Łukasz Broniszewski: Skyway to kicz i chałtura. Pewna formuła się wyczerpała

Radio Toruń. To lubię!

Radio Toruń. I like it!

Nowy cykl. Rozmowy Grzegorza Giedrysa.

New cycle. Conversations of Grzegorz Giedrys.

W czwartek o 17.00 w Radiu Toruń.

On Thursday at 5:00 PM on Radio Toruń.

Partnerami programu są Port Drzewny, Dentus i Teatr im. Wila Machorzycy w Toruniu.

The partners of the program are the Timber Port, Dentus, and the Theater named after Wila Machorzyca in Toruń.

Dzień dobry. Gościem nowego cyklu jest Łukasz Brońszewski, społecznik, filozof, aktywista, twórca fundacji Stabilo, radny Rady Okręgu Bydgoskiego Przedmieści i żeglarz.

Good morning. The guest of the new series is Łukasz Brońszewski, a community leader, philosopher, activist, founder of the Stabilo Foundation, councilor of the Bydgoskie Przedmieście District Council, and sailor.

Takie pierwsze pytania się umówiliśmy.

We agreed on such initial questions.

Dotyczy Wisły. Wisła nam wysycha.

It concerns the Vistula. The Vistula is drying up for us.

Wysycha, to prawda. Dzień dobry Państwu. Witam Państwa bardzo serdecznie.

It's drying out, that's true. Good morning, ladies and gentlemen. I warmly welcome you.

Wisła wysycha, ale cały czas jest ogromnym potencjałem dla naszego miasta i dla naszego kraju.

The Vistula is drying up, but it is still a huge potential for our city and our country.

Wydaje się, że powinniśmy bardziej otworzyć się na rzekę, realizować różnego rodzaju wydarzenia, takie jak Festiwal Wisły, rozwijać te wydarzenia,

It seems that we should open up more to the river, hold various events such as the Vistula Festival, and develop these events.

nastawić się na turystykę wiślaną, na to co...

set yourself up for Vistula tourism, for what...

Można zrealizować w ramach drewnianych łodzi, takich tradycyjnych, które już się pojawiają, które zbudowaliśmy nad Wisłą, ale też pomyśleć o tych wszystkich zabytkach, które są nad naszą rzeką.

It is possible to implement within the traditional wooden boats that are already appearing, which we have built along the Vistula River, but also to think about all the historical monuments that are along our river.

Zamek Dybowski, Grzegorz. Co tam się dzieje?

Dybowski Castle, Grzegorz. What's going on there?

My cały czas mówimy o tym, że Toruń odwraca się od Wisły, że nie ma szansy na powrót.

We keep talking about how Toruń is turning away from the Vistula River, that there is no chance of a return.

Szansa jest i wydaje się, że jest ogromna.

The chance is there and it seems to be huge.

Jeśli mamy takie inwestycje jak remont bulwaru filadelfijskiego, który został przeprowadzony w sposób dla mnie dość masakryczny.

If we have investments like the renovation of the Philadelphia Boulevard, which was carried out in a rather disastrous manner for me.

Bulwar został zabetonowany, była ogromna szansa, żeby zamknąć bulwar dla samochodów.

The boulevard was concreted, there was a huge chance to close the boulevard to cars.

Znaczy on był cały czas zabetonowany, był zabetonowany przez dziesięciolecia.

It means he was constantly encased in concrete, he was encased in concrete for decades.

No tak, ale dlaczego nie zrobić tam parku kulturowego, dlaczego nie wrzucić tam więcej zieleń, dlaczego nie zamknąć odważnie ruchu samochodowego?

Well, why not create a cultural park there, why not add more greenery there, why not boldly close off car traffic?

To starówka jest takim miejscem.

The old town is such a place.

No stało.

Well, it happened.

To stało. Starówka jest takim miejscem, w którym powinniśmy całkowicie wypchnąć ruch samochodowy, żeby to było zielone i takie właśnie czyste centrum miasta.

It happened. The Old Town is a place where we should completely push out car traffic to make it a green and truly clean city center.

Mówimy o tym, że...

We are talking about the fact that...

No wiesz, ale z drugiej strony powiedzą krytycy takiego pomysłu, że no tam mieszkają ludzie.

Well, you know, but on the other hand, critics of such an idea will say that, well, there are people living there.

Oczywiście.

Of course.

A ludzie potrzebują zaparkować samochód.

And people need to park the car.

Ale ludzie mogą wjeżdżać, moim zdaniem, mieszkańcy, przedsiębiorcy i tak dalej.

But people can enter, in my opinion, residents, entrepreneurs, and so on.

Chodzi o to, żeby nie wpuszczać tam każdego.

It's about not letting just anyone in there.

Nie wpuszczać na teren.

Do not allow entry to the area.

Nie wpuszczać na tę starówkę, na przykład turystów z tymi samochodami, które przez godzinami poszukują miejsc parkingowych, tylko jednak skanalizować te samochody wokół starego miasta.

Do not allow tourists with cars that spend hours looking for parking spots into this old town; instead, channel these cars around the old city.

Przecież mamy park and drive, mamy całą masę różnych inwestycji.

After all, we have park and drive, we have a whole bunch of different investments.

Ja wiem, że to mówisz ironicznie.

I know you are saying that ironically.

Trochę mówię ironicznie, ale wierzę w to, że prędzej czy później coś się zmieni.

I'm speaking a bit ironically, but I believe that sooner or later something will change.

Mamy problem. Mamy za dużo samochodów.

We have a problem. We have too many cars.

W Toruniu zaraz przejdziemy taki moment krytyczny.

In Toruń, we are about to reach a critical moment.

Będzie więcej samochodów niż, uwaga, mieszkańców.

There will be more cars than, note, residents.

To jest ten problem, który ja widzę.

This is the problem that I see.

Ile masz samochodów?

How many cars do you have?

W tej chwili mam jeden samochód.

At the moment, I have one car.

A miałeś więcej?

Did you have more?

Nie.

No.

To dobrze, ja mam zero.

That's good, I have zero.

Ale wiesz, mam jeden samochód, bo mój samochód pracuje.

But you know, I have one car because my car works.

Cały czas jeździ po Polsce, robię dużo różnych działań, też związanych z konserwacją zabytków, z najróżniejszymi rzeczami, więc go potrzebuję.

He travels all over Poland, I do a lot of different activities, also related to the conservation of monuments, with various things, so I need him.

Ale ja jeżdżę rowerem po mieście.

But I ride a bicycle around the city.

Używam hulajnogi, jeżdżę rowerem i to sprawia mi satysfakcję.

I use a scooter, ride a bike, and it gives me satisfaction.

Torun jest na tyle mały, że można wszędzie bardzo szybko i sprawnie dotrzeć.

Torun is small enough that you can get anywhere very quickly and efficiently.

Ale słuchaj, bo zastanawialiśmy się tutaj chwilę wcześniej, czy Torun w ogóle jest gotowy na zmiany klimatyczne, bo ja nie wiem, czy w ogóle jest jakaś dyskusja na ten temat.

But listen, we were just wondering here a moment ago if Torun is even prepared for climate change, because I don't know if there's any discussion on the subject at all.

Wiesz co?

You know what?

Albo czy ta dyskusja jest odpowiednio głośna.

Or is this discussion loud enough?

Mało kto wie, ale w Toruniu jest zespół, który się zajmuje adaptacją właśnie miasta do zmian.

Few people know, but in Toruń there is a team that works on adapting the city to changes.

Klimatycznie.

Atmospherically.

Wcześniej tworzyła go pani doktor Pomianowska, która była dyrektorką Wydziału Środowiska i Ekologii.

Previously, it was created by Dr. Pomianowska, who was the director of the Department of Environment and Ecology.

Teraz już jest na emeryturze.

He is now retired.

Ale ten zespół, do którego zresztą należę, no niestety nie miał przełożenia w sposób szczególny.

But this team, to which I belong, unfortunately did not have a particularly significant impact.

Ten dokument też jest trudny do przeczytania.

This document is also difficult to read.

Tam jest wszystko, ale problem polega...

There is everything there, but the problem is…

Wiesz co? Wskaźnik.

You know what? The indicator.

Mhm.

Mhm.

Coś ma się zmniejszyć albo zwiększyć, no to jest wszystko takie miękkie.

Something is supposed to decrease or increase, well, everything is so soft.

Te wskaźniki są twarde.

These indicators are hard.

No właśnie nie są twarde.

Well, they are not hard.

Jest matma.

There is math.

No to wiesz, matma, no to musi być plus jeden, tak?

Well, you know, math, so it has to be plus one, right?

Coś się musi zmienić o jeden do dziesięć procent i tak dalej, tak?

Something has to change by one to ten percent and so on, right?

Ma zmniejszyć się na przykład zanieczyszczenie powietrza, ma być mniej po prostu tych pyłów PM10 i tak dalej, i tak dalej.

Air pollution is supposed to decrease, for example, there should be less of these PM10 particles and so on.

To jest wszystko mierzalne i można to zrobić.

Everything is measurable and it can be done.

Ale mamy ogromną szansę, moim zdaniem, bo zobacz, mamy całą masę zabytków.

But we have a huge opportunity, in my opinion, because look, we have a whole bunch of monuments.

Toruń to gotyk na dotyk, dawne hasło.

Toruń is Gothic at your fingertips, an old slogan.

Mamy piękny modernizm na bydgoskim przedmieściu i nie tylko.

