#51 O Starym Testamencie nietypowo :-)

Podcast Ojca Jakuba Waszkowiaka na temat Pisma Świętego. Zapraszam.

Podcast of Father Jakub Waszkowiak about the Holy Scripture. I invite you.

Szczęść Boże. Dzisiaj będę mówił o Starym Testamencie

God bless. Today I will be talking about the Old Testament.

i chciałbym poruszyć tak naprawdę te tematy, które najczęściej się pojawiają,

I would like to discuss the topics that most frequently come up.

kiedy rozmawiam z kimś na temat Starego Testamentu.

when I talk to someone about the Old Testament.

Będę więc mówił trochę spontanicznie, ale mam nadzieję,

I will therefore speak a little spontaneously, but I hope,

że w ten sposób Was też nie zanudzę, a wyjdą rzeczywiście te kwestie,

that in this way I won't bore you either, and these issues will indeed come up,

które są najbardziej popularne, te, które się najczęściej pojawiają.

which are the most popular, those that appear most often.

Należałoby zacząć od tego, że Stary Testament, wiecie,

It should be noted that the Old Testament, you know,

nie jest to historia Izraela, to jest historia zbawienia,

It is not the history of Israel, it is the history of salvation.

a to już jest zupełnie coś innego.

And that is something completely different.

Różnica polega na tym, że ten autor natchniony,

The difference is that this inspired author,

on używa historii jako narzędzia.

He uses history as a tool.

On przede wszystkim chce pisać o Bogu.

He primarily wants to write about God.

Nie stawia sobie za cel przedstawienie historii Izraela,

He does not set himself the goal of presenting the history of Israel,

ale on chce przede wszystkim mówić o Bogu.

but he wants to talk primarily about God.

A że w starożytności przekazywano wiarę poprzez opowiadania,

That in ancient times faith was transmitted through stories,

co miał wymiar bardzo konkretny, ponieważ dany ojciec na przykład

which had a very specific dimension, because a given father, for example

mówił synowi o Bogu w formie opowiadań, mówiąc mu, jak Bóg działał w naszym rodzie,

he told his son about God in the form of stories, explaining how God had worked in our lineage,

w naszej rodzinie, dając konkretne przykłady.

In our family, giving specific examples.

I w ten sposób też, nie wyróżniając się, autor biblijny również mówi o Bogu,

And in this way, without standing out, the biblical author also speaks of God,

temu narodowi izraelskiemu.

to the Israeli nation.

Poprzez opowiadania, poprzez najważniejsze, można by powiedzieć, historie Izraela,

Through stories, through what could be said to be the most important histories of Israel,

w których Bóg się uwidocznił poprzez różne cuda, wydarzenia.

in which God has manifested Himself through various miracles and events.

I to jest pierwsza rzecz, że Stary Testament to nie jest historia Izraela,

And this is the first thing, that the Old Testament is not the history of Israel,

ale to jest historia zbawienia, czyli historia, która jest pełna też błędów historycznych,

but this is a history of salvation, or a story that is also full of historical errors,

bo ten autor natchniony nie znał jej perfekcyjnie.

because this inspired author did not know her perfectly.

Często przerysowywał pewne,

He often overemphasized certain,

pewne fakty, żeby podkreślić coś.

certain facts to emphasize something.

To się nazywa w literaturze hiperbola.

This is called a hyperbole in literature.

Może jako jeden przykład, Samson z Księgi Sędziów,

Maybe as one example, Samson from the Book of Judges,

w pewnym momencie się zdenerwował,

at one point he got upset,

wziął szczękę osła i zabił trzy tysiące żołnierzy.

He took the jawbone of a donkey and killed three thousand soldiers.

No pewnie zabił kilku tam, udało mu się tam uciec, zwyciężyć,

Well, he probably killed a few there, managed to escape, to win there,

ale nie przesadzajmy, no słuchajcie, no trzech tysięcy wojowników,

but let's not go overboard, come on, three thousand warriors,

no nikt nie jest w stanie zabić szczęką osła, czy nawet jakimś wspaniałym,

Well, no one is able to kill with the jaw of a donkey, or even with something magnificent,

mieczem, po prostu to jest niemożliwe.

With a sword, it is simply impossible.

I to jest tak zwana właśnie hiperbola, która jest obecna w Starym Testamencie

And this is the so-called hyperbole, which is present in the Old Testament.

i to jest po prostu pewien zabieg literacki.

And this is simply a certain literary device.

Tego, to nas nie dziwi, to jest obecne i to trzeba w ten sposób odczytywać te teksty.

This does not surprise us; it is present and should be interpreted in this way in these texts.

Tak wtedy po prostu wyrażano niektóre myśli.

That’s how certain thoughts were simply expressed back then.

W taki sposób starano się podkreślić, w sposób bardzo prosty,

In this way, an effort was made to emphasize, in a very simple manner,

pewne myśli, żeby to prostemu czytelnikowi nie umknęło.

Certain thoughts, so that the ordinary reader does not miss them.

