8. Jak wykorzystać eksperymenty w nauce umiejętności?

Eksperymentowanie kojarzy nam się zazwyczaj z przeprowadzaniem doświadczeń z chemii lub fizyki w szkole, gdzie za pomocą aparatury naukowej staramy się udowodnić lub pokazać pewne zjawiska.

Experimenting is usually associated with conducting experiments in chemistry or physics at school, where using scientific equipment we try to prove or demonstrate certain phenomena.

Jednak sama idea przeprowadzania eksperymentu i proces temu towarzyszący możemy również wykorzystać w trakcie nauki nowych umiejętności, a w tym odcinku opowiem jak to zrobić.

However, the very idea of conducting an experiment and the accompanying process can also be utilized while learning new skills, and in this episode, I will explain how to do it.

Ja nazywam się Wojtek Karcz, a to jest podcast Nauka przez całe życie, w którym dzielę się praktycznymi wskazówkami jak samodzielnie uczyć się nowych umiejętności.

My name is Wojtek Karcz, and this is the podcast Lifelong Learning, where I share practical tips on how to teach yourself new skills.

W tym odcinku zajmiemy się bardzo ciekawym tematem, a mianowicie tym w jaki sposób poprawnie i skutecznie przeprowadzić eksperyment,

In this episode, we will address a very interesting topic, namely how to correctly and effectively conduct an experiment.

ale nie tylko w kontekście udowadniania lub obalania pewnych teorii czy twierdzeń naukowych, ale jak można wykorzystać eksperymentowanie do samodzielnej, indywidualnej nauki umiejętności.

but not only in the context of proving or disproving certain scientific theories or statements, but how one can use experimentation for independent, individual learning of skills.

Osobiście uważam, że eksperymentowanie jest absolutnie kluczową umiejętnością w nauce właściwie czegokolwiek.

I personally believe that experimentation is an absolutely essential skill in learning just about anything.

I w tym odcinku chciałbym podzielić się praktycznymi wskazówkami jak wykorzystywać eksperymentowanie na co dzień w nauce przeróżnych umiejętności, od bardzo praktycznych aż też po trochę bardziej teoretyczne.

In this episode, I would like to share practical tips on how to use experimentation in everyday life to learn various skills, from very practical to a bit more theoretical.

Do nagrania tego odcinka bezpośrednio zainspirowała mnie wizyta w markecie budowlanem.

I was directly inspired to record this episode by a visit to the hardware store.

Poszukiwałem tam klejówki.

I was looking for a glue stick there.

Chodziło mi o kleju do przyklejenia dwóch elementów z tworzywa sztucznego, konkretnie chodziło mi o klej do polipropylenu albo do polietylenu.

I was talking about glue for bonding two plastic elements, specifically glue for polypropylene or polyethylene.

I teraz mamy bardzo szeroki wybór klejów, praktycznie można znaleźć klej do wszystkiego, do przeróżnych zastosowań.

And now we have a very wide range of glues; practically, you can find glue for everything, for various applications.

Znalazłem taki klej, który mi pasował, no i czytałem etykietę, instrukcję jak tego kleju użyć przed zastosowaniem, ponieważ nie byłem pewien w jaki sposób to do końca może zadziałać,

I found a glue that suited me, and I read the label, the instructions on how to use this glue before applying it, because I wasn't sure how it would work in the end.

czy ten projekt może przynieść aplikacja tego kleju.

Can this project bring the application of this glue?

No i czytając na tej etykiecie zauważyłem takie bardzo ciekawe stwierdzenie, aby przed przyklejeniem już właściwego detalu, który chcemy tym klejem skleić,

And while reading this label, I noticed such a very interesting statement that before sticking the actual detail we want to glue with this adhesive,

wziąć, jeżeli mamy taką możliwość, próbki lub kawałki tego samego materiału i wykonać próbę niezależnie na początku,

take, if we have the opportunity, samples or pieces of the same material and conduct a test independently at the beginning,

tak żeby sprawdzić jakie jest działanie tego kleju i czy on będzie działał w pożądany dla nas sposób, konkretnie dla tego materiału.

so that we can check how this glue works and whether it will function in the desired way for us, specifically for this material.

Ta jedna informacja dała mi bardzo ciekawą myśl dotyczącą tego, w jaki sposób podchodzimy do nauki umiejętności,

This one piece of information gave me a very interesting thought about how we approach learning skills.

akurat tutaj w kontekście takim bardzo praktycznym, czyli związanym z majsterkowaniem, z nauką obsługi narzędzi, czy tworzeniem różnych konstrukcji.

Exactly here in a very practical context, related to DIY, learning how to use tools, or creating various constructions.

I doszedłem do takiego wniosku, że właściwie wiele procesów nauki różnych praktycznych umiejętności jest takim ciągiem eksperymentów i postanowiłem trochę bardziej przyjrzeć się tej tematyce.

I came to the conclusion that many processes of learning various practical skills are actually a series of experiments, and I decided to take a closer look at this topic.

Zacząłem się nad tym zastanawiać i właściwie taką naukę umiejętności, czy eksperymentowanie, które możemy wykorzystać podczas nauki czegokolwiek,

I started to think about it, and actually such learning of skills, or experimenting, that we can use while learning anything,

można porównać do takiej standardowej metody badawczej, o której będę tutaj za chwilę trochę więcej opowiadał.

It can be compared to a standard research method, which I will talk a bit more about here shortly.

I postanowiłem ten odcinek podzielić na dwie części.

I decided to divide this episode into two parts.

W pierwszej części opowiem właśnie o metodzie naukowej, bądź metodzie badawczej, ponieważ ona funkcjonuje pod różnymi nazwami,

In the first part, I will talk about the scientific method or research method, as it functions under various names.

a w drugiej części tego odcinka skupię się już na konkretnych metodach.

In the second part of this episode, I will focus on specific methods.

O tych praktycznych wskazówkach, jak elementy tej metody badawczej i różne zasady, które są w niej stosowane,

About these practical tips, such as the elements of this research method and the various principles that are applied in it,

można zaimplementować do takiej bardzo przyziemnej nauki i testowania różnych rzeczy podczas uczenia się czegoś nowego.

It can be implemented into such a very down-to-earth learning and testing of various things while learning something new.

Zaczynając od samej metody badawczej, to jest to, moim zdaniem, bardzo naturalna metoda nauki, tak jak mówiłem na samym początku,

Starting from the research method itself, I believe this is a very natural way of learning, as I mentioned at the very beginning.

ponieważ już jako dzieci, ucząc się podstawowych umiejętności związanych z nauką,

because even as children, learning the basic skills related to science,

z ich schodzeniem, z mówieniem, z tym, jak działa świat, korzystamy właśnie z takiej metody badawczej.

With their descent, with speaking, with how the world works, we are using such a research method.

Jeżeli małe dziecko chce sprawdzić, czy jeżeli wsadzi palec pod ogień, to czy się poparzy, czy się nie poparzy, jaki efekt tego będzie,

If a small child wants to check whether they will get burned or not if they stick their finger in the fire, what the effect will be,

no to jest to pewnego rodzaju eksperyment. Bardzo taki prosty i trywialny, ale podejrzewam, że każdy z nas, kiedy był mały,

well, this is a kind of experiment. Very simple and trivial, but I suspect that each of us, when we were little,

to tego typu eksperymenty wykonywał, często z bardzo bolesnym skutkiem.

this type of experiments were carried out, often with very painful consequences.

No i to była ta informacja zwrotna, którą otrzymujemy od dzieci.

Well, that was the feedback we received from the children.

Nie słyszymy od świata, że jednak wkładanie palców pod żywe ogień nie jest niczym przyjemnym.

We don't hear from the world that sticking fingers into a live fire is not enjoyable at all.

no i wtedy uczymy się, że ogień jest czymś groźnym, niebezpiecznym, co może prawdopodobnie wyrządzić nam krzywdę.

Well, then we learn that fire is something dangerous, something that can probably harm us.

I w ten sposób bardzo taki prosty, czasem wręcz dosyć darwinistyczny, na etapie naszego rozwoju

And in this way, very simply, sometimes even quite Darwinian, at our stage of development.

uczymy się potem coraz bardziej skomplikowanych rzeczy, coraz bardziej zaawansowanych umiejętności,

we then learn increasingly complicated things, more and more advanced skills,

tego w jaki sposób działa świat, na drodze właśnie prób i błędów i przeprowadzania

the way the world works, through trial and error and conducting

indywidualnych doświadczeń. Przyjmuje się, że metoda badawcza

individual experiences. It is assumed that the research method

w takim współczesnym kształcie narodziła się w okolicach

In its contemporary form, it was born around.

XVI i XVII wieku. Na pewno wielu z Was

The 16th and 17th centuries. Surely many of you

kojarzy takie nazwiska

I associate such names.

albo takich słynnych naukowców jak Galileusz

or such famous scientists as Galileo

czy Isaac Newton albo Francis Bacon, którzy

Whether Isaac Newton or Francis Bacon, who

jako jedni z pierwszych zaczęli stosować taką pełną

As one of the first, they began to apply such a complete

metodę badawczą, którą znamy w takim kształcie

the research method that we know in this form

jakim znamy ją dzisiaj do tego, aby

how we know her today to that in order to

udowadniać pewne obowiązujące prawa lub je

prove certain applicable laws or them

obalać i na tej podstawie obserwacji

to refute and on this basis observation

rzeczywistości i przeprowadzania doświadczeń

reality and conducting experiments

jednoznacznie badać i stwierdzać w jaki sposób

unequivocally investigate and determine in what way

funkcjonuje otaczający nasz świat.

the world surrounding us functions.

