowego paraliżu podczas snu, nazywając to zjawisko nocną

experiencing temporary paralysis during sleep, calling this phenomenon nocturnal

katalepsją. Jednak dopiero XX wiek przyniósł przełom w zrozumieniu tego fenomenu.

catalepsy. However, it was only the 20th century that brought a breakthrough in the understanding of this phenomenon.

Jednym z pierwszych znaczących kroków w kierunku naukowego zrozumienia paraliżu

One of the first significant steps towards the scientific understanding of paralysis.

sennego była praca amerykańskiego psychiatry Donalda Coca. W 1928 roku Coca

The sleepy work of American psychiatrist Donald Coca. In 1928, Coca

napisał obszerny artykuł, w którym opisał to zjawisko jako marzenie senne z paraliżem.

he wrote a detailed article in which he described this phenomenon as a dream with paralysis.

Co istotne w tej sprawie, naukowiec zasugerował, że paraliż senny może być związany z procesem

What is important in this matter is that the scientist suggested that sleep paralysis may be related to the process.

budzenia się i przejściem pomiędzy snem a jawą. To było istotne odejście od wcześniejszych,

waking up and transitioning between sleep and wakefulness. It was a significant departure from earlier,

bardziej mistycznych lub psychoanalitycznych interpretacji.

more mystical or psychoanalytic interpretations.

Jednak prawdziwy przełom nastąpił dopiero w latach 50 XX wieku. W 1953 roku Eugene

However, the real breakthrough only occurred in the 1950s. In 1953, Eugene

Aseriński i Nathanel Kleitman z Uniwersytetu w Chicago opublikowali przełomowy artykuł,

Aseriński and Nathanel Kleitman from the University of Chicago published a groundbreaking article,

w którym opisali regularnie występujące okresy szybkich ruchów gałek ocznych podczas snu,

in which they described the regularly occurring periods of rapid eye movements during sleep,

którym towarzyszyły charakterystyczne wzorce aktywności mózgu. To odkrycie zapoczątkowało

which was accompanied by characteristic patterns of brain activity. This discovery initiated

nową erę w badaniach nad snem i jego zaburzeniami, w tym właśnie nad paraliżem sennym.

a new era in sleep research and its disorders, including sleep paralysis.

Odkrycie fazy REM miało ogromne znaczenie dla zrozumienia paraliżu,

The discovery of REM sleep was of great significance for understanding paralysis.

ponieważ pozwoliło naukowcom

because it allowed scientists

powiązać to zjawisko z naturalnymi mechanizmami paraliżu mięśni,

link this phenomenon to natural mechanisms of muscle paralysis,

które występują podczas tej fazy snu. W normalnych warunkach, podczas snu w fazie REM,

which occur during this phase of sleep. Under normal conditions, during REM sleep,

ciało jest naturalnie sparaliżowane, co zapobiega fizycznemu odgrywaniu snów.

The body is naturally paralyzed, which prevents the physical acting out of dreams.

Paraliż senny zaczęto więc postrzegać jako swego rodzaju przeciek tego mechanizmu do stanu czuwania.

Sleep paralysis has therefore come to be seen as a kind of leakage of this mechanism into the waking state.

Kolejnym kamieniem milowym w badaniu tego zjawiska były prace J. Alana Hobsona i jego

Another milestone in the study of this phenomenon was the work of J. Alan Hobson and his

kolegów z Harvardu w latach 60.

Harvard colleagues from the 1960s.

Hobson i jego zespół przeprowadzili serię eksperymentów, które pomogły wyjaśnić

Hobson and his team conducted a series of experiments that helped explain.

neurofizjologiczne podstawy paraliżu sennego.

Neurophysiological bases of sleep paralysis.