We have beautiful modernism in the Bydgoszcz suburbs and not only there.

Mamy ogromny potencjał, ale też moglibyśmy pomyśleć o tym, żeby zająć się, jako taki ośrodek w kraju, termomodernizacją zabytków, tak?

We have huge potential, but we could also think about focusing, as a center in the country, on the thermal modernization of historical buildings, right?

Czyli pomyśleć o tym, jak zatrzymywać ciepło w zabytkach.

So think about how to keep heat in historic buildings.

Jak zwiększać po prostu możliwość pozyskiwania też energii.

How to simply increase the ability to acquire energy.

Bo czy komuś przeszkadzałby na przykład na płaskim, modernistycznym dachu, czy na jakimś zabytku jakaś fotowoltaika?

But would anyone be bothered by, for example, some photovoltaic panels on a flat, modernist roof or on a historic building?

Mi by nie przeszkadzało.

I wouldn't mind.

Ale na przykład już na katedrze fotowoltaika albo styropian w środku, żeby stromu modernizować.

But for example, already in the department, photovoltaic panels or styrofoam inside, to modernize the roof.

Nie, styropian? Ja myślę, że ten, ciepło ochronne.

No, styrofoam? I think that one, thermal insulation.

Mamy całą masę różnych możliwości. Technologia idzie do przodu.

We have a whole bunch of different possibilities. Technology is moving forward.

Są dachówki, które wyglądają jak zwykłe dachówki, a jednak produkują energię.

There are roof tiles that look like regular roof tiles, yet they produce energy.

Więc można byłoby stworzyć taki hub, który pozwoliłby takie technologie wprowadzać w Toruniu,

So it would be possible to create a hub that would allow for the implementation of such technologies in Toruń.

później je testować, no i przekazywać dalej, pokazywać, że można to robić.

later test it, and pass it on, show that it can be done.

A to gdzieś w ogóle można spotkać?

And where can you meet that at all?

Można.

It is possible.

Coś takiego jak modernizację zabytków?

Something like the modernization of monuments?

Tak, oczywiście.

Yes, of course.

I to są rzeczy, które robi się w momencie, w którym na przykład

And these are things that you do at the moment when, for example,

zabytki też muszą być dostępne.

Monuments must also be accessible.

Dostępne do osób ze szczególnymi potrzebami.

Available for people with special needs.

I w momencie na przykład przygotowywania czy finansowania tej dostępności zabytków,

And at the moment, for example, of preparing or financing the accessibility of monuments,

w tej chwili przez urzędy marszałkowskie,

at this moment through the marshal's offices,

mówimy też o tych kryteriach, które mogłyby pokazać, no właśnie, mogłyby zmienić to na lepsze.

We are also talking about the criteria that could show, indeed, that could change this for the better.

Więc może to jest jeden z kierunków rozwoju, może to jest coś, co jest warte uwagi.

So maybe this is one of the directions for development, maybe this is something worth paying attention to.

No też oczywiście retencja, czyli jeśli mówimy o tej ekologii...

Well, of course retention, that is if we are talking about ecology...

Jest potężna susza.

There is a severe drought.

Jest potężna susza, ale gdzie?

There is a severe drought, but where?

Zobacz, nie na Winnicy.

Look, not at the Vineyard.

Mamy bardzo ciekawe miejsce w Toruniu, to jest Winnica od strony mostu w kierunku Starówki.

We have a very interesting place in Toruń, it is the Vineyard on the side of the bridge towards the Old Town.

Tam jest osiedle, które jest fatalnie rozbudowywane, bo po prostu przy tej drodze budują deweloperzy na potęgę,

There is a housing estate that is being poorly developed because developers are just building massively along this road.

ale kawałek dalej jest kompletna zieleń.

But a little further on, there is complete greenery.

I teraz mają się znowu rozpocząć konsultacje społeczne w Toruniu dotyczące właśnie Winnicy.

And now public consultations regarding the Vineyard are supposed to start again in Toruń.

I bardzo chcemy wziąć...

And we really want to take...

A czego dotyczą? Jaka tam ma być zabudowa?

What are they about? What kind of construction is supposed to be there?

Czy ma być zabudowa w ogóle?

Is there going to be any construction at all?

Wiesz co, wcześniej było tak, że była walka.

You know, it used to be that there was a fight.

Toruń to też ludzie, to też deweloperzy, którzy chcą budować, chcą sprzedawać i zabudowywać każdą wolną przestrzeń.

Toruń is also people, it is also developers who want to build, want to sell, and develop every free space.

Ale to są obiekty...

But these are objects...

To miejsce jako Winnica z tej strony właśnie naszej, zachodniej od strony mostu, Generału Zawadzkiej,

This place, as a Vineyard from this side, specifically our western side near the bridge, General Zawadzka,

to jest takie miejsce zupełnie wyjątkowej, dzikiej przyrody.

This is a place of completely exceptional, wild nature.

Tam są stawy i ta woda wybija.

There are ponds there and the water is gushing out.

To jest tak wodonośne miejsce, że woda wybija i wychodzi na zewnątrz.

It is such a water-bearing place that the water springs up and comes out to the surface.

Wychodzi na ulicę, wychodzi i dzięki temu te różnego rodzaju ssaki, owady, rośliny,

He goes out into the street, he goes out, and thanks to that, these various kinds of mammals, insects, plants,

bo wszystko się tak bujnie i wspaniale rozwija.

because everything develops so richly and wonderfully.

I teraz mamy szansę na taki naturalny park, który można byłoby oddać ludziom do tego, żeby go świetnie zagospodarować,

And now we have a chance for such a natural park that could be handed over to people to make great use of it.

żeby stworzyć taką drugą Barbarkę, a nie zabudowywać, odcinać i stawiać...

to create a second Barbarka like that, and not to build up, cut off, and erect...

No wiadomo, co deweloperzy by zrobili z taką przestrzenią, typu budowanie bloków balkon w balkon.

Well, we know what developers would do with such a space, like building blocks balcony to balcony.

Ale to mamy, Tormiens.

But we have that, Tormiens.

To miejsce, gdzie kiedyś był dawny Tormiens.

It's the place where the ancient Tormiens once was.

To mamy w tej chwili nagromadzenie tych bloków i będzie tam jeszcze więcej.

So we currently have a buildup of these blocks and there will be even more there.

I teraz ci ludzie też potrzebują zieleni, potrzebują przyrody.

And now these people also need greenery, they need nature.

I Winnica, która jest nad Wisłą, mogłaby im to dać.

And the vineyard that is by the Vistula could give it to them.

Tam można zrobić Centrum Edukacji Ekologicznej, tam można zrobić całą masę rzeczy

There, an Ecological Education Center can be established, and many things can be done there.

i pokazać dobre praktyki, które są w całej Europie czy na świecie.

and show good practices that exist throughout Europe or in the world.

I najpierw pokazać te praktyki, przedyskutować z mieszkańcami, stworzyć model konsultacji społecznych,

And first show these practices, discuss them with the residents, create a model of social consultations,

dzięki którym wypracować te praktyki.

thanks to which to develop these practices.

Wypracujemy rozwiązania i zrobimy coś, co będzie atrakcyjne dla mieszkańców, mieszkanek, turystów,

We will develop solutions and do something that will be attractive to residents, women, and tourists.

wszystkich, którzy będą zainteresowani.

everyone who will be interested.

Słuchaj, to właściwie można powiedzieć, że jesteś jednym z najlepszych w Polsce ekspertów na temat rewitalizacji.

Listen, you could actually say that you are one of the best experts on revitalization in Poland.

Wiesz co, nie czuję się takim ekspertem silnym.

You know what, I don't feel like such a strong expert.

Ale słuchaj, pobawmy się w coś takiego.

But listen, let's play something like that.

Gdybyś miał nieograniczony budżet, budżet marzeń, właściwie nie ma granic.

If you had an unlimited budget, a dream budget, there would really be no limits.

Okej.

Okay.

Co byś zrobił w Toruniu?

What would you do in Toruń?

O, to jest bardzo dobre i zarazem trudne pytanie.

Oh, this is a very good and at the same time difficult question.

Ale wiesz, co bym zrobił?

But you know what I would do?

Wszedłbym we wszystkie te trendy, które są w tej chwili w dużych miastach Europy, w małych miastach.

I would delve into all the trends that are currently in big cities in Europe and small towns.

To jest właśnie ograniczanie ruchu, ale też odbetonowywanie.

This is precisely the restriction of traffic, but also the de-paving.

Mieliśmy prezydenta Zalewskiego, który już nie jest prezydentem, co też jest dużą zmianą w Toruniu i ważną.

We had President Zalewski, who is no longer president, which is also a significant change in Toruń and an important one.

Siedzimy teraz w Radiu Toruń, która jest przy ulicy Chełmińskiej.

We are now sitting in Radio Toruń, which is located on Chełmińska Street.

Ona została zmasakrowana.

She was massacred.

Szosa Chełmińska.

Chełmno Road.

Szosa Chełmińska, oczywiście.

Chełmińska road, of course.

Szosa Chełmińska i mamy Szosę Chełmińską i ona przecięła zabytkową tkankę dzielnicy, osiedla Chełmińskie Przedmieście, czyli Chełmionki.

Chełmińska Road, and we have Chełmińska Road, which cut through the historic fabric of the district, the Chełmińskie Przedmieście estate, also known as Chełmionki.

No i mamy Wielką Wyspę Ciepła.