Jednym z takich najsłynniejszych eksperymentów przeprowadzonych

One of the most famous experiments conducted

przez Galileusza było zrzucanie przedmiotów o różnej

through Galileo, objects of different weights were dropped

masie z krzywej wieży w Pizie. W ten sposób Galileusz

has from the Leaning Tower of Pisa. In this way, Galileo

chciał udowodnić prawo swobodnego spadku, które

he wanted to prove the law of free fall, which

mówi o tym, że czas spadku

It speaks about the time of the fall.

ciała z tej samej wysokości nie zależy od jego masy.

The fall of bodies from the same height does not depend on their mass.

Wiadomo, że trudno jest takie doświadczenie przeprowadzić w warunkach

It is known that it is difficult to conduct such an experience under conditions

naturalnych, gdzie mamy opór powietrza albo wiatr,

natural, where we have air resistance or wind,

no ale legenda głosi, że

But the legend says that

Galileusz był w stanie to wykazać poprzez rzucanie

Galileo was able to demonstrate this through tossing.

różnych przedmiotów z krzywej wieży w Pizie.

various objects from the Leaning Tower of Pisa.

I to jest przykład jednego z takich eksperymentów,

And this is an example of one of those experiments,

takich procesów badawczych, które już były przeprowadzane

such research processes that have already been conducted

około 400 lat temu. Obecnie

about 400 years ago. Currently

metoda badawcza jest absolutnie

the research method is absolutely

podstawowym narzędziem każdego naukowca, niezależnie

the basic tool of every scientist, regardless

od dziedziny, w której funkcjonuje. Bardzo często eksperymenty

from the field in which it operates. Very often experiments

są kojarzone, tak jak mówiłem w intrze do tego odcinka

they are associated, as I mentioned in the intro to this episode.

z eksperymentami w szkole, z takich nauk ścisłych

with experiments in school, from such exact sciences

jak fizyka, chemia, czy jest to związane z naukami

like physics, chemistry, is it related to the sciences

przyrodniczymi, biologicznymi, medycznymi,

natural, biological, medical

ale też jak najbardziej metodę badawczą i przeprowadzanie

but also definitely the research method and conducting

eksperymentów możemy wykorzystywać. Jest to wykorzystywane

We can use experiments. It is being used.

w naukach społecznych, czy w psychologii,

in social sciences, or in psychology,

w psychiatrii i w wielu innych dziedzinach

in psychiatry and in many other fields

które nie są tylko związane z tymi takimi twardymi

which are not only related to those tough ones

naukami ścisłymi. Metoda badawcza ma

exact sciences. The research method has

pewne ściśle określone etapy,

certainly defined stages,

według których postępujemy tak, aby zaczynając

according to which we act in such a way that starting

od pierwszej obserwacji albo pytania, przejść przez fazę

from the first observation or question, go through a phase

eksperymentu, aż po wyciągnięcie wniosków

the experiment, right up to drawing conclusions

i analizę wyników, które otrzymaliśmy.

and the analysis of the results we obtained.

W literaturze można spotkać się z różnymi definicjami

In literature, one can come across various definitions.

konkretnych etapów, a ja tutaj przedstawię

specific stages, and I will present here

taki najbardziej moim zdaniem standardowy przebieg

I think this is the most standard course of events.

jak taka metoda badawcza, jak taki proces przebiega

how such a research method, how such a process takes place

od początku do końca. Najlepiej jest to wytłumaczyć

From beginning to end. It's best to explain this.

na przykładzie. Załóżmy, że chcielibyśmy sprawdzić

for example. Let's assume that we would like to check

jaki wpływ ma ilość światła na wysokość, na jaką może

What effect does the amount of light have on the height to which it can grow?

wyrosnąć jakaś roślina. Załóżmy, że jest to słonecznik.

A plant will grow. Let's assume it is a sunflower.

Chcemy sprawdzić, czy ilość słońca wpłynie na wysokość

We want to check if the amount of sunshine will affect height.

tego słonecznika. Pierwszym takim etapem,

this sunflower. The first such stage,

który musimy przejść jest właśnie postawienie pytania

which we must go through is precisely asking the question

albo obserwacja jakiegoś zjawiska, które widzimy

or the observation of a phenomenon that we see

w otaczającym nasz świecie, bądź po prostu mamy jakąś

in the world around us, or we simply have some

wnętrzną potrzebę sprawdzenia czegoś. No i w tym wypadku

an inner need to check something. And in this case

jest właśnie to pytanie, które przed chwilą zadałem

It is exactly the question that I just asked.

dotyczące tego, czy światło wpływa, czy ilość światła

regarding whether light affects or the amount of light

wpływa na wzrost słonecznika. Następnie drugim etapem

influences the growth of sunflowers. The next step

jest tak zwany research albo przegląd literatury,

there is something called research or literature review,

czyli nie robiąc jeszcze za bardzo specjalnych

so not doing anything too special yet

doświadczeń i eksperymentów, staramy się

through experiences and experiments, we strive

przejrzeć to, co na ten temat znajdziemy w literaturze,

to review what we can find on this topic in the literature,

w różnych książkach, co inni piszą na ten temat,

in different books, what others write about this topic,

czy ktoś już wykonywał podobne eksperymenty. Akurat ten przykład

Has anyone already conducted similar experiments? This particular example.

jest taki bardzo trywialny, ponieważ chcę tylko pokazać ten proces

It is very trivial because I just want to show this process.

i oczywiście znaleźlibyśmy odpowiedź na to pytanie w literaturze,

and of course we would find the answer to this question in the literature,

ale zakładamy, że tego nie mamy albo, że chcemy po prostu

but we assume that we don't have it or that we simply want to

sami się przekonać, bo nie wierzymy w to, co napisali inni

we will find out for ourselves because we don't believe what others have written

i staramy się dowiedzieć i zgromadzić jak najwięcej

and we try to find out and gather as much as possible

wiedzy na temat tego zjawiska. Następnie przechodzimy

knowledge about this phenomenon. Then we move on

do etapu numer 3, czyli postawienia hipotezy i w tym wypadku

to stage number 3, which is the formulation of a hypothesis, and in this case

hipoteza jest pewnego rodzaju stwierdzeniem, które będziemy

A hypothesis is a kind of statement that we will

w trakcie dalszego postępowania w metodzie badawczej

during the further proceedings in the research method

albo udowadniać, albo obalać. No i w tym wypadku

either prove or disprove. And in this case

nasza hipoteza może być taka, że jeżeli nasza roślina,

our hypothesis may be that if our plant,

w tym wypadku słonecznik, będzie otrzymała dużą ilość

in this case, the sunflower will receive a large amount

światła słonecznego, to urośnie wyższa niż roślina,

sunlight, it will grow taller than the plant,

która tego światła będzie otrzymywała.

which will receive this light.

I to jest stwierdzenie, to jest właśnie hipoteza,

And this is a statement, this is exactly the hypothesis,

którą w trakcie całego procesu będziemy starali się zweryfikować.

which we will try to verify throughout the entire process.

Następnie czwarty etap, to jest właściwie eksperyment,

Next, the fourth stage is essentially the experiment,

w którym zastanawiamy się w jaki sposób moglibyśmy sprawdzić

in which we wonder how we could check

albo udowodnić, czy zweryfikować tą hipotezę, którą wcześniej

or prove or verify this hypothesis that was previously

postawiliśmy. No i na przykład takim eksperymentem w tym wypadku

we set. And for example, such an experiment in this case

może być to, że mamy ogród, w którym zasadzamy sobie

It may be that we have a garden where we plant for ourselves.

w naszym eksponowanym miejscu i to samo ziarno, ten sam gatunek

in our prominent place and the same grain, the same species

słonecznika zasadzamy gdzieś pod drzewem, pod płotem, pod jakąś wiatą,

We plant sunflowers somewhere under a tree, by the fence, under some shed.

polewamy je w ten sam sposób, wszystkie inne zmienne pozostają stałe,

we pour them in the same way, all other variables remain constant,

no i badamy potem przez jakiś okres czasu, jaką wysokość osiągają

Then we examine for some period of time how high they reach.

poszczególne rośliny, które są umiejscowione w różnych miejscach

individual plants that are located in different places

z dużym dostępem do światła słonecznego. Następnie przechodzimy do kolejnego etapu,

with ample access to sunlight. Then we move on to the next stage,

który dotyczy gromadzenia danych i ich analizy, czyli to, co mówiłem przed chwilą.

which concerns data collection and analysis, that is, what I was just talking about.