A więc to jest pierwsza rzecz, że Stary Testament to nie jest

So this is the first thing, that the Old Testament is not

historia narodu izraelskiego, ale historia zbawienia,

the history of the Israeli nation, but the history of salvation,

historia, który, bo też ten autor biblijny nie znał dobrze tej historii,

the story, which, because this biblical author also did not know this story well,

popełnia błędy, popełnia błędy geograficzne,

makes mistakes, makes geographical mistakes,

a nawet są takie błędy, byśmy naszym językiem to powiedzieli,

"there are even such mistakes that we would say in our language,"

ortograficzne, ponieważ są błędy językowe również w Piśmie Świętym.

orthographic, because there are language errors also in the Holy Scriptures.

No i ktoś może sobie tu od razu zadać pytanie, no to dlaczego my mówimy, że Biblia mówi prawdę?

Well, someone might immediately ask why we say that the Bible tells the truth?

No jeśli Biblia mówi prawdę, no to tutaj tej prawdy nie znajdujemy.

Well, if the Bible speaks the truth, then we don't find that truth here.

Otóż uwaga, Biblia, kiedy mówi prawdę, ma na myśli prawdę o Bogu.

Indeed, attention, the Bible, when it speaks the truth, refers to the truth about God.

I tutaj rzeczywiście Pan Bóg czuwa nad tym autorem natchnionym,

And here, indeed, God watches over this inspired author.

ażeby to, co mówi o Bogu, a również i o człowieku, i o jego zbawieniu,

so that what he says about God, as well as about man and his salvation,

żeby to było czystą prawdą.

for it to be the pure truth.

I używa właśnie tej historii w sposób błędny jako człowiek,

And he is using this story incorrectly as a man,

jako narzędzia, żeby mówić o Panu Bogu.

as tools to talk about God.

I to jest pierwsza bardzo ważna rzecz.

And this is the very first very important thing.

Druga sprawa.

Second matter.

Jest bardzo ciekawe, że wyróżnia się to, że Bóg mówi prawdę.

It is very interesting that it stands out that God speaks the truth.

Wyróżnia się naród izraelski tym spośród innych narodów Bliskiego Wschodu,

The Israeli nation distinguishes itself from other nations of the Middle East by

że mamy początek tej historii zbawienia i jej koniec.

that we have the beginning of this story of salvation and its end.

Początek to jest Abraham.

The beginning is Abraham.

Wiemy, to dwunasty rozdział Księgi Rodzaju.

We know, it is the twelfth chapter of the Book of Genesis.

Mamy postać Abrahamu, którą Bóg powołuje.

We have the figure of Abraham, whom God calls.

I mamy tutaj, co może dla takiego współczesnego słuchacza być niczym nadzwyczajnym,

And here we have something that may be nothing extraordinary for a contemporary listener,

że mamy tu czas liniowy.

that we have linear time here.

Co to znaczy?

What does it mean?

Że właśnie jest początek i jest koniec.

That there is just a beginning and there is an end.

Bo końcem będzie, bo my oczywiście też patrząc na Stary Testament,

For in the end, we will of course also look at the Old Testament.

czytamy go przez pryzmat Nowego Testamentu.

We read it through the lens of the New Testament.

Więc łączymy to razem i widzimy, że kończy się to, czym?

So we connect this together and see that it ends with what?

Ostatecznie paruzją, przejściem ponownym Chrystusa i Sądem Ostatecznym.

Ultimately, the Parousia, the second coming of Christ, and the Final Judgment.

No i potem mamy już stałą rzeczywistość.

And then we have a permanent reality.

To znaczy się albo wieczne zbawienie, albo wieczne potępienie.

That means either eternal salvation or eternal damnation.

No i tutaj mamy zatem czas liniowy.

And here we have linear time.

Historia zbawienia się zaczyna i ma swój koniec.

The history of salvation begins and has its end.

Natomiast religie Bliskiego Wschodu cechowały się czasem cyklicznym.

On the other hand, the religions of the Middle East were characterized by a cyclical time.

Co to znaczy?

What does it mean?

Że ten czas, ta historia tego wszechświata, ona zatacza pewne takie koło.

That this time, this history of the universe, it goes in a certain circle.

Najprawdopodobniej ta idea została po prostu wzięta z takiej czystej obserwacji przyrody,

This idea was most likely simply taken from pure observation of nature,

bo wiecie, mamy dzień i noc, która się cyklicznie powtarza,

because you know, we have day and night, which repeat cyclically,

ale przede wszystkim mamy cztery pory roku, że świat tą wiosną się budzi,

but above all we have four seasons, that the world awakens in spring,

zmierza poprzez lato i jesień aż do, można by powiedzieć,

it moves through summer and autumn until, one could say,

do czasu, kiedy jakby dotykają śmierć w okresie zimy

until they seem to touch death during winter

i następuje odnowienie tej przyrody w okresie wiosny.

And the renewal of nature occurs during the spring.

Wszystko się odradza.

Everything is reborn.

Wszystko się odradza i tak sobie wyobrażali ludzie,

Everything is reborn, and that's how people imagined it,

że również ten świat zmierza do tak zwanej ekpirozy,

that this world is also heading towards what is called ekpyrosis,

czyli do momentu, kiedy wszystko spali się i wszystko się odrodzi na nowo.

meaning until everything burns away and everything is reborn anew.