And we have the Great Heat Island.

To już najbardziej jest to widoczne na wysokości ulicy Bena.

It is most visible at the height of Ben Street.

Wyburzono.

Demolished.

Tam jest dużo przestrzeni.

There is a lot of space there.

Tak.

Yes.

Takie lotnisko trochę.

It's a bit like an airport.

To jest lotnisko.

This is an airport.

Ja wierzę w to, że prędzej czy później, za 10 lat, 5, 15, my będziemy zmieniali to.

I believe that sooner or later, in 10 years, 5, 15, we will be changing this.

Będziemy robili tam więcej dróg rowerowych, miejsca dla pieszych, będzie więcej zieleni.

We will be making more bike paths, pedestrian areas, and there will be more greenery.

Musimy zmienić koncepcję myślenia dotyczącą, która gdzieś tam pochodzi z lat 50., 70.,

We need to change the concept of thinking that comes from somewhere in the 50s, 70s.

że miasto ma być po prostu oplecione czy przecinane siecią autostrad.

that the city is to be simply wrapped or intersected by a network of highways.

Uważam, że to jest zupełnie błędne.

I believe that this is entirely wrong.

Ale w co bym jeszcze inwestował?

But what else would I invest in?

Właśnie w takie zielone miejsca, tak żeby...

Just to such green places, so that...

Dlaczego nazywasz to inwestycją?

Why do you call it an investment?

Wiesz co, bo to jest taki rodzaj finansowania.

You know what, it's a kind of funding.

Bo jednak potrzebujemy kasy, żeby coś odbetonować.

Because we need some cash to unseal something.

Musimy porozmawiać z mieszkańcami.

We need to talk to the residents.

Kluczem w tym całym myśleniu jest to, żeby mieszkańcy powiedzieli, czego oczekują.

The key to this entire thinking is for the residents to express what they expect.

Żeby wspólnie w takim partycypie.

To participate together in such a way.

W takim partycypacyjnym procesie, który jest realną konsultacją społeczną, dialogiem z mieszkańcami.

In such a participatory process, which is a genuine social consultation, a dialogue with the residents.

Żeby wypracować rozwiązania, które pozwolą im żyć w sposób dobry.

To develop solutions that will allow them to live well.

Z przyjemnością w takim mieście, które dla nich jest kompaktowe.

With pleasure in such a compact city for them.

W którym dobrze się żyje.

Where one lives well.

Które spełnia ich wszelkie oczekiwania.

Which meets all their expectations.

Ale musielibyśmy też zmienić trochę świadomość.

But we would also have to change our awareness a bit.

Jeśli rodzina w Toruniu w tej chwili może mieć...

If the family in Toruń can have...

Cztera osobowa rodzina ma trzy samochody albo cztery.

A family of four has three cars or four.

No to to już jest pewien...

Well, that's certain now...

Widzę w tym pewien problem.

I see a certain problem in this.

Dlatego trzeba zmieniać polityki miejskie.

Therefore, urban policies need to be changed.

Edukować ludzi.

Educate people.

Nie chodzi o to, żeby zakazywać samochodów.

It's not about banning cars.

Ale żeby pokazywać różne rozwiązania, które ułatwią komunikację.

But to show different solutions that will facilitate communication.

Na przykład komunikację publiczną.

For example, public transportation.

Teraz mamy problem.

Now we have a problem.

Zaczął się rok szkolny i co?

The school year has begun, and what now?

Młodzież.

Youth.

Osoby nieletnie dojeżdżają z rodzicami z różnych miejscowości.

Minors travel with their parents from various towns.

Na przykład z Rozgard, ze Starego Torunia, z tamtej strony i tak dalej.

For example, from Rozgard, from Old Torun, from that side and so on.

Rodzice dowożą do szkoły i wracają.

Parents drive to school and back.

Cały czas mamy zanieczyszczenia powietrza, hałas, ruch i korki.

We are constantly faced with air pollution, noise, traffic, and congestion.

Jeśli byłaby dobrze zorganizowana komunikacja z tymi miejscowościami, które są modne.

If there was well-organized communication with those towns that are trendy.

Bo mieszkańcy tam wszyscy wychodzą poza Torun.

Because all the residents there go outside of Torun.

Wolą mieszkać w domku poza Toruniem, niż w centrum Torunia.

They prefer to live in a house outside of Toruń than in the center of Toruń.

Tak to wygląda.

That's how it looks.

Miasto się wyludni cały czas.

The city will continue to depopulate.

Więc jeśli ta komunikacja byłaby tania i regularna,

So if this communication were cheap and regular,

to nagle by się okazało, że ci rodzice nie muszą zawozić swoich dzieci do szkół.

It would suddenly turn out that these parents don't have to take their children to school.

A może po co?

Or maybe for what?

Z drugiej strony patrząc na to, że w ogóle odciąć ich od komunikacji.

On the other hand, considering that it would completely cut them off from communication.

Niech mieszkają w mieście.

Let them live in the city.

Nie.

No.

Dlaczego miasto ma działać na swoją niekorzyść?

Why should the city operate against its own interests?

Wiesz co, to jest przewrotne pytanie,

You know what, that's a provocative question.

ale w tej chwili w Polsce ponad 25%

but right now in Poland over 25%

obszarów jest odcięta komunikacyjnie.

The areas are cut off communication-wise.

I teraz jeśli mieszkasz na wiosce,

And now if you live in the village,

to możesz poprosić swojego sąsiada,

then you can ask your neighbor,

żeby cię zawiózł do przychodni, do lekarza,

to take you to the clinic, to the doctor,

albo żeby załatwić ważną sprawę w banku,

or to take care of an important matter at the bank,

jak jesteś osobą starszą,

if you are an older person,

nie masz w ogóle, albo osobą z niepełnosprawnością,

you have none at all, or a person with a disability,

nie masz żadnej możliwości, żeby dojechać właśnie kawałek,

you have no way to get just a little bit further,

na przykład do większej miejscowości.

for example to a larger town.

To jest ogólne...

This is general...

Z drugiej strony.

On the other hand.

Podrążmy temat.

Let's delve into the topic.

Dlaczego, zapytam o swoje podatki,

Why, I will ask about my taxes,

dlaczego ja mam płacić podatki dla ludzi,

Why should I pay taxes for people,

którzy mieszkają w rozgartach,

who live in Rozgarty,

żeby im poprawić komfort życia?

to improve their quality of life?

No wytłumacz mi.

Well, explain it to me.

Wiesz co, ja uważam, że to można zrobić też między gminami.

You know what, I believe that this can also be done between municipalities.

Czyli to nie musi być tak, że ty w postaci podatnika toruńskiego

So it doesn't have to be that you, as a taxpayer from Toruń,

będziesz opłacał te autobusy miejskie z Torunia,

you will be paying for the city buses from Toruń,

które będą jeździły do rozgart czy do innej miejscowości.

which will go to Rozgart or to another town.

Chodzi o to, żeby podpisywały umowy ze sobą gminy,

It's about municipalities signing contracts with each other.

żeby były świadome tego,

to be aware of this,

czyli tutaj w tym przypadku gmina Zławieźwie.

so here in this case the municipality of Zławieźwie.

I tam mogłaby po prostu skomunikować się i porozmawiać z Toruniem.

And there she could simply communicate and talk with Toruń.

I jak to wszystko...

And how is it all...

No nie sądzisz, że z drugiej strony to spowoduje,

Well, don't you think that on the other hand it will cause,

że mamy taki ładny dojazd do złej wsi wielkiej,

that we have such a nice way to the bad big village,

to dlaczego nie wyjechać ze Starówki na stałe tam?

So why not move there permanently from the Old Town?

Nie wiem, to jest dobre pytanie.

I don't know, that's a good question.

Bo też mamy taki moment, że Starówka,

Because we also have this moment when the Old Town,

chyba nie jest już taka atrakcyjna do mieszkania.

It probably isn't as attractive for living anymore.

Nie, jest pusta.

No, it is empty.

Jest pusta.

It is empty.

Są pełno pustostany.

There are many empty buildings.

Są pustostany, jest bardzo mało...

There are vacant properties, there are very few...

Właściwie pojawiają się tylko sklepy z piernikami,

Actually, only gingerbread shops appear.

trochę banków i właściwie...

a few banks and actually...

Nawet banków nie, bo już banki są online.

Not even banks, because banks are already online.

Kiedyś były banki.

Once there were banks.

Wszyscy straszyli bankami.

Everyone was frightened by the banks.

Teraz jakiś bank PKO BP przecież nie ma na Szerokich.

Now, some PKO BP bank is not available on Szerokie.

To już jest coś.

This is already something.

Jest.

There is.

Nie.

No.

Jest oddział PKO BP,

There is a branch of PKO BP,

się przeniósł kawałeczek dalej z tego takiego wielkiego budynku.

he moved a little further away from that big building.

Ale słuchaj, wiesz,

But listen, you know,

czy generalnie takie trendy troszeczkę nie szkodzą miastom?

Do such trends generally harm cities a little?

Wiesz co...

You know what...

Czyli premiujemy dojazdy do złej wsi wielkiej, rozgard?

So we're rewarding trips to the wrong big village, chaos?

Wiesz co, nie wiem.

You know what, I don't know.

Moim zdaniem zależy nam chyba na tym,

In my opinion, we probably care about that.

powinno nam zależeć na tym,

we should care about this,

żeby w mieście był mniejszy ruch samochodowy,

to reduce car traffic in the city,

żeby miasto było bardziej przyjazne,

to make the city more friendly,

żeby w mieście było czyste powietrze.

so that the air in the city is clean.