Co jakiś czas, czy to jest co tydzień, co dwa tygodnie, mierzymy wysokość

Every now and then, whether it's every week or every two weeks, we measure height.

wszystkich roślin, które rosną sobie w różnych miejscach i na końcu eksperymentu,

all the plants that grow in different places and at the end of the experiment,

czyli pod koniec sezonu wegetacyjnego, analizujemy te wyniki i sprawdzamy,

So at the end of the growing season, we analyze these results and check,

który z tych słoneczników był najwyższy, który był najniższy, jak te wysokości

Which of these sunflowers was the tallest, which was the shortest, how do those heights compare?

mają się do siebie, czy mamy duży rozrzut danych, czy mały. I w etapie kolejnym,

they relate to each other, whether we have a large or small data spread. And in the next stage,

staramy się na tej podstawie tych wyników, które otrzymaliśmy, wyciągnąć jakieś wnioski,

we are trying to draw some conclusions based on the results we have received.

czyli stwierdzamy, że na przykład słonecznik, który rósł w otwartej przestrzeni,

so we conclude that, for example, the sunflower that grew in an open space,

który miał najwięcej dostępu do światła, wyrósł na najwyższą wysokość.

the one that had the most access to light grew to the greatest height.

No i w ten sposób udowodniliśmy tą hipotezę, którą postawiliśmy sobie

And in this way, we have proven the hypothesis that we set for ourselves.

na początku całego procesu. Jest jeszcze ostatni etap, czyli publikowanie

at the beginning of the whole process. There is one last stage, which is publishing.

i komunikowanie swoich wyników. Świat naukowy działa w ten sposób,

and communicating their results. The scientific world operates this way,

że wszelkie prace naukowe, eksperymenty, doświadczenia, które są przeprowadzane,

that all scientific work, experiments, tests that are being conducted,

gdzieś tam na końcu starają się ujrzeć światło dzienne, one nie trafiają do szuflady,

somewhere at the end they try to see the light of day, they do not end up in the drawer,

chyba że ktoś robi to hobbystycznie, jak najbardziej jest cały ruch nauki obywatelskiej,

unless someone does it as a hobby, there is definitely a whole movement of citizen science.

który dotyczy prowadzenia indywidualnych eksperymentów i doświadczeń

which relates to the conduct of individual experiments and experiences

dla własnej przyjemności, ale przeważnie wyniki eksperymentów

for one's own pleasure, but mostly the results of experiments

trafiają albo do publikacji naukowej, która potem idzie do odpowiedniego

they end up either in a scientific publication, which then goes to the appropriate

czasopisma, albo są ubierane w formie tak zwanego postera, czyli to jest taki plakat,

magazines, or they are dressed in the form of a so-called poster, which is essentially a poster,

który prezentuje wyniki tego całego eksperymentu i procesu, który następnie

which presents the results of the entire experiment and process, which then

jest prezentowany na konferencjach, albo z tego robimy prezentację,

it is presented at conferences, or we make a presentation out of it,

albo nagrywamy film, albo otworzymy raport, który gdzieś umieszczamy w internecie,

either we record a video, or we open a report that we place somewhere on the internet,

gdzieś wyniki tej naszej pracy zostają na koniec opublikowane.

Somewhere, the results of our work are ultimately published.

I tak w klasyczny sposób wygląda i działa metoda naukowa.

And so, in a classic way, the scientific method looks and works.

Jeżeli chcemy przykleić dwa kawałki plastiku i chcemy sprawdzić, czy klej, który kupiliśmy,

If we want to glue two pieces of plastic and we want to check if the glue we bought,

rzeczywiście zadziała odpowiednio do sklejania tych dwóch materiałów,

it will indeed work properly for bonding these two materials,

no to nie musimy wykonywać całej tej szopki ze wszystkimi etapami,

So we don't have to go through all this nonsense with all the stages,

gromadzić dane i analizować, ustawiać jakieś hipotezy, robić przegląd literatury itd.

gather data and analyze, set up some hypotheses, conduct a literature review, etc.

O wiele tych kroków bardzo mocno spłycamy i kondensujemy do bardzo prostego eksperymentu,

We greatly simplify and condense many of these steps into a very simple experiment.

który podąża według tego schematu, ale nie musimy na każdym sekundie,

which follows this pattern, but we don't have to at every second,

na każdym z tych kroków jakoś specjalnie się skupiać, a nie poświęcać dużo uwagi.

At each of these steps, somehow focus specifically, rather than dedicate a lot of attention.

Z drugiej strony, jeżeli jesteśmy naukowcami, fizykami jądrowymi i chcemy sprawdzić,

On the other hand, if we are scientists, nuclear physicists, and we want to check,

jaki będzie wynik zderzenia protonu i neutronu, które poruszają się z jakimiś określonymi prędkościami,

What will be the result of the collision between a proton and a neutron that are moving at certain specified speeds?

no to do tego potrzebujemy ogromnej infrastruktury, takiej jak CERN czy wielki zderzacz Hadronów,

Well, for that we need enormous infrastructure, such as CERN or the Large Hadron Collider.

po to, aby dokonać tego eksperymentu.

in order to conduct this experiment.

Dlatego mamy tutaj dwa takie skrajnie różne poziomy i chciałbym tutaj to właśnie trochę tak porównać,

That's why we have two such extremely different levels here, and I would like to compare them a bit.

że w jednym i w drugim procesie wykorzystujemy dokładnie tą samą metodę,

that in both processes we use exactly the same method,

ale to, na czym ja się chcę skupić w tym podcastzie, to jest właśnie przeprowadzanie tej metody badawczej

But what I want to focus on in this podcast is actually conducting this research method.

w takim bardziej okrojonym zakresie do takich bardzo, bardzo, bardzo mocno przyziemnych sytuacji,

in a more limited scope to very, very, very down-to-earth situations,

jak na przykład testowanie to, czy klejenie dwóch materiałów jakimś klejem będzie efektywne.

for example, testing whether gluing two materials with some glue will be effective.

O samej metodzie naukowej można jeszcze bardzo długo rozprawiać.

One could discuss the scientific method for a very long time.

Nie chcę więcej na ten temat mówić, tylko przejdziemy do konkretnych,

I don't want to talk about this anymore, let's just move on to the specifics.

konkretów, czyli do drugiej części tego podcastu, gdzie zastanowimy się,

the specifics, that is to the second part of this podcast, where we will consider,

jak te elementy całego procesu można wykorzystać do indywidualnej nauki nowych umiejętności.

How can these elements of the entire process be used for individual learning of new skills?

Będę tutaj posługiwał się przykładem, który realizowałem na zajęciach z nauczycielami wiele lat temu.

I will use an example that I worked on in classes with teachers many years ago.

Wymyśliłem taki scenariusz, aby nauczyciele samodzielnie przetestowali,

I came up with a scenario for the teachers to test themselves.

jakie właściwości ma karton pod kątem budowania różnych konstrukcji.

What properties does cardboard have in terms of building various structures?

Tego padło na karton, ponieważ osobiście uważam, że jest to super materiał do majsterkowania.

This has fallen onto the cardboard because I personally believe it's a great material for DIY projects.

Jest tani, łatwo dostępny, możemy go obrabiać na wiele różnych sposobów,

It is cheap, easily accessible, and we can process it in many different ways.

możemy go łączyć na wiele różnych sposobów i umożliwia tworzenie przeróżnych rzeczy.

We can combine it in many different ways, allowing for the creation of various things.

Z kartonu można zbudować dosłownie wszystko, nawet bardzo duże obiekty.

You can literally build anything out of cardboard, even very large objects.

I celem tego warsztatu było to, aby nauczyciele samodzielnie za pomocą różnych narzędzi i materiałów odkryli, jakie właściwości ma karton.

The goal of this workshop was for teachers to independently discover the properties of cardboard using various tools and materials.

I chodziło tutaj o dwie główne takie właściwości pod kątem konstrukcyjnym,

And it was about two main properties in terms of construction.

czyli w jaki sposób ciąć karton i w jaki sposób go ze sobą łączyć.

So how to cut cardboard and how to connect it together.

Zadaniem nauczycieli podczas tego warsztatu było przeprowadzenie serii eksperymentów, zaprojektowanie tych eksperymentów

The task of the teachers during this workshop was to conduct a series of experiments, to design those experiments.

i na koniec zaprezentowanie reszcie grupy, jakiej udało im się odkryć sposoby na cięcie kartonu albo łączenie,

and finally presenting to the rest of the group the ways they discovered to cut cardboard or join it,

i które są lepsze, a które są gorsze.

and which are better and which are worse.

I na tym przykładzie, na kanwie tego warsztatu,

And in this example, based on this workshop,

na przykładzie tego przykładu oraz na przykładzie z sadzeniem słonecznika w ogrodzie,

for example, using this example and the example of planting a sunflower in the garden,

będę teraz wyjaśniał, w jaki sposób stosować różne zasady, które wykorzystujemy w metodzie badawczej,

I will now explain how to apply various principles that we use in the research method.

tak aby te nasze eksperymenty były jeszcze bardziej efektywne, skuteczne i robione zgodnie ze sztuką,

so that our experiments are even more effective, efficient, and conducted according to the rules of the art,

tak jak to powinno być w metodzie badawczej.

just as it should be in the research method.

Zaczynamy od pierwszej zasady, czyli powinniśmy mieć jasno sprecyzowane pytanie.

We start with the first rule, which is that we should have a clearly defined question.

Jeżeli chcemy wykonać jakiś eksperyment, tak jak mówiłem wcześniej,

If we want to carry out an experiment, as I mentioned earlier,

dotyczący tego, jak światło wpływa na wysokość słonecznika,

regarding how light affects the height of the sunflower,

to samo to pytanie jest już dosyć precyzyjne.

