Nie tylko Szwejk. Przewodnik po czeskiej literaturze | opowiada: Anna Radwan-Żbikowska

Tu Czechostacja.

Here is Czech Station.

To jest zawsze taki odwieczny po prostu spór między Polakami a Czechami, jak się rozmawia o czytelnictwie, czyli Polacy mówią, wy tak dużo czytacie, to jest takie super, a Czesi mówią, no ale no czytamy, ale co my czytamy, no jakieś gówno czytamy, a wy to Tokarczuk czytacie. Mało, ale za to no blistkę. No i taka jest rozmowa.

This is always such an eternal argument between Poles and Czechs when talking about readership, meaning Poles say, "You read so much, that's great," and Czechs respond, "Well, we do read, but what do we read? We're reading some crap, while you're reading Tokarczuk. Not a lot, but at least it's good stuff." And that's the conversation.

Cześć.

Hi.

Znaczy definitywnie prohlasien wojęzką lekarską komisji Zablba, żywyl se prodojem psu, ośkliwich necistokrewnich oblód, kterim padzielal rodokmeny.

It means definitely a declaration by the military medical commission of Zablba, regarding the sale of dogs, especially those of mixed breeds, for which pedigrees were provided.

Tym akapitem zaczyna się książka, którą większość Polaków w większym lub mniejszym stopniu zna, albo przynajmniej o niej słyszała, czyli Losy dobrego żołnierza Szwajka podczas wojny światowej.

This paragraph begins the book that most Poles know to a greater or lesser extent, or at least have heard of, namely The Good Soldier Švejk during World War.

Znacie ją pewnie pod trochę innym tytułem, ale uwierzcie mi, ten przytoczony przeze mnie przed chwilą bardzo...

You probably know it by a slightly different title, but trust me, the one I just mentioned is very...

Bardziej odpowiada duchowi oryginału.

It better reflects the spirit of the original.

Chwila mi owszem śmiesznego, ale generalnie to raczej mało zabawnego.

It is indeed a moment of something funny, but generally, it's rather not very amusing.

Pan Haszek Szwajka napisał ponad sto lat temu.

Mr. Haszek Szwajka wrote over a hundred years ago.

Potem nad Wełtawą pojawili się inni pisarze, świadomość istnienia których dotarła powszechnie i nad Wisłę.

Then other writers appeared by the Vltava, the awareness of whose existence reached widely to the Vistula as well.

Na przykład Ota Pawel, Bohumil Hrabal czy Melankundera.

For example Ota Pavel, Bohumil Hrabal, or Milan Kundera.

Jednak na nich literatura czeska się nie skończyła i nie kończy.

However, Czech literature did not end with them and does not end.

Całkiem sporo z tego, co napisano później.

Quite a lot of what was written later.

Ba, pisze się.

Yes, it is written.

Co się obecnie dociera, dzięki pracy tłumaczy, również nad Wisłę.

What is currently being translated, thanks to the work of translators, is also reaching the Vistula.

I właśnie głównie temu, czyli czeskiej literaturze współczesnej, poświęcona jest dzisiejsza rozmowa.

And it is mainly to this, that is, contemporary Czech literature, that today's conversation is dedicated.

A także ta, której będziecie mogli wysłuchać za tydzień.

And also the one you will be able to listen to next week.

Materiału bowiem zebrało się tyle, że postanowiłem go podzielić na dwa odcinki.

There was so much material that I decided to divide it into two episodes.

Ten akurat jest bardziej literacki, czy raczej literacko-społeczno-socjologiczny.

This one is rather more literary, or rather literary-social-sociological.

Za tydzień będzie bardziej o języku czeskim, tym jak się go uczyć i tym,

In a week, there will be more about the Czech language, how to learn it, and what it is.

czy chają na tłumaczy, przybliżających polskim czytelnikom czeską literaturę.

Do they have any opinions on translators who introduce Czech literature to Polish readers?

Aha, krótka uwaga techniczna.

Ah, a brief technical note.

Szczególnie w dzisiejszej części rozmowy, tej, którą wysłuchacie za chwilę,

Especially in today's part of the conversation, the one you will listen to in a moment,

pada całkiem sporo nazwisk autorów i parę tytułów książek.

Quite a few names of authors and a couple of book titles are mentioned.

Nie musicie słuchać z ołówkiem w ręku.

You don't have to listen with a pencil in hand.

Listę tę znajdziecie też w opisie odcinka.

You will also find this list in the episode description.

O tym, co Czesi czytają, co czeskiego czytać,

About what Czechs read, what Czech to read,

ale też o wyzwaniach, jakie wiążą się z tłumaczeniem tego na polski

but also about the challenges associated with translating this into Polish

i generalnie o tym,

and generally about that,

jaki ten czeski jest, czy jak się go uczyć.

How is Czech, and how to learn it?

Będę rozmawiał z Anną Radwan-Żbikowską,

I will talk to Anna Radwan-Żbikowska,

bohemistką i tłumaczką literatury czeskiej.

a bohemist and translator of Czech literature.