I wiecie, była nawet taka herezja w Kościele, apokatastaza,

And you know, there was even such a heresy in the Church, apocatastasis,

która zakładała, że właśnie nastąpi takie odnowienie,

which assumed that such a renewal would take place,

że znowuż wszystko zacznie się od nowa, że nawet szatan będzie zbawiony i tak dalej.

that once again everything will start anew, that even Satan will be saved, and so on.

Tymczasem Kościół to potępił.

Meanwhile, the Church condemned it.

Powiedział, że nie, że nie będzie żadnego takiego właśnie odnowienia w tym znaczeniu.

He said no, that there would be no such renewal in that sense.

Odnowienie będzie w Chrystusie, że nastąpi taki moment, w którym Pan Bóg zakończy tę historię

The renewal will be in Christ, that there will come a moment when God will bring this story to an end.

i stworzy nowe niebo i nową ziemię.

and He will create a new heaven and a new earth.

I to jest to odnowienie w sensie biblijnym.

And this is the renewal in the biblical sense.

Ale nie będzie czegoś takiego, że będzie jakby powtórna szansa dla tych,

But there won't be something like a second chance for those,

którzy są potępieni, czy dla demonów. Nie.

who are condemned, or for demons. No.

Dla nich niestety historia, czy ich los jest przesądzony.

For them, unfortunately, history or their fate is predetermined.

I tutaj właśnie się wyróżnia ta religia starożytnego Izraela,

And this is where the religion of ancient Israel stands out.

bo pamiętajcie, że to tak nadmienię już od razu,

because remember, I will mention it right away,

że ten termin do słowa judaizm się pojawia dopiero w okresie niewoli babilońskiej,

that the term Judaism only appears during the Babylonian captivity,

kiedy Izrael będzie zaatakowany przez babilańczyków w VI wieku przed Chrystusem,

when Israel will be attacked by the Babylonians in the 6th century BC,

zostanie deportowany do Babilonii i tam będzie też deportowany Ezechiel,

he will be deported to Babylon and Ezekiel will also be deported there,

który będzie określany jako ojciec judaizmu,

who will be referred to as the father of Judaism,

ponieważ on będzie przeprowadzał tę reformę religijną właśnie tam w Babilonii.

because he will carry out this religious reform right there in Babylon.

On będzie starał się pobudzić wiarę tych Żydów, którzy zostali uprowadzeni do Babilonii.

He will try to awaken the faith of those Jews who were taken captive to Babylon.

No zreformować też, ponieważ wiemy,

Well, we also need to reform it, because we know,

że słusznie to zostanie odczytane przez Żydów,

that it will be rightly interpreted by the Jews,

że ta niewola babilońska to będzie kara za ich niewierność przymierzu synajskiemu,

that this Babylonian captivity will be a punishment for their unfaithfulness to the Sinai covenant,

które właśnie było zawarte za pośrednictwem Mojżesza.

which was just established through Moses.

Oczywiście to nie było więzienie.

Of course, it wasn't a prison.

Od razu zaznaczę, jak sobie niektórzy wyobrażają, że oni tam siedzieli w więzieniu.

I will immediately point out how some people imagine that they were sitting there in prison.

Nie, po prostu oni zostali deportowani do Babilonii.

No, they were simply deported to Babylon.

Tam musieli na nowo rozpocząć życie.

They had to start life anew there.

Zresztą nie tylko oni byli deportowani, zresztą inne narody też.

Moreover, they were not the only ones deported; other nations were as well.

I stąd był ten konflikt tam,

And that's where the conflict came from there.

że naród izraelski, kiedy się pojawił w tej niewoli babilońskiej,

that the Israeli nation, when it appeared in this Babylonian captivity,

musiał bronić swojej tożsamości religijnej

he had to defend his religious identity

i dlatego też zaczynają spisywać Żydzi to, co było przekazywane wcześniej w sposób ustny.

And that is why the Jews are beginning to record what was previously passed down orally.

Te wszystkie tradycje ojców, te słowa proroków i tak dalej.

All these traditions of the fathers, these words of the prophets, and so on.

Tam właśnie zostaje zredagowana większa część Starego Testamentu.

That is where the majority of the Old Testament is edited.

I wtedy dopiero stają się monoteistami.

And only then do they become monotheists.

Jest ogólnie przyjęte, że wcześniej wyznawali monolatrę.

It is generally accepted that they previously practiced monolatry.

Monolatria polega na tym, że wyznaje się wiarę w różnych bogów,

Monolatry is the belief in various gods.

ale spośród tych różnych bogów jeden jest najważniejszy, największy

but among these various gods, one is the most important, the greatest.

i tylko jemu można oddawać cześć.

and only him can be worshipped.

Jeśli się oddaje cześć innym bogom, popełnia się grzech.

If one worships other gods, one commits a sin.

I Żydzi wyznawali monolatrę.

And the Jews practiced monolatrism.

Oddawali cześć Bogu Jahwe

They worshipped God Yahweh.

i faktycznie było to postrzegane za grzech, jeżeli oddawali cześć innym bogom.

And indeed, it was perceived as a sin if they worshiped other gods.

I to robili, niestety.

And they did that, unfortunately.

Bo wiemy, że prorocy właśnie za to upominali.

For we know that the prophets admonished precisely for this.