I to wszystko można zrobić.

And all of this can be done.

Są fundusze europejskie...

There are European funds...

Oni powiedzą, a po co tam w mieście zieleń,

They will ask, why is there greenery in the city?

jak mamy zieleń w rozgardach?

How do we have greenery in chaos?

Ale wiesz co,

But you know what,

ludzie korzystają z zieleni w mieście.

People use greenery in the city.

Zauważ, że ludzie przyjeżdżają do Torunia,

Notice that people come to Toruń,

korzystają z parku miejskiego na bydgoskim przedmieściu.

They are using the city park in the Bydgoszcz suburb.

To są świetne, atrakcyjne tereny.

These are great, attractive areas.

Przyjeżdżają z różnych wiosek,

They come from different villages,

żeby pochodzić po bulwarze filadelfijskim,

to stroll along the Philadelphia waterfront,

który mam nadzieję,

which I hope,

że uda się po prostu małymi krokami zmienić i naprawić.

that it will be possible to change and fix things simply step by step.

Dobrą wiadomością jest to,

The good news is that,

że on jest zamykany na weekend dla samochodów.

that it is closed for cars over the weekend.

Po prostu.

Just.

Ale słuchaj, jeżeli chodzi o zieleń i ekologię,

But listen, when it comes to greenery and ecology,

to już wiadomo, że mieszkańcy oczekują życia w czystym miejscu,

It is already known that residents expect to live in a clean place.

w zielonym miejscu,

in the green place,

ale jeszcze co byś zmienił od razu?

But what would you change right away?

Wiesz co, zastanowiłbym się chyba bardzo nad jedną stroną Wisły,

You know what, I think I would seriously consider one side of the Vistula.

czyli lewobrzeżem,

so on the left bank,

bo ono staje się trochę sypialne,

because it becomes a bit bedroom-like,

ale cały czas jest zaniedbane,

but it is still neglected,

w moim odczuciu, przez włodarzy.

in my opinion, by the leaders.

Zawsze było taką gorszą stroną Torunia.

It has always been the worse side of Toruń.

A to jest chyba dobry moment,

And this is probably a good time,

żeby też pomyśleć o tym,

to also think about that,

jak rozwijać lewobrzeże inwestycyjnie.

how to develop the left bank investment-wise.

Oczywiście tam procesy miastotwórcze tworzą deweloperzy.

Of course, urban processes are created by developers.

No co tu by mówić?

Well, what can I say?

Nie wiem, czy to powinna...

I don't know if she should...

To nie jest ich chyba rola tak do końca.

That doesn't seem to be their role entirely.

Tak, tylko wiesz, pytanie,

Yes, but you know, the question is,

co mamy na lewobrzeżu?

What do we have on the left bank?

Jakie mamy...

What do we have...

Na przykład miejsca związane z kulturą?

For example, places related to culture?

Jak one funkcjonują?

How do they function?

To jest dla mnie też takie pytanie o miasto,

This is also for me a question about the city,

bo miasto, te wszystkie miejsca,

because the city, all these places,

które w tej chwili tętnią życiem kulturalnym,

which are currently vibrant with cultural life,

one się znajdują jednak w centrum.

They are, however, located in the center.

To tu powstają Jordanki,

This is where Jordanki is being built,

tutaj pojawiają się różne gwiazdy

different stars appear here

i realizowane są koncerty i tak dalej,

and concerts are being held, and so on,

a tam jest niewiele.

Oh, there's not much there.

Tam jest Dom Móz.

There is the House of the Brain.

Czy coś jeszcze jest, Grzegorz?

Is there anything else, Grzegorz?

Nie, chyba nie.

No, probably not.

Nie ma za bardzo.

Not much.

Tam kiedyś były jakieś kluby, dyskoteki,

There used to be some clubs, discotheques there.

ale to szybko poupadało.

But it fell apart quickly.

No więc pytanie, czy nie warto,

So the question is, is it not worth it?

czy nie stworzyć tam jeszcze kilku takich miejsc,

why not create a few more such places there,

które byłyby atrakcyjne dla mieszkańców,

which would be attractive to the residents,

żeby ludziom się tam chciało żyć.

so that people would want to live there.

Oczywiście jest Park Tysiąclecia,

Of course, there is Millenium Park.

są różne piękne miejsca,

there are various beautiful places,

ale doinwestowanie lewobrzeża

but the reinvestment of the left bank

wydawałoby się tutaj bardzo dobrym tematem.

It would seem to be a very good topic here.

Ty też jeszcze coś bym zmienił,

I would change something else, too.

bo widzisz, bo mówimy sobie rewitalizacja,

because you see, because we are talking about revitalization,

ale rewitalizacja to nie jest tylko to,

but revitalization is not just that,

że zmieniamy budynki,

that we are changing the buildings,

że w pewnym momencie okazuje się,

that at some point it turns out,

że będziemy sobie przebudowywali coś.

that we will be remodeling something.

Rewitalizacja to rewitalizacja zrozumiana w tej chwili

Revitalization is revitalization understood in this moment.

przede wszystkim jako rewitalizacja społeczna,

first and foremost as social revitalization,

czyli połączenie dwóch procesów.

so the combination of two processes.

Jeśli przebudowujesz coś,

If you are remodeling something,

nie wiem, na przykład coś na ulicy Bydgoskiej,

I don't know, for example something on Bydgoska Street,

no to jednak myślisz o tym,

Well, you are thinking about it, then.

żeby tam do takiego budynku wrzucić

to throw something into such a building there

czy włączyć seniorów,

Should seniors be included?

żeby zadziały się różne procesy kulturotwórcze itd., itd.

to trigger various cultural-generating processes, etc., etc.

Więc my musimy myśleć o tym,

So we have to think about it,

żeby skupić się z jednej strony na osobach,

to focus, on the one hand, on people,

które mogą się czuć w pewien sposób wykluczone

which may feel somewhat excluded

czy wymagające włączenia społecznego.

or requiring social inclusion.

Musimy myśleć o tym, żeby było miasto dostępne.

We must think about making the city accessible.

I to, co bym zmienił,

And this is what I would change,

to przede wszystkim dostępność architektoniczną

it is primarily about architectural accessibility

naszego miasta.

of our city.

Przemyślać.

To rethink.

Mówisz o dla seniorów, tak?

You're talking about for seniors, right?

Dla osób z niepełnosprawnościami?

For people with disabilities?

Dla osób ze szczególnymi potrzebami.

For persons with special needs.

A tu też chodzi o dzieci.

And this is also about children.

To jest tak, że to jest po pierwsze,

It is like this, that first of all,

to są osoby na przykład starsze, seniorzy.

These are people, for example, older adults, seniors.

Osoby z niepełnosprawnościami różnymi, tak?

People with various disabilities, right?

Osoba na wózku inwalidzkim to może być,

A person in a wheelchair could be,

mogą być to rodzice z małymi dziećmi,

they can be parents with small children,

może być to osoba, która niesie ciężki bal,

it could be a person carrying a heavy burden,

ma bagaż, bo jest kurierem, który niesie wielką paczkę.

He has luggage because he is a courier carrying a large package.

Wiesz, to może być nawet osoba,

You know, it could even be a person,

która ma zespół dnia poprzedniego, tak?

which has a hangover, right?

Bo też ma jakieś zaburzenia widzenia, równowagi itd.

Because they also have some vision issues, balance problems, etc.

Czyli to są te wszystkie osoby ze szczególnymi potrzebami.

So these are all the people with special needs.

Jak spojrzymy na bariery architektoniczne na Starówce,

If we look at the architectural barriers in the Old Town,

na Bydgoskim Przedmieściu,

on Bydgoskie Przedmieście,

no to być może trzeba znaleźć takie rozwiązania,

Well, perhaps we need to find such solutions,

które doprowadzą do tego,

which will lead to this,

w starzejącym się społeczeństwie,

in an aging society,

że to miasto stanie się bardziej dostępne,

that this city will become more accessible,

dla tych osób, które tego potrzebują.

for those people who need it.

Bo my się starzejemy.

Because we are getting older.

Do tego się nie da zmienić.

This cannot be changed.

Będzie coraz więcej seniorów,

There will be more and more seniors.

będzie potrzebne wsparcie tych osób.

Support from these people will be needed.

I są modele takiego projektowania uniwersalnego,

And there are models of such universal design,

które można byłoby zaprosić specjalistów z całego kraju,

who could invite specialists from all over the country,

którzy się tym zajmują

who are dealing with it

i po prostu stworzyć rozwiązania,

and simply create solutions,

które byłyby modelowe,

which would be model examples,

które moglibyśmy pokazywać innym miastom w tym zakresie.

which we could show to other cities in this regard.

Nie wiem, czy to jest część rewitalizacji, czy nie,

I don't know if it is part of the revitalization or not.

ale kiedyś, pamiętam twój tekst,

but once, I remember your text,

tekst sprzed chyba dziesięciu lat do Gazety Wyborczej,

text from about ten years ago for Gazeta Wyborcza,

że w Toruniu brakuje po prostu miejsc pracy.

that there are simply not enough jobs in Toruń.

Tak, ale to już się też zmienia.

Yes, but that is also changing.

Zauważ, że dziesięć lat temu,

Note that ten years ago,

czy kilkanaście lat temu,

several years ago,

bezrobocie było bardzo duże.

