TOP 5. Szpiedzy z fantazją | 8. BRUDNE LATA 30.
Brudne lata 30.
Brudne lata 30.
TOP 5. Szpiedzy z fantazją | 8. BRUDNE LATA 30.
Występowali w filmach, mieli skandaliczne romanse, byli bohaterami zbiorowej wyobraźni, budząc jednocześnie podziw i odrazę.
They appeared in films, had scandalous romances, were heroes of the collective imagination, evoking both admiration and disgust.
Oto pięcioro szpiegów z fantazją na miarę brudnych lat trzydziestych.
Here are five spies with imagination worthy of the dirty thirties.
Szpiedzy. Tego tematu nie mogło zabraknąć w brudnych latach trzydziestych.
Spies. This topic could not be missing in the dirty thirties.
Okres międzywojenny to czas, kiedy na arenie międzynarodowej działo się bardzo dużo, a to oznacza również wzmożoną działalność wszelkiej maści szpiegów i tajnych agentów.
The interwar period was a time when a lot was happening on the international stage, which also meant increased activity of all kinds of spies and secret agents.
Co jakiś czas prasa ogłaszała, że udało się zdemaskować takiego czy innego szpiega, udaremniono tajną operację,
From time to time, the press announced that they had managed to unmask this or that spy, thwarting a secret operation.
donoszono o egzekucjach lub wymaganiach.
There were reports of executions or demands.
Po wymianie schwytanych agentów, postać szpiega stała się powszechnie uwielbianym elementem popkultury, pojawiała się w filmach, powieściach kryminalnych.
After the exchange of captured agents, the figure of the spy became a widely beloved element of pop culture, appearing in films and crime novels.
Szczególne miejsce miały tu kobiety zajmujące się szpiegostwem, które stały się nowym typem femme fatale.
Women involved in espionage held a special place here, becoming a new type of femme fatale.
W 1931 roku powstał film Matahari z Gretą Garbo, który na nowo obudził zainteresowanie postacią najsłynniejszej chyba kobiety szpiega w historii i rozpalił wyobraźnię, a także zainspirował twórców.
In 1931, the film Mata Hari with Greta Garbo was released, which rekindled interest in the character of perhaps the most famous female spy in history and ignited imagination, as well as inspired creators.
Kolejnych filmów i książek.
More movies and books.
Choć losy tych fikcyjnych postaci nieraz nie dorastały dopięt historią prawdziwych szpiegów z międzywojnia.
Although the fates of these fictional characters often did not measure up to the stories of real spies from the interwar period.
Niektóre z tych życiorysów były tak barwne i tak fantastyczne, że nie chce się wierzyć, że mogły być prawdziwe.
Some of these biographies were so colorful and so fantastic that it's hard to believe they could be true.
I dzisiaj przedstawię Wam mój top 5 fantastycznych szpiegów brudnych lat 30.
And today I will present to you my top 5 fantastic spies of the dirty 30s.
Na pierwszym miejscu...
In the first place...
Igo Sym.
Igo Sym.
Wspomniałam na początku, że szpiedzy...
I mentioned at the beginning that spies...
Stali się popularnymi bohaterami filmów w dwudziestoleciu międzywojennym.
They became popular film heroes during the interwar period.
Nikt nie mógł jednak przypuszczać, że w jednym z takich filmów zagrał właśnie autentyczny szpieg, który latami infiltrował warszawskie kręgi artystyczne.
No one could have guessed, however, that in one of those films, an actual spy played a role, who had been infiltrating the artistic circles of Warsaw for years.
W 1933 roku na ekrany polskich kin wszedł film Szpieg w masce.
In 1933, the film "The Spy in the Mask" was released in Polish cinemas.
Wielki przebój tamtych czasów, bo w roli głównej wystąpiła będąca wówczas u szczytu popularności Hanka Ordonówna.
A great hit of those times, because the main role was played by Hanka Ordonówna, who was at the peak of her popularity then.
A dwie, napisane specjalnie na potrzeby tego filmu piosenki, wykonywane przez Pieśniarkę z Warszawy, Miłości Wszystko Wybaczy i Na Pierwszy Znak,
And two songs written specifically for this film, performed by the Singer from Warsaw, Love Will Forgive Everything and At the First Sign,
stały się wielkimi przebojami i do dziś zresztą są znane i co jakiś czas pojawiają się ich nowe wykonania.
They became big hits and to this day are still known, and new performances of them appear from time to time.
I...
I...
Jedną z drugoplanowych ról w tym filmie, rolę, jak na ironię, oficera kontrwywiadu, zagrał Igo Sim.
One of the supporting roles in this film, the role of a counterintelligence officer ironically, was played by Igo Sim.
37-letni wówczas aktor, który zrobił karierę w Austrii i Niemczech w kinie Niemym, gdzie partnerował na ekranie m.in. Marlene Dietrich.
The 37-year-old actor at the time, who made a career in Austria and Germany in silent films, where he shared the screen with, among others, Marlene Dietrich.
Kiedy ta dopiero zaczynała swoją karierę, miał wszystko to, co dziś określilibyśmy mianem urody przedwojennego amanta,
When she was just starting her career, she had all the qualities that today we would describe as the beauty of a pre-war heartthrob.
magnetyzujące spojrzenie niebieskich oczu przy porcelanowej cerze i czarnych,
the mesmerizing gaze of blue eyes with porcelain skin and black,
włosach, regularne rysy i idealny nos.
in the hair, regular features and a perfect nose.
Był niewątpliwie pięknym mężczyzną, do tego miał skrawną sylwetkę, był sprawny fizycznie, teatuty w zupełności wystarczały w dobie kina niemego
He was undoubtedly a handsome man, and on top of that, he had a slender figure; he was physically fit, and his theatrics were more than sufficient in the era of silent films.
i dopóki występował w filmach niemych, dostawał mnóstwo ról, ale w kinie dźwiękowym potrzebna była jeszcze dobra dykcja, opanowanie języka, no i ogólnie trochę inny rodzaj gry aktorskiej,
As long as he appeared in silent films, he received a lot of roles, but in sound cinema, good diction, mastery of the language, and generally a somewhat different type of acting were needed.
a z tym u Syma było już gorzej.
And it was already worse with Syma.
Jego polszczyzna nieco kulała.
His Polish was somewhat lacking.
Możecie odejść. Niech wyjdzie portier nocny.
You can leave. Let the night porter come out.
O której godzinie pan inżynier tutaj wrócił?
At what time did the engineer return here?
Chwileczkę. Czy pan inżynier był w czapce sportowej?
Just a moment. Was the engineer wearing a sports cap?
W tym krótkim fragmencie z filmu Szpieg w masce można usłyszeć wyraźny niemiecki akcent, szczególnie przy wymowie R.
In this short excerpt from the film "Spy in Disguise," you can hear a distinct German accent, especially in the pronunciation of R.
Słychać też, że ma problem z wymówieniem niektórych słów i zbitek słów.
It is also heard that he has a problem pronouncing certain words and word combinations.
W Polsce dostawał więc nieliczne role i to raczej takie, w których nie miał zbyt wielu kwestii.
In Poland, he received only a few roles, and they were rather ones in which he didn't have too many lines.
Kiedy mówił po niemiecku, jego obcy akcent też był zauważalny.
When he spoke in German, his foreign accent was also noticeable.
To R, które w języku polskim brzmiało zbyt gardłowo, w niemieckim było z kolei zbyt miękkie,
To R, which sounded too guttural in Polish, was too soft in German.
przez co nie był idealnym wyborem do kina dźwiękowego ani w Polsce, ani w Niemczech.
which made him not an ideal choice for sound cinema in either Poland or Germany.
Dlatego w latach trzydziestych na srebrnym ekranie nie pojawiał się już tak często.
That's why he wasn't seen as often on the silver screen in the 1930s.
Za to jego nazwisko widniało na afiszach modnych warszawskich rewi,
His name appeared on the posters of fashionable Warsaw revues.
gdzie występował u boku takich gwiazd jak Dymsza, Jadwiga Smusarska, Fryderyk Jaroszy,
where he performed alongside stars such as Dymsza, Jadwiga Smusarska, Fryderyk Jaroszy,
i właściwie wszystkie te głośne nazwiska z tamtych lat.
And actually all those famous names from those years.
Oficjalnie mówił, że woli bezpośredni kontakt z publicznością
He officially said that he prefers direct contact with the audience.
i występy na żywo, podczas których widzi reakcje publiczności.
and live performances, during which he sees the audience's reactions.
W rzeczywistości na początku lat trzydziestych przestał dostawać ciekawe propozycje z Niemiec.
In reality, in the early 1930s, he stopped receiving interesting offers from Germany.
Prawdopodobnie miały też na to wpływy zmiany polityczne.
Political changes probably also had an influence on this.
Kino niemieckie zaczęło zmierzać w dziwnym kierunku, mówiąc eufemistycznie.
German cinema has started to head in a strange direction, to put it euphemistically.
Coraz mocniej podporządkowane było polityce, propagandzie,
More and more it was subordinated to politics and propaganda.
a w Warszawie nazwisko Syma wciąż budziło zainteresowanie i, co najważniejsze, przyciągało publiczność.
In Warsaw, the surname Syma still aroused interest and, most importantly, attracted an audience.
A konkurencja pomiędzy teatrzykami rewiowymi była spora, więc to było wiele wart.
And the competition between the variety theaters was significant, so it was worth a lot.
Popisowym numerem jego Syma była gra na file, co podobno widownia kochała.
His signature piece was playing the fiddle, which the audience reportedly loved.
Czy był dobrym aktorem? Ciężko to dzisiaj ocenić.
Was he a good actor? It's hard to judge that today.
Tak naprawdę większość ról w filmach z tamtych lat wypada dzisiaj, według naszych standardów, niewiarygodnie,
In fact, most roles in films from those years come across today, by our standards, as incredibly unbelievable.
a kino niemie to jeszcze w ogóle całkowicie inna bajka.
And German cinema is completely a different story altogether.
W czasach swojej popularności Sym zbierał różne opinie, mieszane, zarówno pozytywne, jak i dość krytyczne.
During its popularity, Sym gathered various opinions, mixed, both positive and quite critical.
Często określano go jako pięknego statystę, kogoś, kto zawdzięcza karierę urodzie,
He was often described as a beautiful extra, someone who owes their career to their looks.
ale talentu aktorskiego nie ma za grosz.
but there is no talent for acting at all.
Miał za to niewątpliwie urok osobisty.
He undoubtedly had personal charm.
Był magnesem na kobiety po wojnie, kiedy wyszła na jaw jego zdrada.
He was a magnet for women after the war, when his betrayal came to light.
Albo się o nim nie mówiło, albo mówiło się o nim wyłącznie negatywnie.
Either people didn't talk about him, or they only talked about him negatively.
Jako marnym aktorzynie, niespełnionym artyście, małym, podstępnym w frustracie,
As a poor little actress, an unfulfilled artist, small, sneaky in frustration,
który nie dorastał talentem do pięt innym artystom, dlatego postanowił ich zniszczyć, współpracując z Niemcami.
who did not measure up in talent to other artists, which is why he decided to destroy them by collaborating with the Germans.
Jednak ilość artykułów w przedwojennej prasie mówi coś zupełnie innego.
However, the number of articles in the pre-war press tells a completely different story.
Jeszcze w czerwcu 1939 roku,
Still in June 1939,
Igosym znalazł się na okładce magazynu Kino.
Igosym appeared on the cover of the magazine Kino.
I choć w Niemczech w latach trzydziestych nie był już tak popularny,
And although it was not as popular in Germany in the 1930s,
to w Polsce wciąż do ostatniej chwili, do wybuchu wojny, był wielką gwiazdą.
In Poland, he was still a big star right up until the last moment, until the outbreak of the war.
Czy nam się to podoba, czy nie?
Whether we like it or not?
Można śmiało powiedzieć, że był drugim po Polinegri polskim aktorem międzywojennym,
It can be safely said that he was the second Polish interwar actor after Pola Negri.
który zrobił karierę za granicą.
who made a career abroad.
No właśnie, ale czy na pewno polskim?
Exactly, but is it really Polish?
Pochodzenie Igosyma było mieszane, co zawsze stanowi spory atut dla szpiega.
Igosym's origin was mixed, which has always been a considerable advantage for a spy.
W jego domu mówiło się zarówno po polsku, jak i po niemiecku.
In his house, people spoke both Polish and German.
Był synem leśniczego polskiego pochodzenia, mieszkającego w Galicji,
He was the son of a forester of Polish descent, living in Galicia.
Antoniego Syma i Julii Seppi, której rodzina pochodziła z Austro-Węgier
Antoniego Syma and Julia Seppi, whose family came from Austro-Hungary.
i miała koligacje zarówno włoskie, austriackie, jak i węgierskie.
And she had connections both Italian, Austrian, and Hungarian.
Urodził się w 1896 roku w Innsbrucku,
He was born in 1896 in Innsbruck.
dorastał w różnych miejscach na terenie zaboru austriackiego i Austrii,
he grew up in various places within the Austro-Hungarian partition and Austria,
kształcił się we Lwowie, a na początku lat dwudziestych
he studied in Lviv, and in the early twenties
służył w polskim wojsku.
he served in the Polish army.
W prasie zagranicznej często bywało,
Foreign press often reported,
że Igosym był określany jako aktor niemiecki,
that Igosym was referred to as a German actor,
jednak udzielając wywiadów w polskiej prasie
however, in interviews with the Polish press
Igosym nigdy nie dawał do zrozumienia, żeby uważał się za Niemca.
Igosym never implied that he considered himself to be German.
Nawet grając za granicą często bywał w Polsce.
Even playing abroad, he often visited Poland.
Nawet jeśli jego narodowa tożsamość nie była jednorodna,
Even if his national identity was not homogeneous,
bo nie musiała być, to Polska na pewno zajmowała w jego życiu ważne miejsce.
because it didn't have to be, Poland definitely occupied an important place in his life.
W jego wojskowej teczce zachowały się pochlebne opinie dowódców,
In his military file, flattering opinions from his commanders have been preserved.
którzy opisywali go jako inteligentnego,
who described him as intelligent,
dobrze zorganizowanego i stanowczego.
well-organized and assertive.
Dopiero później, kiedy stał się znienawidzonym kolaborantem,
Only later, when he became a hated collaborator,
pisano o jego miernym intelekcie i ogólnie odmawiano mu jakichkolwiek zalet.
It was written about his mediocre intelligence and he was generally denied any virtues.
W którym momencie rozpoczął działalność na rzecz Trzeciej Rzeszy?
At what point did he begin his activities for the Third Reich?
Marek Teller, autor książki Upadły Amant. Historia Igosyma,
Marek Teller, author of the book Fallen Lover. The Story of Igosym.
sugeruje, że mogło to być związane z jego powrotem do niemieckiego filmu,
it suggests that it may have been related to his return to German cinema,
czyli koło roku 1937.
so around the year 1937.
Po wielu latach w Polsce Igosym powrócił do Niemiec,
After many years in Poland, Igosym returned to Germany.
do Niemiec znajdujących się już wtedy całkowicie pod panowaniem nazistów,
to Germany, which was already completely under Nazi control at that time,
by wystąpić w filmie Serenade.
to appear in the movie Serenade.
Był to dramat, może nie najwyższych lotów,
It was a drama, perhaps not of the highest caliber,
ale opowiadał głównie o miłości, zdradzie, uczuciach.
But he mainly talked about love, betrayal, and feelings.
Ogólnie rzecz biorąc nie było tam raczej elementów propagandy nazistowskiej,
Generally speaking, there were rather no elements of Nazi propaganda there.
choć dla niektórych już w tamtym czasie samo wystąpienie w filmie
Although for some, just appearing in a film at that time
kręconym w Trzeciej Rzeszy było źle widziane.
Being curly in the Third Reich was frowned upon.
Mogło sugerować, że to był film, który był w tym czasie,
It could suggest that it was a film that was at that time,
z sympatyzowaniem z tą ideologią,
with sympathy for this ideology,
poparcie dla tego, co w tamtym czasie w Niemczech się działo.
support for what was happening in Germany at that time.
W swoich wywiadach Sym wypowiadał się jednak przede wszystkim pozytywnie o pracy
In his interviews, Sym expressed himself primarily positively about work.
na planie w Niemczech, Austrii czy Francji.
on set in Germany, Austria, or France.