Wystarczy poczytać choćby Ozeasza, który upomina ich

It's enough to read even Hosea, who admonishes them.

i przyrównuje relacje ich z Bogiem do relacji między mężem a żoną.

And he compares their relationship with God to the relationship between a husband and a wife.

I ta żona jest prostytutką.

And that wife is a prostitute.

Dlatego, że naród izraelski oddawał właśnie cześć innym bogom,

Because the Israeli nation was honoring other gods.

co było postrzegane przez proroka jako prostytucja sakralna, chciałby się powiedzieć.

what was perceived by the prophet as sacred prostitution, one would like to say.

Bo trzeba pamiętać, że Bóg Baal był bardzo atrakcyjnym Bogiem dlatego,

Because it should be remembered that the god Baal was a very attractive god, that’s why,

że był to Bóg, który zapewniał urodzeń.

that it was God who provided births.

No i ludzie z północy, bo wiemy, że na południu nie można uprawiać roli,

Well, and the people from the north, because we know that agriculture cannot be practiced in the south,

ponieważ są to tereny pustynne, ale na północy Izraela tak.

Because these are desert areas, but in the north of Israel, yes.

No i Bóg Baal, Bóg burzy i urodzaju był taki, chciałoby się powiedzieć, warty zgrzeszenia.

Well, and God Baal, the god of storms and fertility, was such that one would like to say, worth the sin.

I niestety Żydzi grzeszyli.

And unfortunately, the Jews sinned.

Przeciwko pierwszemu przykazaniu, oddając cześć temu Bogu.

Against the first commandment, giving honor to this God.

A więc wiara, którą wyznawali Żydzi aż do niewoli babilońskiej nazywamy monolatrią.

Thus, the faith that the Jews professed until the Babylonian captivity is called monolatry.

Ale uwaga, to jest też ciekawe, mało się o tym mówi, że już był ktoś, kto wyznawał monoteizm wcześniej.

But pay attention, it's also interesting, little is said about the fact that there was someone who professed monotheism earlier.

Był to faraon Echnaton, który w XIV wieku przed Chrystusem chciał wprowadzić monoteizm w Egipcie.

It was Pharaoh Akhenaten, who sought to introduce monotheism in Egypt in the 14th century BC.

No postać niezwykle ciekawa.

What an incredibly interesting character.

Warto więcej na jego temat poczytać.

It's worth reading more about it.

Zresztą nagrałem jeden filmik, możecie sobie obejrzeć.

By the way, I recorded a short video, you can watch it.

Na temat Echnatona, który rządził tylko 17 lat.

About Akhenaten, who ruled for only 17 years.

Słuchajcie, chciał wprowadzić kult Boga Atona, Boga Światła, który jest reprezentowany przez Tarczę Słoneczną,

Listen, he wanted to establish the cult of God Aton, the God of Light, who is represented by the Sun Disc.

no bo on jest źródłem światła.

Because he is a source of light.

I ten faraon odniósł totalną klęskę, słuchajcie.

And that pharaoh suffered a total defeat, listen.

Bo on nawet zmienił stolicę, wyjechał z Tebe, gdzie było też świątynia Boga Monara.

For he even changed the capital, leaving Thebes, where there was also the temple of the god Monara.

Wybudował nową stolicę, Akhetaton, dzisiaj znana jako Tel el Amarna.

He built a new capital, Akhetaton, today known as Tel el Amarna.

I tam zbudował też świątynię Bogu właśnie Atonowi.

And there he also built a temple to God, namely Aton.

Niestety po 17 latach, kiedy on umrze, zostanie krótko później opuszczona ta stolica, ta nowa stolica.

Unfortunately, after 17 years, when he dies, this capital, this new capital, will be abandoned shortly afterwards.

I kamienie stamtąd zostaną zabrane.

And the stones will be taken from there.

A Echnatona tak lud znienawidził, słuchajcie, że pominięto jego imię na liście królów.

And the people hated Akhenaten so much, listen, that his name was omitted from the list of kings.

Po prostu damnacu memoria, chcieli go wykasować nawet z pamięci.

They simply wanted to erase him from memory.

Wszystko wróciło do poprzednich.

Everything has returned to the previous state.

Wierzeń, już nawet z nazwy, bo mamy Echnaton, Aton, jest właśnie miły Atonowi.

Belief, even by name, because we have Akhenaten, Aton, is precisely pleasing to Aton.

Kolejny kto jest, jest Tutankhamon.

The next one who is, is Tutankhamun.

Już mamy Tutankhamon, już mamy w imieniu Amona, Amon Ra, czyli po prostu powrót do poprzednich religii.

We already have Tutankhamun, we already have in the name of Amun, Amon Ra, which is simply a return to previous religions.

Tak to jest, bo nie działa to.

Yes, that's how it is, because it doesn't work.

To trzeba powiedzieć tak na marginesie, że narzucanie religii nie działa.

It should be said in passing that imposing religion does not work.

Tu Pan Bóg też tam zostawił taki przykład.

Here, God also left such an example.

Bo ktoś może powiedzieć, czemu Pan Bóg temu narodowi żydowskiego nie powiedział wszystkiego od razu o sobie, tylko to wszystko.

Because someone might ask why God did not tell this Jewish nation everything about Himself right away, but only all this.