The same question is already quite precise.

Czyli zastanawiamy się, jaki czynnik, w tym przypadku światło, wpływa na jaką cechę, właściwość rośliny,

So we are wondering what factor, in this case light, affects which characteristic or property of the plant.

jeszcze jest konkretnie określone jako słonecznik.

It is still specifically defined as a sunflower.

A w momencie, kiedy zadalibyśmy pytanie, jak rosną rośliny,

And at the moment when we would ask the question of how plants grow,

jest to pytanie bardzo ogólne, które ma wiele wątków,

It is a very general question that has many threads.

mamy tutaj wiele zmiennych, wiele warunków, które musimy wziąć pod uwagę,

we have many variables here, many conditions that we need to take into account,

wiele podpytań, które możemy zadać do precyzyjnych.

many sub-questions that we can ask for precision.

Jest to za szeroki temat, który powoduje, że trudno jest nam w ogóle zabrać się

It is too broad a topic, which makes it difficult for us to even start.

do dalszego procesu przeprowadzania eksperymentów czy stawiania hipotez.

to the further process of conducting experiments or formulating hypotheses.

Tak samo możemy porównać to do przykładu dotyczącego badania właściwości kartonu.

We can compare this to the example concerning the study of cardboard properties.

Jeżeli zadamy ogólne pytanie, jakie właściwości ma karton,

If we ask a general question about the properties of cardboard,

mamy tutaj sprecyzowany materiał,

we have specified material here,

że znowu musimy dopytywać, czy to mają być właściwości mechaniczne,

that we have to inquire again whether these are supposed to be mechanical properties,

czy to mają być właściwości chemiczne, termiczne, jakiekolwiek inne.

Should these be chemical, thermal, or any other properties?

Jest to też bardzo ogólne pytanie, które powoduje, że sporo osób ma problem

It is also a very general question that causes a lot of people to have trouble.

z zawężeniem tego problemu i z zaprojektowaniem eksperymentu,

with the narrowing of this problem and the design of the experiment,

ponieważ jest to bardzo ciężkie, kiedy mamy bardzo dużo możliwości.

because it is very hard when we have a lot of options.

A w momencie, kiedy zadałem uczestnikom tych zajęć pytanie,

And at the moment when I asked the participants of this class a question,

jak skutecznie przeciąć arkusz grubego, pięciowarstwowego kartonu,

how to effectively cut a sheet of thick, five-layer cardboard,

to w tym momencie jest to bardziej skonkretyzowane,

at this moment it is more defined,

ponieważ koncentrujemy się na konkretnej czynności,

because we focus on a specific activity,

konkretnej operacji, jaką jest cięcie.

a specific operation, which is cutting.

Mam jeszcze zdefiniowany materiał, ponieważ w tym warsztacie uczestnicy

I still have the material defined, as participants in this workshop...

mieli do dyspozycji różne kartony, od bardzo cienkich,

they had various types of cardboard at their disposal, from very thin,

aż po takie bardzo grube i mocne.

up to very thick and strong ones.

Kolejną zasadą, którą stosujemy w metodzie badawczej,

Another principle that we apply in the research method,

jest formułowanie hipotezy.

It is the formulation of a hypothesis.

Najprościej taką hipotezę ułożyć według takiego wzoru,

The simplest way to formulate such a hypothesis is according to the following pattern,

jeśli coś się stanie, to będziemy mieli taki rezultat,

if something happens, we will have such a result,

takie z angielskiego stwierdzenie if-when,

such an English statement as if-when,

czyli na przykład, jeżeli słoneczniki będą miały więcej światła,

for example, if the sunflowers get more light,

to urosną większe, albo jeśli użyję piły do cięcia grubego kartonu,

they will grow bigger, or if I use a saw to cut thick cardboard,

to zrobię to łatwiej niż na przykład nożyczkami albo nożykiem.

I will do it easier than with scissors or a knife, for example.

W ten sposób, stawiając taką hipotezę, wiemy, na czym mamy się skupić,

In this way, by putting forward such a hypothesis, we know what we need to focus on.

znacznie łatwiej nam to ułatwia zaprojektowanie eksperymentu,

it makes it significantly easier for us to design the experiment,

ponieważ jeżeli mamy ogólne pytanie, jak światło wpływa na wysokość słonecznika,

because if we have a general question about how light affects the height of a sunflower,

może trudno nam jest to na początku ogarnąć,

maybe it's hard for us to grasp this at first,

jak zaprojektować odpowiedni eksperyment pod takie pytanie,

how to design an appropriate experiment for such a question,

ale jeśli mamy hipotezę, że jeżeli będą miały więcej światła,

but if we have a hypothesis that if they receive more light,

to będą większe, no to już automatycznie znacznie łatwiej jest nam

If they are bigger, then it automatically becomes much easier for us.

przygotować do tego odpowiedni eksperyment,

prepare the appropriate experiment for this,

czyli musimy mieć miejsce, gdzie jest dużo tego światła słonecznego,

so we need to have a place where there is plenty of sunlight,

musimy mieć miejsce, gdzie jest tego światła mniej,

we need to have a place where there is less light,

no i musimy jakoś zmierzyć,

Well, we have to somehow measure it.

zmierzyć to w rezultat wpływu tego czynnika,

to measure it in the result of the impact of this factor,

w jakim jest w tym wypadku światło słoneczne.

What is the sunlight like in this case?

I w naturalny sposób przechodzimy do kolejnej zasady,

And naturally, we move on to the next principle,

czyli identyfikacji zmiennej, którą będziemy badać.

that is the identification of the variable we will be examining.

W wypadku słonecznika jest to pozycja w ogrodzie,

In the case of a sunflower, it is a position in the garden,

albo inaczej dostęp do światła słonecznego,

or in other words, access to sunlight,

czyli tak jak wspominałem wcześniej, możemy tego słonecznika sadzić

So, as I mentioned earlier, we can plant this sunflower.

w różnych miejscach, pod jakimś zadaszeniem, pod murkiem,

in different places, under some shelter, under a small wall,

pod drzewami, czy w szczerym otwartym polu,

under the trees, or in a wide open field,

i my sprawdzamy w tym eksperymencie to,

We are checking in this experiment whether...

jak ta pozycja, jak dostęp do tego światła,

how this position, how access to this light,

czy lokalizacja w naszym ogrodzie wpływa na wzrost tej rośliny.

Does the location in our garden affect the growth of this plant?

W wypadku badania tego, w jaki sposób ciąć karton,

In the case of examining how to cut cardboard,

jest to wybór narzędzia, czyli mamy przeróżne narzędzia ręczne,

it is a tool selection, which means we have various hand tools,

mamy przeróżne narzędzia, elektronarzędzia,

we have various tools, power tools,

i wykorzystujemy każde z tych narzędzi do przecięcia kawałku kartonu

And we use each of these tools to cut a piece of cardboard.

i sprawdzamy, w jaki sposób one sobie będą działać.

And we check how they will work.

Kolejną zasadą jest identyfikacja zmiennej, którą będziemy mierzyć

The next principle is the identification of the variable we will be measuring.

i będziemy sprawdzać rezultat naszego eksperymentu.

and we will check the result of our experiment.

Czyli w wypadku tego słonecznika jest to po prostu jego wysokość.

So in the case of this sunflower, it is simply its height.

Zakładamy, że czym więcej, na podstawie tej naszej hipotezy,

We assume that the more, based on this hypothesis of ours,

że czym więcej słonecznik będzie miał dostępu do światła,

the more sunlight the sunflower will have access to,

tym powinien być wyższy.

This should be higher.

W przypadku cięcia kartonu może być to po prostu czas cięcia,

In the case of cutting cardboard, it can simply be the cutting time.

czyli zakładamy, że mamy tą samą osobę, która ma taką samą siłę,

so we assume that we have the same person who has the same strength,

i tniemy różnymi narzędziami, czy to są pilniki, nożyczki, nożyki, wyrzynarki, piły,

and we cut with various tools, whether they are files, scissors, knives, jigsaws, saws,

pasek kartonu o takiej samej szerokości

a strip of cardboard of the same width

i w ten sposób sprawdzamy, możemy mierzyć czas przecięcia,

And in this way we check, we can measure the crossing time,

albo też nawet w jakiś sposób możemy mierzyć subiektywne uczucie

or we might even find some way to measure subjective feelings

na przykład zmęczenia albo włożonej siły przez osobę,

for example fatigue or effort put in by a person,

która tnie taki kawałek kartonu.

that cuts such a piece of cardboard.

I na koniec, jeżeli jesteśmy w temacie zmiennych,

And finally, if we are on the topic of variables,

to jeszcze musimy sobie zdefiniować zmienne stałe, które będą niezmienne,

We still need to define constant variables that will be immutable.

przez cały czas eksperymentu, tak żeby nie zaburzały nam jego ostatecznego wyniku.

throughout the entire experiment, so that they do not disturb its final result.

No i w wypadku słonecznika może być to, że słonecznik jest sadzony na tej samej działce,

And in the case of sunflowers, it may be that the sunflower is planted on the same plot.