Unemployment was very high.

I faktycznie Fundacja Stabilo, którą prowadzę,

And indeed, the Stabilo Foundation that I run,

realizowała na wojnie w Mazurach,

she carried out in the war in Masuria,

na Wschodniopomorskim dużo programów dla osób

In Eastern Pomerania, there are many programs for people.

z długim dystansem do pracy.

with a long-distance approach to work.

To były osoby bezrobotne, w utwale bezrobotne,

They were unemployed people, in a state of unemployment.

nieaktywne zawodowo i tak dalej, i tak dalej.

not professionally active and so on, and so on.

Ja dzisiaj tego nie widzę jako problemu.

I don't see it as a problem today.

To bezrobocie spadło.

The unemployment has decreased.

No nie, ale słuchaj, na przykład...

Well no, but listen, for example...

Ale wiesz co, to inaczej.

But you know what, it's different.

Jak przyciągać młodych ludzi do Torunia?

How to attract young people to Toruń?

Albo jak zatrzymać młodych ludzi w Toruniu?

Or how to keep young people in Toruń?

Ale to jest dobre pytanie.

But that's a good question.

Teraz zobacz, mamy Uniwersytet Mikołaja Kopernika,

Now look, we have Nicolaus Copernicus University,

mamy różne inne szkoły wyższe,

we have various other higher education institutions,

mamy ogromny potencjał

we have enormous potential

i wydaje mi się, że tworzenie właśnie takich rozwiązań,

and I believe that creating just such solutions,

które modelowałyby nowe technologie

that would model new technologies

i działania takie, jak mówiłem wcześniej,

and actions like I mentioned earlier,

także jeśli byłoby centrum, w którym byliby naukowcy

also if there were a center where there would be scientists

z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,

from the Nicolaus Copernicus University,

konserwatorzy zabytków, specjaliści od

conservationists, specialists in

od takiej termomodernizacji zabytków i tak dalej,

from such thermo-modernization of monuments and so on,

to już moglibyśmy stworzyć takie miejsce,

we could already create such a place,

w którym ci młodzi ludzie znaleźliby pracę

where these young people would find a job

i mogliby się spełniać,

and they could fulfill themselves,

zawodowo.

professionally.

Ale to nie może być jedno miejsce.

But it can't be just one place.

To musi być ileś takich miejsc,

There must be some places like that.

które pozwolą na tyle godnie zarabiać,

that will allow for earning a decent living,

że ci ludzie nie będą chcieli wyjechać do Poznania,

that these people will not want to go to Poznań,

Warszawy, Wrocławia czy Krakowa.

Warsaw, Wrocław or Krakow.

Bo będą czuli, że to jest miejsce dla nich.

Because they will feel that this is a place for them.

No i tyle.

That's it.

Ja nie wiem, w Toruniu Uniwersytet nie współpracuje z urzędami.

I don't know, in Toruń the university does not cooperate with the offices.

W takim stopniu, w jakim to powinno wyglądać.

To the extent that it should look like this.

Dlaczego tak jest?

Why is that?

Może dlatego, że jest za dużo formalności.

Maybe it's because there are too many formalities.

W tej chwili rozmawiamy z Uniwersytetem,

We are currently in talks with the University.

rozmawiamy z Urzędem Miasta o tym,

we are talking to the City Hall about this,

żeby tworzyć modelowe rozwiązania konsultacji społecznych.

to create model solutions for social consultations.

Rozmawiamy z psychologami,

We are talking to psychologists,

czyli z Wydziałem Psychologii

so with the Department of Psychology

i cały czas próbujemy zobaczyć,

and we are still trying to see,

jak połączy się,

how it will connect,

w jakim dialogu będzie miasto z Uniwersytetem.

In what dialogue will the city be with the University?

I to strasznie długo trwa,

And it takes a terribly long time,

bo jeśli tworzymy konsorcjum jakiegoś dialogu,

because if we create a consortium for some dialogue,

no to prawnicy muszą wszystko sprawdzić,

well, lawyers have to check everything,

muszą być podpisane umowy,

contracts must be signed,

a niestety w takich instytucjach trwa to bardzo długo.

Unfortunately, in such institutions, it takes a very long time.

Więc znajdowanie rozwiązań może potrwać,

So finding solutions may take some time,

ale jak już przejdą pierwsze elementy,

but once they go through the first elements,

jak już się uda podpisać te umowy...

once we manage to sign those contracts...

A to w jakim kierunku może iść ta współpraca?

And in what direction can this cooperation go?

Już widzisz ten kierunek?

Do you already see this direction?

Wiesz co, ja widzę to w takim kierunku dialogu z mieszkańcami,

You know what, I see this as a direction for dialogue with the residents,

że jeśli będzie na przykład organizacja pozarządowa,

that if there will be, for example, a non-governmental organization,

która zajmuje się partycypacją obywatelską,

which deals with citizen participation,

prowadzi konsultacje społeczne,

conducts public consultations,

ma w tym doświadczenie,

has experience in this,

czy tworzy dokumenty strategiczne,

Does it create strategic documents?

będzie Uniwersytet,

there will be a University,

w którym będą osoby odpowiedzialne,

in which there will be responsible people,

na przykład pani profesor Lewicka,

for example, Professor Lewicka,

za procesy środowiskowe

for environmental processes

i będą naprawdę wiedzieli,

and they will really know,

w jaki sposób też ten dialog prowadzi z mieszkańcami.

In what way does this dialogue also engage with the residents?

I będzie urząd,

And there will be an office,

który będzie gospodarzem tych konsultacji.

who will be the host of these consultations.

Łącząc te trzy elementy,

By combining these three elements,

NGOs plus naukę

NGOs plus science

i do tego jeszcze dorzucając urząd,

"and additionally adding the office,"

to jesteśmy w stanie zrobić bardzo dobry proces,

we are able to create a very good process,

szeroki,

wide,

który będzie miał jakiś skutek.

which will have some effect.

Ktoś w ogóle robił coś takiego,

Has anyone ever done something like that?

próbował to zrobić,

he tried to do it,

żeby połączyć na przykład potencjał psychologów

to connect, for example, the potential of psychologists

tutaj pod kierunkiem profesor Marii Lewickiej

here under the guidance of Professor Maria Lewicka

plus urzędnicy plus...

plus officials plus...

Teraz to się dzieje.

Now it is happening.

A w Polsce w ogóle była taka sytuacja?

And was there such a situation in Poland at all?

Wiesz co, moim zdaniem tak,

You know what, in my opinion yes,

były takie sytuacje w Warszawie,

there were such situations in Warsaw,

w różnych miastach,

in different cities,

gdzieś bardzo ciekawe rozwiązania robiła Gdynia,

Gdynia was implementing some very interesting solutions.

jeśli chodzi o partycypację obywatelską

when it comes to citizen participation

i można się uczyć.

and you can learn.

To dlaczego Torun wcześniej tego nie robił?

So why didn't Toruń do this earlier?

Myślę, że to jest polityka miasta.

I think this is the city's policy.

To jest tak, że jeśli włodarz miasta,

It is that if the mayor of the city,

główny szef miasta mówi,

the main city chief says,

że konsultacje społeczne powinny być prowadzone,

that public consultations should be conducted,

a tak naprawdę później...

and actually later...

We wtorek między dwunastą a czternastą.

On Tuesday between twelve and two.

No ale pojedzie ekran.

Well, the screen will go.

To nie ma znaczenia,

It doesn't matter,

bo jeśli to będzie o siedemnastej w piątek,

because if it will be at seven o'clock on Friday,

czy tam w środę o osiemnastej

Is there on Wednesday at six p.m.?

i ludzie przyjdą,

and people will come,

bo będzie dyskusja publiczna dotycząca,

because there will be a public discussion about,

nie wiem, planu zagospodarowania Wińcy,

I don't know the development plan for Wińca,

co się zdarzyło w zeszłym roku,

what happened last year,

to nagle się okazało,

it suddenly turned out,

że wszystkie uwagi,

that all remarks,

a było ich kilkadziesiąt,

there were dozens of them,

było około sześćdziesięciu uwag

There were about sixty comments.

zgłoszonych przez mieszkanki i mieszkańców Torunia,

reported by the residents of Toruń,

wszystkie zostały odrzucone,

all were rejected,

uwaga,

attention,

za pomocą Copy with Clay.

using Copy with Clay.

Krótkiej informacji.

Short information.

Nieważne jaką uwagę zgłosiłeś,

It doesn't matter what comment you made,

co napisałeś,

what you wrote,

to po prostu twoja uwaga została odrzucona,

it’s just that your comment was rejected,

bo założenie już było takie,

because the assumption was already such,

że ma być tam po prostu zbudowane osiedle,

that a housing estate is simply supposed to be built there,

mają być trzy,

there are supposed to be three,

trzy takie po prostu miejsca pojedyncze.

Three such simply individual places.

Czyli prezydent zapytał mieszkańców kawa czy herbata,

So the president asked the residents coffee or tea,

po czym powiedział,

after which he said,

że ma i tak tylko herbatę.

that he only has tea anyway.

Oczywiście.

Of course.

Kiedyś byłem w jednym z miast

Once I was in one of the cities.

i rozmawialiśmy z urzędnikami

and we talked with the officials

o konsultacjach społecznych w ich mieście

about public consultations in their city

i oni byli przerażeni.

and they were terrified.

Nie wiedziałem dlaczego.