Odkryli oni między innymi, że paraliż mięśni podczas snu REM jest kontrolowany przez

They discovered, among other things, that muscle paralysis during REM sleep is controlled by

struktury w pniu mózgu. To odkrycie pozwoliło zaś na lepsze zrozumienie mechanizmów leżących

structures in the brainstem. This discovery has allowed for a better understanding of the underlying mechanisms

u podstaw tego zjawiska. Otworzyło również drogę do bardziej szczegółowych badań.

at the foundation of this phenomenon. It also opened the way for more detailed research.

W latach 70. i 80. XX wieku badania nad paraliżem sennym nabrały tempa.

In the 1970s and 1980s, research on sleep paralysis gained momentum.

W 1976 roku Robert Hishikawa i Yasuo Shimizu opublikowali ważny artykuł, w którym

In 1976, Robert Hishikawa and Yasuo Shimizu published an important article in which

zaproponowali, że paraliż senny jest wynikiem dysocjacji między stanem świadomości a stanem

They proposed that sleep paralysis is the result of dissociation between the state of consciousness and the state.

ciała. Według ich teorii podczas paraliżu sennego mózg częściowo budzi się ze snu,

bodies. According to their theory, during sleep paralysis, the brain partially wakes up from sleep,

ale ciało pozostaje w stanie paraliżu charakterystycznego dla fazy REM.

but the body remains in a state of paralysis characteristic of the REM phase.

W tym samym czasie badacze zaczęli również zwracać większą uwagę na kulturowe aspekty

At the same time, researchers also began to pay more attention to cultural aspects.

paraliżu sennego. David Hufford, amerykański folklorysta i badacz kultury,

sleep paralysis. David Hufford, an American folklorist and cultural researcher,

opublikował w 1982 roku przełomową książkę The Terror That Comes in the Night,

published the groundbreaking book The Terror That Comes in the Night in 1982,

w której analizował kulturowe interpretacje paraliżu sennego. Hufford argumentował,

in which he analyzed cultural interpretations of sleep paralysis. Hufford argued,

że pomimo różnic kulturowych, doświadczenia paraliżu sennego wykazują zdumiewające

that despite cultural differences, experiences of sleep paralysis show remarkable

podobieństwo w różnych społecznościach, co sugeruje, że mają one biologiczne podłoże.

similarities in different communities, suggesting that they have a biological basis.

Lata 90.

The 90s.

przyniosły

brought

kolejne ważne odkrycia, a dokładnie w 1999 roku psychiatra James Alan Chain i jego

another important discovery, specifically in 1999, psychiatrist James Alan Chain and his

współpracownicy opublikowali wpływowy artykuł, w którym zaproponowali model neurokognitywny

The collaborators published an influential article in which they proposed a neurocognitive model.

paraliżu sennego. Według tego założenia paraliż jest wynikiem nakładania się stanu czuwania

sleep paralysis. According to this assumption, paralysis is the result of the overlap of the waking state.

na stan snu REM, co prowadzi do halucynacji i uczucia paraliżu. Chain i jego zespół

to the state of REM sleep, which leads to hallucinations and a feeling of paralysis. Chain and his team.

zidentyfikowali trzy główne typy halucynacji związanych z paraliżem sennym.

They identified three main types of hallucinations associated with sleep paralysis.

Intruza, czyli poczucie obecności złowrogiej istoty. Incubusa, czyli uczucie nacisku na klatkę

Intruder, meaning the feeling of the presence of an ominous entity. Incubus, meaning the feeling of pressure on the chest.

piersiową, a także doznania pozacielesne. Wróćmy jednak do rodzajów wizji, które posiadają osoby,

chest-related, as well as out-of-body experiences. However, let's return to the types of visions that individuals have,

które muszą mierzyć się z tą nietypową przypadłością. We wspomnianym przed chwilą badaniu z 1999 roku

which must face this unusual condition. In the aforementioned study from 1999

naukowcy zaproponowali trójczynnikowy model halucynacji związanych z paraliżem sennym.

Scientists proposed a three-factor model of hallucinations related to sleep paralysis.