Zwracał uwagę na to, że w polskiej kinematografii na planie króluje chaos
He pointed out that chaos reigns on set in Polish cinema.
i problemy techniczne, co jest zresztą zgodne z tym,
and technical problems, which is, by the way, in line with that,
jak oceniali produkcję filmów inni aktorzy polscy,
How did other Polish actors evaluate film production?
na przykład Mira Zimińska.
for example Mira Zimińska.
Jednak to właśnie przy okazji premiery filmu Serenade
However, it is during the premiere of the film Serenade that...
w Szczecinie.
in Szczecin.
Wówczas przypominam niemieckim mieście
At that time, I remind you of the German city.
i go Sym odwiedził siedzibę Abwery.
I go Sym visited the headquarters of the Abwery.
Ta wizyta nie uszła uwadze polskiego wywiadu,
This visit did not go unnoticed by the Polish intelligence.
który działał wtedy w Szczecinie.
who was working in Szczecin at that time.
Została zaraportowana, ale sprawy nie pociągnięto dalej.
It was reported, but the matter was not pursued further.
Raport trafił na półkę.
The report was put on the shelf.
Dlaczego?
Why?
Dlatego, że chodziło o lubianego gwiazdora.
Because it was about a beloved star.
To możliwe.
It's possible.
Poza tym zauważono, że pod koniec lat trzydziestych
Aside from that, it was noticed that by the end of the 1930s.
Sym bywał czasami w klubie niemieckim w Warszawie.
He sometimes visited the German club in Warsaw.
Pojawiali się tam również członkowie NSDAP
Members of the NSDAP also appeared there.
i dziennikarze z Trzeciej Rzeszy,
and journalists from the Third Reich,
co mogło być doskonałą okazją do przekazywania jakichś informacji.
what could have been a perfect opportunity to convey some information.
Sama obecność Syma w tym miejscu
The mere presence of Syma in this place.
nie wydawała się jednak czymś podejrzanym.
however, it did not seem suspicious.
Był znany w Niemczech, po niemiecku mówił od dziecka,
He was known in Germany, he had been speaking German since childhood,
miał tam różne kontakty.
he had various contacts there.
Jego obecność w klubie niemieckim,
His presence in the German club,
w którym przecież bywali bardzo różni ludzie,
where very different people have been, after all,
była normalną sprawą.
it was a normal thing.
Wtedy jeszcze nikomu nawet by nie przeszło przez myśl,
At that time, it wouldn't even have crossed anyone's mind.
że sympatyczny aktor mógł mieć jakieś konszachty
that the nice actor could have had some dealings
z władzami Trzeciej Rzeszy.
with the authorities of the Third Reich.
Dlaczego były polski żołnierz zdecydował się na współpracę z Abwerą?
Why did the former Polish soldier decide to cooperate with the Abwehr?
Tego nigdy nie będziemy wiedzieli z całą pewnością.
We will never know this with complete certainty.
Zdaniem wspomnianego już Marka Tellera
According to the aforementioned Marek Teller
prawdziwym powodem podjęcia współpracy z Abwerą
the real reason for entering into cooperation with the Abwehr
mogły być ambicje Igo Syma.
There could have been ambitions of Igo Syma.
Nie jakieś względy ideowe,
Not any ideological considerations,
tylko pragnienie ożywienia kariery filmowej w Niemczech.
just a desire to revive a film career in Germany.
Jak już mówiłam wcześniej,
As I mentioned earlier,
praca na planie w Polsce była dla niego frustrująca,
working on set in Poland was frustrating for him,
chwalił sobie niemiecką kinematografię
he praised German cinema
i być może chciał się wkraść w łaski władz,
and perhaps he wanted to ingratiate himself with the authorities,
żeby powrócić na tamtejszy rynek.
to return to that market.
Tyle, że nie powrócił.
The only thing is that he didn't come back.
Przez kolejne dwa lata mieszkał i pracował w Warszawie.
For the next two years, he lived and worked in Warsaw.
Do niemieckiego filmu powrócił dopiero w czasie okupacji,
He returned to the German film only during the occupation,
choć to już było zupełnie inne kino niż Tofk,
though it was a completely different cinema than Tofk,
z którym wcześniej miał do czynienia
with whom he had dealt earlier
i zresztą tam też nie pojawiał się na ekranie.
and besides, he didn't appear on the screen there either.
Ale może właśnie na tym polegał układ, który zawarł.
But perhaps that was exactly the arrangement he made.
Może potrzebowali go w Warszawie, by rozpracował tamtejsze środowisko,
Maybe they needed him in Warsaw to infiltrate the local scene.
a nagroda za te zasługi miała nadejść dopiero
and the reward for these merits was yet to come
później. Z tym jako szpieg w okresie międzywojennym
later. With this as a spy during the interwar period
radził sobie, trzeba przyznać, wyjątkowo dobrze.
he managed, it must be admitted, exceptionally well.
Prowadził światowe życie, życie jakiego oczekiwalibyśmy
He led a worldly life, a life we would expect.
od filmowego Amanta. Lubił imprezować,
from the film lover. He liked to party,
bywał w modnych lokalach Warszawy, Wiednia, Berlina i Paryża.
He used to frequent fashionable venues in Warsaw, Vienna, Berlin, and Paris.
Plotki o jego romansach z pięknymi artystkami,
Rumors about his romances with beautiful artists,
takimi jak Ina Benita czy Hanka Ordonówna,
such as Ina Benita or Hanka Ordonówna,
chętnie wykorzystywano do promocji filmów
was gladly used for promoting films
i przedstawień z jego udziałem.
and performances featuring him.
Ile było w nich prawdy, nie wiadomo.
How much truth there was in them is unknown.
Po wojnie nikt już by się do tych romansów
After the war, no one would have engaged in those romances anymore.
z jego symem nie przyznał, a zarówno Ina Benita,
He did not admit his guilt, as well as Ina Benita.
jak i Hanka Ordonówna nie wróciły do kraju po wojnie.
neither Hanka Ordonówna returned to the country after the war.
Ich losy były zresztą dość dramatyczne.
Their fate was quite dramatic, after all.
O ile po wojnie, opisując syma, używano głównie
After the war, when describing the symbol, mainly the...
określeń zdrajca i kanalia, to w okresie międzywojennym
the terms traitor and scoundrel, in the interwar period
wyrażano się o nim głównie w pozytywny sposób.
He was mainly spoken of in a positive way.
Jego występy przyjmowane były lepiej lub gorzej,
His performances were received better or worse,
ale jego samego zawsze określano jako kulturalnego,
but he himself was always referred to as cultured,
eleganckiego, inteligentnego i
elegant, intelligent, and
z poczuciem humoru. Uważany był za znakomitego
with a sense of humor. He was considered outstanding
kompana, miał wielu znajomych, zróżnicowane
company, he had many acquaintances, diverse
zainteresowania, dobrze grał na pianinie, jeździł
interests, played the piano well, rode
na nartach, zajmował się fotografią i fascynowały
on skis, was involved in photography and was fascinated
go podróże. Archiwa pełne są zdjęć z rozmaitych
go travels. The archives are full of photos from various
uroczystości, na których bywał z całą ówczesną
ceremonies he attended with the entire then-current
śmietanką towarzyską. Na jednym ze zdjęć
the social cream. In one of the photos
wspólnie z innymi aktorami pozuje nawet
poses even with other actors
z prezydentem Mościckim. Nie został zdekonspirowany.
with President Mościcki. He was not uncovered.
Ci, którzy później wspominali rozmowy,
Those who later recalled the conversations,
z nim mówili, że uważał się za Polaka i krytycznie
They said that he considered himself Polish and was critical.
wyrażał się o rządach w III Rzeszy. Jeszcze
he expressed himself about the government in the Third Reich. Still
we wrześniu 1939 roku wspólnie
in September 1939 together
z innymi aktorami i ogólnie warszawiakami
with other actors and generally with Warsaw residents
ruszył do okopania rowów ochronnych,
he set out to dig protective trenches,
co odnotowały ówczesne gazety. Działał też
what the newspapers of that time reported. He also operated
w Straży Obywatelskiej. Jego działalność
in the Citizen's Guard. His activity
na rzecz III Rzeszy wyszła na jaw dopiero podczas
It only came to light during the Third Reich.
okupacji i to dlatego, że sam zainteresowany
occupation and that's why the person concerned
przestał się z nią kryć. Kiedy Niemcy zajęli
he stopped hiding it from her. When the Germans took over
szafę bez żenady, zadeklarował się jako Volksdeutsch
"without shame, declared himself as Volksdeutsch"
i zaczął pracować w niemieckiej administracji.
and started working in the German administration.
Jego perfekcyjna znajomość zarówno języka polskiego,
His perfect command of both the Polish language,
jak i niemieckiego była bardzo cenna dla okupantów.
The knowledge of both Polish and German was very valuable to the occupiers.
Na początku przekonywał przyjaciół, że został do tej pracy
At first, he convinced his friends that he was hired for this job.
zmuszony przez Niemców. Z czasem jednak stało się
forced by the Germans. However, over time it became
jasne, że jego współpraca z okupantem sięgała znacznie
It's clear that his collaboration with the occupier went much further.
dalej niż posada tłumacza w jakimś urzędzie.
further than a translator's position in some office.
Później można było usłyszeć, że widywano go na ulicach
Later, it could be heard that he was spotted on the streets.
ze swastyką na rękawie lub w mundurze niemieckim,
with a swastika on the sleeve or in a German uniform,
nie można jednak potwierdzić, że coś takiego miało miejsce.
It cannot be confirmed, however, that such an event took place.
Oficjalnie Sym nie należał do żadnej niemieckiej
Officially, Sym did not belong to any German.
formacji wojskowej, a pamięć po latach bywa zawodna.
military formation, and memory can be unreliable after many years.
Kiedy zaczęły się aresztowania warszawskich artystów,
When the arrests of Warsaw artists began,
na Syma zaczęto spoglądać coraz bardziej podejrzliwie.
Syma was increasingly being viewed with suspicion.
Później mówiło się, że to za jego sprawą
Later it was said that it was because of him.
gestapo zamknęło m.in. Fryderyka Jaroszego
The Gestapo imprisoned, among others, Fryderyk Jarosz.
czy Hankę Ordonównę. Trzeba jednak zaznaczyć,
whether Hanka Ordonówna. However, it should be noted,
że nie było na to żadnych konkretnych dowodów.
that there was no concrete evidence for this.
W tej sytuacji dostrzegł dla siebie szansę.
In this situation, he saw an opportunity for himself.
Jeszcze pod koniec 1939 roku
Still at the end of 1939
został dyrektorem kina Helgoland,
he became the director of the Helgoland cinema,
do którego wstęp mieli tylko Niemcy i to już sprawiło,
to which only Germans had access, and that alone caused,
że wśród Polaków został skreślony.
that he was crossed out among the Poles.
Próbował jeszcze przekonywać innych aktorów, że z okupacją niemiecką
He tried to convince the other actors that with the German occupation
należy się pogodzić i starać się żyć i pracować tak jak przed wojną.
One must come to terms with it and try to live and work as before the war.
Tym sposobem próbował zwerbować aktorów
In this way, he tried to recruit actors.
do projektów szykowanych przez okupacyjne władze.
to projects prepared by the occupying authorities.
A kiedy to się nie udało, szukał na nich hałasu,
And when that didn't work, he looked for noise from them,
takich jak na przykład żydowskie pochodzenie
such as, for example, Jewish descent
z samych zainteresowanych albo bliskich im osób,
from the interested parties themselves or from people close to them,
które wiadomo, w tamtym czasie było wyrokiem.
which is known, at that time was a sentence.
Trzeba jednak powiedzieć, że było wielu aktorów,
However, it must be said that there were many actors,
którzy odmówili Simowi i nie spotkały ich
who refused Sim and did not meet them
z tego tytułu żadne konsekwencje. Nie zostali aresztowani,
No consequences as a result. They were not arrested.
wysłani do obozu, ani nic z tych rzeczy.
sent to the camp, or anything like that.
Więc pytanie, czy ci, którzy później twierdzili, że Sim ich
So the question is, do those who later claimed that Sim them...
zmusił do udziału w filmie szantażem i groźbami,
he forced to participate in the movie through blackmail and threats,
mówili całą prawdę, czy może trochę
Did they tell the whole truth, or maybe just a little?
naciągali fakty, żeby się troszkę wybielić?
Did they stretch the facts to whitewash themselves a bit?
Sim miał wiele możliwości, żeby
Sim had many opportunities to
zaszkodzić wielu osobom w tamtym czasie,
harm many people at that time,
ale tego nie robił. Choć z drugiej strony
but he didn't do that. Although on the other hand
może to była tylko kwestia czasu.
Maybe it was just a matter of time.
Jednym z najgłośniejszych projektów, przy którym współpracował Sim,
One of the most talked-about projects that Sim collaborated on,
był antypolski propagandowy film Heimkehr.
There was an anti-Polish propaganda film called Heimkehr.
Później austriacka pisarka Elfriede Jelinek
Later, the Austrian writer Elfriede Jelinek.
określiła Heimkehr mianem najgorszego
described Heimkehr as the worst
filmu propagandowego, jaki kiedykolwiek powstał.
the most propaganda film ever made.
Większość polskich aktorów nie chciała mieć z nim
Most Polish actors did not want to have anything to do with him.
nic wspólnego, podobnie jak z niemieckimi teatrami.
nothing in common, just like with German theaters.
Sim w samym filmie nie grał,
Sim did not play in the film itself,
był tylko kimś w rodzaju konsultanta,
he was only something of a consultant,
a przede wszystkim miał za zadanie werbować polskich aktorów.
and above all, it was tasked with recruiting Polish actors.
Sim został też dyrektorem jawnego teatru
Sim also became the director of the open theater.
miasta Warszawy. W tamtym momencie był już
the city of Warsaw. At that moment, he was already
rozpracowywany przez ZWZ, w czym pomagali
developed by ZWZ, in which they helped
inni aktorzy, jego przedwojenni koledzy i koleżanki.
other actors, his pre-war colleagues and friends.
Jak się to zakończyło, to pewnie każdy, kto
How it ended, probably everyone who
choć trochę interesuje się II wojną światową, wie.
Although I am a little interested in World War II, I know.
Igo Sim został zlikwidowany przez polskie podziemie
Igo Sim was eliminated by the Polish underground.
w swoim mieszkaniu przy Mazowieckiej
in his apartment on Mazowiecka Street
7 marca 1941 roku.
March 7, 1941.
W chwili śmierci miał 45 lat,
At the time of death, he was 45 years old.
był uzależniony od morfiny i alkoholu,
he was addicted to morphine and alcohol,
od pewnego czasu żył w strachu, wiedząc, że polskie podziemie wydało na niego wyrok.
For some time now, he had been living in fear, knowing that the Polish underground had issued a sentence against him.
Miał już kupiony bilet na podziemie.
He had already bought a ticket for the underground.
Miał na pociąg do Wiednia, gdzie zamierzał się ukryć,
He had a train to Vienna, where he intended to hide.
ale nie zdążył. Za jego śmierć władze okupacyjne
but he didn't make it in time. For his death, the occupying authorities
ukarały warszawiaków, aresztując 118 zakładników,
they punished the Warsaw residents by arresting 118 hostages,
w tym przedstawicieli środowisk teatralnych Warszawy.
including representatives of the theatrical communities of Warsaw.
Większość aresztowanych wywieziono później
Most of the arrested were later taken away.
do Oświęcimia, a 21 osób rozstrzelano.
to Oświęcim, and 21 people were shot.
Do dziś pojawiają się wątpliwości, czy ten wyrok
To this day, there are doubts whether this ruling
był słuszny. Tak naprawdę nie był to wyrok
He was right. In fact, it was not a sentence.
sądu podziemnego. Działo się to zanim jeszcze
underground court. This happened before the
takie sądy powołano. Był to tylko
such courts were appointed. It was only
rozkaz likwidacji niebezpiecznego Niemca,
order for the liquidation of a dangerous German,
a skoro Sym miał wyjechać do Wiednia, to
and since Sym was supposed to leave for Vienna, then
automatycznie przestawał stanowić zagrożenie.
automatically ceased to pose a threat.
Nie ma też dowodów na to, że któreś z aresztowań było
There is also no evidence that any of the arrests were
bezpośrednim następstwem działalności Syma.
the direct consequence of Syma's activities.