że nie sadzimy jednej roślinki na jednej działce, drugą w drugim końcu miasta,

that we do not plant one plant in one plot, another at the other end of the city,

a trzecią jeszcze na drugim końcu kraju,

and the third one still at the other end of the country,

tylko wszystko odbywa się na tym samym terenie.

only everything takes place in the same area.

Zakładamy, że każdy z tych słoneczników ma taką samą glebę,

We assume that each of these sunflowers has the same soil.

taki sam poziom składników odżywczych,

the same level of nutrients,

wszędzie mamy taki sam wiatr i inne warunki, które mogą wpływać

We have the same wind everywhere and different conditions that can affect it.

na wzrost, ponieważ w tym wypadku my chcemy się skupić tylko i wyłącznie

for growth, because in this case we want to focus solely and exclusively

na badaniu tego, w jaki sposób wpływa światło słoneczne,

on the study of how sunlight affects

a nie inne zmienne, które muszą pozostać stałe,

and not other variables that must remain constant,

tak żeby ten eksperyment był jak najbardziej miarodajny.

so that the experiment is as reliable as possible.

W wypadku kartonu może być to chociażby to, że ta sama osoba

In the case of cardboard, it could be, for example, that the same person.

będzie wykonywała doświadczenie, czyli będzie próbowała przeciąć karton

she will be conducting an experiment, which means she will try to cut the cardboard

o takiej samej szerokości za pomocą różnych narzędzi

of the same width using different tools

i mamy, powiedzmy, duży arkusz tego samego kartonu,

and we have, let's say, a large sheet of the same cardboard,

tego samego rodzaju, z którego wycinamy te odpowiednie próbki,

of the same kind from which we cut the relevant samples,

tak żeby nie testować każdym narzędziem innego rodzaju kartonu,

so as not to test every tool with different types of cardboard,

no bo w tym momencie już nam wchodzi kolejna zmienna, czyli rodzaj kartonu,

because at this moment another variable is coming in, which is the type of cardboard,

która może nam zaburzyć wynik tego eksperymentu.

which may disrupt the result of this experiment.

Kolejną zasadą, która jest powszechnie stosowana, jest jedną z podstaw

Another principle that is commonly applied is one of the foundations.

świata naukowego i metody badawczej, jest powtarzalność eksperymentu,

the scientific world and research methodology, is the repeatability of the experiment,

albo mówiąc angielskiego, replikowalność.

or speaking English, replicability.

Jak sama nazwa wskazuje, chodzi o to, aby to doświadczenie,

As the name suggests, it is about making this experience,

które my wymyśliliśmy czy przeprowadziliśmy, było możliwe do odtworzenia

what we invented or carried out was reproducible

przez inną osobę, na przykład po drugiej stronie globu,

through another person, for example on the other side of the globe,

tak żeby ta osoba czy ten drugi zespół mógł, podążając tą samą ścieżką,

so that this person or the other team could follow the same path,

wykonując te same kroki, dojść do tych samych rezultatów.

by following the same steps, to achieve the same results.

Jeżeli nie uda się tego zrobić jednemu zespołowi, drugiemu, trzeciemu

If one team fails to do it, the second, third team will.

albo czwartemu, no to wtedy może się okazać, że coś z tym naszym eksperymentem

or to the fourth one, then it may turn out that something is up with our experiment.

jest źle, może mamy złą hipotezę, albo mamy złe założenia.

It's wrong, maybe we have the wrong hypothesis, or we have wrong assumptions.

Jest to jedna z podstaw tego, w jaki sposób funkcjonuje świat naukowy,

This is one of the fundamentals of how the scientific world functions.

czyli jeżeli jest jakiś zespół, który odkryje nowy materiał.

So if there is a team that discovers a new material.

Parę miesięcy temu była głośna sytuacja z odkryciem nadprzewodnika,

A few months ago, there was a loud situation regarding the discovery of a superconductor,

który działa w temperaturach pokojowych, ponieważ dotychczas

which operates at room temperatures, as so far

nadprzewodniki działają głównie w bardzo niskich temperaturach,

superconductors primarily work at very low temperatures,

musimy je bardzo mocno schładzać, a jeden z zespołów odkrył rzekomo

we need to cool them down very strongly, and one of the teams has allegedly discovered

nadprzewodnik, który jest spiekiem określonych pierwiastków,

superconductor that is a sinter of specific elements,

który niby działa w temperaturze pokojowej i okazała się taka publikacja,

which is supposed to work at room temperature and such a publication turned out to be,

no ale potem kolejne zespoły z całego świata próbowały odtworzyć

Well, then other bands from around the world tried to recreate it.

dokładnie ten sam materiał, no i okazało się, że już nie uzyskiwali

exactly the same material, and it turned out that they were no longer obtaining it

takich samych wyników, czyli prawdopodobnie te oryginalne wyniki

the same results, meaning probably the original results

mogły być w jakiś sposób sfabrykowane.

they could have been fabricated in some way.

I wbrew pozorom nie jest to wcale taka rzadka sytuacja w świecie naukowym,

And contrary to appearances, this is actually not such a rare situation in the scientific world.

jest to bardzo istotne, aby to nasze doświadczenie było możliwie

It is very important that this experience of ours is possible.

powtarzalne, bo to świadczy o tym, że jest dobrze przeprowadzone

repetitive, because it indicates that it is well conducted

i inne zespoły mogą uzyskać ten sam rezultat.

and other teams can achieve the same result.

W wypadku przykładu z badania wysokości słonecznika jest to oczywiste,

In the case of the example from the study of sunflower height, it is obvious,

że ktoś po drugiej stronie globu, załóżmy w podobnej strefie klimatycznej

that someone on the other side of the globe, let's say in a similar climatic zone

co Polska, może też posadzić ten słonecznik też w różnych miejscach,

Poland can also plant this sunflower in different places.

bardziej zacienionym i mniej zacienionym i powinien dojść do tych samych rezultatów.

more shaded and less shaded and should reach the same results.

Jeżeli chodzi o cięcie kartonu, no to w tym wypadku

If it comes to cutting cardboard, well in this case

taką powtarzalność eksperymentu możemy zastosować tym, że jeżeli mamy

We can apply such repeatability of the experiment by having...

te same narzędzia, ten sam karton, ale inna osoba postara się przyciąć karton

the same tools, the same cardboard, but a different person will try to cut the cardboard

na przykład wyrzynarką, to dojdzie do takich samych rezultatów,

for example with a jigsaw, it will lead to the same results,

jak osoba, która to robiła pierwotnie.

like the person who did it originally.

Oprócz takiej czystej zasady związanej właśnie z poprawnym wykonaniem eksperymentów

Besides such a pure principle related to the proper execution of experiments.

poprzez powtarzanie ich przez inne osoby, ma to też taki cel mocno dydaktyczny,

through their repetition by other people, it also has a strong educational purpose.

czyli jeżeli powtarzamy jakiś eksperyment kilkukrotnie,

so if we repeat an experiment several times,

też pracując całkowicie indywidualnie, no to w tym momencie uczymy się,

also working completely individually, well at this moment we are learning,

przyswajamy nową wiedzę. Nie da się uczyć w ten sposób, że wykonujemy coś tylko raz.

We acquire new knowledge. It is not possible to learn in such a way that we do something only once.

Załóżmy, że uczymy się jazdy na nartach i uda nam się wykonać jakiś zakręt

Let's assume that we are learning to ski and we manage to make a turn.

albo jakiś manewr na nartach raz i potem już nie musimy tego ćwiczyć,

or some maneuver on skis once and then we don’t have to practice it anymore,

bo już to trwale zostaje zapisane w naszej głowie. No niestety tak to nie działa.

Because it is already permanently recorded in our head. Unfortunately, it doesn't work that way.

Musimy kilka razy wykonać ten eksperyment.

We need to perform this experiment several times.

Ten sam eksperyment, przetestować coś i wtedy dopiero nam się to utrwala

The same experiment, to test something and then it solidifies for us.

i się tak naprawdę tej nowej umiejętności uczymy.

And we are actually learning this new skill.

Następna zasada, taka bardziej przyziemna, mówi o tym, żeby zacząć prosto,

The next principle, a more down-to-earth one, states to start simple,

czyli jeżeli chcemy wykonać jakiś eksperyment w takiej sytuacji związanej z nauką nowych umiejętności,

so if we want to conduct some experiment in such a situation related to learning new skills,

to nie skupiamy się od razu na bardzo poważnych problemach,

We don't focus right away on very serious problems,

nie wchodzimy w jakieś bardzo zaawansowane zagadnienia, tylko staramy się znaleźć jakąś prostą zmienną,

we're not delving into any very advanced issues, we're just trying to find some simple variable,

tylko staramy się znaleźć jakąś prostą zmienną,

we're just trying to find some simple variable,

czyli rzecz, którą chcemy sprawdzić, staramy się ją wyizolować,

which means the thing we want to check, we try to isolate it,

nie skupiamy się na analizie innych parametrów, jak one wpływają na nasz wynik

We do not focus on analyzing other parameters and how they affect our result.

i dopiero potem krok po kroku przechodzimy do coraz bardziej zaawansowanych zagadnień.

And only then do we gradually move on to more advanced topics.

Czyli w wypadku tego kleju i klejenia tych dwóch materiałów, no to taki eksperyment jest bardzo prosty.

So in the case of this glue and bonding these two materials, that experiment is very simple.