I didn't know why.

Okazało się,

It turned out,

że mieli zapytać mieszkańców o to,

that they were supposed to ask the residents about it,

jaka ma być komunikacja publiczna,

What should public communication be like?

czy mają być to autobusy czy tramwaje.

Should they be buses or trams?

A wyciekło z urzędu,

It leaked from the office,

że to będą autobusy

that these will be buses

i wszyscy już wiedzieli,

and everyone already knew,

że będą autobusy,

that there will be buses,

więc pukanie do drzwi mieszkańca i pytanie

so knocking on the resident's door and asking

i go wtedy,

I go then,

słuchaj,

listen,

to co autobusy czy tramwaje?

So, buses or trams?

Jaki to musi być trudny moment

It must be such a difficult moment.

dla osoby,

for a person,

która jest urzędnikiem

who is an official

i zadaje takie pytanie?

And asks such a question?

Ale słuchaj,

But listen,

to jest szansa,

this is an opportunity,

że te konsultacje społeczne teraz

that these public consultations now

pod tą nową administracją

under this new administration

przestaną być po prostu fikcją?

Will they stop being just a fiction?

Mam taką nadzieję i wierzę w to.

I hope so and I believe in it.

Ale ja nie wiem,

But I don't know,

do czego zmierza ten proces.

What is this process aiming for?

Czy to jest,

Is this,

bierze ku dobremu,

taking for the good,

czy ku złemu,

to the detriment,

czy...

whether...

Wiesz co,

You know what,

to jest znowu takie pytanie,

this is again such a question,

które musimy sobie zadać.

which we must ask ourselves.

Zobaczymy to w praniu.

We'll see it in practice.

Są,

They are,

jest dobra wola,

there is good will,

tak,

yes,

z różnych stron

from different sides

i będzie próba zrealizowania procesu.

And there will be an attempt to realize the process.

To nie jest proces,

This is not a process,

który trwa miesiąc.

which lasts for a month.

To są dłuższe procesy,

These are longer processes,

ale jeśli te wyniki będą

but if these results are

i one trafią już do miasta

and they will already arrive in the city

i miasto je skonsumuje

and the city will consume them

i powie,

and he will say,

okej,

okay,

robimy to,

we are doing it,

czego oczekują mieszkańcy,

what residents expect,

ale spróbujmy zdobyć na to środki,

but let's try to obtain the funds for this,

zszyć pewien budżet

sew a certain budget

z różnych funduszy europejskich,

from various European funds,

stwórzmy tam coś,

let's create something there,

co będzie atrakcyjne

what will be attractive

dla mieszkańców,

for the residents,

turystów

tourists

i tak dalej,

and so on,

i tak dalej

and so on

i zrobimy to odważnie,

and we will do it boldly,

no to znaczy,

well, that means,

że następuje zmiana.

that a change is occurring.

A jeśli tam znowu

And if there again

po prostu pojawi się deweloperka,

the developer will simply appear,

no to sorry,

well, sorry,

to znaczy,

it means,

że nie ma żadnej zmiany,

that there is no change,

że dalej idziemy

that we are moving forward

ślepo taką drogą,

blindly down such a road,

która doprowadzi do tego,

which will lead to this,

że będziemy

that we will be

całkowicie tutaj centralnie zabudowani,

completely built up here centrally,

a mieszkania będą kupowali warszawiacy,

and the apartments will be bought by Warsaw residents,

którzy będą je wynajmowali na Airbnb

who will be renting them on Airbnb

i Bookingu i w innych miejscach.

Both on Booking and in other places.

Wiesz, też się zastanawiam,

You know, I'm also wondering,

bo miastu brakuje

because the city is lacking

jakichś dużych inwestycji.

some large investments.

Wcześniej taką inwestycją był most,

Previously, such an investment was a bridge,

taką miastotwórczą

such a city-forming

i ja muszę zadać pytania o Kamerimicz.

I also have to ask questions about Kamerimicz.

Ja wszystkich swoich gości pytałem o Kamerimicz.

I asked all my guests about Kamerimicz.

Fajnie, że zadajesz pytania o most.

It's great that you're asking questions about the bridge.

Mi się to bardzo podoba.

I really like it.

Ale zacząłem od mostu.

But I started with the bridge.

Czy na przykład ECF,

For example, ECF,

czyli Europejskie Centrum Filmowe Kamerimicz

which is the European Film Center Kamerimicz

będzie miało też potencjał miastotwórczy?

Will it also have urban development potential?

Wiesz co, powiem tak.

You know what, I will say this.

Ciekawa jest ta złota żaba,

The golden frog is interesting,

taka zaprojektowana,

so designed,

która taka wielka stoi na tym placu.

which such a great one is standing in this square.

Dość skiczowata zresztą.

Quite sketchy, anyway.

Dla mnie w ogóle festiwal Kamerimicz

For me, the Kamerimicz festival is everything.

jest bardzo ciekawym pomysłem.

It is a very interesting idea.

To jest świetny pomysł na realizację

This is a great idea for implementation.

kulturalnego wydarzenia,

cultural event,

które ma w swoim oddźwięku

which has in its resonance

taki dźwięk międzynarodowy.

such an international sound.

Wyjeżdżają gwiazdy, to trwa chwila,

The stars are leaving, it lasts a moment,

ale są jakieś emocje.

but there are some emotions.

Bardziej zastanawia mnie,

What I find more puzzling is,

co się wydarzy z tą inwestycją.

What will happen with this investment?

Czy ta inwestycja,

Is this investment,

która kosztuje 600 milionów złotych,

which costs 600 million zlotys,

ja w to nie wierzę.

I don't believe in that.

Jestem przekonany,

I am convinced,

że to będzie kosztowało ponad miliard,

that it will cost over a billion,

więc te pieniądze jeszcze trzeba będzie zdobyć.

So that money will still need to be obtained.

To będzie trwało.

It will last.

Ta budowa Europejskiego Centrum Filmowego,

The construction of the European Film Center,

bo mamy oczywiście wszędzie,

because we have eyes everywhere,

gdzie wbijesz łopatę w Toruniu,

wherever you stick a shovel in Toruń,

no to znajdujesz zabytki, artefakty

Well, you find monuments, artifacts.

albo cmentarze,

or cemeteries,

więc trochę to potrwa.

So it will take a while.

No i z drugiej strony,

Well, on the other hand,

czy będziemy mieli środki w przyszłości,

will we have resources in the future,

czy miasto będzie miało środki na to,

Will the city have the funds for this?

żeby budować ofertę tego centrum,

to build the offer of this center,

żeby dofinansowywać,

to subsidize,

żeby nie tylko ogrzewać,

so that it not only heats,

żeby to nie była pusta przestrzeń.

so that it wouldn't be an empty space.

Jeśli faktycznie uda się zbudować taką wizję,

If it is indeed possible to build such a vision,

w której to zacznie żyć,

in which it will begin to live,

to świetnie.

that's great.

Tylko pytanie, czy się uda,

Just a question, will it work?

bo to jest ogromna z jednej strony inwestycja,

because it is a huge investment on one hand,

z drugiej strony ogromna odpowiedzialność,

on the other hand, a huge responsibility,

dla mnie też ogromny niepokój.

For me too, a great sense of unease.

Ale niepokój dlatego, bo widziałeś...

But the anxiety is because you saw...

Czy źródło twojego niepokoju nie mieści się w tym, że...

Does the source of your worries not lie in the fact that...

Cholera, my nawet nie mamy 200 tysięcy mieszkańców,

Damn, we don't even have 200 thousand residents.

a będziemy budowali coś za miliard złotych.

And we will be building something for a billion zlotys.

Nie.

No.

To nie jest jakieś prowincjonalne.

It's not something provincial.

Wiesz co, nie boję się tego.

You know what, I'm not afraid of that.

Bardziej się boję ludzkiej natury

I fear human nature more.

i konfliktów, które ludzie tworzą.

and the conflicts that people create.

Zauważ, że Marek Żydowicz,

Note that Marek Żydowicz,

jako szef generalnie Kamery Mitch

as the head of the camera Mitch

i Fundacji Tumult,

and the Tumult Foundation,

był kiedyś w Toruniu.

He was once in Toruń.

Był kiedyś w Bydgoszczy, był kiedyś w Łodzi

He was once in Bydgoszcz, he was once in Łódź.

i cały czas następuje pewna zmiana.

And there is a certain change occurring all the time.

Ja nie wiem, na ile te emocje

I don't know how much these emotions.

tutaj będą się podgrzewały,

they will be heated here,

bo cały czas są dyskusje.

because there are discussions all the time.

Zauważ, że są społecznicy, którzy są przeciw,

Notice that there are activists who are against.

są dziennikarze, którzy są przeciw,

there are journalists who are against,

i tak dalej, i tak dalej.

and so on, and so forth.

Więc emocje się pojawiają.

So emotions arise.

No i z drugiej strony,

Well, on the other hand,

czy będzie to tworzone w sposób taki wspólny?

Will it be created in such a collaborative way?

Były nawet pomysły okrągłego stołu

There were even ideas for a round table.

radny Lankiewicz.

Councillor Lankiewicz.

Ale nic takiego chyba się nie wydarza.

But nothing like that is probably happening.

Nie wiem, czy się wydarza,

I don't know if it is happening,

ale ja mam wrażenie teraz,

but I have the feeling now,

że toruńska kultura,

that Toruń culture,

przynajmniej ta tworzona przez miejskie instytucje,

at least that created by municipal institutions,

jest jakaś zapchnięta do defensywy.