W ogóle, o ile o jego jawnej współpracy z Niemcami
In general, as far as his open collaboration with the Germans is concerned.
podczas okupacji wiadomo dużo, to o jego
During the occupation, a lot is known about him.
działalności szpiegowskiej, w tym jakie były jego zadania
intelligence activities, including what his tasks were
jeszcze przed wojną i na początku okupacji
even before the war and at the beginning of the occupation
i jakich informacji dostarczał,
and what information he provided,
nie wiadomo właściwie niczego pewnego.
Nothing is actually known for certain.
Wszystko opiera się na domysłach. Jego postawa moralna
Everything is based on assumptions. His moral stance.
była oczywiście nie do zaakceptowania dla Polaków,
was of course unacceptable to the Poles,
ale czy zasługiwała na karę śmierci?
But did she deserve the death penalty?
W tamtym momencie polskiemu podziemiu zależało na głośnej akcji,
At that moment, the Polish underground was focused on a loud action,
która da nadzieję, pokaże, że Polacy nadal walczą
which will give hope, will show that Poles are still fighting
i robią to skutecznie. Likwidacja
and they do it effectively. Liquidation
słynnego aktora współpracującego z Niemcami
a famous actor collaborating with the Germans
miała więc wydźwięk propagandowy. Nie wiadomo, czy w przeciwnym razie
It therefore had a propaganda undertone. It is unclear what the opposite would be.
taki wyrok by zapadł. Dziś można się zastanawiać,
such a sentence would have been passed. Today one can wonder,
czy zasłużył na karę śmierci. W tamtym momencie
Did he deserve the death penalty? At that moment.
też nie było zgodności, czy była to decyzja
There was also no agreement on whether it was a decision.
słuszna. Zakwestionował ją między innymi
right. He questioned it, among other things.
polski rząd na uchodźstwie. Okazało się, że nie
The Polish government in exile. It turned out that it did not.
dotrzymano przy niej odpowiednich procedur
The appropriate procedures were followed in her case.
i była to taka trochę oddolna inicjatywa.
And it was somewhat of a grassroots initiative.
Niemniej Igo Sym słusznie lub nie przeszedł do historii
Nonetheless, Igo Sym rightly or wrongly went down in history.
jako najbardziej niebezpieczny niemiecki szpieg
as the most dangerous German spy
międzywojennej i okupacyjnej Warszawy.
interwar and wartime Warsaw.
Szpiedzy działający w środowisku artystycznym to motyw,
Spies operating in the artistic environment is a theme,
który wyjątkowo działał na wyobraźnię twórców fikcyjnych
which particularly inspired the imagination of fictional creators
historii sensacyjnych, ale jak pokazuje przykład
sensational stories, but as the example shows
Igo Syma, takie rzeczy działy się również w rzeczywistości
Igo Syma, such things also happened in reality.
i Igo Sym nie był jedynym
Igo Sym was not the only one.
tego przykładem. Przykładem tego była również
this is an example. An example of this was also
znajdująca się na drugim miejscu mojego zestawienia
ranked second in my list
Mina Croucher.
Mina Croucher.
Ona również
She too.
obracała się w środowisku artystycznym
she moved in the artistic environment
była zwana fińską matą Harry
She was called the Finnish mat Harry.
i dla odmiany zajmowała się szpiegostwem na rzecz
and for a change, she was involved in espionage on behalf of
Sowietów. Niemiecka szlachcianka, milionerka
Soviets. A German noblewoman, a millionaire.
i miłośniczka sztuki pojawiła się w Helsinkach
And a lover of art appeared in Helsinki.
wiosną 1925 roku.
spring of 1925.
Miała trzydzieści parę lat, woziła się po mieście
She was in her thirties, driving around the city.
kabrioletem Willis Knight z kierowcą,
a convertible Willis Knight with a driver,
o którym opowiadała, że jest rosyjskim księciem,
of whom she spoke, claiming that he is a Russian prince,
który uciekł przed rewolucją. Iluż to takich
who fled before the revolution. How many such people are there?
książąt się pojawiało wtedy w całej Europie, trudno zliczyć.
The princes appeared then throughout Europe, it's hard to count.
Ale z całą pewnością było ich więcej niż wszystkich
But there were definitely more of them than of all the others.
arystokratów kiedykolwiek w Rosji. Na początku
the aristocrats ever in Russia. At the beginning
Mina mieszkała w luksusowym hotelu, później przeniosła się
Mina was living in a luxury hotel, then she moved.
do własnego apartamentu w nowoczesnej kamienicy.
to your own apartment in a modern tenement house.
Po fińsku mówiła płynnie, bo część jej rodziny miała
She spoke Finnish fluently because part of her family had it.
pochodzić właśnie z Finlandii. Mina Croucher dość
come from Finland. Mina Croucher quite
szybko stała się popularna w kręgach ówczesnej
It quickly became popular in the circles of that time.
helsińskiej Bohemy. Pomógł jej w tym roman z
Helsinki Bohemia. A Roman helped her with this.
Olaviem Pavolainenem, młodszym od niej o 12 lat
Olaviem Pavolainen, twelve years younger than her.
pisarzem, należącym do grupy literackiej,
a writer belonging to a literary group,
Nosiciele Ognia, która była takim, można powiedzieć,
Carriers of Fire, which was such, one could say,
fińskim skamandrem, bo zrzeszała głównie poetów,
Finnish Skamander, because it mainly brought together poets,
których połączyło pokoleniowe doświadczenie, jakim
which was connected by the generational experience that
było uzyskanie niepodległości. I postulowali
it was obtaining independence. And they advocated
odnowienie fińskiej literatury. Spotkania
Renewal of Finnish literature. Meetings.
Nosicieli Ognia często odbywały się właśnie w salonie
The Fire Bearers often took place right in the living room.
Mini Croucher, która udzielała literatom wsparcia,
Mini Croucher, who provided support to writers,
stała się ich przyjaciółką i powiarnicą.
She became their friend and confidante.
Najchętniej spędzano czas w pokoju tureckim, czyli
The most preferred way to spend time was in the Turkish room, which means
salonie urządzonym w kolorowym, orientalnym stylu,
a living room decorated in a colorful, oriental style,
z nastrojowym oświetleniem, orientalnymi dywanami,
with atmospheric lighting, oriental carpets,
poduszkami do siedzenia. Moda na orientalizm była
with sitting cushions. The fashion for Orientalism was
charakterystyczna dla epoki międzywojennej, o czym mówiliśmy
characteristic of the interwar period, which we talked about
sobie już trochę w poprzednim odcinku o Esadzie
I already talked a bit about Esad in the previous episode.
Beju. Wspomniano później, że jednocześnie była
Beju. It was later mentioned that she was at the same time.
bardzo zazdrosna o swojego kochanka. Podobno raz pojechała
very jealous of her lover. Apparently, she once went
za Olaviem do Paryża i groziła, że obleje mu twarz
She followed Olav to Paris and threatened to splash his face.
kwasem. Mina Croucher zaprzyjaźniła się też
with acid. Mina Croucher also made friends
z dziennikarzem Encio Svanbergiem,
with journalist Encio Svanberg,
wspólnie z którym utworzyła czasopismo Seura,
together with which she founded the magazine Seura,
czyli po polsku Towarzystwo. Magazyn był skierowany
So in Polish it's Society. The magazine was aimed at
przede wszystkim do kobiet w wieku 40 lat i ich starszych,
first of all to women aged 40 and older,
takich, których głównym zainteresowaniem
those whose main interest
jest dom, rodzina, czyli dla takich pań domów
There is a home, a family, which means for such ladies of the house.
w średnim wieku. Publikowano tam artykuły na temat
in middle age. Articles on the subject were published there
edukacji, rodzicielstwa, kwestii zdrowotnych,
education, parenting, health issues,
jedzenia czy podróży. Ta grupa docelowa i ta
food or travel. This target group and this
tematyka nie stanowiła jednak gwarancji sukcesu. Grupa
The subject matter, however, did not guarantee success. The group
docelowa, do której kierowana była Seura,
the destination to which Seura was directed,
bardziej interesowała się plotkami i ciekawostkami z życia
She was more interested in gossip and curiosities from life.
wyjazd, niż przepisami i poradami dotyczącymi
trip, than regulations and tips regarding
prowadzenia domu. W końcu kobiety w tym wieku same już mogły
running a household. After all, women at this age could manage alone.
takich porad udzielać. Czasopismo miało swoje
to give such advice. The magazine had its
czytelniczki, ale nie było aż tak bardzo
readers, but it wasn't that much
popularne, przez co reklamodawcy nie zabijali się
popular, which is why advertisers were not fighting over it
o wykupowanie w nim powierzchni reklamowej,
about purchasing advertising space in it,
a właśnie sprzedażą reklam zajmowała się
and actually dealt with advertising sales.
Mina Croucher. I jak się okazało, była w tym
Mina Croucher. And as it turned out, she was in this.
bardzo skuteczna, bo zaczęła sprzedawać powierzchnię
very effective, because it started selling space
reklamową, zmuszając klientów szantażem i groźbami.
advertising, coercing customers with blackmail and threats.
Nawet to nie zdołało jednak uchronić magazynu przed upadkiem.
Even that did not manage to save the warehouse from collapse.
Sama Mina też dość szybko straciła większość znajomych.
Mina herself also quickly lost most of her friends.
Jej metody były skuteczne na krótką metę,
Her methods were effective in the short term,
ale prowadziły do szybkiej utraty kontaktów.
but they led to a rapid loss of contacts.
W towarzystwie zaczęto jej po prostu unikać.
She was simply being avoided in the company.
Na początku lat 30. Mina Croucher przerzuciła się więc
At the beginning of the 1930s, Mina Croucher therefore shifted.
z literatów na wojskowych i polityków.
from literati to military and politicians.
W jej salonie przestali bywać członkowie nosicieli ognia,
Members of the fire bearers have stopped visiting her salon.
a Mina zaangażowała się w fiński prawicowy ruch,
Mina became involved in the Finnish right-wing movement,
La Poix.
La Poix.
Jednym z najważniejszych postulatów tej organizacji
One of the most important demands of this organization
była delegalizacja wszelkich organizacji komunistycznych
there was a ban on all communist organizations
w kraju. Organizowano w tym celu protesty,
in the country. Protests were organized for this purpose,
marsze, wiece, ale ruch posuwał się też
marches, rallies, but the movement also progressed
znacznie dalej. Na początku lat 30. doszło do kilku
much further. In the early 1930s, several events occurred.
morderstw na działaczach komunistycznych,
murders of communist activists,
które oficjalnie nie zostały nigdy wyjaśnione.
which have never been officially explained.
Ulubioną metodą lapistów było porywanie działaczy
The favorite method of the lapists was abducting activists.
komunistycznych i lewicowych polityków, których następnie
communist and leftist politicians, who later
odstawiali pod granicę ZSRR, ewentualnie
they were taken to the border of the USSR, possibly
wyrzucali już na drugą stronę granicy.
They have already thrown him to the other side of the border.
Ogólnie ich postulaty i działania były dość bliskie
Overall, their demands and actions were quite similar.
ruchowi faszystowskiemu, a narastający ekstremizm
fascist movement, and the rising extremism
ruchu sprawił, że początkowe poparcie społeczne,
the movement caused the initial social support,
jakim się cieszył, dość szybko zmalało.
the joy he felt diminished quite quickly.
Mina Croucher jednak częściowo finansowała działania
Mina Croucher did partially finance the activities.
lapistów, utrzymywała bliskie stosunki z przywódcami
lapists, maintained close relations with the leaders
tego ruchu, ale z czasem stała się niewygodna.
this movement, but over time it became uncomfortable.
Weszła w konflikt z niektórymi społeczeństwami,
She clashed with some societies,
przywódców, co zdaje się postanowiła wykorzystać
leaders, which seems to have decided to take advantage of
fińska policja, żeby rozsadzić ruch od środka,
Finnish police, in order to disrupt traffic from within,
bo to właśnie policja zdradziła przywódcom ruchu
because it was the police that betrayed the leaders of the movement
Lapua, że Mina Croucher nie jest tym za kogo się podaje.
Lapua says that Mina Croucher is not who she claims to be.
W rzeczywistości nazywała się Maria Wilhelmina Lindell.
In reality, she was named Maria Wilhelmina Lindell.
Nie była ani Niemką, ani arystokratką, ani milionerką.
She was neither a German, nor an aristocrat, nor a millionaire.
Urodziła się w Nokii jako nieślubne dziecko 16-letniej
She was born in Nokia as the illegitimate child of a 16-year-old.
pokojówki, nie wiadomo kim był jej ojciec. Nazwisko Lindell,
housekeepers, it's unknown who her father was. The last name is Lindell.
dał jej dopiero kilka lat później ojczym, robotnik,
he only gave her a few years later her stepfather, a worker,
za którego wyszła matka Marii i któremu zdążyła jeszcze
for whom Maria's mother married and to whom she still managed
urodzić czworo dzieci, zanim zmarła. Kiedy to się stało,
to give birth to four children before she died. When this happened,
Maria miała zaledwie 15 lat i od tamtej pory dziewczyna
Maria was only 15 years old and since then the girl
musiała sobie właściwie radzić sama. Opuściła rodzinne
She had to manage on her own. She left her family.
miasteczko i ruszyła w świat. Nie miała stałego atresu,
a small town and set out into the world. She didn't have a permanent address,
ani pracy, żyła głównie z drobnych kradzieży, które
didn't work, she mainly lived from petty thefts that
popełniała i na których niejednokrotnie zostawała przyłapana
she committed and was often caught on
i w rezultacie trafiała do więzienia. W 1913 roku przeprowadziła
and as a result, she ended up in jail. In 1913, she moved
się do Helsinek. Utrzymywała się prawdopodobnie głównie
to Helsinki. It was likely maintained mainly
z nierządu. Czterokrotnie rodziła dzieci. Pierwsze dziecko
from prostitution. She gave birth to children four times. The first child
przeżyło zaledwie dwa tygodnie. Troje kolejnych porzuciła.
It survived just two weeks. Three others it abandoned.
Jej dwóch synów wychowywało się w sierocińcu. Jej córka
Her two sons were raised in an orphanage. Her daughter.
również zmarła. Ostatnie dziecko syna urodziła w 2014 roku,
also passed away. The last child of her son was born in 2014,
odsiadując wyrok w więzieniu. Podobno sama rozsięgła się.
serving a sentence in prison. Apparently, she spread out by herself.
Podziewała plotki o tym, jakoby zamordowała swoje dziecko,
She was rumored to have murdered her child.
choć nie ma dowodów na to, że rzeczywiście to zrobiła.
although there is no evidence that she actually did it.
Ale Maria lubiła, gdy otaczała ją atmosfera skandalu i tajemniczości.
But Maria enjoyed being surrounded by an atmosphere of scandal and mystery.
Za kradzieże, nierząd i różne inne wykroczenia po raz ostatni
For theft, prostitution, and various other offenses for the last time.
trafiła do więzienia w 1920 roku. Opuściła zakład karny w 1923.
She was sentenced to prison in 1920. She left the correctional facility in 1923.
Łącznie do 1923 roku odsiedziała cztery wyroki. Kończąc ostatni
By 1923, she had served four sentences. Finishing the last one.
miała 32 lata.
She was 32 years old.
Później trafiła do schroniska dla kobiet i pracowała jednocześnie
Later she ended up in a women's shelter and was working at the same time.
jako opiekunka dla dzieci. Nie wydaje mi się, żeby pracodawcy
as a babysitter. I don't think employers
znali jej historię. W przeciwnym razie nie sądzę, by powierzyli
they knew her story. Otherwise, I don't think they would have entrusted
swoje dzieci złodziejce, prostytutce i kobiecie, która dobrych
your children to a thief, a prostitute, and a woman who is good
kilka lat swojego życia spędziła w więzieniu. Tak czy inaczej
she spent a few years of her life in prison. Anyway
udało jej się jednak jakimś sposobem dostać pracę w rodzinie
However, she managed to somehow get a job with a family.
inżyniera Arnes Lura z Helsinek, która na pewien czas wyjechała
Engineer Arnes Lura from Helsinki, who left for a while.
do Niemiec, żeby odwiedzić rodzinę, zabierając ze sobą opiekunkę do dzieci.
to Germany to visit family, taking along a babysitter.
Przebywali w pobliżu.
They were staying nearby.