Tak jak przed chwilą mówiłem, w przełomowym badaniu,

As I just mentioned, in a groundbreaking study,

z 1999 roku naukowcy paraliż senny podzielili na trzy główne typy doznań.

Since 1999, scientists have divided sleep paralysis into three main types of experiences.

Halucynacje typu intruza są prawdopodobnie najbardziej przerażającymi i najczęściej zgłaszanymi wizjami

Intruder-type hallucinations are probably the most frightening and commonly reported visions.

podczas paraliżu sennego. Osoby doświadczające tego typu halucynacji często opisują poczucie

during sleep paralysis. People experiencing this type of hallucination often describe a sense of

obecności złowrogiej istoty w pokoju. Ta obecność może przybierać różne formy,

the presence of a malevolent being in the room. This presence can take various forms,

od nieokreślonego uczucia, że ktoś lub coś

from an indefinite feeling that someone or something

jest w pobliżu, po wyraźne widzenie postaci stojącej przy łóżku lub w kącie pokoju.

There is someone nearby, after a clear vision of a figure standing by the bed or in the corner of the room.

Często opisywane są ciemne, cieniste sylwetki o humanoidalnych kształtach,

Dark, shadowy figures with humanoid shapes are often described.

które mogą się poruszać lub zbliżać do osoby doświadczającej paraliżu.

which can move or approach a person experiencing paralysis.

W niektórych przypadkach intruz jest postrzegany jako konkretna istota np.

In some cases, the intruder is perceived as a specific being, for example.

obcy, demon lub nawet znana osoba, ale o złowrogim wyrazie twarzy.

an alien, a demon, or even a well-known person, but with a sinister expression on their face.

Rozwinięciem tych ostatnich są

The developments of the latter are

halucynacje typu inkubus, charakteryzujące się uczuciem nacisku na klatkę piersiową,

incubus-type hallucinations, characterized by a feeling of pressure on the chest,

trudnościami w oddychaniu i poczuciem duszenia się.

difficulty breathing and a feeling of suffocation.

Osoby doświadczające tego typu wizji często opisują wrażenie, jakby jakaś ciężka

People experiencing this type of vision often describe the feeling as if something heavy

istota siedziała im na piersi, uniemożliwiając swobodne oddychanie.

The essence was sitting on their chest, making it difficult to breathe freely.

To doznanie jest często powiązane z intensywnym lękiem i poczuciem zagrożenia życia.

This experience is often associated with intense fear and a sense of life threat.

W kulturze popularnej to doświadczenie zostało uwiecznione na słynnym obrazie

In popular culture, this experience has been immortalized in a famous painting.

Zmora Henry'ego Fusselego z 1781 roku.

The Nightmare of Henry Fuseli from 1781.

Przedstawia on demoniczną postać siedzącą na piersiach śpiącej kobiety.

It depicts a demonic figure sitting on the chest of a sleeping woman.

Trzeci typ halucynacji określany jest jako doznania pozacielesne.

The third type of hallucination is referred to as out-of-body experiences.

Obejmuje on wrażenia unoszenia się, latania lub opuszczania własnego ciała.

It includes sensations of floating, flying, or leaving one's own body.

Osoby doświadczające tego typu wizji często opisują uczucie lewitacji nad łóżkiem,

People experiencing this type of vision often describe a feeling of levitation above the bed,

patrzenia na swoje ciało z zewnątrz lub nawet podróżowania poza swój pokój,

looking at your body from the outside or even traveling outside your room,

czy dom. Te doznania, choć często mniej przerażające niż halucynacje typu intrus

whether home. These experiences, though often less terrifying than intrusions-type hallucinations

czy inkubus, mogą być równie intensywne i dezorientujące.

"Whether an incubus can be equally intense and confusing."

Brzmi to całkiem przerażająco, nieprawdaż? Trzeba jednak podkreślić,

It sounds quite terrifying, doesn't it? However, it should be emphasized,

że paraliż senny nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia.

that sleep paralysis does not pose a direct threat to life.