There is some pushing back into defense.

Ale dlaczego?

But why?

Bo ludzie się wyżywają na dworze Artusa,

Because people vent their frustrations at the Artus Court,

na wołaku mam wrażenie, że się wyżywają.

I have the impression that they are venting on the wołak.

Cały czas jest jakaś kampania.

There is always some campaign going on.

Na kamery już to już w ogóle nawet nie mówię.

I'm not even going to mention the cameras anymore.

To ja powiem, że wyżywają się też na taku,

I'll say that they also take it out on such things.

na toruńskiej agendzie kulturalnej.

on the cultural agenda of Toruń.

Na toruńskiej agendzie kulturalnej.

On the Toruń cultural agenda.

To ja może od toruńskiej agendy zacznę.

I might start with the Toruń agenda.

Pewnie.

Sure.

W związku z tym, że też tam współpracujesz i pracujesz.

Due to the fact that you are also working and collaborating there.

Pracuję, oczywiście.

I'm working, of course.

Oczywiście.

Of course.

Więc dla mnie pewne rzeczy się kończą.

So for me, certain things are coming to an end.

Jeśli mamy świetny pomysł,

If we have a great idea,

to był Festiwal Światła

It was the Festival of Lights.

i on do dzisiaj się odbywa,

and it still takes place to this day,

ale jednak stał się kiczowaty.

but it became kitschy nonetheless.

Przyjeżdżają ludzie, w moim odczuciu,

People are arriving, in my opinion,

przyjeżdżają ludzie z Polski,

People are coming from Poland,

patrzą na te wszystkie, wiesz, po prostu wizualizacje,

they look at all these, you know, just visualizations,

różne mappingi i tak dalej.

various mappings and so on.

Mieli pełno czasu, żeby się nacieszyć konwencją.

They had plenty of time to enjoy the convention.

A dla turystów to jest cały czas coś nowego.

And for tourists, it's always something new.

Ale wiesz co,

But you know what,

zauważ, że kiedyś ten festiwal,

notice that once this festival,

ten Festiwal Światła,

this Festival of Light,

miał wspaniały charakter artystyczny.

he had a wonderful artistic character.

Tam się pojawiali artyści.

Artists would appear there.

Ale wiesz, to było pięć, pięć,

But you know, it was five, five,

na przykład piąta edycja albo szósta.

for example, the fifth edition or the sixth.

Tam nie było widać na przykład zużycia się formuły,

There was no visible sign of the formula wearing out, for example.

ale jak robisz jedną rzecz przez 15 lat,

but when you do one thing for 15 years,

która właściwie realizuje jeden model sztuki,

which actually realizes one model of art,

sztuki ulicznej w miejscu publicznym,

street art in a public place,

ja będę tego bronił.

I will defend it.

To nie jest dla nas festiwal.

This is not a festival for us.

To nie jest festiwal dla mieszkańców Torunia.

This is not a festival for the residents of Toruń.

To jest festiwal,

This is a festival,

na który przyjeżdża 10% turystów

to which 10% of tourists arrive

w ciągu roku, w ciągu tygodnia.

within a year, within a week.

Ale czemu ma być chiński, kiczowaty

But why should it be Chinese, cheesy?

i po prostu beznadziejny?

And just hopeless?

Właśnie nie.

Exactly not.

To nie chodzi o to, żebyś zjadł kiełbaskę,

It's not about you eating the sausage,

wypił browara, po czym wiesz,

he drank a beer, after which you know,

kupił sobie świecące jakieś po prostu,

he bought himself something that glows,

świecący balonik.

shining balloon.

To nie jest tylko...

This is not just...

Turyści żywią się w takich budach.

Tourists are fed in such booths.

To nie jest tylko festiwal dla turystów.

This is not just a festival for tourists.

To też jest festiwal dla Torunianów.

This is also a festival for Torunians.

Dla ludzi, którzy mieszkają w Toruniu,

For the people who live in Toruń,

dla studentów,

for students,

oni też zasługują na to, żeby przeżywać

They also deserve to experience.

różnego rodzaju takie

various types of these

odczucia estetyczne.

aesthetic feelings.

A my edukujemy ludzi, edukujemy młodzieży.

And we educate people, we educate the youth.

Jeśli pokazujesz chałturę i chłam,

If you are showing a gimmick and junk,

no to sorry, ale

well, sorry, but

nagle się okazuje, że oni

suddenly it turns out that they

nie wiedzą, nie będą mieli takiego poczucia estetycznego.

They don't know, they won't have such a sense of aesthetics.

Musimy uczyć ludzi czegoś,

We need to teach people something.

co jest wartościowe

what is valuable

też w sferze sztuki.

also in the field of art.

Słuchaj, ja myślę, że festiwal Skyway

Listen, I think that the Skyway festival

ma zupełnie inne cele.

has completely different goals.

To nie są cele stricte artystyczne.

These are not strictly artistic goals.

I oby nie były nigdy

And let them never be.

stricte artystyczne, bo to jest nie do

strictly artistic, because this is not to

obronienia.

defense.

To może było

It might have been.

do obronienia przez pierwsze trzy edycje.

to be defended through the first three editions.

Później już się powtarzało.

Later it kept repeating.

Tak, ale pytanie, czy

Yes, but the question is whether

nie można jakichś innowacyjnych rzeczy

you can't have any innovative things

dorzucić, może znaleźć właśnie nowej

to throw in, maybe find just a new one

formuły, może przedyskutować

formulas, can discuss

z mieszkańcami, jeśli narzuca...

with the residents, if it imposes...

Ale dlaczego z mieszkańcami?

But why with the residents?

Wiesz co, bo z mieszkańcami, bo to jest też festiwal.

You know what, it's about the residents, because it's also a festival.

Mieszkańcy, my zapraszamy gości

Residents, we invite guests.

do nas, turystów.

to us, tourists.

W Toruniu ponad dwa miliony turystów rocznie jest.

In Toruń, there are over two million tourists annually.

To jest niesamowite.

This is amazing.

No to masz 200 tysięcy, czyli 10% na Skyway

Well, you have 200 thousand, which is 10% for Skyway.

albo więcej, w ciągu pięciu dni.

or more, within five days.

Mhm.

Mhm.

Kogo powinieneś pytać o zdanie?

Who should you ask for an opinion?

Czy turystów, czy mieszkańców?

Whether tourists or residents?

To są specjalistów, ekspertów, artystów,

These are specialists, experts, artists,

mieszkańców, różne grupy

residents, various groups

interesariuszy. Jakbym myślał tak,

stakeholders. If I thought that way,

żeby zaplanować pewien proces partycypacyjny,

to plan a certain participatory process,

to najpierw bym zrobił

I would do that first.

taką mapę odbiorców.

such a map of recipients.

Czyli mapę interesariuszy.

So the map of stakeholders.

I bym sobie pomyślał, że to muszą być ludzie ze sztuk

I would think that they must be people from the arts.

pięknych, że to muszą być jacyś

beautiful, that they must be some

urzędnicy, że to muszą być przedstawiciele

officials that they must be representatives

mieszkańców, przedstawiciele

residents, representatives

turystów i tak dalej. A może

tourists and so on. Or maybe

też artyści, którzy są

also artists who are

lokalnymi artystami, ale też światowymi

local artists, but also global ones

artystami, żeby przedyskutować

artists to discuss

formułę, żeby zobaczyć, w którą

the formula to see which

stronę powinniśmy iść i wtedy

we should go to the page and then

powiedzieć gospodarzowi miast,

to tell the host of the city,

czyli miastu, gospodarzowi, że

that is to the city, the host, that

słuchajcie, jest tyle pomysłów,

Listen, there are so many ideas,

tyle fajnych rzeczy można zrobić w ramach

so many cool things can be done as part of

tego Festiwalu Światła.

this Festival of Light.

Ja nie wiem, jaki

I don't know what.

on ma budżet,

he has a budget,

ale przypuszczam, że

but I suppose that

niezły. No i teraz warto byłoby

not bad. Well, it would be worth it now

zobaczyć, co

see what

zrobić. Czego oczekują

to do. What do they expect?

specjaliści, mieszkańcy i tak dalej

specialists, residents, and so on

i wyjść z takim raportem i powiedzieć

and come out with such a report and say

hej, podyskutujmy, może coś zmienimy.

Hey, let's discuss, maybe we'll change something.

Czy to jest pytanie, pytanie

Is this a question, a question?

zasadnicze brzmi moim zdaniem

The essential point, in my opinion.

cały czas i ja będę podtrzymywał.

All the time, and I will support it.

Czy Skyway jest dla mieszkańców Torunii?

Is Skyway for the residents of Toruń?

Moim zdaniem nie. Skyway jest dla

In my opinion, no. Skyway is for

turystów i mieszkańców Torunia. Skyway

tourists and residents of Toruń. Skyway

jest dla wszystkich i

is for everyone and

ale nie może być mydłem i

but it cannot be soap and

powidłem chińszczyzną. Ja

I filled it with Chinese cuisine. I

mam tutaj całkowitą blokadę.

I have a complete blockage here.

W tym roku byłem

This year I was.

w Toruniu, ale na Skyway

in Toruń, but on Skyway

nie poszedłem. Ja byłem.

I didn't go. I was there.

Służbowo trochę.

A bit for work.