Przebywali w pobliżu kolonii i tam Maria nauczyła się języka
They were staying near the colony, and there Maria learned the language.
niemieckiego. Ta znajomość przydała jej się przy tworzeniu nowej
German. This knowledge came in handy when creating a new
tożsamości, ale przede wszystkim poznała życie wyższych sfer.
identities, but above all, she became acquainted with the life of the upper class.
Nauczyła się mówić, poruszać i zachowywać tak jak ich
She learned to speak, move, and behave like them.
przedstawiciele. I szybko przekonała się, że czasem tyle wystarczy,
representatives. And she quickly realized that sometimes that's all it takes,
żeby ludzie nie zadawali zbędnych pytań. A później wróciła do Finlandii
so that people wouldn't ask unnecessary questions. And then she returned to Finland.
jako zupełnie nowa osoba. I to gdzieś w tym okresie musiała
as a completely new person. And it must have happened somewhere during that time.
być zwerbowana przez Czecha, czyli sowiecką tajną policję,
to be recruited by a Czech, that is, the Soviet secret police,
a jej życie cudownie się odmieniło. Ale do czasu. Przez tych kilka lat
and her life changed wonderfully. But for a while. Over those few years
Minna zdążyła narobić sobie wrogów wśród różnych wpływowych i zamożnych
Minna managed to make herself some enemies among various influential and wealthy individuals.
mężczyzn, bo to głównie oni byli jej ofiarami. Sypiała z nimi, wyciągała od nich
men, because mainly they were her victims. She slept with them, extracting from them
różne sekrety, a następnie szantażowała. Groziła kompromitacją, ujawnieniem
various secrets, and then blackmailed. She threatened with embarrassment, exposure
romansu. Mówiono nawet, że Croucher miała w słoiku w formalinie spędzony płód dziecka,
romance. It was even said that Croucher had a preserved fetal specimen in a jar of formalin.
którym szantażowała swoich kochanych.
with which she blackmailed her loved ones.
Twierdząc, że to było ich dziecko. I żądała pieniędzy za milczenie.
Claiming that it was their child. And she demanded money for her silence.
Dość drastyczne metody, trzeba przyznać. Było więc tylko kwestią czasu,
Quite drastic methods, I must admit. So it was only a matter of time,
kiedy zainteresują się nią służby. Zainteresowały się zresztą niemal od razu.
When the authorities become interested in her. In fact, they became interested almost immediately.
Jej niejasne pochodzenie w połączeniu z życiem na wysokiej stopie,
Her vague origins, combined with living in high society,
dużymi wydatkami, musiało budzić podejrzenia. Helsinki są największym miastem w Finlandii.
Large expenditures must have raised suspicions. Helsinki is the largest city in Finland.
W latach międzywojennych mieszkało tu około 200 tysięcy ludzi.
In the interwar years, about 200,000 people lived here.
Nie jest to więc ogromna myśl.
It is therefore not a big thought.
Ta metropolia, w której można długo pozostać niezauważonym, żyjąc tak jak żyła Mina.
This metropolis, where one can remain unnoticed for a long time, living as Mina lived.
Na dodatek w fińskim sztabie generalnym zaczęły krążyć pogłoski,
In addition, rumors began to circulate in the Finnish general staff,
że kobieta bardzo się interesuje młodymi oficerami.
that the woman is very interested in young officers.
Ona sama twierdziła oczywiście zalotnie, że ma słabość do munduru,
She herself coyly claimed that she has a weakness for uniforms.
ale trochę to wszystko było zbyt intensywne i zbyt ukierunkowane,
but it all felt a bit too intense and too focused,
żeby takie wyjaśnienie wystarczyło.
so that such an explanation would be enough.
Związek Radziecki bardzo się w tamtym czasie interesował Finlandią.
The Soviet Union was very interested in Finland at that time.
Relacje pomiędzy tymi krajami były napięte,
Relations between these countries were tense.
a radziecki wywiad prężnie działał praktycznie wszędzie w tamtym czasie.
The Soviet intelligence was actively operating practically everywhere at that time.
Po tym jak członkowie inwigilowanego przez nią ruchu Lapua poznali prawdę na temat jej działalności,
After the members of the movement Lapua, which she was spying on, learned the truth about her activities,
jej dni były policzone.
Her days were numbered.
Ona jednak zamiast po prostu uciec i się ratować,
However, instead of just running away and saving herself,
rzuciła wyzwanie przywódcy ruchu, Matiemu Walleniusowi
She challenged the leader of the movement, Mati Wallenius.
i zaczęła zdradzać informacje dotyczące planów organizacji.
and started to leak information about the organization's plans.
Poszła z nimi prosto do członków rządu.
She went straight to the government members with them.
8 marca 1932 roku jeden z członków ruchu,
On March 8, 1932, one of the members of the movement,
Olavi Runolina, odwiedził minę w jej apartamencie,
Olavi Runolina visited the mine in her apartment.
strzelił swojej ofierze dwa razy w szyję,
he shot his victim twice in the neck,
po czym, jak gdyby nigdy nic, założył płaszcz i wyszedł.
Then, as if nothing had happened, he put on his coat and left.
Jej ciało przeleżało w mieszkaniu 3 dni,
Her body lay in the apartment for 3 days,
nikt przez ten czas się nią nie zainteresował,
no one has shown any interest in her during this time,
co pokazywało jak bardzo już była opuszczona w tamtym momencie,
which showed how abandoned she already was at that moment,
znalazł ją dopiero woźny.
He was only found by the janitor.
Runolina, jak mówiono, miał problemy psychiczne,
Runolina, as it was said, had mental health issues,
był alkoholikiem, to też posłużyło za okoliczność łagodzącą
he was an alcoholic, which also served as a mitigating circumstance
w późniejszej sprawie o morderstwo, przede wszystkim to,
in a later murder case, first of all, that,
że był chory psychicznie.
that he was mentally ill.
Został skazany na 7 lat więzienia.
He was sentenced to 7 years in prison.
Sąd uznał, że działał bez pełnego zrozumienia sytuacji.
The court ruled that he acted without a full understanding of the situation.
Nie udowodniono, że za zamachem stał ktoś jeszcze.
It has not been proven that someone else was behind the assassination attempt.
Uznano go za samowolne działanie człowieka z zaburzeniami psychicznymi.
He was considered an act of free will by a person with mental disorders.
Nie wiadomo do końca, czy tak było,
It is not entirely known if it was like that.
ale śmierć miny Croucher była wygodna dla wszystkich,
but the death of Croucher's face was convenient for everyone,
więc specjalnie nie wnikła.
so she didn't delve into it specifically.
Mina nie była jedyną kobietą, która w tamtych czasach
Mina was not the only woman who at that time
działała na rzecz Związku Radzieckiego
worked for the Soviet Union
i nie jedyną porównywaną do Maty Hari.
and not the only one compared to Mata Hari.
Zresztą chyba każda kobieta szpieg w tamtych czasach zyskiwała to miano.
Besides, it seems that every female spy in those times earned that title.
Swoją Matę Hari w brudnych latach 30. miała też Polska.
Poland also had its Mata Hari in the dirty 1930s.
Nazywała się Tosia Majewska, a właściwie Teodozja.
Her name was Tosia Majewska, or rather Teodozja.
Polska usłyszała o niej w maju 1932 roku,
Poland heard about her in May 1932.
kiedy stanęła przed sądem,
when she stood before the court,
doraźnym, żeby odpowiedzieć za szpiegostwo.
temporary, to answer for espionage.
W tym czasie gazety żyły głośnym procesem rity gorgonowej,
During this time, the newspapers were alive with the sensational trial of Rita Gorgonowa,
który zdominował rubryki sądowe i kryminalne.
which dominated the court and criminal columns.
Dlatego też pewnie ta sprawa nie była aż tak głośna,
That's probably why this matter wasn't so widely publicized.
jak mogłaby być w innych okolicznościach.
how it could be in other circumstances.
A była to historia idealnie wpisująca się w realia brudnych lat 30.
And it was a story that perfectly fit into the harsh realities of the dirty 1930s.
Zacznijmy od tego, że Tosia Majewska była fordanserką w Adri,
Let's start with the fact that Tosia Majewska was a go-go dancer at Adri.
córką Praczki z Warszawy.
the daughter of the Washerwoman from Warsaw.
Jak to jest, że każda historia dziejąca się w przedwojennej Warszawie
How is it that every story set in pre-war Warsaw
musi prędzej czy później zaprowadzić nas do Adri?
It must sooner or later take us to the Adriatic?
Zupełnie jak gdyby nie było stolicyjnych klubów.
It was as if there were no capital clubs at all.
Ale Cafe Adria to miejsce, o którym rzeczywiście mnóstwo jest wzmianek
But Cafe Adria is a place that truly has a lot of mentions.
we wspomnieniach z tamtych lat.
in the memories of those years.
Każdy, kto coś znaczył albo marzył, żeby coś znaczyć,
Everyone who meant something or dreamed of meaning something,
musiał choć raz na jakiś czas spędzić wieczór w Adri.
He had to spend an evening in Adri at least once in a while.
Przyciągały do niej znane nazwiska, gwiazdy kina, teatru, literatury,
It attracted well-known names, stars of cinema, theater, and literature.
politycy i wojskowi.
politicians and military personnel.
Każdemu marzyło się, że wpadnie w Adri na ordonunę Żabczyńskiego czy Tuwima
Everyone dreamed of stumbling upon Adri in the ordinance of Żabczyński or Tuwim.
i następnego dnia będzie mógł się przechwalać znajomym.
And the next day he will be able to brag to his friends.
Adria kojarzyła się z szampanem, piórami, szykownymi strojami
Adria was associated with champagne, feathers, and elegant outfits.
i przedstawicieli ówczesnych elit.
and representatives of the contemporary elites.
Ale modny warszawski klub miał też swoją mroczną stronę.
But the fashionable Warsaw club also had its dark side.
Przyciągał różnych desperatów, kręciły się tu prostytutki
It attracted various desperados, and prostitutes hung around here.
i rozmaite desperatki mające nadzieję, że spotkają księcia z bajki
and various desperate girls hoping to meet their prince charming
i odmienią swój los.
and they will change their fate.
Adria była też jednym z kilku miejsc w Warszawie,
Adria was also one of the few places in Warsaw,
w których najłatwiej było zaopatrzyć się w narkotyki.
in which it was easiest to procure drugs.
A nietrzeźwym, wpływowym gościom niejednokrotnie rozwiązywały się języki,
And the drunken, influential guests often loosened their tongues,
co dawało duże pole do popisu rozmaitym szantażystom, oszustom i szpiegom.
which gave a lot of room for various blackmailers, fraudsters, and spies.
Fortanserka to osoba, której płaci się za towarzyszenie komuś
A fortuneteller is a person who is paid to accompany someone.
podczas zabaw tanecznych, a niejednokrotnie wiązało się to również
during dance games, and often it was also related to
z towarzyszeniem temu komuś po zabawie,
with the company of that person after the fun,
niekoniecznie już w tańczeniu.
not necessarily in dancing anymore.
Teodozja Majewska, parająca się tym zajęciem znała więc dobrze
Theodora Majewska, engaged in this occupation, knew it well.
te ciemne strony Adrii, co więcej nauczyła się je wykorzystywać.
the dark sides of the Adriatic, which she learned to use more.
Modny nocny klub i restauracja chętnie odwiedzana przez warszawskie elity
Trendy nightclub and restaurant eagerly visited by Warsaw's elites.
nadawała się do tego idealnie.
She was perfect for that.
Można się wiele dowiedzieć o ludziach na stanowiskach,
You can learn a lot about people in positions.
o ich romansach, o tym czy prowadzą hulaszczy tryb życia,
about their romances, whether they lead a debauched lifestyle,
czy nadużywają alkoholu.
do they abuse alcohol.
To też powodu stałym bywalcem Andrii był Jan Bąkowski,
This is also the reason why Andrii was a regular visitor for Jan Bąkowski.
technik budowlany i dawny członek Polskiej Organizacji Wojskowej,
building technician and former member of the Polish Military Organization,
który nadal utrzymywał stosunki towarzyskie z wieloma wojskowymi.
who still maintained social relations with many military personnel.
Bąkowski zainteresował się pewnym mężczyzną,
Bąkowski became interested in a certain man,
Władysławem Borakowskim,
Władysław Borakowski,
rotmistrzem i tłumaczem w Biurze Studiów Referatu Rosja Sowiecka
a captain and translator in the Studies Bureau of the Soviet Russia Department
Oddziału II.
Division II.
Borakowski zdecydowanie za dużo pił i prowadził imprezowy tryb życia,
Borakowski definitely drank too much and led a party lifestyle.
a jednocześnie w swojej pracy miał dostęp do ważnych,
and at the same time in his work, he had access to important,
tajnych informacji wagi państwowej.
confidential state-level information.
Takie połączenie zawsze jest ryzykowne.
Such a combination is always risky.
Na początku Jan Bąkowski został przyjacielem Borakowskiego
At the beginning, Jan Bąkowski became a friend of Borakowski.
i towarzyszem jego nocnych eskapad.
and the companion of his nightly escapades.
Przedstawił mu też swoją znajomą, fordanserkę Tosię Majewską,
He also introduced him to his acquaintance, the go-go dancer Tosia Majewska.
która została kochanką rotmistrza, przynajmniej jedną z jego kochanek.
who became the mistress of the captain, at least one of his mistresses.
Po pewnym czasie ta wesoła gromadka udała się wspólnie na wczasy do Sopotu.
After some time, this cheerful group went together on a vacation to Sopot.
Bardziej niż nadbałtyckie plaże interesowały ich jednak
However, they were more interested in things other than the Baltic beaches.
Sopockie kasyna, w których Borakowski, którego nie można posądzić o umiar,
Sopot casinos, where Borakowski, who cannot be accused of moderation,
zgrał się do suchej nitki.
He was completely worn out.
Szczęśliwie akurat był w pobliżu ktoś, kto zgodził się pożyczyć mu pieniądze
Fortunately, there was someone nearby who agreed to lend him money.
na dalszą zabawę, ale to również bardzo szybko Borakowski
for further fun, but it also quickly Borakowski
z pomocą swojego przyjaciela i kochanki roztrwonił.
With the help of his friend and lover, he squandered it.
Przy kolejnej prośbie o pożyczkę jego wybawca, niejaki Ładowski,
Upon the next request for a loan, his rescuer, a certain Ładowski,
zażądał kilku tajnych informacji, a ogarnięty hazardowym szałem rotmistrz
demanded several secret information, and the captain, driven by a gambling frenzy
bez większych oporów mu je wyjawił.
He revealed it to him without any major hesitation.
I tak oto stał się sowieckim szpiegiem.
And thus he became a Soviet spy.
Weksle oraz fakt złamania tajemnicy służbowej stały się idealną podstawą
The promissory notes and the fact of breaching professional secrecy became an ideal basis.
do szantażu i od tej pory Borakowski już całkowicie świadomie,
to blackmail and from that moment Borakowski was fully aware,
choć może nie całkiem dobrowolnie, szpiegował dla sowieckiego wywiadu.
Although perhaps not entirely voluntarily, he spied for the Soviet intelligence.
Wkrótce jednak polski wywiad w Moskwie poniósł kilka strat
Soon, however, Polish intelligence in Moscow suffered some losses.
i stało się jasne, że w sztabie jest jakiś przeciek.
It became clear that there was a leak in the staff.
Kontrwywiad nie potrzebował wiele czasu, żeby ustalić, kto był źródłem tego przecieku,
The counterintelligence didn't need much time to determine who was the source of the leak.
szpiedzy prawdopodobnie mieli świadomość tego, że pętla wokół nich się zaciska.
The spies were probably aware that the noose around them was tightening.
30 kwietnia 1932 roku Tosia wsiadała już do pociągu
On April 30, 1932, Tosia was already getting on the train.
z zagranicznym paszportem w torebce, kiedy została aresztowana.
with a foreign passport in her handbag when she was arrested.
Aresztowano zresztą całą trójkę – Borakowskiego, Bąkowskiego i Majewską.
The entire trio was arrested – Borakowski, Bąkowski, and Majewska.