Idzie tak słuchajcie bardzo powoli.

It's going, listen, very slowly.

Otóż nie powiedział im wszystkiego od razu, bo nie da się tak.

Well, he didn't tell them everything right away, because that's not possible.

Tak się nie da. Człowiek musi przyjmować informacje powoli, oswajać się z nimi, uczyć się z nimi żyć itd.

This cannot be done. A person must absorb information gradually, get used to it, learn to live with it, etc.

Szczególnie jeśli chodzi o religię.

Especially when it comes to religion.

Religia nie może być wprowadzana rewolucyjnie.

Religion cannot be introduced revolutionarily.

Ona musi być wprowadzana ewolucyjnie, powoli, poprzez edukację.

It must be introduced evolutionarily, slowly, through education.

I rzeczywiście Pan Bóg tak robił, że w narodzie izraelskim poprzez proroków przede wszystkim

And indeed, God did so, that in the nation of Israel, primarily through the prophets.

Edukował ten naród.

He educated this nation.

Bardzo powoli, przez wieki.

Very slowly, through the centuries.

I to się okazuje najlepszą metodą, ponieważ oni faktycznie dojrzewali.

And this turns out to be the best method, because they actually matured.

Jeśli weźmiemy chronologicznie Księgi Starego Testamentu, to wówczas zauważymy, że ta teologia staje się coraz bardziej dojrzała.

If we take the Books of the Old Testament chronologically, we will notice that this theology becomes increasingly mature.

Może jako przykład tylko przywołam kwestię śmierci i tego, co się dzieje po niej.

I might just mention the issue of death and what happens after it as an example.

Pierwotnie naród izraelski w ogóle nie interesował się tym, co dzieje się po śmierci.

Originally, the Israeli nation was not at all interested in what happens after death.

To w ogóle nie było jakby tematem.

It wasn't really the topic at all.

Dla kogoś to może być zaskoczeniem.

For someone, this may be a surprise.

No jak to? Nie interesowali się? No nie.

What do you mean? They weren't interested? No, they weren't.

Pierwotny Izrael, ten pierwotny mówmy, rzeczywiście najstarszy, ten jeszcze w okresie Mojżesza, nie był zainteresowany tym, co dzieje się po śmierci.

The primordial Israel, this primordial one let’s say, indeed the oldest, the one still in the time of Moses, was not interested in what happens after death.

Nawet zobaczcie w dekalogu, który otrzymuje od Mojżesza, jeżeli weźmiemy na przykład przykazanie czwarte, jest napisane

Even look at the Decalogue that he receives from Moses, if we take, for example, the fourth commandment, it is written.

Czci Ojca Twego i Matkę Twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Twój Bóg Jahwe da Tobie.

Honor your father and your mother, that you may live long in the land which your God Yahweh is giving you.

Nie żebyś był później wynagrodzony w niebie i tak dalej, bo oni nie wiedzieli, co się dzieje po śmierci.

Not that you would be rewarded in heaven later and so on, because they didn't know what happens after death.

Z czasem została utworzona idea Szeolu. Szeol skąd się bierze?

Over time, the idea of Sheol was formed. Where does Sheol come from?

Szaal po hebrajsku to znaczy zadawać pytanie.

"Szaal" in Hebrew means to ask a question.

Ani Szoel, dzisiaj również jak się po hebrajsku mówi, to mówi ja zadaję pytanie, ani Szoel.

Neither Shoel, today, as it is said in Hebrew, I ask the question, neither Shoel.

I dlaczego? Ponieważ to był jeden wielki znak zapytania, co się dzieje po śmierci.

And why? Because it was one big question mark about what happens after death.

I została utworzona z czasem idea Szeolu.

And over time, the idea of Sheol was formed.

Czyli miejsca, gdzie...

So places where...

Gdzie odchodzą zmarli? Dobrzy i źli. Wszyscy razem.

Where do the dead go? The good and the bad. All together.

Z czasem odkrywają tę prawdę i rozumieją, że człowiek nie umiera wraz ze śmiercią.

With time, they discover this truth and understand that a person does not die with death.

Gdzieś się udaje, ale to nie jest jasne dla nich jeszcze gdzie, co się z nimi dzieje.

They are going somewhere, but it is still not clear to them where and what is happening to them.

Ten Szeol jest bardziej nieokreślony niż określony.

This Sheol is more undefined than defined.

Dopiero w okresie literatury sapiencjalnej, czyli to jest dopiero trzeci, drugi wiek,

Only in the period of sapiential literature, which is only the third, second century,

zaczyna się już pojawiać w sposób wyraźny ta idea, że jest nagroda wieczna dla dobrych.

The idea is beginning to emerge clearly that there is an eternal reward for the good.

I jest kara wieczna dla złych. Wieczne potępienie.

And there is eternal punishment for the wicked. Eternal damnation.

I to w literaturze mądrościowej się już pojawia bardzo wyraźnie.

It already appears very clearly in wisdom literature.

A w Starym Testamencie szczególnie to już możemy zobaczyć w Księdze Mądrości.

And in the Old Testament, we can especially see this in the Book of Wisdom.

Jakbyśmy czytali na początku, to jest właśnie o tym mowa.

If we were reading at the beginning, that's exactly what it's about.