Jeżeli załóżmy uczymy się tego, w jaki sposób działają różne materiały do łączenia innych materiałów

If we assume we are learning how different materials work to join other materials.

i w tym wypadku pada na kleje, no to zaczynamy od jakichś prostych połączeń związanych z klejem typu CR albo klejem do drewna

In this case, we start with some simple connections related to adhesive types like CR or wood glue.

i na przykład sprawdzamy, czy klej do drewna może być też do tego plastiku stosowany,

For example, we check if wood glue can also be used for this plastic.

a dopiero potem przechodzimy do coraz bardziej zaawansowanych materiałów,

and only then do we move on to increasingly advanced materials,

coraz bardziej ciekawych eksperymentów związanych z klejeniem różnych materiałów przy użyciu różnych klejów.

increasingly interesting experiments related to gluing different materials using various adhesives.

Następne narzędzie i metoda, bardzo przydatna w metodzie badawczej, jak i też w wykorzystywaniu eksperymentów do nauki,

The next tool and method, very useful in research methodology as well as in using experiments for learning,

to jest dokumentowanie i analiza swoich postępów.

This is documenting and analyzing one’s progress.

Jest to clue wykonywania każdego eksperymentu polegające na tym,

It is the key to conducting every experiment, which consists of this,

i też podejrzewam, że każdy z nas ma w głowie taki obraz, czy pamięta to ze szkoły,

And I also suspect that each of us has such an image in our heads, whether we remember it from school.

gdzie badamy okres wahania modelu wahadła matematycznego na lekcji fizyki

where we study the period of oscillation of a simple pendulum in physics class

i tam rejestrujemy sobie czasy pojedynczego okresu, ilość wachnięć i tak dalej, i tak dalej.

And there we register the times of individual periods, the number of swings, and so on, and so forth.

I tego typu mierzenie w jakiś sposób.

And this type of measurement in some way.

I sposób tych zmiennych, które badamy podczas eksperymentu jest istotne,

And the way these variables that we examine during the experiment are significant,

ponieważ na tej podstawie analizujemy wyniki i staramy się znaleźć jakieś zależności,

because based on this we analyze the results and try to find some correlations,

dopasować do jakiegoś wzoru, wyliczyć jakąś stałą albo potwierdzić jakieś prawo czy zjawisko.

to fit a certain pattern, to calculate a constant, or to confirm a law or phenomenon.

A w takim codziennym życiu, kiedy wykorzystujemy eksperymenty do nauki umiejętności,

And in such everyday life, when we use experiments to learn skills,

to zapisywanie i izolowanie jakiejś zmiennej i mierzenie jej wartości podczas kolejnych eksperymentów jest istotne,

it is important to record and isolate some variable and measure its value during subsequent experiments,

bo dzięki temu monitorujemy nasze postępy i możemy zauważyć, czy idziemy w dobrą czy złą stronę.

Because it allows us to monitor our progress and see whether we are moving in the right or wrong direction.

I już tłumaczę to na bardzo prostym przykładzie.

And I will explain it with a very simple example.

Obecnie dosyć sporo chodzę na basen, gdzie staram się szlifować swoje umiejętności pływackie.

Currently, I go to the pool quite a lot, where I try to refine my swimming skills.

No i mam taki postawiony cel, że chciałbym przepłynąć jeden kilometr kraulem bez zatrzymania.

Well, I have set a goal to swim one kilometer freestyle without stopping.

No i to przetrwać tak, żeby to przepłynąć i całkowicie nie doznać jakiegoś blackoutu na koniec.

Well, it's about surviving in a way that you can get through it and not experience some kind of blackout at the end.

Na razie jestem na poziomie, że jestem w stanie około 200 km.

For now, I am at a level where I can do about 200 km.

No i moim takim największym wyzwaniem, największym problemem jest odpowiednie wyregulowanie oddechu.

Well, my biggest challenge, my biggest problem is to properly regulate my breathing.

Jest to dosyć kluczowa rzecz w pływaniu.

It is quite a key thing in swimming.

Tak, żeby w odpowiedni sposób wydychać ilość powietrza, no i brać oddech też w odpowiednim interwale czasowym.

Yes, to properly exhale the amount of air, and also to take a breath at the right time interval.

Akurat w kraule mamy wiele rodzajów czy wzorów oddychania.

In freestyle, we have many types or patterns of breathing.

Jedni oddychają co dwa zamachy ręką, jedni co trzy, jedni co cztery.

Some breathe every two arm strokes, some every three, some every four.

Możemy różną ilość tego powietrza za każdym razem wydychać.

We can exhale different amounts of this air each time.

Różną ilość tego powietrza możemy przyjmować podczas oddychania.

We can take in different amounts of this air while breathing.

I niestety jest to bardzo trudne do nauczenia kogoś z zewnątrz, w jaki sposób ma ta dana osoba, która pływa oddychać.

And unfortunately, it is very difficult to teach someone from outside how a particular person who swims should breathe.

Ponieważ instruktor za mnie nie jest w stanie wykonać tych oddechów.

Because the instructor is not able to perform those breaths for me.

No i trzeba tutaj niestety metodą prób i błędów i wykonywania serii takich eksperymentów dojść do tego, jaki sposób oddychania jest dla mnie najbardziej właściwy i odpowiedni.

Unfortunately, it is necessary to use a trial-and-error method and conduct a series of such experiments to find out which breathing method is the most suitable and appropriate for me.

Który pozwoli mi przepływać.

Which will allow me to flow.

Który pozwoli mi przepłynąć większą ilość basenów.

Which will allow me to swim through a larger number of pools.

No i w tym wypadku takie dokumentowanie jest bardzo ważne i istotne, ponieważ w każdym takim treningu pływackim staram się tworzyć taką bardzo prostą notatkę, gdzie piszę datę.

Well, in this case, such documentation is very important and essential, because in every swimming training session, I try to create a very simple note where I write the date.

No i sobie kilka wniosków zapisuję, w jaki sposób oddychałem, ile basenów przepłynąłem, w jakim czasie.

Well, I am noting down some conclusions about how I breathed, how many pools I swam, and in what time.

I w ten sposób mogę monitorować swoje postępy wstecz i starać się dojść do tego, żeby za każdym razem się trochę coraz bardziej zbliżać do tego mojego celu,

And in this way, I can monitor my progress backwards and try to get a little closer to my goal each time.

w którym jest przepłynięcie jeden kilometr.

in which there is a one-kilometer swim.

Jest to rzecz, która bardzo dobrze działa we wszelkiego rodzaju sportach, jak chociażby bieganie, gdzie jest to oczywiste, że mamy jakiś cel.

It is something that works very well in all kinds of sports, such as running, where it is obvious that we have a certain goal.

Chcemy przebiec, nie wiem, pięć kilometrów albo dziesięć kilometrów.

We want to run, I don't know, five kilometers or ten kilometers.

Mierzymy sobie czas.

We are timing ourselves.

No i monitorujemy ten czas na przestrzeni czasu, czy tam tygodni kolejnych i sprawdzamy, jakie mamy postępy, jak nam się biegnie.

So we monitor this time over the course of time, or over the following weeks, and check what progress we make and how we are running.

I wtedy widzimy, czy coś robimy dobrze, czy źle.

And then we see if we are doing something right or wrong.

Jest to akurat taka bardzo prosta, zero-jedynkowa wręcz wskazówka.

It is actually a very simple, binary indicator.

Że czym mamy mniejszy ten czas tego biegu, tym jest generalnie lepiej.

The shorter the time of this run, the better it generally is.

Oczywiście teraz mamy bardzo dużo technologii, jak załóżmy zegarki sportowe, które mogą za nas mierzyć wiele innych jeszcze parametrów.

Of course, we now have a lot of technology, such as sports watches, which can measure many other parameters for us.

I one też bardzo pomagają w optymalizacji naszego treningu i w analizowaniu tych naszych wyników i dokumentowaniu.

And they also help a lot in optimizing our training and analyzing our results and documentation.

Nie musimy tego robić w sposób ręczny.

We don't have to do this manually.

Ale jest to bardzo ważne również w aspekcie dojrzenia, w jakim momencie jesteśmy.

But it is very important also in the aspect of maturity, at what moment we are.

Podczas tej krzywej uczenia.

During this learning curve.

Odsyłam tutaj do odcinku nr 4 właśnie o krzywej uczenia mojego podcastu, gdzie dokładnie na ten temat mówię.

I refer you to episode no. 4 of my podcast, which is specifically about the learning curve, where I discuss this topic in detail.

Jest to o tyle istotne, ponieważ dzięki monitorowaniu swoich postępów wiemy też, w którym momencie należy podnosić tą poprzeczkę.

This is important because by monitoring our progress, we also know when to raise the bar.

Tak, żeby uzyskiwać coraz to lepsze rezultaty.

Yes, to achieve increasingly better results.

Mamy jeszcze ostatnią zasadę, czyli to, że eksperymentowanie jest procesem iteracyjnym.

We have one last principle, which is that experimentation is an iterative process.

Czyli nie kończy się na jednym eksperymencie.

So it doesn't end with just one experiment.

To nie jest tak, że wykonamy jakiś jeden eksperyment.

It's not that we will conduct just one experiment.

I już wszystko jest wiadome i oczywiste.

And now everything is known and obvious.