O ile wojskowi utracjusze, którzy przez swój styl życia
As long as military spendthrifts, who through their lifestyle
wpadli w łapy agentów obcego wywiadu, nie byli aż taką rzadkością,
they fell into the hands of foreign intelligence agents, they were not that rare,
to atrakcyjna fordanserka z Adri, która okazała się sowieckim szpiegiem,
it's an attractive dancer from Adri, who turned out to be a Soviet spy,
działała na wyobraźnię, natychmiast została mianowana polską matą Harry,
it sparked the imagination, and she was immediately appointed as the Polish matriarch of Harry,
nazywano ją też X-27 na cześć bohaterki filmu
She was also called X-27 in honor of the heroine of the film.
Zniesławiona z 1931 roku, granej przez Marlenę Dietrich.
Defamed from 1931, played by Marlene Dietrich.
Opinia publiczna była podzielona co do roli, jaką w całym spisku odegrała Tosia Majewska.
Public opinion was divided regarding the role that Tosia Majewska played in the entire conspiracy.
Jedni widzieli w niej bezwzględną sowiecką agentkę,
Some saw her as a ruthless Soviet agent,
inni ofiarę zmuszoną groźbami i szantażem do współpracy.
others were forced by threats and blackmail to cooperate.
Sąd wątpliwości jednak nie miał.
The court had no doubts, however.
Proces trójki szpiegów odbył się już dwa tygodnie po ich aresztowaniu,
The trial of the three spies took place just two weeks after their arrest.
a wyrok zapadł po dwóch rozprawach.
The verdict was reached after two hearings.
14 maja 1932 roku Bąkowskiego i Borakowskiego skazano na karę śmierci,
On May 14, 1932, Bąkowski and Borakowski were sentenced to death.
Majewską zaś na dożywotnią karę ciężkiego więzienia.
Majewska was sentenced to life imprisonment.
Prawdopodobnie tylko dlatego, że w tamtych czasach wciąż istniało jakieś przekonanie,
Probably only because at that time there was still some belief,
że kobiety nie powinny podlegać karze śmierci,
that women should not be subject to the death penalty,
nawet za te same czyny, za które mężczyźni takie wyroki dostawali.
even for the same actions for which men received such sentences.
Nie było to oficjalne prawo, ale w praktyce tak to zwykle wyglądało.
It wasn't official law, but in practice, that’s usually how it looked.
To była akurat jedna z niewielu korzyści płynących z braku równouprawnienia kobiet w tamtych czasach.
That was one of the few benefits of the lack of gender equality for women at that time.
Jednym z nielicznych wyjątków, w których zapadł taki wyrok,
One of the few exceptions in which such a verdict was reached,
był właśnie proces Gorgonowej, który toczył się równolegle z procesem Majewskiej,
There was just the trial of Gorgonowa, which was taking place parallel to the trial of Majewska.
ale i ten wyrok ostatecznie został złagodzony.
But this verdict was ultimately mitigated.
Wyjątkiem była Józefa Paśnik, o której mówiłam w zbrodniach prowincjonalnych,
The exception was Józefa Paśnik, whom I mentioned in the provincial crimes.
w odcinku dzieje upiornego małżeństwa
in the episode of the ghostly marriage
i na której taki wyrok faktycznie został wykonany w 1922 roku.
and on which such a judgment was actually carried out in 1922.
Po takim wyroku Sądu Doraźnego,
After such a sentence from the Emergency Court,
jedyną możliwością odwołania było ułaskawienie przez prezydenta,
the only possibility of appeal was a pardon from the president,
jednak prezydent Mościcki z prawa łaski nie skorzystał.
However, President Mościcki did not make use of the right of pardon.
Jedynym ustępstwem, na jakie poszły władze,
The only concession that the authorities made,
była zamiana kary przez powieszenie na karę przez rozstrzelanie w przypadku Borakowskiego.
The penalty of hanging was replaced by the penalty of shooting in the case of Borakowski.
Marna pociecha,
A poor consolation,
pewnie trochę mniej cierpienia,
probably a little less suffering,
Borakowski jako wojskowy mógł o taką karę wnioskować,
Borakowski, as a military man, could request such a punishment.
bo cywile podlegali karze śmierci przez powieszenie.
because civilians were subject to the death penalty by hanging.
Z wykonaniem wyroku w tamtych czasach się nie czekało.
The execution of the sentence was not delayed in those times.
Jeszcze tego samego dnia, po tym jak z kancelarii prezydenta
On the same day, after the presidential office
nadeszła informacja o nie skorzystaniu z prawa łaski,
The information has arrived about the decision not to exercise the right of clemency.
Borakowskiego przewieziono do Cytadeli Warszawskiej,
Borakowski was transported to the Warsaw Citadel.
gdzie został rozstrzelany o 23.30.
where he was shot at 11:30 PM.
Bąkowskiego czekała śmierć przez powieszenie
Bąkowski faced death by hanging.
i wyrok wykonano również tej samej nocy w szopie na dziedzińcu więzienia przydzielnej.
And the sentence was also carried out that same night in a shed in the prison courtyard assigned.
Kilka miesięcy później dziennik bydgoski donosił,
A few months later, the Bydgoszcz newspaper reported,
że do ujęcia Teodozji Majewskiej przyczyniła się inna kobieta szpieg,
that another female spy contributed to the capture of Teodozja Majewska,
którą jakoby zachwycają się amerykańskie gazety.
which, as it were, American newspapers are enamored with.
Ta kobieta określana w artykule mianem Madmozel Lidke
The woman referred to in the article as Madmozel Lidke.
doprowadziła też do zdemaskowania innego szpiega działającego na Węgrzech.
It also led to the unmasking of another spy operating in Hungary.
Żadnych bliższych informacji o tej polskiej maciecharii dzienniki nie podaję,
No closer information about this Polish maciecharia is provided by the newspapers.
nie zdziwiłabym się więc, gdyby ta historia była zmyślona, ale nie wiem, może nie była.
I wouldn't be surprised, therefore, if this story were made up, but I don't know, maybe it wasn't.
Na łamy gazet Tosia powróciła rok później, kiedy to przed sądem stanęła cała siatka sowieckich szpiegów,
Tosia returned to the pages of the newspapers a year later, when a whole network of Soviet spies stood trial in court.
a wśród nich brat Majewskiej.
and among them is Majewska's brother.
Ona sama miała występować jako świadek w tej sprawie.
She was supposed to testify as a witness in this case.
Została w tym celu przewieziona do Warszawy z więzienia w Sieradzu.
She was transported to Warsaw from the prison in Sieradz for this purpose.
Jednak z uwagi na dobro państwa proces odbywał się przy zamkniętych drzwiach,
However, due to the good of the state, the proceedings took place behind closed doors,
więc nie wiemy dzisiaj co dokładnie się działo na sali sądowej.
So we don't know exactly what happened in the courtroom today.
Wiadomo natomiast, że większość oskarżonych ostatecznie uniewinniono.
It is known, however, that most of the accused were ultimately acquitted.
O tym co się dalej działo z Teodozją Majewską mogliśmy się dowiedzieć między innymi właśnie przy okazji dalszych losów Gorgonowej.
What happened next with Teodozja Majewska could be learned, among other things, in connection with the further fate of Gorgonowa.
W jednym z dzienników pojawiła się w 1935 roku taka oto informacja.
In one of the newspapers, there appeared this information in 1935.
W więzieniu w Fordonie przebywa również skazana na bezterminowe więzienie za szpiegostwo Teodozja Majewska,
In the prison in Fordon, Teodozja Majewska, sentenced to life imprisonment for espionage, is also being held.
była tancerka warszawskiej Adri.
she was a dancer of Warsaw's Adri.
Uzyskała ona u władz odosobnioną celę.
She obtained a solitary cell from the authorities.
I zasadniczo nie przyjaźni się z żadną z więźniarek.
And she basically does not befriend any of the female inmates.
Stale jest przygnębiona, smutna.
She is constantly depressed, sad.
Przez pierwszych kilka miesięcy pracowała Majewska również jako maszynistka w kancelarii więziennej.
For the first few months, Majewska also worked as a typist in the prison office.
Potem przeniesiono ją do działu wyrobu koców.
Then she was transferred to the blanket production department.
Również w 1935 roku do sądu trafiła skarga niejakiej Władysławy Landowskiej.
In 1935, a complaint from a certain Władysława Landowska also went to court.
Znanej złodziejki, niejednokrotnie karanej za swoje przestępstwa.
A notorious thief, repeatedly punished for her crimes.
Tak się składa, że kobieta została oskarżona o kradzież pieniędzy
It so happens that the woman was accused of stealing money.
przez Teodozję Majewską i jej matkę.
by Teodozja Majewska and her mother.
Kobieta miała spędzić noc w ich mieszkaniu i nad ranem ulotnić się z pieniędzmi pani Majewskiej.
The woman was supposed to spend the night in their apartment and in the morning disappear with Mrs. Majewska's money.
Landowska zarzekała się jednak, że jej tam nie było.
Landowska insisted, however, that she wasn't there.
Poszkodowana wskazała ją na zdjęciu w albumie.
The victim pointed her out in a photo in the album.
No ale mogła wskazać tak naprawdę dowolne zdjęcie.
But she could have pointed to any photo, really.
Nie było żadnego dowodu, że właśnie ona tam była.
There was no evidence that she was there.
Bo tak się składało, że działo się to 30 kwietnia 1932 roku.
Because it just so happened that this took place on April 30, 1932.
Na chwilę przed aresztowaniem Tosi.
Just before Tosi's arrest.
Oczywiście nie mogła wiedzieć, że zostanie aresztowana właśnie tego dnia,
Of course, she couldn't have known that she would be arrested on that very day.
ale możliwe, że w ten sposób chciała z pomocą matki stworzyć sobie alibi.
But it is possible that in this way she wanted to create an alibi for herself with her mother's help.
Jej podpis widniał pod zgłoszeniem.
Her signature was under the application.
Nie wyjaśniono dokładnie na czym miał polegać ten podstęp,
It was not clearly explained what this trick was supposed to involve.
co Majewska miała osiągnąć w ten sposób,
what Majewska was supposed to achieve in this way,
ale sąd przychylił się do skargi landowskiej
but the court upheld the land petition
i ostatecznie po dwóch latach uzyskała ona kasację wyroku.
And finally, after two years, she obtained a cassation of the judgment.
A co się działo dalej z Teodozją Majewską?
And what happened next with Teodozja Majewska?
Prawdopodobnie została zwolniona z więzienia,
She was probably released from prison.
kiedy wybuchła II wojna światowa i gdzieś przepadła.
when World War II broke out and vanished somewhere.
Nie wiadomo czy przeżyła wojnę zupełnie inaczej niż nasz kolejny bohater,
It is unknown whether she survived the war completely differently than our next hero,
który wojnę przeżył, żeby po wielu latach opowiedzieć o swoich niewiarygodnych przygodach asa wywiadu.
who survived the war to recount his incredible adventures as a spy many years later.
A tym bohaterem na czwartym miejscu mojej listy jest Dmitrij Bystrolotow.
And the hero in fourth place on my list is Dmitrij Bystrolotow.
Jego historia to idealny materiał na poruszający dramat szpiegowski,
His story is the perfect material for an moving spy drama.
bo wątek Trójkąta Miłosnego łączy się w niej z opowieścią o asie wywiadu.
because the love triangle thread is connected in it with the story of a spy.
W połowie lat 30. w Villa Bellavista w Locarno na południu Szwajcarii
In the mid-1930s at Villa Bellavista in Locarno, in southern Switzerland.
mieszkał pewien francuski pułkownik ze swoją niedawno poślubioną małżonką, żoną.
There lived a certain French colonel with his recently married wife.
Kobieta była 25-letnią rozwódką, żoną węgierskiego hrabiego, z którym się rozwiodła.
The woman was a 25-year-old divorcee, the wife of a Hungarian count, from whom she divorced.
Może zresztą miała trochę więcej lat, ale wiadomo, że niegrzecznie jest zanadto wnikać w takie kwestie.
She might have been a little older, but it's known that it's impolite to pry too much into such matters.
Rona przyjechała do Locarno po rozwodzie i czuła się samotna w obcym miasteczku,
Rona came to Locarno after her divorce and felt lonely in the strange town.
szczególnie gdy jej małżonek wyjeżdżał, a wyjeżdżał często, bo pracował dla francuskiego wywiadu
particularly when her husband was away, and he was away often because he worked for the French intelligence.
i przekazywał informacje uzyskane od swoich agentów do placówki.
and relayed information obtained from his agents to the facility.
Żeby było jej raźniej, poprosiła swoją przyjaciółkę, Isolde Cameron, żeby dotrzymała jej przez pewien czas towarzystwa.
To make her feel better, she asked her friend, Isolde Cameron, to keep her company for a while.
Kobieta przyjechała do Locarno i zamieszkała na jakiś czas w Villa Bellavista.
The woman arrived in Locarno and lived for a while in Villa Bellavista.
Po pewnym czasie Isolde pojechała w góry, gdzie miała się spotkać ze znajomym i już nie wróciła.
After some time, Isolde went to the mountains, where she was supposed to meet a friend, and she never returned.
To, co się z nią stało, do dziś trudno jest ustalić.
What happened to her is still difficult to determine to this day.
Istnieje wersja, że kobieta wyszła w góry i tam spadła w przepaść lub też została do tej przepaści przez kogoś zepchnięta.
There is a version that the woman went into the mountains and fell into a chasm there or was pushed into that chasm by someone.
Według innej wersji, kobieta popełniła samobójstwo w jednym z pensjonatów w pobliżu miasteczka Interlaken.
According to another version, the woman committed suicide in one of the guesthouses near the town of Interlaken.
Tak czy inaczej, Isolde nie żyła.
Either way, Isolde was dead.
Wkrótce tragiczny los dosięgnął również pułkownika.
Soon, a tragic fate also befell the colonel.
Tu też zdania na temat tego, co dokładnie się stało, są podzielone.
Opinions on what exactly happened here are also divided.
Jedna wersja jest taka, że strzelił sobie w głowę w domu w Locarno.
One version is that he shot himself in the head at home in Locarno.
Druga, że pijany zjechał autem w przepaść.
Secondly, that a drunk drove the car off a cliff.
W każdym razie władze nie dostrzegły w jego śmierci udziału osób trzecich.
In any case, the authorities did not see the involvement of third parties in his death.
I tylko nieliczne wspomnienia mówią o tym, że pułkownik popełnił samobójstwo po tym, jak wszedłszy do swojego gabinetu,
And only a few memories indicate that the colonel committed suicide after entering his office,
przyłapał własną małżonkę podczas schacki z obcym mężczyzną.
He caught his own wife cheating with a foreign man.
Rona wkrótce opuściła Locarno, a to, co wydarzyło się w wili pułkownika, na wiele dekad pozostało owiane tajemnicą.
Rona soon left Locarno, and what happened in the colonel's villa remained shrouded in mystery for many decades.
Mało kto, może nawet nikt, nie przypuszczał, co naprawdę stało za tymi wydarzeniami,
Few, maybe even no one, suspected what really lay behind these events.
a że ten odcinek nosi tytuł Szpiedy z fantazją, to pewnie się domyślacie, że w rzeczywistości stała za nimi historia szpiegowska, ale i historia miłosna.
Since this episode is titled "Spies with a Fantasy," you can probably guess that in reality, it was backed by a spy story, but also a love story.
I nikt oprócz pułkownika nie był w niej tym, za kogo się podawał.
And no one besides the colonel was actually who he claimed to be.
Od czego by tu zacząć?
Where should I start?
Zacznijmy od tajemniczego mężczyzny, który pojawił się w gabinecie i z którym nakrył Ronę jej małżonek.
Let's start with the mysterious man who appeared in the office and whom Rona's husband caught her with.
Otóż ten mężczyzna był mężem Rony.
Well, this man was Rona's husband.
Bo Rona wcale nie nazywała się Rona i nie była węgierską hrabiną,
Because Rona was not actually named Rona and she was not a Hungarian countess,
a pułkownika poślubiła tylko po to, żeby przechwytywać dokumenty francuskiego wywiadu i przekazywać je Sowietom.
She married the colonel only to intercept documents from the French intelligence and pass them to the Soviets.
Nazywała się Maria Milena Jolanta Sobota.
Her name was Maria Milena Jolanta Sobota.
I była sowieckim szpiegiem.
And she was a Soviet spy.
A do tej roboty wciągnął ją właśnie jej prawdziwy małżonek Dmitri Bystrolotow.
And it was her true husband Dmitri Bystrolotow who drew her into this job.
A wszystko zaczęło się koło połowy lat dwudziestych w czeskiej Pradze.