Jest to księga, która powstała mniej więcej w I wieku przed Chrystusem.

It is a book that was created around the 1st century BC.

Chociaż różne są na ten temat opinie. Niektórzy uważają, że być może jeszcze w II wieku przed Chrystusem.

Although there are various opinions on this matter. Some believe that it may have been as early as the 2nd century BC.

A niektórzy mówią, że już na początku I wieku. Także nie jest to do końca jasne.

And some say it was already at the beginning of the 1st century. So it is not entirely clear.

Ale tam już jest właśnie ta idea.

But that's exactly the idea.

I więc mamy tutaj kwestię śmierci.

And so we have here the question of death.

Gdybyśmy inne tematy również poruszyli, zauważymy, że to odkrywanie Boga idzie graduacyjnie, stopniowo.

If we were to discuss other topics as well, we would notice that the discovery of God progresses gradually, step by step.

I słuchajcie, w naszym życiu nie jest inaczej. My też również poznajemy Pana Boga w sposób stopniowy.

And listen, it's no different in our lives. We also get to know God gradually.

To dopiero po jakimś czasie zaczynamy odkrywać o Nim prawdę coraz głębszą.

Only after some time do we start to discover a deeper truth about Him.

To również jest rozstrzygalne w Nowym Testamencie.

This is also resolvable in the New Testament.

Natomiast w Starym Testamencie jest to ewidentne.

On the other hand, this is evident in the Old Testament.

I to jeszcze, co chciałbym dodać, że właśnie prorocy.

And I would like to add that it is the prophets.

Ciągle pamiętajcie, że naród izraelski, czy w narodzie izraelskim prorocy byli uważani jako ludzie, którym się należał najwyższy szacunek.

Always remember that in the Israeli nation, prophets were regarded as people deserving the utmost respect.

Bo ci, którzy ratują naród izraelski, to nikt inny jak prorocy.

For those who save the Israeli nation are none other than the prophets.

Natomiast królowie to jest po prostu źródło wszelkich nieszczęść.

However, kings are simply the source of all misfortunes.

Źródło wszelkich nieszczęść.

The source of all misfortunes.

Że oni są odpowiedzialni za właśnie, tak jest to przedstawione w Piśmie Świętym, za podział Izraela, który nastąpił na państwo północne i południowe.

That they are responsible for, as it is presented in the Holy Scripture, the division of Israel which occurred into the northern and southern kingdoms.

To uważano za wielki dramat.

It was considered a great tragedy.

Po prostu w 930 roku przed Chrystusem, potem mamy inwazję aseryjską, babilońską, prawda.

Simply in 930 BC, then we have the Assyrian invasion, the Babylonian one, right.

Później mamy Persów, Greków.

Later we have the Persians, the Greeks.

To wszystko jest uważane, że przyczyną tego są królowie, którzy prowadzą ten naród do grzechu.

It is all considered that the cause of this are the kings who lead this nation to sin.

Że oni są też niewierni.

That they are also unfaithful.

Tam jest kilku wiernych królów.

There are several loyal kings there.

Jak na przykład król Jozjasz, który wprowadza reformy.

For example, King Josiah, who introduces reforms.

Wprowadza reformę religijną w VII wieku przed Chrystusem.

Introduces a religious reform in the 7th century BC.

Ale ona nie będzie miała wielkiego sukcesu, tak jak to przedstawia też Pismo Święte.

But she will not have great success, as the Scriptures also present.

Ponieważ gdyby ona odniosła sukces, to by nie było też inwazji babilońskiej, która jest postrzegana jako kara.

Because if she had succeeded, there would also be no Babylonian invasion, which is seen as a punishment.

A to jest kilkadziesiąt lat później zaledwie.

And this is only a few decades later.

Więc prorocy mają najwyższy autorytet.

So the prophets have the highest authority.

I stąd te pierwsze teksty, bo często się ludzie odnoszą i pytają się.

And that's why these initial texts, because people often refer to them and ask questions.

No dobrze, a Stary Testament, w ogóle Pismo Święte, jak ono powstało?

Well, what about the Old Testament, or rather the Holy Scripture, how did it come into being?

No właśnie odtąd, że jakby te pierwsze teksty.

Well, it's just from here that these first texts emerge.

Te pierwsze teksty to były właśnie teksty proroków.

These first texts were indeed the texts of the prophets.

Wajomer Adonai, że Bóg powiedział.

The Lord said, that God spoke.

I to spisywali.

And they were recording that.

A jakby potwierdzeniem o prawdziwości tych słów było właśnie nieskazitelne życie tego proroka.

And as if to confirm the truth of these words was the impeccable life of this prophet.

Czy też cuda, które on dokonywał właśnie.

Or the miracles that he was performing right then.

Ale przede wszystkim nieskazitelne życie tego proroka.

But above all, the impeccable life of this prophet.

Ono jakby było potwierdzeniem tych słów, które on wypowiadał.

It was as if it were a confirmation of the words he was speaking.

I oni się cieszyli ogromnym autorytetem.

And they enjoyed great authority.

Ale mówimy oczywiście o prorokach charyzmatycznych.

But we are of course talking about charismatic prophets.

Bo byli też prorocy z urzędu.

For there were also prophets by office.