Bo bardzo często jest tak, że po wykonaniu jednego eksperymentu pojawiają się kolejne pytania.

Because very often it happens that after conducting one experiment, new questions arise.

Kolejne wątpliwości, które nas skłaniają do przeprowadzania kolejnych i kolejnych i kolejnych.

Further doubts that lead us to conduct more and more and more.

I tak samo działa to w świecie naukowym.

And it works the same way in the world of science.

Tak samo działa to w świecie nauki i praktycznych umiejętności.

The same applies in the world of science and practical skills.

Nie wystarczy wykonać jednego eksperymentu.

It is not enough to conduct just one experiment.

Ale czasem jest to cała seria eksperymentów.

But sometimes it's a whole series of experiments.

Tak jak przed chwilą mówiłem o tym przykładzie z pływaniem.

Just like I was talking about that example with swimming a moment ago.

Cały czas eksperymentuję z wzorcem oddychania.

I keep experimenting with the breathing pattern.

W pływaniu kraulem.

In freestyle swimming.

Tak, żeby w końcu znaleźć dla siebie taki optymalny wzorzec.

Yes, to finally find the optimal pattern for themselves.

Który pozwoli mi pływać coraz większe dystanse.

Which will allow me to swim longer distances.

I nie kończy się to na jednym eksperymencie.

And it doesn't end with just one experiment.

Tylko trwa często wiele tygodni.

It often lasts many weeks.

Jeszcze na koniec mam małą uwagę.

I have one small remark at the end.

Dotyczącą tego w jaki sposób prowadzić takie eksperymenty.

Regarding how to conduct such experiments.

Ważne jest to, żeby uważać na siebie i nie zrobić sobie krzywdy.

It is important to take care of yourself and not to hurt yourself.

Tak, aby nie otrzymać nagrody Darwina.

So as not to receive a Darwin Award.

Ponieważ eksperyment polegający na tym, że jeżeli wsadzę.

Because the experiment is based on the idea that if I put in.

Palec do kontaktu.

Contact finger.

I sprawdzę co się stanie.

And I'll check what will happen.

Nie jest najlepszym pomysłem.

It's not the best idea.

Więc nie chcemy otrzymywać nagrody Darwina.

So we don't want to receive a Darwin Award.

Dlatego należy uważać na siebie.

Therefore, one must take care of themselves.

I podchodzić bardzo mocno racjonalnie do tego.

And to approach this very rationally.

W jaki sposób prowadzimy nasze eksperymenty.

How do we conduct our experiments?

Wracając jeszcze do przykładu z pływaniem.

Returning again to the example of swimming.

Załóżmy, że chciałbym sprawdzić.

Let's assume that I would like to check.

Czy przepłynę 25 metrów pod wodą.

Will I swim 25 meters underwater?

No to tego typu aktywności.

Well, this type of activity.

Czy próby, czy eksperymenty.

Whether trials or experiments.

Lepiej wykonywać pod okiem ratownika.

It's better to perform under the supervision of a lifeguard.

Albo kogoś z boku, kto będzie czuwał nad tym.

Or someone from the side who will keep an eye on it.

Czy to wykonamy bezpiecznie i nic nam się po drodze nie stanie.

Will we do this safely and nothing will happen to us along the way?

Tak jak mówiłem na początku tego podcastu.

As I mentioned at the beginning of this podcast.

Uważam, że eksperymentowanie jest absolutnie kluczową umiejętnością w nauce czegokolwiek.

I believe that experimenting is an absolutely key skill in learning anything.

Ponieważ na koniec dnia to my sami musimy wykonać doświadczenie.

Because at the end of the day, we ourselves have to conduct the experience.

I empirycznie przekonać się jak pewne rzeczy działają.

I want to empirically find out how certain things work.

Chociażby na przykładzie tych narzędzi i kartonu.

For example, using these tools and cardboard.

O czym mówiłem wcześniej.

What I was talking about earlier.

Załóżmy, że chcielibyśmy nauczyć się wiercić.

Let's assume we would like to learn how to drill.

I nigdy w ręku nie trzymaliśmy wiertarki.

And we have never held a drill in our hands.

To oczywiście ktoś może nam opowiedzieć, pokazać, wskazać jak poprawnie wywiercić otwór.

Of course, someone can tell us, show us, indicate how to properly drill a hole.

Załóżmy w betonie.

Let's assume in concrete.

Ale na koniec to my trzymamy tą wiertarkę, a nie instruktor.

But in the end, it's us who hold the drill, not the instructor.

I my wiercimy ten otwór w betonie.

We are drilling this hole in the concrete.

No i musimy doświadczyć tego w jaki sposób ten sprzęt reaguje.

And we need to experience how this equipment reacts.

W jaki sposób, jakie siły będą na nas działać.

In what way, what forces will act upon us?

Czy ta wiertarka nam będzie wymykać się z rąk, czy nie.

Will this drill slip out of our hands or not?

Jaki opór będzie stawiał materiał.

What resistance will the material offer?

Jaki opór stawiają inne materiały.

What resistance do other materials offer?

Takie jak stal, jak drewno, jak jakieś materiały drewnopochodne.

Such as steel, like wood, like some wood-based materials.

I to jest cała seria eksperymentów, którą musimy przeprowadzić.

And this is the whole series of experiments that we need to conduct.

Po to, aby doświadczyć na własnej skórze to jak działa chociażby w tym wypadku elektronarzędzie.

In order to experience firsthand how a power tool works, for example in this case.

Bardzo często w instrukcjach do elektronarzędzi też są takie bardzo fajne wskazówki, które mówią o tym,

Very often in the instructions for power tools, there are also very nice tips that mention that,

że przed uruchomieniem jakiegoś elektronarzędzia,

that before starting any power tool,

czy to jest wiertarka, czy to jest szyfierka, czy wyżynarka,

Is it a drill, a chisel, or a jigsaw?

najlepiej wziąć jakiś kawałek materiału i poćwiczyć jaki opór będzie stawiał ten materiał.

It's best to take a piece of material and practice what resistance this material will provide.

Jak się będzie zachowywało ostrze.

How will the blade behave?

Czy nas przeraża to, czy nas nie przeraża.

Whether it frightens us or not.

Przeważnie akurat ja to wielokrotnie robiłem z uczestnikami warsztatów,

Usually, I have done it multiple times with workshop participants.

gdzie bardzo dużo prowadziłem tego typu zajęć praktycznych.

where I conducted a lot of this type of practical classes.

I często jest tak, że uczestnicy mają bardzo dużą obawę.

And it often happens that participants have a very great fear.

Przed korzystaniem chociażby ze szlifierki kątowej, czy z wiertarki.

Before using even an angle grinder or a drill.

No a po kilku próbach, oswojeniu się z tym jak to urządzenie działa,

Well, after a few attempts and getting used to how this device works,

właśnie po próbowaniu sobie na jakichś skrawkach materiału,

just after trying on some scraps of fabric,

okazuje się, że nie jest to często aż takie straszne.

It turns out that it is not often that scary.

Te zasady, które przed chwilą przedstawiłem można stosować absolutnie do nauki każdej umiejętności.

The principles I just presented can absolutely be applied to learning any skill.

Wydaje mi się, że przede wszystkim one mogą mieć bardzo pozytywny i duży wpływ na naukę takich umiejętności,

I believe that above all, they can have a very positive and significant impact on learning such skills.

związanych z wszelkiego rodzaju sportami, ponieważ aktywności fizyczne, sporty,

related to all kinds of sports, because physical activities, sports,

a zwłaszcza takie wymagające pewnej techniki typu właśnie pływanie, jazda na nartach,

especially those that require a certain technique such as swimming or skiing,

ale nawet jazda na rowerze, nie wiem golf, tego typu żeglarstwo, windsurfing,

but even cycling, I don't know, golf, that kind of sailing, windsurfing,

gdzie mamy wiele różnych zmiennych, na które musimy zwrócić uwagę.

where we have many different variables that we need to pay attention to.

To jest cała seria eksperymentów, które musimy wykonywać.

This is a whole series of experiments that we need to conduct.

Musimy wiele rzeczy testować, chociażby jazda na zwykłej deskorolce, która nie jest taka łatwa.

We need to test many things, including riding a regular skateboard, which is not that easy.

I ktoś może nam podpowiedzieć to, w jaki sposób na tej deskorolce jeździć,

And can someone give us a hint on how to ride this skateboard?

ale na koniec dnia to my na tej deskorolce sami stoimy, a nie z instruktorem

But at the end of the day, it's us standing on the skateboard alone, not with an instructor.

i sami musimy złapać odpowiedni balans, tak żeby się na tej deskorolce utrzymać.

We also have to find the right balance so that we can stay on the skateboard.

Kolejną taką kategorią, gdzie eksperymentowanie działa bardzo dobrze,

Another category where experimentation works very well,

jest cały świat cyfrowy, komputerowy, zwłaszcza korzystanie z różnych programów graficznych,

there is the entire digital, computer world, especially the use of various graphic programs,

programowanie jest takim bardzo dużym obszarem, gdzie to eksperymentowanie ma szerokie pole do popisu,

programming is a very large area where experimentation has a wide field to explore,

ponieważ cały czas musimy coś testować, eksperymentować, wchodzą nowe technologie, nowe narzędzia, nowe frameworki.

because we constantly have to test something, experiment, new technologies, new tools, new frameworks are emerging.