And it all started around the mid-1920s in Czech Prague.
Pracował tu pewien młody, przystojny mężczyzna o imieniu Dmitri.
There was a certain young, handsome man named Dmitri working here.
A przynajmniej było to jedno z jego imion.
And at least it was one of his names.
Pracował jako tłumacz w sowieckiej misji handlowej.
He worked as a translator in the Soviet trade mission.
Mieszkał w luksusowym apartamencie w centrum Winogradów.
He lived in a luxury apartment in the center of Winogradów.
W dzielnicy zamieszkiwanej przez czeską Burżuazję.
In a district inhabited by the Czech bourgeoisie.
Był elegancki, towarzyski.
He was elegant, sociable.
Miał maniery człowieka z wyższych sfer.
He had the manners of a man from high society.
I odwiedzał modne lokale.
And he visited trendy venues.
Pił whisky z biznesmenami, których warto było znać.
He drank whiskey with businessmen worth knowing.
A także sypiał z kobietami do znajomości, z którymi lepiej by było się nie przyznawać.
He also slept with women he shouldn't have admitted knowing.
Poza tym młody człowiek był regularnym sowieckim szpiegiem.
Moreover, the young man was a regular Soviet spy.
Który uprawiał szpiegostwo przemysłowe i gospodarcze.
Which practiced industrial and economic espionage.
A także był odpowiedzialny za werbowanie kolejnych agentów.
He was also responsible for recruiting additional agents.
Marię Milenę Jolantę Selmatową poznał w 1927 roku.
He met Maria Milena Jolanta Selmatowa in 1927.
Podczas demonstracji pierwszomajornej.
During the first major demonstration.
Partii Robotniczych w Pradze.
Workers' Parties in Prague.
Zafascynowały go przede wszystkim jej zimne, błękitne oczy.
He was fascinated primarily by her cold, blue eyes.
Jola, bo tak ją nazywał.
Jola, because that’s what he called her.
Była trochę zbyt rozwiązłą, zafascynowaną komunizmem młodą kobietą.
She was a somewhat too promiscuous young woman, fascinated by communism.
Na pewno nie damą.
I certainly won't.
Cierpiała na depresję i prawdopodobnie również inne zaburzenia psychiczne.
She was suffering from depression and probably other mental disorders as well.
Była słabą, neurotyczną kobietą.
She was a weak, neurotic woman.
Pochodzącą z rodziny, w której uzależnienia, neurozy i wszelkie dziwactwa były na porządku dziennym.
Coming from a family where addictions, neuroses, and all sorts of oddities were a common occurrence.
Dmitri miał jednak wyraźną słabość.
However, Dmitri had a clear weakness.
Do takich kobiet.
To such women.
Zapewne dlatego, że przypominały mu jego własną matkę.
Surely because they reminded him of his own mother.
Odległą, niedostępną, podrzucającą go rozmaitym krewnym i znajomym na wychowanie.
Distant, inaccessible, shuffling him off to various relatives and acquaintances for upbringing.
Matkę, feministkę, która urodziła dziecko głównie po to, żeby rzucić wyzwanie wyższym sferom i wywołać skandal.
A mother, a feminist, who gave birth to a child mainly to challenge the higher classes and provoke a scandal.
Pokazać, że jeśli się chce, można być panną z dzieckiem.
To show that if you want to, you can be a single mother.
Całe dzieciństwo Dmitri'a było próbą przypodobania się matce, którą widywał rzadko, a jeszcze rzadziej mógł liczyć na jej czułość.
Dmitri's entire childhood was an attempt to win the affection of his mother, whom he saw rarely, and even more rarely could count on her tenderness.
I w dorosłości podświadomie szukał tych cech u swoich partnerek.
And in adulthood, he subconsciously sought those traits in his partners.
No i odnalazł je właśnie u Joli, z którą zaledwie po kilku dniach znajomości wziął ślub.
And he found them just at Jola's, with whom he married after just a few days of acquaintance.
Tuż po zalegalizowaniu związku, jeszcze przed nocą poślubną, Jola wyciągnęła do niego swoją złotą papierośnicę, żeby poczęstować świeżo upieczonego małżonka papierosem.
Shortly after legalizing their union, just before the wedding night, Jola pulled out her golden cigarette case to offer her newlywed husband a cigarette.
A na złotej papierośnicy widniała inskrypcja.
And on the golden cigarette case was an inscription.
Kocham jedynie Ciebie.
I only love you.
A moje inne miłości są niczym.
And my other loves are nothing.
I tak się składa, że Dmitri widział już wcześniej taką inskrypcję.
And it so happens that Dmitri had seen such an inscription before.
I widział ją u Isolde Cameron.
And she saw her at Isolde Cameron's.
Tak, tej samej przyjaciółki pani pułkownikowej, która w tajemniczych okolicznościach zginęła w szwajcarskich górach.
Yes, the same friend of Colonel's lady, who died under mysterious circumstances in the Swiss mountains.
Była angielką i guwernandką córek zamożnego praskiego przedsiębiorcy, pana Fishera.
She was an Englishwoman and the governess of the daughters of a wealthy Prague businessman, Mr. Fisher.
A następnie otrzymała posadę w angielskim koledżu w Pradze.
And then she received a position at an English college in Prague.
Możliwe, że jako mężczyzna przyzwyczajony do tego, że kobiety niemal same wskakują mu do łóżka, nie mógł przeboleć tego, że jedna z nich kompletnie nie zwraca na niego uwagi.
It is possible that as a man used to having women almost jump into bed with him, he couldn't bear the fact that one of them was completely ignoring him.
A panna Cameron to właśnie robiła.
Miss Cameron was just doing that.
I nie była to z jej strony kokieteria.
And it was not, on her part, coquetry.
Ona po prostu nie była nim zainteresowana.
She simply wasn't interested in him.
Na początku traktowała go z wyższością, wszelkie próby kontaktu z jego strony odrzucała z pogardą.
At first, she treated him with superiority, dismissing any attempts at contact from him with disdain.
Do czasu, gdy Dmitri zadzwonił do niej w 1925 roku i zaproponował spotkanie,
Until the time Dmitri called her in 1925 and proposed a meeting,
dając jednocześnie do zrozumienia pannie Cameron, że zna jej tajemnice.
implying to Miss Cameron that he knows her secrets.
Bo panna Cameron rzeczywiście miała pewien brzydki sekret, a mianowicie molestowała swoje nieletnie podopieczne.
For Miss Cameron really had a certain ugly secret, namely that she was abusing her underage charges.
Z jedną z nich, Kamil, utrzymywała kontakt jeszcze po tym, jak opuściła dom Fisherów.
She kept in touch with one of them, Kamil, even after she left the Fisher's house.
Kamil, warto przy tym nadmienić, miała wtedy lat 13.
Kamil, it's worth mentioning that she was 13 at that time.
I wszystko wskazuje na to, że guwernantka poddała ją typowemu groomingowi,
And everything suggests that the governess subjected her to typical grooming.
choć wtedy jeszcze pewnie takiego określenia się nie stosowało.
though back then such a term was probably not used.
W odniesieniu do tego, w jaki sposób penofile manipulują dziećmi.
In relation to how pedophiles manipulate children.
Czy to zniechęciło do niej Dmitrię? A gdzie tam?
Did that discourage Dmitri? Not at all!
Jak na prawdziwego samca alfa przystało, uznał skłonności swojej wybranki za chwilowy kaprys i uleganie modzie.
As befits a true alpha male, he considered his chosen one's inclinations to be a temporary whim and succumbing to fashion.
I był przekonany, że jeśli niegrzeczna guwernantka zakosztuje prawdziwego mężczyzny,
And he was convinced that if the rude governess experienced a real man,
w domyśle jego, to się naprostuje.
Implicitly his, it will straighten out.
A tak po prostu nie wie co dobre.
And they just don't know what's good.
Podczas tego pierwszego spotkania Dmitri bardzo przebiegle powiedział Isolde,
During this first meeting, Dmitri very cunningly told Isolde,
że chciał się z nią spotkać.
that he wanted to meet her.
Tylko po to, żeby ją ostrzec przed panem Fischerem, który odkrył jej schacki z nastoletnią Kamil.
Just to warn her about Mr. Fischer, who discovered her chess games with the teenager Kamil.
Wtedy też podczas tego spotkania dostrzegł u kobiety złotą papierośnicę,
At that meeting, he also noticed a gold cigarette case with the woman.
na której widniała inskrypcja
on which there was an inscription
kocham jedynie ciebie, a moje inne miłości są niczym.
I love only you, and my other loves are nothing.
I ten pozornie nieważny szczegół w przyszłości okazał się kluczowy dla tej historii.
And this seemingly insignificant detail turned out to be crucial for this story in the future.
Isolde zdradziła mężczyźnie, że istnieje również druga taka papierośnica
Isolde revealed to the man that there is also another such cigarette case.
i że należy ona do osoby, która jest dla niej wyjątkowa.
and that it belongs to a person who is special to her.
I z którą nikt i nic nie może jej rozłączyć.
And with which no one and nothing can separate her.
I kolejne miesiące bezowocnych starań Dmitrija o jej względy udowodniły,
And the following months of Dmitrij's fruitless attempts to win her affection proved,
że mówiła całkiem poważnie.
that she was talking quite seriously.
Ostatecznie ich znajomość zakończyła się, nigdy nie wykroczywszy poza to,
Ultimately, their acquaintance ended without ever going beyond that,
co dziś określibyśmy jako friendzone.
what we would today define as the friendzone.
Brzmi to jak historia rodem z powieści romantycznej,
It sounds like a story straight out of a romance novel,
ale tak właśnie opisał to kilka dekad później Dmitri w swoich wspomnieniach.
But that is exactly how Dmitri described it several decades later in his memoirs.
Czy była to prawda?
Was it true?
Możliwe, że nieco podkoloryzował fakty, choć nie jest to niemożliwe.
It is possible that he may have exaggerated the facts a bit, although it is not impossible.
Czeska Praga miała w latach dwudziestych około siedemset tysięcy mieszkańców.
Prague, Czech Republic had about seven hundred thousand inhabitants in the 1920s.
To nie jest mało, ale już grono osób homoseksualnych i biseksualnych w tym mieście
It's not a small number, but already a group of homosexual and bisexual people in this city.
nie mogło być takie znowu szerokie.
It couldn't be that wide again.
I prawdopodobieństwo, że w tym wąskim gronie dwie kobiety o takich samych skłonnościach
And the probability that in this small group there are two women with such similar inclinations.
trafiły akurat na siebie jest akurat dość spore.
They happened to come across each other, which is quite significant.
Natomiast historia z papierośnicą może być pewnie zmyślona albo trochę naciągnięta,
However, the story about the cigarette case may be made up or somewhat exaggerated,
no bo faktycznie brzmi dość melodramatycznie.
Well, it actually sounds quite melodramatic.
Pomimo tego odkrycia, as wywiadu chciał,
Despite this discovery, the intelligence wanted to,
żeby ich małżeństwo z Jolantą przetrwało,
in order for his marriage with Jolanta to survive,
co nie przeszkadzało mu w uwodzeniu innych kandydatek na przyszłe agentki,
which did not hinder him in seducing other candidates for future agents,
ale to się nie liczyło, to była tylko praca.
but that didn’t count, it was just work.
Praca, do której wkrótce wciągnął zresztą swoją małżonkę, zadeklarowaną komunistkę.
The work, to which he soon involved his wife, a declared communist.
Po jakimś czasie Isolde zaproponowała Dmitriowi wprost,
After some time, Isolde directly proposed to Dmitri.
że spełni jego fantazje erotyczne, w zamian on miał ostatecznie rozstać się z Jolantą.
that she would fulfill his erotic fantasies, in return he was to finally break up with Jolanta.
Isolde przeceniła chyba jednak uczucie, jakim darzył ją mężczyzna
Isolde probably misjudged the feelings that the man had for her.
i niedoceniła jego przywiązania do żony.
and underestimated his attachment to his wife.
Zamiast osiągnąć to, co chciała, sprawiła, że Dmitri zaczął kombinować,
Instead of achieving what she wanted, she made Dmitri start scheming.
jak usunąć Isoldę z tego równania.
How to remove Isolda from this equation?
Tymczasem cierpiąca na grudzice Jolanta i tak nieszczególnie się nadawała do jakichś romansów.
Meanwhile, Jolanta, suffering from a lump, was not particularly suited for any romances anyway.
Radziecki wywiad postanowił wykorzystać jej chorobę,
The Soviet intelligence decided to exploit her illness,
żeby osadzić ją jako swoją agentkę w jednym z sanatoriów w szwajcarskich Alpach.
to install her as his agent in one of the sanatoriums in the Swiss Alps.
Jolanta wyjechała do Davos,
Jolanta went to Davos.
a wkrótce Dmitri postanowił użyć jej w swojej kolejnej akcji szpiegowskiej,
and soon Dmitri decided to use her in his next spy operation,
i przedstawić francuskiemu pułkownikowi.
and present it to the French colonel.
Mężczyzna nie należał jednak do tych, których dałoby się łatwo zastraszyć lub zaszantażować.
The man did not belong to those who could be easily intimidated or blackmailed.
Żeby wciągnąć go do swojej sieci, musiał wydać go za podstawioną agentkę
To pull him into her network, she had to marry him off to a planted agent.
i właśnie zadanie uwiedzenia i poślubienia pułkownika powierzył swojej własnej żonie.
And it was the task of seducing and marrying the colonel that he entrusted to his own wife.
Jolanta nie była tym zachwycona,
Jolanta was not thrilled about it,
no a pojawienie się Isoldy w jej domu w Locarno mogło położyć starannie zaplanowaną misję szpiegowską.
Well, the appearance of Isolde in her house in Locarno could jeopardize the carefully planned spy mission.
Dlatego też Dmitri musiał się dyskretnie jej pozbyć,
Therefore, Dmitri had to discreetly get rid of her,
a także dlatego, że miał już dosyć rywalizowania z nią o Jolantę.
and also because he was already tired of competing with her for Jolanta.
Twierdził, że faktycznie zwabił Isoldę w góry,
He claimed that he actually lured Isolda into the mountains,
żeby zepchnąć ją w przepaść, że dokładnie obmyślił ten plan,
to push her into the abyss, that he had carefully devised this plan,
ale ostatecznie to ona jego spróbowała zrzucić z urwiska,
but ultimately it was she who tried to throw him off the cliff,
a następnie uciekła i popełniła samobójstwo.
and then she escaped and committed suicide.
Bardziej prawdopodobne było jednak, że to by Strolotow w taki czy inny sposób pozbył się swojej niedoszłej kochanki.
It was more likely that Strolotow would get rid of his would-be lover in one way or another.
Jednak nigdy się do tego nie przyznał.
However, he never admitted to it.
Francuzki pułkownik zginął, kiedy przyłapał swoją małżonkę i jej męża na kopiowaniu jego tajnych dokumentów.
A French colonel was killed when he caught his wife and her husband copying his secret documents.
Czy faktycznie popełnił honorowe samobójstwo,
Did he really commit honorable suicide?
czy też para szpiegów zgładziła go, by uniknąć zdemaskowania?
Did the pair of spies eliminate him to avoid being uncovered?
Tu też możemy jedynie uwierzyć na słowo by Strolotowi.
Here too we can only take Strolot's word for it.
Zresztą po kilkunastu latach działalności on sam w końcu też popadł w tarapaty.
Moreover, after several years of activity, he himself eventually also got into trouble.
Wydarzenia ostatnich lat mocno odbiły się na jego psychice
The events of recent years have had a strong impact on his mental state.
i zapragnął wrócić do domu, do Związku Radzieckiego.
And he longed to return home, to the Soviet Union.
Pech chciał, że trafił w sam środek wielkiej czystki,
Unfortunately, he found himself right in the middle of a great purge.
która trwała dobrych kilka lat,
which lasted a good few years,
ale rok 1937 uważa się za taki szczytowy.
But the year 1937 is considered a peak year.
Chodziło w bardzo dużym skrócie o oczyszczenie Związku Radzieckiego ze starych bolszewików,
In very short terms, it was about cleansing the Soviet Union of the old Bolsheviks,
pozbycie się części niewygodnych towarzyszy,
getting rid of some inconvenient companions,
tych, którzy nie byli lojalni bezpośrednio Stalinowi,
those who were not loyal directly to Stalin,
którzy w taki czy inny sposób byli niewygodni,
who were inconvenient in one way or another,
mogli stanowić potencjalne zagrożenie albo za dużo wiedzieli.