Doktor Shelby Harris, specjalista w dziedzinie medycyny snu, podkreśla,

Dr. Shelby Harris, a specialist in sleep medicine, emphasizes that

że paraliż senny jest nieprzyjemny, ale nie jest niebezpieczny.

that sleep paralysis is unpleasant, but it is not dangerous.

Najważniejsze to pamiętać,

The most important thing is to remember,

że zawsze przemija i nie powoduje trwałych szkód.

that it always passes and does not cause lasting harm.

Naukowcy podczas badań wytypowali też czynniki, które mogą zwiększać ryzyko

Researchers have also identified factors that may increase the risk.

wystąpienia tego zjawiska. Badania opublikowane w Journal of Sleep Research

the occurrence of this phenomenon. Research published in the Journal of Sleep Research

wskazują, że zaburzenia rytmu snu, stres, niektóre leki, a nawet spanie na plecach

indicate that sleep rhythm disturbances, stress, certain medications, and even sleeping on one's back

mogą przyczyniać się do częstszego występowania tego zjawiska.

they may contribute to a more frequent occurrence of this phenomenon.

Osoby cierpiące na narkolepsję, czyli zaburzenie charakteryzujące się

People suffering from narcolepsy, a disorder characterized by

nadmierną sennością w ciągu dnia,

excessive daytime sleepiness,

również częściej doświadczają paraliżu sennego.

they also experience sleep paralysis more often.

Badania z wykorzystaniem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego wykazały,

Studies using functional magnetic resonance imaging have shown that,

że podczas epizodów paraliżu aktywują się obszary mózgu związane z regulacją cyklu snu

that during episodes of paralysis, areas of the brain related to the regulation of the sleep cycle are activated

i czuwania oraz przetwarzaniem emocji. To może wyjaśniać intensywny strach

and vigilance, as well as processing emotions. This may explain the intense fear.

towarzyszący temu doświadczeniu. Warto w tym miejscu dodać,

accompanying this experience. It is worth adding at this point,

że halucynacje mogą również zależeć od kontekstu kulturowego.

that hallucinations may also depend on the cultural context.

Teoretycznie wszędzie są takie same,

Theoretically, they are the same everywhere.

ale nie do końca. I tak np. na zachodzie, w Stanach Zjednoczonych,

but not entirely. For example, in the West, in the United States,

niekoniecznie podczas koszmarnej wizji ujrzymy np. słowiańską zmorę, marę czy demona.

Not necessarily during a nightmarish vision will we see, for example, a Slavic nightmare, mara, or demon.

Może za to pojawić się np. gość z innej galaktyki, czyli kosmita.

For example, a guest from another galaxy, meaning an alien, could appear.

Takie wizje też są odnotowywane. Paraliż senny jest zjawiskiem,

Such visions are also recorded. Sleep paralysis is a phenomenon,

po które chętnie sięgają reżyserzy filmów, szczególnie horrorów.

which directors of films, especially horror films, are eager to reach for.

Na pewno możemy to dostrzec w jednym z najważniejszych horrorów w historii kina.

We can definitely see this in one of the most important horror films in the history of cinema.

Chodzi o koszmar z ulicy Wiązów. Jeśli nie znasz dzieła Wes Cravena z 1984 roku,

It's about A Nightmare on Elm Street. If you don't know the work of Wes Craven from 1984,

to pozwól, że w kilku słowach opiszę ten film. Akcja rozgrywa się w fikcyjnym miasteczku

So let me briefly describe this movie. The action takes place in a fictional town.

Springwood, gdzie grupa młodych ludzi musi stawić czoła nie tylko typowym problemom

Springwood, where a group of young people must face not only typical problems.

nastolatków, ale również śmiertelnie niebezpiecznym koszmarom.

teenagers, but also to deadly dangerous nightmares.