Teraz wchodzi sztuczna inteligencja i to jest też jeden wielki eksperyment

Now artificial intelligence is coming in, and this is also one big experiment.

i cały czas się uczymy tego, jak z tej sztucznej inteligencji na co dzień korzystać.

And we are constantly learning how to use this artificial intelligence in our daily lives.

Kolejnym obszarem, o którym tu już dużo mówiłem, nie będę się tutaj rozwodził,

Another area, which I have already talked about a lot here, I will not elaborate on here.

czy jest to właśnie szeroko rozumiane majsterkowanie,

is it really the broadly understood DIY?

dla mnie też idealne pole do tego, aby eksperymentować, sprawdzać, testować, jak działają różne narzędzia,

for me it's also a perfect field to experiment, check, test how different tools work,

jak działają różne metody cięcia.

How different cutting methods work.

Dzięki temu możemy zbudować ten zasób swoich umiejętności,

Thanks to this, we can build this resource of our skills.

dzięki czemu potem możemy łatwiej konstruować i realizować jakieś swoje projekty.

thanks to which we can then more easily construct and implement some of our projects.

Kolejnym takim etapem jest cały świat DIY, rękodzieła, cały świat artystyczny,

The next stage is the entire DIY world, handicrafts, the whole artistic world,

polegający na tworzeniu różnych rzeczy, dzieł artystycznych, instalacji,

based on creating various things, artistic works, installations,

czy to są obrazy, czy to jest biżuteria, czy to jest innego rodzaju rękodzieło.

Are these paintings, is it jewelry, or is it some other kind of handcrafted item?

To jest też jak najbardziej bardzo szerokie pole do tego,

This is also definitely a very wide field for that,

aby testować, eksperymentować z różnymi technikami

to test, to experiment with different techniques

i wielu artystów czy twórców, którzy robią coś ciekawego i kreatywnego,

and many artists or creators who do something interesting and creative,

którzy są znani właśnie, przeważnie testują właśnie i wymyślają jakieś swoje własne techniki,

who are known precisely for testing and coming up with their own techniques.

które potem wdrażają w tworzenie jakichś przeróżnych swoich dzieł.

which they then implement in creating various works of their own.

I ostatni taki obszar, gdzie eksperymentowanie jest bardzo mocno obecne,

And the last such area where experimentation is very much present,

to jest gotowanie i kuchnia,

this is cooking and cuisine,

gdzie też właściwie mamy szerokie pole do eksperymentów, do testowania,

where we actually have a wide field for experiments, for testing,

do sprawdzania, modyfikowania przepisów, wymyślania swoich,

for checking, modifying recipes, inventing your own,

sprawdzania czy dodanie jakiegoś składnika, albo odjęcia, albo inna metoda obróbki

checking whether adding some ingredient, or subtracting, or using another method of processing

spowoduje osiągnięcie jakiegoś innego efektu, który chcemy osiągnąć.

will cause the achievement of some other effect that we want to achieve.

I to dotyczy takiego bardzo podstawowego gotowania, kiedy się uczymy,

And this pertains to very basic cooking, when we are learning,

i sprawdzania to, jak pewne składniki, albo pewne metody obróbki wpływają na końcowy efekt,

and checking how certain ingredients or certain processing methods affect the final result,

takie bardzo zaawansowane wymyślanie nowych dań i gotowanie już takie na najwyższym poziomie.

Such highly advanced inventing of new dishes and cooking at the highest level.

To tyle, jeżeli chodzi o takie obszary, gdzie można tę metodę stosować,

That's all when it comes to areas where this method can be applied.

bo tak jak to powtarzałem tak wiele razy, wydaje mi się, że eksperymentowanie może być stosowane absolutnie wszędzie.

Because as I've said so many times, I think that experimentation can be applied absolutely everywhere.

Jeżeli macie jeszcze jakiś pomysł, albo stosujecie tego typu eksperymenty,

If you have any other ideas or are conducting this type of experiments,

to jak najbardziej dajcie znać w komentarzach do tego odcinka,

So please let us know in the comments for this episode.

chętnie wysłucham, czy przeczytam, gdzie tego typu eksperymenty są,

I would be happy to listen to or read about where such experiments are taking place.

gdzie te eksperymenty można stosować, bo na pewno takich przykładów jest bardzo wiele.

Where can these experiments be applied, because there are certainly many such examples.

Kończąc już ten odcinek i przechodząc do podsumowania,

Finishing this episode and moving on to the summary,

to uważam, że tak kondensując to wszystko, o czym opowiedziałem,

I believe that by condensing everything I've talked about,

uważam, że eksperymentowanie, przeprowadzenie eksperymentów

I believe that experimenting, conducting experiments

i taki proces zaczerpnięty z metody badawczej

and such a process drawn from the research method

jest esencją nauki właściwie każdej umiejętności,

it is the essence of learning virtually every skill,

która jest serią takich mniejszych i większych eksperymentów.

which is a series of smaller and larger experiments.

Wiem, że eksperymentowanie, albo przeprowadzanie doświadczeń,

I know that experimenting or conducting experiments,

albo metoda badawcza brzmi tak bardzo poważnie, bo mówiłem tutaj o różnych hipotezach,

or the research method sounds so serious because I was talking here about various hypotheses,

analizach wyników, przeglądach literatury itd.

analysis of results, literature reviews, etc.

Wiadomo, że w takiej mikroskali, kiedy uczymy się jazdy na dyskorolce,

It is known that on such a small scale, when we are learning to ride a skateboard,

albo uczymy się programowania, albo uczymy się grać na pianinie,

either we learn programming, or we learn to play the piano,

czy jakiejkolwiek innej na razie przyziemnej umiejętności,

or any other currently more down-to-earth skill,

możemy do każdego eksperymentu robić tego długiego

We can do this long one for every experiment.

i skomplikowanego procesu, ale w takiej esencji

and a complicated process, but in such essence

jest to właśnie metoda badawcza, jest to eksperyment, czyli mamy jakieś pytanie,

it is precisely a research method, it is an experiment, which means we have some question,

tworzymy gdzieś w głowie jakąś sobie szybką hipotezę,

we create some quick hypothesis in our minds,

tworzymy szybki eksperyment, przeprowadzamy, analizujemy te wyniki

we create a quick experiment, we conduct it, we analyze the results

i na bazie tego kolejne i kolejne, tak aż osiągniemy

And based on this, one after another, until we achieve.

końcowy rezultat i czegoś się nowego nauczymy.

the final result and we will learn something new.

Jestem też bardzo ciekawy, w jaki sposób wykorzystujecie

I am also very curious about how you use

tego typu mini-eksperymenty, albo nie wykorzystujecie, ale ja wierzę,

this type of mini-experiments, either you don't use them, but I believe,

że bardzo dużo osób to robi i tego typu mini-eksperymenty przeprowadza

that a lot of people do this and conduct these types of mini-experiments

w trakcie nauki, więc jeżeli takie eksperymenty przeprowadzacie

during learning, so if you are conducting such experiments

i słuchacie tego podcastu na Spotify, to jest tam taka opcja komentarzy

And if you’re listening to this podcast on Spotify, there is an option for comments there.

i zachęcam do tego, aby podzielić się w komentarzach, jak takie mini-eksperymenty

and I encourage you to share in the comments how such mini-experiments go

stosujecie przy nauce umiejętności, albo różnych rzeczy,

you apply when learning skills or various things,

które obecnie nie mamy.

which we do not currently have.

Tak jak standardowo w każdym odcinku podcastu,

As is standard in every episode of the podcast,

wszystkie materiały, notatki, informacje, o których wspominam

all materials, notes, information that I mention

w tym odcinku znajdują się na mojej stronie internetowej

In this episode, they are on my website.

pod adresem wojciechkarcz.pl, ukośnik 08, tak jak ósmy odcinek

at the address wojciechkarcz.pl, slash 08, just like the eighth episode

tego podcastu. Również niedawno na mojej stronie

this podcast. Also recently on my website

uruchomiłem newsletter pod adresem wojciechkarcz.pl, ukośnik newsletter,

I launched a newsletter at wojciechkarcz.pl, slash newsletter.

gdzie można się zapisać, wystarczy podać maila oraz imię

Where can I sign up? Just provide your email and first name.

co dwa tygodnie, czyli tak samo tak jak wychodzi ten odcinek,

every two weeks, which is just as it is with this episode,

tak jak wychodzi ten podcast. Wysyłam krótkie powiadomienie

just like this podcast comes out. I’m sending a short notification.

o tym, że jest nowy odcinek, plus dodatkowe jakieś informacje,

about the new episode, plus some additional information,

które nie ukazują się ani na stronie internetowej, ani

which do not appear either on the website or

w podcaście, jakieś bonusowe treści związane właśnie z szeroko rozumianą

in the podcast, some bonus content related to the broadly understood

tematyką nauki nowych umiejętności. To tyle.

the theme of learning new skills. That's all.

Zapraszam bardzo do zapisywania się na ten newsletter, tak żeby nie przegapić żadnych

I warmly invite you to sign up for this newsletter so you don't miss anything.

treści związanych z tym podcastem i do usłyszenia w następnym odcinku.

content related to this podcast and see you in the next episode.