They could have posed a potential threat or knew too much.
W wielu przypadkach takich ludzi
In many cases such people
dosłownie likwidowano, mordowano,
literally eliminated, murdered,
a część trafiła do gułagów,
and some ended up in the gulags,
co często było równoznaczne ze śmiercią.
which was often synonymous with death.
I takim niewygodnym towarzyszem był niewątpliwie Dmitrij Bystrolotow.
And such an uncomfortable companion was undoubtedly Dmitrij Bystrolotow.
Szpieg, który przez kilkanaście lat mieszkał na Zachodzie,
A spy who lived in the West for several years,
a teraz chciał zakończyć swoją misję i wrócić do kraju.
And now he wanted to finish his mission and return to his country.
A to, co miał do opowiedzenia, niekoniecznie nadawało się do uszu radzieckich obywateli.
What he had to tell was not necessarily suitable for the ears of Soviet citizens.
Trwała operacja wyeliminowania starej gwardii szpiegów,
The operation to eliminate the old guard of spies is ongoing.
wokół Dmitrija wciąż znikali kolejni ludzie,
Around Dmitrij, people continued to disappear.
w końcu przyszła też pora na niego i Jolantę.
Finally, the time also came for him and Jolanta.
Bystrolotow został aresztowany we wrześniu 1938 roku.
Bystrolotow was arrested in September 1938.
Następnie zesłano go do syberyjskiego łagru,
He was then sent to a Siberian labor camp.
gdzie miał spędzić 20 lat.
where he was supposed to spend 20 years.
Ostatecznie zwolniono go po 15.
Ultimately, he was released after 15.
Jolantę, jako niegodną zaufania żony represjonowanego,
Jolanta, as an untrustworthy wife of the repressed,
aresztowano w 1942 roku.
arrested in 1942.
Była już wtedy praktycznie umierająca
She was practically dying by then.
i wkrótce po przywiezieniu do gułagu,
and soon after being brought to the gulag,
popełniła samobójstwo.
she committed suicide.
Jak się było sowieckim szpiegiem,
When you were a Soviet spy,
to bardziej się trzeba było bać tych,
one should have been more afraid of those,
dla których się pracowało,
for whom one worked,
niż tych, których się szpiegowało.
than those who were spied on.
Ta historia szpiegowsko-miłosnego trójkąta,
This story of a spy-love triangle,
którą Wam opowiedziałam,
which I told you about,
to tylko niewielka część bogatej biografii Bystrolotowa.
It's just a small part of Bystrolotow's rich biography.
Zainteresowanych tą postacią odsyłam do książki
Those interested in this character are referred to the book.
Szpieg Stalina autorstwa Emila Dreitzera.
Stalin's Spy by Emil Dreitzer.
Książka została wydana w języku polskim w 2014 roku,
The book was published in Polish in 2014.
ale jest do dostania i jest w niej opisanych mnóstwo
But it is available and it contains a lot of descriptions.
niesamowitych operacji szpiegowskich,
incredible espionage operations,
w których brał udział Bystrolotow
in which Bystrolotow participated
i też jego dalsze losy,
and also his further fate,
bo zmarł dopiero w latach 70.
because he died only in the 70s.
Jeśli wydaje Wam się,
If it seems to you,
że życie Bystrolotowa było fantastyczne,
that the life of Bystrolotow was fantastic,
a erotyczne podwoje sowieckich szpiegów
and the erotic doubles of Soviet spies
przyprawiały Was o rumieniec,
They made you blush,
to teraz trzymajcie się mocno,
so now hold on tight,
bo nadchodzi numer 5,
because number 5 is coming,
czyli Yoshiko Kawashima.
so Yoshiko Kawashima.
Mata Hari z Azji
Mata Hari from Asia
Mata Hari z Azji z rezygnacją oczekuje na rychłą egzekucję.
Mata Hari from Asia waits with resignation for her imminent execution.
Nie wygląda już jak orientalna syrena,
She no longer looks like an oriental mermaid.
która użyła swoich wdzięków,
who used her charms,
by pomóc Japonii w wojnie.
to help Japan in the war.
W wieku 33 lat
At the age of 33
jej górne zęby zniknęły,
her upper teeth have disappeared,
włosy są obcięte w męskiego boba,
the hair is cut in a men's bob,
nosi ocieplaną szarą kurtkę i spodnie,
she is wearing a warm gray jacket and pants,
które sprawiają, że jej drobna sylwetka
that make her petite figure
wygląda na większą niż jest w rzeczywistości.
It looks bigger than it actually is.
Pewne wskazówki dotyczące zaginionego piękna
Certain clues about the lost beauty
pozostały w jej jasnej skórze,
remained in her fair skin,
dużych ciemnych oczach
large dark eyes
i małych, delikatnych dłoniach.
and small, delicate hands.
Pisały gazety
The newspapers wrote.
w 1948 roku.
in 1948.
Kolejna mata Hari,
Another Mata Hari,
tym razem nazywana Matą Hari Dalekiego Wschodu.
this time called the Mata Hari of the Far East.
Jeśli widząc jej zdjęcie myślicie,
If looking at her photo you think,
że nie wygląda do końca jak kobieta,
that she doesn't look completely like a woman,
to macie rację.
So you are right.
Ona sama często identyfikowała siebie jako trzecią płeć.
She often identified herself as a third gender.
Ta historia brzmi jak z baśni Dalekiego Wschodu.
This story sounds like a fairy tale from the Far East.
Jak jest baśń,
What is a fairy tale,
to oczywiście musi występować w niej
it obviously must be present in it
jakiś król albo książę
some king or prince
i występuje.
and occurs.
Ostatni cesarz Chin,
The Last Emperor of China,
wywodzący się z mandżurskiej dynastii Qing Puyi.
descended from the Manchurian Qing dynasty Puyi.
Na początku lat 30-tych
In the early 1930s
przez cesarza Puyi
by Emperor Puyi
pojawiła się kobieta,
a woman appeared,
którą nazywano Klejnotem Wschodu.
which was called the Jewel of the East.
Była kuzynką cesarza,
She was the emperor's cousin.
chińską arystokratką,
Chinese aristocrat,
córką mandżurskiego księcia.
the daughter of the Manchurian prince.
Dwór cesarza
The emperor's court.
nie był już wtedy tym czym dawniej.
he was no longer what he used to be.
Chiny od mniej więcej 20 lat
China for about 20 years.
były już republiką,
they were already a republic,
a ten tytuł cesarza
and this title of emperor
był już jedynie honorowy.
he was only honorary.
Po rewolucji ludowej,
After the people's revolution,
która wybuchła w 1911 roku,
which erupted in 1911,
cesarska musiała zrzec się
the empress had to abdicate
o swojej władzy.
about their power.
Nie mogła jednak narzekać
However, she could not complain.
w porównaniu do niektórych obalonych
in comparison to some overthrown
na początku XX wieku monarchów.
at the beginning of the 20th century monarchs.
Ich potraktowano całkiem dobrze.
They were treated quite well.
Puyi zachował honorowy tytuł cesarza
Puyi retained the honorary title of emperor.
i wiele przywilejów,
and many privileges,
choć wiązało się to też ze sporymi ograniczeniami,
although it also came with significant limitations,
przede wszystkim z ograniczeniem wolności.
first of all with the restriction of freedom.
Przez całe dzieciństwo i młodość
Throughout my childhood and youth
był praktycznie uwięziony
he was practically imprisoned
w zakazanym mieście,
in the Forbidden City,
czyli kompleksie pałacowym w centrum Pekinu.
that is the palace complex in the center of Beijing.
Te przywileje były stopniowo ograniczane,
These privileges were gradually restricted.
cesarz musiał opuścić zakazane miasto.
The emperor had to leave the Forbidden City.
Chiny były w tamtym czasie
China was at that time.
pogrążone w chaosie
immersed in chaos
i borykały się z wieloma problemami,
and struggled with many problems,
począwszy od zapaści gospodarczej,
starting from the economic collapse,
przez korupcję i niekompetencje
through corruption and incompetence
w wojsku i administracji,
in the military and administration,
aż po ogromny problem z opium,
up to the huge problem with opium,
którym nie tylko handlowano na potęgę,
which was not only traded on a massive scale,
ale też je zażywano.
but they were also consumed.
I uzależnienie od opium
And addiction to opium
stawało się coraz większym problemem społecznym.
it was becoming an increasingly significant social problem.
Do tego o wpływy
To that about influences.
w usłabionych Chinach rywalizacji
in weakened China of rivalry
rywalizowało wiele państw,
many countries competed,
w tym Rosja, Japonia i oczywiście USA.
including Russia, Japan, and of course the USA.
Japonia posunęła się jednak najdalej.
Japan has however gone the furthest.
W 1932 roku
In 1932.
z 10 prowincji Manchurii
from 10 provinces of Manchuria
utworzyła państwo Manchukuo.
it created the state of Manchukuo.
Manchuria była bogata
Manchuria was rich.
w surowce naturalne,
in natural resources,
a miasto portowe Dai Ren
and the port city of Dai Ren
stanowiło ważne centrum eksportu towarów.
it was an important center for exporting goods.
Japonii zależało więc
Japan was therefore concerned.
na utrzymaniu tego terenu.
on the maintenance of this area.
W odpowiedzi na aneksję
In response to the annexation
zimą 1931 roku
winter of 1931
mieszkańcy Szanghaju dokonali bojkotu
The residents of Shanghai organized a boycott.
japońskich towarów,
Japanese goods,
co z kolei doprowadziło do
which in turn led to
wydarzenia, które przeszło do historii
events that went down in history
jako incydent szanghajski,
as the Shanghai incident,
czyli zbrojny konflikt
so an armed conflict
pomiędzy Japończykami a Chińczykami,
between the Japanese and the Chinese,
który wybuchł na początku 1932 roku
which broke out at the beginning of 1932
i kosztował
and it cost
życie kilkunastu tysięcy Chińczyków.
the lives of several thousand Chinese people.
Konflikt
Conflict
zakończył się głównie dzięki naciskom
it ended mainly due to pressures
ze strony innych państw.
from the other countries' side.
Żeby uspokoić sytuację
To calm the situation.
i umocnić swoją pozycję w Manchurii
and strengthen their position in Manchuria
Japończycy posunęli się
The Japanese have gone further.
do pewnej intrygi, w której ważną rolę
to a certain intrigue, in which an important role
odegrała pani Klein od wschodu.
Ms. Klein played from the east.
Po upadku dynastii Guing
After the fall of the Guing dynasty.
ojciec obawiał się
the father was worried
o jej bezpieczeństwo w ogarniętych
about her safety in engulfed
rewolucjom Chinach, dlatego wysłał
the revolution in China, that's why he sent
córkę do Japonii, gdzie miał się nią
daughter to Japan, where he was supposed to take care of her
zaopiekować przyjaciel rodziny,
to take care of a family friend,
biznesmen Naniwa Kawashima.
businessman Naniwa Kawashima.
Ona sama była wtedy
She was alone then.
kilkuletnim dzieckiem,
a several-year-old child,
niewiele więc zapamiętała ze swoich pierwszych lat
She doesn't remember much from her early years.
w Chinach, dorastała w Japonii
in China, grew up in Japan
i bez trudu przyswoiła sobie tamtejszą
and she easily adapted to the local
kulturę, można nawet powiedzieć, że robiła
the culture, one could even say that it was creating
to z entuzjazmem neofity.
with the enthusiasm of a neophyte.
Miała słabość szczególnie do
She had a particular weakness for
japońskich mundurów wojskowych
Japanese military uniforms
i to nie tylko w rozumieniu za mundurem
and this is not only in the understanding behind the uniform
panny sznurem, ona lubiła też
the girls with a string, she liked it too
się w nie ubierać. Jako nastolatka
to dress in them. As a teenager
zaczęła intensywnie jeździć konno,
she started to ride horses intensively,
w ogóle męskie stroje i męskie
generally male outfits and male
zajęcia, w rozumieniu stereotypowym
classes, in a stereotypical understanding
oczywiście, zdawały się jej
of course, they seemed to her
odpowiadać bardziej niż te kobiece.
to respond more than those women.
Wkrótce przybrała
Soon she took on.
też japońskie imię i nazwisko
also a Japanese name and surname
Yoshiko Kawashima,
Yoshiko Kawashima,
a Naniwa został jej
and Naniwa became hers
adopcyjnym ojcem po tym, jak jej
adoptive father after her
biologiczny ojciec zmarł.
The biological father has died.
Później pojawiły się pogłoski podsycane
Later, rumors began to circulate.
przez samą Yoshiko, że kiedy
by Yoshiko itself, that when
zaczęła dorastać, mężczyzna zaczął
she started to grow up, the man began
widzieć w niej kobietę, a nie córkę
to see in her a woman, not a daughter
i zachowywał się wobec niej niewłaściwie,
and behaved inappropriately towards her,
że dochodziło do jakiegoś rodzaju molestowania,
that there was some kind of harassment,
ale nigdy nie
but never
powiedziała o tym wprost publicznie,
she said it directly in public,
no to też chyba nie były czasy, że publicznie
Well, I guess those weren't the times when it was public.
w ogóle o takich rzeczach się mówiło.
Such things were talked about at all.
Młodość Yoshiko była ogólnie dość burzliwa.
Yoshiko's youth was generally quite turbulent.
Dziewczyna odstawała od swoich
The girl stood out from her peers.
rówieśników w każdym możliwym sensie,
peers in every possible sense,
zarówno przez swoje pochodzenie,
both by its origin,
wygląd, fakt, że japoński nie był
appearance, the fact that Japanese was not
jej pierwszym językiem, ale też
her first language, but also
przez to, że ubierała się i mówiła
because she dressed and spoke
i zachowywała po męsku.
and behaved in a masculine way.
Później było nieudane małżeństwo
Later it was an unsuccessful marriage.
zakończone po dwóch latach,
finished after two years,
próba samobójcza, romanse
suicide attempt, romances
z mężczyznami i kobietami
with men and women
i ciągłe lawirowanie między męskim
and constantly navigating between the masculine
a żeńskim wcieleniem.
a female incarnation.
Trudno dziś jednoznacznie to oceniać.
It's hard to assess this unequivocally today.
Niektórzy widzą w tym bardziej chęć
Some see this more as a desire.
realizowania się w przestrzeni, w której
realizing oneself in the space where
w tym czasie, w tej kulturze kobieta
At this time, in this culture, a woman
realizować by się nie mogła.
it could not be realized.
Upodobniając się do mężczyzn chciała
By resembling men, she wanted
zyskać wolność, która przysługiwała
to gain the freedom that was due
mężczyznom. Do tego
to men. To that
Yoshiko lubiła szokować.
Yoshiko liked to shock.
Styl na chłopczycę nie był w tamtym
The boyish style was not in at that time.
czasie niczym niespotykanym.
unprecedented time.
Taką modę spopularyzowała chociażby
Such a trend was popularized by, for example,
Marlene Dietrich, o której wspominam już
Marlene Dietrich, whom I have already mentioned
chyba po raz trzeci dzisiaj.
probably for the third time today.
Jednak w jej przypadku ten męski strój
However, in her case, this male outfit
miał raczej podkreślać kobiecą siłę,
was rather meant to emphasize feminine strength,
a jej seksualność stanowił
and her sexuality constituted
nową odsłonę femme fatale.
the new version of femme fatale.
Ale jak to było z Yoshiko? Tego tak
But how was it with Yoshiko? That so
do końca może nawet ona sama nie wiedziała.
Until the end, she might not have even known herself.
Natomiast ludzie, którzy ją otaczali
However, the people who surrounded her
traktowali to trochę jak takie
they treated it a bit like such
przebieranki, podążanie za modą
costumes, following fashion
i element wizerunku skandalistki.
and an element of the scandalous image.
Tymczasem na pewno
In the meantime, for sure.
odnalezienie własnej tożsamości sprawiało
finding one's identity was causing
jej problem. Nic u niej nie było
her problem. There was nothing with her.
właściwie jednoznaczne. Ani płeć, ani
essentially unambiguous. Neither gender, nor
pochodzenie, ani rodzina.
origin, nor family.
Wiadomo natomiast w jakim celu zjawiła się
It is known, however, for what purpose she appeared.