W snach pojawia się przerażająca postać Freddy'ego Krugera, mordercy dzieci,

In dreams, a terrifying figure of Freddy Krueger, a child murderer, appears.

który powraca zza grobu, by terroryzować nastolatków,

who returns from the grave to terrorize teenagers,

w ich snach. Freddy rozpoznawalny jest dzięki charakterystycznemu swetlowi w pasy,

in their dreams. Freddy is recognizable by his distinctive striped sweater,

rękawicy z ostrzami i twarzy pełnej blizn po obarzeniach.

a glove with blades and a face full of scars from burns.

To, co wyróżnia tę serię horrorów, to zacieranie granicy pomiędzy jawą a snem.

What distinguishes this horror series is the blurring of the line between reality and dreams.

Obrażenia odniesione we śnie pojawiają się w rzeczywistości, a śmierć w koszmarze

Injuries sustained in a dream appear in reality, and death in a nightmare.

oznacza prawdziwą śmierć. Koszmar z ulicy Wiązów doczekał się oczywiście kontynuacji,

means true death. A Nightmare on Elm Street has naturally received a sequel,

a w 2010 nakręcono nawet remake.

And in 2010, a remake was even made.

I to mrożący krew w żyłach horror z 2009 roku, inspirowany rzekomo prawdziwymi

And it's ablood-curdling horror from 2009, supposedly inspired by true events.

wydarzeniami. Film przedstawia historię rodziny Campbellów, która przeprowadziła się

events. The film tells the story of the Campbell family, who moved

do starego domu w Connecticut, by być bliżej szpitala, w którym ich nastoletni syn Matt

to the old house in Connecticut, to be closer to the hospital where their teenage son Matt

poddawany jest eksperymentalnej terapii nowotworowej. Nowy dom, wynajęty w okazyjnej

he is undergoing experimental cancer therapy. A new house, rented at a bargain.

cenie, wydaje się być idealnym rozwiązaniem dla borykającej się z trudnościami

I appreciate it; it seems to be the perfect solution for those struggling with difficulties.

finansowymi rodziny. Jednak wkrótce okazuje się,

the family's finances. However, it soon turns out that,

że pozornie zwyczajna posiadłość skrywa mroczną tajemnicę.

that the seemingly ordinary estate hides a dark secret.

Matt zaczyna doświadczać przerażających wizji i halucynacji, które początkowo są przypisywane

Matt starts to experience terrifying visions and hallucinations that are initially attributed to

skutkom ubocznym leczenia. Stopniowo jednak cała rodzina staje się świadkami niewytłumaczalnych

side effects of the treatment. Gradually, however, the whole family becomes witnesses to the inexplicable

i coraz bardziej niepokojących zjawisk. W miarę rozwoju fabuły odkrywają,

and increasingly disturbing phenomena. As the plot progresses, they discover,

że ich dom był kiedyś zakładem pogrzebowym, miejscem, gdzie przeprowadzano seanse

that their house was once a funeral home, a place where séances were held

spirotystyczne i inne okultystyczne praktyki. No i właśnie w tej

spiritualist and other occult practices. And indeed in this

produkcji chłopak doświadcza paraliżu sennego, kiedy obserwuje straszliwe zmory.

The boy experiences sleep paralysis during production when he observes terrifying nightmares.

Paraliż senny odgrywa również wyjątkowo ważną rolę w serialu z archiwum X.

Sleep paralysis also plays a particularly important role in The X-Files.

Chodzi o scenę porwania Samanty Mulder, co jest kluczowym wspomnieniem dla agenta

It's about the scene of Samantha Mulder's abduction, which is a key memory for the agent.

Foxa Muldera i napędza go w odkrywaniu prawdy przez cały serial.

Mulder's fox drives him in his quest for the truth throughout the entire series.

Scena porwania rozgrywa się pewnego wieczoru w domu rodziny Mulderów.

The abduction scene takes place one evening in the Mulder family's home.