I ci byli po prostu fałszywymi prorokami.

And they were just false prophets.

Bo oni robili karierę przy królu.

Because they were making a career alongside the king.

Dlaczego?

Why?

No bo kiedyś nie rozdzielano polityki i religii.

Well, because in the past, politics and religion were not separated.

To wszystko słowo w jednej parze.

It's all word in one pair.

I dlatego prorocy bardzo często byli doradcami królów.

And that is why prophets very often served as advisors to kings.

Jak na przykład Izajasz, prawda?

Like, for example, Isaiah, right?

I byli też fałszywi prorocy, czyli ludzie, którzy po prostu chcieli się dorobić przy królu.

And there were also false prophets, that is, people who simply wanted to make a fortune with the king.

No bo skoro prorok ma tak dobrze, że jest tak blisko króla, na pewno dobrze będzie mu się powodziło.

Well, since the prophet is doing so well being so close to the king, he will surely be prosperous.

No to się pojawiali fałszywi prorocy, którzy mówili to, co król chciał usłyszeć.

Then false prophets appeared, who said what the king wanted to hear.

Wartościowe i kompletne.

Valuable and complete.

Natomiast ci charyzmatyczni prorocy, oni często mówili rzeczy, które też się królom nie podobało.

On the other hand, those charismatic prophets often said things that the kings did not like either.

Generalnie się przyjmuje, że większość proroków zakończyło śmierć w sposób męczeński.

It is generally accepted that most prophets died a martyr's death.

Niektórzy się cieszyli tak wielkim autorytetem, że wbrew ich woli zabierano ich tam, gdzie oni nie chcieli.

Some were so highly esteemed that against their will they were taken to places they did not want to go.

Na przykład Jeremiasz.

For example, Jeremiah.

Jeremiasz, który upominał ten naród izraelski.

Jeremiah, who admonished this Israeli nation.

Nie uciekajcie do Egiptu.

Do not flee to Egypt.

A oni zapewniali, że go posłuchają, jak on będzie wypowiadał się w imieniu Boga.

And they assured that they would listen to him when he spoke on behalf of God.

No ale nie tyle, że go nie posłuchali i uciekli do tego Egiptu, to jeszcze go porwali ze sobą.

But it's not just that they didn't listen to him and ran away to Egypt, they even kidnapped him with them.

A on dalej ich upomina w tym Egipcie i tradycja mówi, że tak się wkurzyli do niego, że go zabili.

And he continues to admonish them in Egypt, and tradition says that they got so angry with him that they killed him.

Także ten los tych proroków nie był ciekawy, nie był łatwy.

The fate of those prophets was not interesting, it was not easy.

I oni mieli najwyższy autorytet. Zawsze.

And they had the highest authority. Always.

I dlatego właśnie na przykład, to jest jeden z tych śladów, o czym teraz mówię, że na przykład w dziejach apostolskich, kiedy jest mowa o królu Dawidzie,

And that's why, for example, this is one of those traces I am talking about, that in the Acts of the Apostles, when King David is mentioned,

to jest ciekawe, że on jest przedstawiony nie jako król, ale jako prorok.

It is interesting that he is presented not as a king, but as a prophet.

Bo posłuchajcie, jest to przemowa św. Piotra.

Because listen, this is a speech by St. Peter.

Bracia, wolno powiedzieć do was otwarcie, że patriarcha Dawid umarł i został pochowany w grobie.

Brothers, I can openly tell you that Patriarch David has died and has been buried in the grave.

Nie mówi król, ale mówi tu patriarcha, nie?

The king doesn't speak, but the patriarch speaks here, doesn't he?

Który znajduje się u nas aż po dzień dzisiejszy.

Which is with us even to this day.

Więc jako prorok, który wiedział, że Bóg przysią...

So as a prophet who knew that God swore...

Nie jest przedstawiony jako prorok w Starym Testamencie, to jest król.

He is not presented as a prophet in the Old Testament; he is a king.

Ale właśnie, że prorocy cieszą się najwyższym autorytetem,

But indeed, prophets enjoy the highest authority,

przypisuje mu się ten tytuł proroka, żeby nadać mu jeszcze większe autoryty,

He is assigned this title of prophet to grant him even greater authority.

dlatego że wiemy, że Mesjasz będzie pochodził z rodu Dawida.

because we know that the Messiah will come from the lineage of David.

Więc to trzeba zapamiętać, że właśnie prorocy by cieszyli się najwyższym autorytetem.

So it should be remembered that the prophets enjoyed the highest authority.

I to, co jeszcze tutaj o tym Starym Testamencie warto dodać,

And what else is worth adding here about the Old Testament,

że nie ma postaci idealnych w Starym Testamencie, słuchajcie.

that there are no ideal figures in the Old Testament, listen.

Nie ma postaci idealnych.

There are no ideal characters.

Gdybyśmy się przyjrzeli,

If we took a closer look,

Abrahamowi, to jeszcze on już jest bliski ideału,

To Abraham, he is already close to perfection.

aczkolwiek jeszcze nawiążę do niego, ale to nie dzisiaj.

However, I will refer to it again, but not today.

Dawid właśnie, to ten, co ten chłop nagrzeszył.

Dawid, that's the one who sinned a lot.