Upui. Yoshiko już
Upui. Yoshiko already.
jakiś czas wcześniej została zwerbowana
Some time earlier, she had been recruited.
przez japoński wywiad.
through the Japanese intelligence.
Jej wysokie urodzenie w chińskiej rodzinie
Her noble birth in a Chinese family.
w połączeniu z fascynacją
in connection with fascination
i pełną lojalnością wobec Japonii
and full loyalty to Japan
czyniło z niej idealną agentkę.
it made her the perfect agent.
Dostrzegł to jeden z jej kochanków
One of her lovers noticed it.
i już wkrótce Yoshiko została wciągnięta
And soon Yoshiko was drawn in.
w działania na rzecz nowego
in efforts for the new
marionetkowego państwa Manchukuo.
puppet state of Manchukuo.
Jej najważniejszą misją było
Her most important mission was
przekonanie byłego cesarza do opowiedzenia
the conviction of the former emperor to tell
się po stronie Japończyków
on the side of the Japanese
i objęcia tronu Manchukuo.
and the accession to the throne of Manchukuo.
I tę misję wypełniła
And she fulfilled this mission.
z powodzeniem nakłaniając Upui
successfully convincing Upui
do przeprowadzki,
for moving,
a następnie sprowadzając też
and then also bringing back
do pałacu jego żonę.
to the palace his wife.
W czasie kiedy trwały walki
During the time the fighting was ongoing.
Wanrong, żona Upui
Wanrong, the wife of Upui
była przeciwna układaniu się z Japończykami
She was opposed to making arrangements with the Japanese.
i generalnie nie chciała już być
and generally she didn't want to be anymore
dłużej jego żoną.
longer his wife.
Powodów było wiele. Kiedy się pobrali
There were many reasons. When they got married.
pozycja byłego cesarza wciąż
the position of the former emperor still
była wysoka. Z czasem jednak stracił on
She was tall. However, over time he lost it.
przywileje i dużą część majątku.
privileges and a large part of the wealth.
Do tego małżonkowie
To this, spouses.
nie byli najlepiej dobrani.
they were not the best match.
Były słuchy, że Upui był w ogóle homoseksualistą.
There were rumors that Upui was a homosexual.
No i wreszcie
Well, finally.
Wanrong uzależniła się od opium,
Wanrong became addicted to opium.
co sprawiało, że zaczęła zachowywać się
what made her start behaving
irracjonalnie i tracić
irrationally and to lose
kontakt z rzeczywistością.
contact with reality.
Wszystko to nie miało większego znaczenia
None of it mattered much.
dla Japończyków. Problemy osobiste
for the Japanese. Personal problems
cesarza mało ich obchodziły,
they cared little about the emperor,
dopóki pozostawały ukryte za ścianami
as long as they remained hidden behind the walls
pałacu, a cesarz musiał mieć
the palace, and the emperor had to have
u swojego boku żonę,
by your side, your wife,
by ten obrazek, który okupanci
is this picture that the occupiers
chcieli pokazywać światu był kompletny.
They wanted to show the world was complete.
Kiedy więc Wanrong opuściła swoje
When Wanrong left her
męża, to właśnie Yoshiko
Husband, it's actually Yoshiko.
powierzono misję sprowadzenia jej znów
The mission of bringing her back has been entrusted.
na dwór. I z tej misji też się
to the yard. And from this mission too
wywiązała. Upui został
she fulfilled. Upui was left
prezydentem państwa Manchukuo
the president of the state of Manchukuo
1 marca 1932
March 1, 1932
roku, mając
year, having
28 lat,
28 years old,
a w 1934
and in 1934
roku został ponownie koronowany
was re-crowned
na cesarza. Ponownie, bo
for the emperor. Again, because
pierwszy raz na tron wstąpił
ascended to the throne for the first time
w 1908 roku, mając 2 lata,
in 1908, at the age of 2,
ale wtedy jego panowanie
but then his reign
długo się nie utrzymało.
It didn't last long.
Jemu, cesarzowi, wydawało się chyba, że
It seemed to him, the emperor, that
tron Manchukuo to dla niego szansa
Manchukuo is an opportunity for him.
na przywrócenie dawnej świetności jego dynastii
to restore the former glory of his dynasty
i powrót do tzw. starych dobrych czasów.
and a return to the so-called good old days.
Problem polegał
The problem was
na tym, że Manchukuo było w rzeczywistości
that Manchukuo was actually
państwem marionetkowym,
puppet state,
w całości kontrolowanym przez Japończyków.
entirely controlled by the Japanese.
Rolą Upui było
The role of Upui was
wlegitymizowanie tej okupacji
legitimizing this occupation
przed społecznością międzynarodową.
before the international community.
W rzeczywistości cesarz
In reality, the emperor
nie miał nic do powiedzenia w tym kraju,
he had nothing to say in this country,
nie miał żadnej władzy.
he had no power.
Był tylko od podpisywania podsuwanych mu
He was only for signing what was presented to him.
przez Japończyków dokumentów.
by the Japanese documents.
W 1933 roku
In 1933.
Yoshiko wzięła udział w tłumieniu chińskiej
Yoshiko took part in suppressing the Chinese.
partyzantki w Manchukuo.
guerrillas in Manchukuo.
Autentycznie poprowadziła jeden z oddziałów,
She authentically led one of the units.
co było ewenementem
what was an anomaly
i jednocześnie spełnieniem jej marzenia,
and at the same time the fulfillment of her dream,
bo już od młodych lat
because already from a young age
była zafascynowana postacią Joanny Dark.
She was fascinated by the character of Joan of Arc.
I taki też przydomek
And such a nickname as well.
wówczas zyskała.
then she gained.
Joanna Dark dalekiego wschodu.
Joanna Dark from the Far East.
To wszystko sprawiło, że Yoshiko stała się bohaterką.
All of this made Yoshiko a hero.
Jej dokonania mocno
Her accomplishments are strong.
podkoloryzowane i atrakcyjnione
understated and enhanced
zostały opisane w książce
were described in the book
zatytułowanej
titled
Piękność w męskim stroju.
Beauty in male attire.
Występowała w programach radiowych.
She appeared in radio programs.
Prasa chętnie o niej pisała.
The press eagerly wrote about her.
Taka reklama średnio sprzyjała działalności szpiegowskiej.
Such advertising did not generally promote espionage activities.
Zasadniczo to całkowicie ją uniemożliwiała.
Basically, it completely disabled her.
Po ukazaniu się książki,
After the book was published,
która też stała się bestsellerem,
which also became a bestseller,
Yoshiko została celebrytką w Manchukuo.
Yoshiko became a celebrity in Manchukuo.
Przestała już mieć jakąkolwiek wartość
It has ceased to have any value.
dla japońskich władz
for the Japanese authorities
i z czasem została całkowicie odstawiona
and over time it was completely discontinued
na boczny tor.
to the sidelines.
Do intrygującej wojowniczki,
To the intriguing warrior,
agentki, poszukiwaczki przygód
agents, adventure seekers
też po pewnym czasie przeminęła.
it also passed after a while.
Podobnie jak cesarzowanie Puyi
Similarly to the reign of Emperor Puyi.
w marionetkowym państwie
in a puppet state
w sierpniu 1945 roku
in August 1945
Mandżurię
Manchuria
zajął Związek Radziecki.
the Soviet Union occupied.
Manchukuo przestało istnieć.
Manchukuo no longer exists.
Weszło w skład Chin.
It became part of China.
Cesarza najpierw wziął do niewoli
He first took the emperor captive.
wojska radzieckie.
Soviet troops.
Przebywał tam do 1950 roku.
He stayed there until 1950.
Później przekazano go władzom
He was later handed over to the authorities.
Chin Ludowych, które osadziły go
People's Chin, who settled him
w więzieniu dla zbrodniarzy wojennych,
in a prison for war criminals,
gdzie do 1959 roku
where until 1959
odbywał tzw.
held a so-called
reedukację.
reeducation.
Ta historia została opowiedziana
This story has been told.
w głośnym filmie
in a loud movie
Ostatni Cesarz Bernardo Bertolucci'ego.
The Last Emperor by Bernardo Bertolucci.
Pojawiła się w nim również Yoshiko Kawashima
Yoshiko Kawashima also appeared in it.
w Klejnotu Wschodu,
in the Jewel of the East,
ale z filmu nie dowiadujemy się
but we don't learn from the movie
jakie były jej dalsze losy.
What were her further fates?
Rolę jaką odegrała Yoshiko
The role that Yoshiko played
podobnie jak rolę cesarza
similarly to the role of the emperor
uznano oczywiście w Chinach za zdradę.
It was of course considered treason in China.
Choć najpierw udało jej się uciec,
Although she managed to escape at first,
ostatecznie została aresztowana
ultimately, she was arrested
przez tajne służby Kuomintangu
by the secret services of the Kuomintang
11 października 1945 roku,
October 11, 1945,
prawie dwa miesiące
almost two months
po kapitulacji Japonii.
after the capitulation of Japan.
W więzieniu spędziła
She spent time in prison.
3 lata.
3 years.
Dopiero po tym czasie stanęła przed sądem,
Only after that time did she stand before the court,
a sąd skazał ją za działalność
and the court sentenced her for her activities
na szkodę Republiki Chińskiej
to the detriment of the Republic of China
i kolaborację z wrogiem.
and collaboration with the enemy.
Karą za to przewinieniem była
The punishment for this offense was
śmierć. Zarówno Yoshiko,
death. Both Yoshiko,
jak i Pui twierdzili, że zostali
both Pui claimed that they were
oszukani i błędnie wierzyli, że
deceived and mistakenly believed that
Japończycy naprawdę wyświadczyli
The Japanese really did a favor.
ich narodowi przysługę,
a service to their nation,
że tworzyli państwo mandżurskie
that they created the Manchurian state
i przywracali dynastii
and restored the dynasty
Qing. Późniejsi
Qing. Later
komentatorzy zwracali uwagę na bardzo
commentators pointed out that very
infantylne spojrzenie Yoshiko na sprawy
Yoshiko's childish perspective on matters
polityczne, jej brak wykształcenia
political, her lack of education
i spory stopień oderwania od
and a considerable degree of detachment from
rzeczywistości. Traktowano to wszystko
reality. This was all treated
trochę jak kaprys, trochę jak zabawę.
a bit like a whim, a bit like a game.
Bardzo jednostronne podejście
Very one-sided approach.
i niewątpliwie
and undoubtedly
manipulowano ją.
She was manipulated.
A może mówiono o niej tak
Or maybe they were talking about her like that.
tylko dlatego, że była kobietą.
just because she was a woman.
Wiele osób uważało, że Yoshiko nie zasłużyła
Many people believed that Yoshiko did not deserve it.
na karę śmierci, że jej działania nie były
to the death penalty, that her actions were not
zdradą, bo zasadniczo była Japonką
because fundamentally she was Japanese
i działała dla dobra swojego kraju,
and worked for the good of her country,
ale jak się można domyślić
but as one can guess
w Chińskiej Republice Ludowej
in the People's Republic of China
w latach 40. takie argumenty
in the 1940s, such arguments
niczego nie były w stanie zmienić.
they were not able to change anything.
25 marca 1948
March 25, 1948
roku Yoshiko
of the year Yoshiko
została rozstrzelana na dziedzińcu więzienia
she was shot in the prison courtyard
Hebei w Pekinie,
Hebei in Beijing,
choć nie wszyscy w to uwierzyli.
though not everyone believed it.
Chiny to państwo, w którym bogaci
China is a country where the rich
mogą wszystko.
They can do anything.
W sumie chyba dotyczy to większości państw.
Overall, I think this applies to most countries.
Stąd i z pewnych wątpliwości, które pojawiły się
Hence, and from certain doubts that have arisen.
po publicznym okazaniu ciała
after the public display of the body
zgładzonej agentki
the extinguished agent
wynikło przekonanie, że Yoshiko Kawashima
it has emerged the belief that Yoshiko Kawashima
w rzeczywistości żyje.
In reality, he/she lives.
Że jej rodzina przekupiła kogo trzeba,
That her family bribed whoever was necessary,
by upozorować egzekucję,
to simulate an execution,
by poddać jej jakąś
to subject her to some
boguduchawinną, chorą bidulkę
the poor sick little one
z żyjącej w nędzy rodziny,
from a family living in poverty,
której by się hojnie zapłaciło
which would be generously paid for
za to, żeby wydali swoją córkę.
for them to release their daughter.
Jeszcze przez wiele lat pojawiały się
For many years, it continued to appear.
piosenki, jakoby widziano ją w różnych miejscach
songs, as if seen in different places
w Mongolii, w Korei,
in Mongolia, in Korea,
gdzie podobno żyła pod fałszywym nazwiskiem.
where she allegedly lived under a false name.
Te historie przypominają bardziej
These stories are more reminiscent of
fantazje o tym, że Elvis żyje,
fantasies that Elvis is alive,
Hitler przeżył wojnę i tak dalej.
Hitler survived the war and so on.
Trudno pogodzić się z tym, że nawet wielcy
It's hard to come to terms with the fact that even the greats
tego świata mogą tak po prostu odejść.
they can just leave this world.
A Yoshiko Kawashima
To Yoshiko Kawashima
niewątpliwie była
undoubtedly was
w Chinach i Japonii barwną postacią,
in China and Japan a colorful figure,
która pozostawiła po sobie
that left behind
ślad na długo.
a long-lasting trace.
Dla mnie ciekawe są motywacje
For me, the motivations are interesting.
tych wszystkich osób.
all these people.
Czy chodziło o karierę, czy o pieniądze,
Was it about a career or about money?
czy o prawdziwe oddanie sprawie.
is it about true dedication to the cause.
Trudno stwierdzić
It's hard to say.
z jakich powodów ludzie zostają
For what reasons do people stay?
szpiegami.
spies.
I też ciekawe jest to, co się
And it's also interesting what is happening.
z nimi później dzieje.
Things happen with them later.
Na przykład Bestrelotów i Yoshiko Kawashima
For example, Bestrelotów and Yoshiko Kawashima.
są przykładem takich ideowych agentów,
they are an example of such ideological agents,
którzy byli przekonani o doniosłości swojej misji,
who were convinced of the importance of their mission,
że robią coś ważnego dla swojego kraju,
that they are doing something important for their country,
a oboje zostali właśnie
both just stayed
przez te kraje zniszczeni.
destroyed through these countries.
Mój TOP 5 nie wyczerpuje oczywiście
My TOP 5 does not exhaust, of course.
niezwykłych szpiegowskich historii
extraordinary spy stories
brudnych lat 30.
the dirty thirties
To tylko niewielka ich część.
It's only a small part of them.
Przygotowując ten odcinek przeczytałam kilka książek
While preparing this episode, I read several books.
i zmieszczenie tego wszystkiego, czego się dowiedziałam
and the inclusion of all this that I have learned
w takiej formule TOP 5
in such a TOP 5 format
okazało się wyzwaniem.
it turned out to be a challenge.
Bo tak naprawdę każda z tych historii
Because in reality, each of these stories
nadaje się na osobny odcinek.
It is suitable for a separate episode.
Jest jeszcze mnóstwo interesujących elementów
There are still plenty of interesting elements.
tych biografii, których nie miałam szansy
those biographies that I didn't have a chance to read
nawet poruszyć w tym zestawieniu.
even move in this arrangement.
Także w opisie tego odcinka macie
You also have it in the description of this episode.
podane książki, z których korzystałam
the books I used
i z których warto zajrzeć,
and which are worth checking out,
jeśli ten temat szpiegów w latach międzywojennych
if this topic of spies in the interwar years
Was interesuje i chcielibyście go sobie pogłębić.
What interests you and you would like to delve deeper into it.
Na dziś to już wszystko.
That's all for today.
W brudnych latach 30.
In the dirty 1930s.
nie zobaczymy się już przed Bożym Narodzeniem,
we won't see each other before Christmas,
więc życzę Wam dobrych świąt.
So I wish you a good holiday.
Jeśli wszystko dobrze pójdzie,
If everything goes well,
to usłyszymy się w sylwestrowym odcinku.
We will hear from each other in the New Year's Eve episode.
A na dziś to wszystko
That's all for today.
i zapraszam na kolejne odcinki
And I invite you to the next episodes.
brudnych lat 30.
dirty 30s.
Do zobaczenia!
See you!
Continue listening and achieve fluency faster with podcasts and the latest language learning research.