Młody Fox, wówczas dwunastoletni chłopiec, bawi się ze swoją

Young Fox, then a twelve-year-old boy, is playing with his.

ośmioletnią siostrą Samantą. Rodziców nie ma w domu.

an eight-year-old sister named Samantha. The parents are not at home.

Nagle w pokoju pojawia się jasne i oślepiające światło.

Suddenly, a bright and blinding light appears in the room.

Fox widzi, jak jego siostra unosi się w powietrzu, jakby przyciągana przez niewidzialną

Fox sees his sister floating in the air, as if pulled by an invisible force.

siłę. Chłopiec jest sparaliżowany strachem, nie może się ruszyć ani nawet krzyknąć.

the strength. The boy is paralyzed by fear, he cannot move or even scream.

Obserwuje, jak Samanta unosi się w powietrzu i powoli przesuwa się w stronę okna.

I watch as Samantha hovers in the air and slowly moves towards the window.

W tym momencie Fox odzyskuje władzę nad ciałem i próbuje się

At this moment, Fox is gaining control over the body and trying to

usunąć po broń ojca, która jest przechowywana w szufladzie.

remove after the father's weapon, which is stored in the drawer.

Jednak nie jest w stanie jej dosięgnąć.

However, he is unable to reach her.

Samanta krzyczy o pomoc, ale Fox nie może nic zrobić.

Samanta is screaming for help, but Fox can't do anything.

Widzi, jak jego siostra znika za oknem,

He sees his sister disappearing out the window.

porwana przez nieznane pozaziemskie istoty, które Fox identyfikuje jako kosmitów.

abducted by unknown extraterrestrial beings, which Fox identifies as aliens.

To kolejny idealny opis, który może przypominać paraliż senny.

This is another perfect description that may resemble sleep paralysis.

Ale czy do końca tak jest w tym serialu?

But is it really like that in this series until the end?

Na to nie jestem w stanie odpowiedzieć.

I am not able to answer that.

Zachęcam za to do zobaczenia, bo to

I encourage you to see it, because it

fantastyczne dzieło. Pora już spać.

fantastic work. It's time to sleep.

W dzisiejszym odcinku Krzyk Horror Podcast to by było na tyle.

In today's episode of the Scream Horror Podcast, that would be all.

Mam nadzieję, że nie związał cię koszmarny

I hope a nightmare didn't tie you down.

paraliż, który zmusił do wysłuchania całego programu.

paralysis that forced to listen to the entire program.

Z góry jednak mogę się przyznać, w tym programie nie będzie brakować potworów.

However, I can admit in advance that this program will not lack monsters.

Chcę, żeby każdy mógł je lepiej poznać i zrozumieć.

I want everyone to get to know it better and understand it.

Może przestaniesz się ich bać, a jeśli nie, to zmierzysz się z nimi w oko w oko.

Maybe you'll stop being afraid of them, and if not, you'll confront them face to face.

Jeżeli chcesz, aby mój mały projekt przestał być

If you want my little project to stop being

przewidzeniem dla kilkunastu osób i stał się wielką rzeczą, to możesz mi w tym w bardzo

with foresight for several people and became a big thing, you can help me with this very much

prosty sposób pomóc. Wystarczy, że będziesz słuchać Krzyk Horror Podcast.

A simple way to help. Just listen to the Krzyk Horror Podcast.

Polecam platformę Spotify, gdzie możesz obserwować ten podcast, wystawić 5

I recommend the Spotify platform, where you can follow this podcast, give it a 5.

gwiazdek, aby algorytmy korzystniej postrzegały ten projekt.

stars, so that algorithms perceive this project more favorably.

Możesz również posłuchać strasznych

You can also listen to scary (things).

historii w podcastach Apple czy też na YouTubie.

history in Apple podcasts or on YouTube.

Znajdziesz mnie również na Instagramie.

You can also find me on Instagram.

Zapraszam.

I invite you.

Dziękuję, że jesteś.

Thank you for being here.

Do usłyszenia.

See you later.

Pozdrawiam.

Greetings.