Podobnie i Mojżesz.

Similarly, Moses.

Przecież słuchajcie, Mojżesz nie wchodzi do Ziemi Świętej, do Ziemi Obiecanej za karę.

After all, listen, Moses does not enter the Holy Land, the Promised Land as a punishment.

Za karę, bo powiedział jakieś słowa nieroztropne przy wodach Meriba,

As a punishment, for he spoke some reckless words by the waters of Meriba,

do tego stopnia, że Pan Bóg tak się na niego pogniewa,

to the extent that God gets so mad at him,

że powiedział, że za karę nie wejdziesz do Ziemi Obiecanej.

that he said that as a punishment you will not enter the Promised Land.

Chciałoby się powiedzieć, że to jest jakiś bankrut życiowy,

One would want to say that this is some sort of life bankrupt,

bo on, wiecie, największy przyjaciel Boga, Bóg z nim rozmawia twarzą w twarz,

because he, you know, the greatest friend of God, God speaks to him face to face,

a za karę on nie wchodzi do Ziemi Obiecanej z powodu własnego grzechu.

And as a punishment, he does not enter the Promised Land because of his own sin.

I podobnie inni bohaterowie Starego Testamentu są ukazywani często jako postaci niedoskonałe,

Similarly, other heroes of the Old Testament are often portrayed as imperfect characters.

ale uwaga, to nie jest zachęta do tego, żeby być niedoskonałym,

but be careful, this is not an encouragement to be imperfect,

bo tutaj trzeba znaleźć też klucz, a czym się oni wyróżniali.

Because here you also need to find the key, and how they stood out.

Wyróżniali się wszyscy oni, ci wielcy,

They all stood out, those great ones,

wielkie postacie Starego Testamentu, mimo że były niedoskonałe,

great figures of the Old Testament, although they were imperfect,

niebywałą ufnością do Boga,

unprecedented trust in God,

tym, że liczyli się ze Słowem Bożym,

that they took the Word of God into account,

tym, że umieli pokutować za swoje grzechy,

that they could atone for their sins,

że akceptowali swoją pokutę, którą musieli podnieść,

that they accepted their penance, which they had to bear,

bo Mojżesz nie buntuje się,

because Moses does not rebel,

akceptuje swoją sytuację, tragiczną chciałby się powiedzieć,

I accept my situation, I would like to say it's tragic.

dalej idzie z tym narodem, on go odprowadza do Ziemi Obiecanej,

he continues with this nation, he leads it to the Promised Land,

a sam umiera na górze nebo.

and he himself dies on the top of heaven.

Jego marzenie życiowe, chciałoby się powiedzieć, nie realizuje,

One would like to say that he is not fulfilling his life dream.

ale jest wielki właśnie dlatego,

but he is great precisely because of that,

i Pan Bóg na pewno go wynagrodził,

And surely God has rewarded him.

sowicie,

generously,

za tą wierność późniejszą,

for that later loyalty,

że on tam po wielokroć odpokutował ten swój grzech.

that he has repeatedly atoned for his sin there.

Tak samo król Dawid

Just like King David.

pokutował za swoje grzechy,

he atoned for his sins,

liczył się z Panem Bogiem,

he counted with God,

jest to podkreślone wielokrotnie właśnie,

it has been emphasized multiple times indeed,

że Dawid mógł zabić tego króla Saula, który go prześladował,

that David could have killed that king Saul who was pursuing him,

ale ze względu, że to jest pomazanie z Pański,

but because it is an anointing from Your Majesty,

nie zabijał go.

he did not kill him.

Czyli liczył się z Bogiem bardziej niż z ludźmi.

So he cared about God more than about people.

Natomiast Saul, którego Pan Bóg szybko odrzucił,

However, Saul, whom the Lord God quickly rejected,

właśnie go odrzucił dlatego, że to był niebywały populista,

he just rejected him because he was an incredible populist,

że nawet jak został odrzucony, to on jeszcze

that even when he was rejected, he still

powiedział do Samuela, mówi

he said to Samuel, he says

ale chodź ze mną, żeby ludzie mnie uznali.

But come with me so that people recognize me.

No po prostu, no chyba se żarty robisz.

Well, come on, you must be joking.

W sensie.

In the sense.

No facet już jest, po prostu już wszystko pozamiatane,

Well, it's already done, everything is just swept away.

a ten jeszcze, jeszcze, jeszcze no,

and this one still, still, still no,

no po prostu jakby ostatnie resztki jeszcze chciałby

Well, it’s just that he would still want the last scraps.

tutaj, prawda, ocalić, nie,

here, truth, to save, no,

z płonącego domu, nie.

from the burning house, no.

Także, także te postacie faktycznie

So, so these characters actually

są niedoskonałe

they are imperfect

i dlatego są nam bliższe, są bardzo...

and that's why they are closer to us, they are very...

Dość, dość.

Enough, enough.

Nic sobie rozgadałem,

I talked too much about myself.

nie zauważyłem, że aż tyle.

I didn't notice it was that much.

Dobra, kończymy. Wszystkich serdecznie

Alright, we're done. Best regards to everyone.

pozdrawiam, szczęść Boże.

Greetings, God bless.

Wszystkiego najlepszego.

All the best.