Dobrze się bawiłem. Nie wszystko

I had a good time. Not everything.

mi się podobało, ale większość

I liked it, but most of it.

rzeczy moim

my things

zdaniem była w bardzo dobrym guście i

the sentence was in very good taste and

cieszę się, że ludzie znowu

I am glad that people again

byli i zobaczyli to.

They were and saw it.

Ja się zastanawiam, ale czekaj

I'm wondering, but wait.

nie powiedziałaś, czy jesteś za kamerami, czy

you didn't say if you are behind the cameras or not.

nie, za budową. Wiesz co, budowa

No, behind the construction site. You know what, the construction.

się rozpoczęła. Właściwie niewiele

has begun. Actually very little

pewnie da się zmienić

It can surely be changed.

w tej chwili. Ja jestem

at the moment. I am

absolutnie za festiwalem,

absolutely for the festival,

natomiast

on the other hand

chciałbym, żeby

I would like it to be that...

ta budowa faktycznie

this construction actually

przyniosła coś dobrego.

She brought something good.

Także mój niepokój, ja jestem

Also my anxiety, I am.

zaniepokojony. Nie mogę

worried. I can't

powiedzieć teraz stop, zatrzymajmy maszyny.

say stop now, let's stop the machines.

To jest bez sensu.

This is pointless.

Ten proces już się rozpoczął.

This process has already begun.

Chodzi o to, żeby

It's about the fact that

były środki, żeby to była

there were means for it to be

wartościowa instytucja, ale

a valuable institution, but

nie tylko na poziomie krajowym,

not only at the national level,

ale też właśnie międzynarodowym. Żeby ona

but also international. So that she

była w stanie zarabiać, żeby była

she was able to earn so that she was

kulturotwórcza i żeby doprowadziła do

cultural and to lead to

tego, że będzie jakiś

that there will be some

efekt, taki jak

effect, such as

efekt Bilbao, ale pytanie, czy on

Bilbao effect, but the question is whether it

będzie. Ja mam niepokój.

It will be. I have anxiety.

Przepraszam, że wrócę znowu do Skywaya,

I'm sorry to return to Skyway again,

ale na przykład

but for example

masz pretensje, że Skyway chce zarobić?

Are you complaining that Skyway wants to make a profit?

Nie. Ale nie będziesz miał

No. But you won't have it.

pretensji do kamery, żebyś

complaints to the camera, so that you

wymagał. Przepraszam, ale nie powiedziałem,

required. I'm sorry, but I didn't say,

że Skyway

that Skyway

zarabia i tak dalej.

earns and so on.

Zarabia oczywiście. Ale nie

He is of course earning. But not.

powiedziałem ani jednego słowa w tym kierunku.

I didn't say a single word in that direction.

To, że są płatne bilety albo nie są.

Whether the tickets are paid or not.

Tak.

Yes.

Nie powiedziałeś oczywiście, ale masz pretensje,

You didn't say it, of course, but you're complaining.

że część kultury

that a part of culture

zarabia,

earns,

część kultury... Nie mam.

part of culture... I don't have.

Wkładasz mi słowa, których nie wypowiedziałem.

You are putting words in my mouth that I did not say.

Nie, nie, ja to... Powiem tak. Prostak wysyłam

No, no, I'll put it this way. I'm sending a fool.

cię wniosku. Kultura,

your application. Culture,

w ogóle kultura jest deficytowa.

In general, culture is in deficit.

Wiesz, na kulturze

You know, about culture

jest bardzo trudno zarobić. Trzeba sprzedać

It's very hard to earn money. You have to sell.

jakiś ogromny koncert, żeby

some huge concert, so that

się to udało.

it worked out.

Może Dawid Podsiadu

Maybe Dawid Podsiadło.

na tym zarabia, ale

he earns on that, but

problem jest taki, że kultura musi być

The problem is that culture must exist.

w jakiś sposób dotowana i

somehow subsidized and

Skyway oczywiście też może sprzedawać swoje

Skyway can of course sell its own as well.

bilety i uważam,

tickets and I think,

że jest to słuszne. Jeśli ten bilet jest

that it is right. If this ticket is

w takiej

in such a

cenie, na którą nas stać,

price that we can afford,

nas stać mieszkańców, turystów i tak dalej,

we can afford residents, tourists, and so on,

to świetnie. Jeśli jest to wyjątkowe

That's great. If it's special.

przedstawienie, jest to wyjątkowe

The performance is exceptional.

i piękne show, a nie

and a beautiful show, isn't it?

jest kiczowaty, no to

it's cheesy, well then

czemu nie? Ja wiem, że

Why not? I know that

z tymi gustami to jest trudno, ale jednak

It's difficult with tastes, but still.

można stworzyć coś, co

one can create something that

będzie wyjątkowej jakości

it will be of exceptional quality

też artystycznej.

also artistic.

I ja nie mam

I don't have it either.

takiego poczucia, że to jest Skyway. Znaczy, ty wyobrażasz

such a feeling that this is Skyway. I mean, can you imagine

sobie Torun bardziej biznesowy, artystyczny,

Toruń is more business-oriented and artistic.

kulturalny, czy jaki?

cultural, or what?

Wiesz co, otwarty

You know what, open.

na innych, po pierwsze.

On others, first of all.

Po drugie, chciałbym, żeby był

Secondly, I would like him to be.

biznesowy, żeby na obrzeżach Torunia

business-related, to the outskirts of Torun

ten biznes się też

this business is also

pojawiał. Chciałbym, żeby Toruń

appeared. I would like Toruń

był otwarty na turystów, żeby

he was open to tourists so that

cały czas

all the time

był w tym

he was in this

takim trybie szacunku

such a mode of respect

dla zabytków,

for monuments,

dla starówki, dla bydgoskiego

for the old town, for Bydgoszcz

przedmieścia, dlatego, że

suburbs, because

jesteśmy na liście dziedzictwa

we are on the heritage list

kulturowego UNESCO.

UNESCO cultural.

Ale też, żebyśmy otwierali

But also, so that we open.

nowe, żebyśmy realizowali

new, so that we implement

takie nowe rozwiązania, które

such new solutions that

doprowadzą do zrównoważonego

they will lead to sustainability

rozwoju Torunia z jednej strony,

the development of Toruń on one hand,

takiego zgodnego właśnie z naturą,

such as is in harmony with nature,

zielenią i tak dalej, żeby

greenery and so on, so that

mieszkańcom też dobrze się żyło.

The residents also lived well.

I żebyśmy

And so that we

znaleźli to w postaci

they found it in the form of

dialogu, takiej rozmowy,

dialogue, such a conversation,

żeby nie było, tak jak

so that it doesn't end up like

poprzedniej władzy, narzucania pewnych rozwiązań.

the previous government, imposing certain solutions.

A poczekaj, ja też takie pytanie. A jak gdyby

Wait, I also have a question like that. What if...

na przykład mieszkańcy sobie zażyczyli

for example, the residents requested

mnóstwo betonowych parkingów

a lot of concrete parking lots

i asfaltu?

And asphalt?

No to świetnie.

Well, that's great.

Będziemy im tłumaczyli, że tego nie warto robić.

We will explain to them that it is not worth doing.

Dlaczego? Czyli jednak powiesz

Why? So you'll say after all?

tak jak Michał Zalewski, kawa

just like Michał Zalewski, coffee

czy herbata? Mamy tylko herbatę.

Is it tea? We only have tea.

Nie, nieprawda.

No, that's not true.

Powiem tak, jeśli chodzi o parkingi betonowe,

I'll say this, when it comes to concrete parking lots,

Grzegorz, to warto

Grzegorz, it's worth it.

się zastanowić, gdzie te parkingi

to think about where those parking lots are

są potrzebne, jak mają wyglądać

they are needed, what they should look like

i czy na przykład mają przepuszczać wodę, tak?

And, for example, are they supposed to let the water through, right?

Czy mają być tam takie kraty,

Are there supposed to be such grates there?

które doprowadzą do tego, że ta woda

that will lead to this water

będzie wsiągała. A może to będą

it will absorb. Or maybe it will be

zielone parkingi, tak? Właśnie dzięki temu.

Green parking lots, right? That's exactly why.

A nie będziemy betonowali.

And we won't be paving it with concrete.

I znajdźmy miejsca, gdzie te parkingi są

And let's find places where these parking lots are.

faktycznie potrzebne, tak żeby

actually needed, so that

rozszczelnić miasto. Żeby ta retencja

leak the city. So that this retention

też się pojawiła. Żebyśmy nie siedzieli

It appeared too. So that we wouldn't be sitting.

w betonozie,

in concrete,

gdzie po prostu temperatura

where simply the temperature

na wsi jest 30 stopni, a w mieście

It is 30 degrees in the countryside, but in the city...

38.

38.

Dobrze, będziemy kończyli. Gościem

Alright, we will be finishing. The guest.

nowego cyklu był Łukasz Broniszewski,

the new cycle was Łukasz Broniszewski,

społecznik, aktywista,

community activist

filozof,

philosopher,

radny Rady Okręgu Bydgoskiego

councilor of the Bydgoszcz District Council

w Przedmieście i prezes Fundacji

in the suburb and the president of the Foundation

Stabilo. Dziękuję bardzo za uwagę.

Stabilo. Thank you very much for your attention.

Bardzo interesująco. Dziękuję Państwu.

Very interesting. Thank you, everyone.

Do zobaczenia.

See you.

Ja Toruń to lubię.

I like Toruń.