Dzień dobry.

Good morning.

Mówisz o sobie, że jesteś wciąż tłumaczką niedoświadczoną,

You say that you are still an inexperienced translator,

o niewielkim dorobku.

of a small achievement.

Z mojego punktu widzenia to nie jest prawda.

From my point of view, that is not true.

Masz na swoim koncie tłumaczenia dziesięciu książek

You have translations of ten books to your credit.

i to są książki wybitne, literacko trudne,

These are outstanding books, literarily difficult,

bardzo wysoko oceniane.

very highly rated.

Jak jezioro Bianki Belowej,

Like the Bianki Belowej lake,

za które obie dostałyście, o ile mnie pamięć nie mieli,

for which you both received, unless my memory is faulty,

w dziewiętnastym roku nominację do Angelusa,

in the nineteenth year, the nomination for the Angelus,

Literackiej Nagrody Europy Środkowej.

Literary Award of Central Europe.

Swoją drogą jest to książka, która zdaniem dużej części czeskich krytyków

By the way, it is a book that, according to a large number of Czech critics

powinna się znaleźć w kanonie literatury czeskiej po roku 1989.

It should be included in the canon of Czech literature after 1989.

Tłumaczyłaś też na przykład Jana Schiftera,

You also translated, for example, Jan Schifter,

kolekcjonera śniegu.

snow collector.

Tłumaczyłaś autorkę bestsellerów na rynku czeskim,

You translated a bestselling author in the Czech market,

znaną też całkiem nieźle w Polsce,

also quite well known in Poland,

mówię o Alenie Morsztajnowej,

I'm talking about Alena Morsztajnova.

a dosłownie w ostatnich tygodniach,

and literally in the last few weeks,

a rozmawiamy w połowie września 2024,

and we are talking in mid-September 2024,

w wydawnictwie Afera wyszła kolejna przetłumaczona przez Ciebie książka

Another book translated by you has been released by the Afera publishing house.

Usłyszeć śpiew jeleni Frankiszka Szmechlika.

To hear the song of the deer by Franciszek Szmechlik.

Co to jest za historia?

What kind of story is this?

Historia ze Szmechlikiem,

The story with Szmechlik.

czy historia z tym, że jestem niedoświadczoną tłumaczką?

Is the story that I am an inexperienced translator?

Historia ze Szmechlikiem.

The story with Szmechlik.

Nie chcę żebyśmy rozwijali kwestie Twojego doświadczenia,

I don't want us to discuss your experience.

czy braku, bo Twój dorobek sam za Ciebie przemawia.

Whether lacking, because your achievements speak for you.

O czym jest Usłyszeć śpiew jeleni?

What is "Hearing the Song of the Elks" about?

Usłyszeć śpiew jeleni to jest pierwszy kryminał w moim dorobku.

Hearing the song of the deer is the first crime novel in my body of work.

To jest kryminał o takiej trochę powiedziałabym klasycznej konstrukcji,

This is a crime story with what I would describe as a somewhat classic structure.

pod tym względem, że mamy straszną brutalną zbrodnię w malutkiej wsi,

in terms of having a terrible brutal crime in a small village,

gdzieś zapadłej w Beskidzie Śląsko-Morawskim.

somewhere remote in the Silesian-Moravian Beskids.

Blisko jest Słowacja, blisko jest Ostrawa trochę i poza tym nie ma nic.

Slovakia is nearby, Ostrava is also a bit close, and other than that, there is nothing.

Jest las i głusza i mała wioseczka,

There is a forest and desolation and a small village,

której bardzo straszną śmiercią ginie młoda dziewczyna.

in which a young girl dies a very terrible death.

I mamy śledztwo prowadzone przez, to jest dość ciekawe,

And we have an investigation being conducted by, this is quite interesting,

nie przez jednego konkretnego bohatera typu skandynawski, ponury,

not through one specific hero like a Scandinavian, gloomy,

lekko zaburzony, trochę za dużo pijący detektyw,

slightly troubled, slightly heavy-drinking detective

który jednak budzi sympatię.

which, however, evokes sympathy.

To już się robi nudne, akurat nie mówię w tej chwili o śpiewie jeleni,

This is getting boring, I'm not talking about deer singing at the moment.

tylko o tym archetypie bohatera.

only about this archetype of the hero.

Tak, tam mamy całą grupę policjantów śledczych z Wielkiego Miasta, czyli z Ostrawy.

Yes, there we have a whole group of investigative police officers from the Big City, meaning from Ostrava.

Policjantów jest sześciu i oni są takim trochę bohaterem kolektywnym.

There are six policemen, and they are somewhat of a collective hero.

Rozwiązują tę sprawę wspólnie i muszą nie tylko przegryźć się przez bardzo wiele murów,

They are solving this matter together and must not only break through many walls,

sekretów, tajemnic pobudowanych w tej maciupeńkiej wiosce,

secrets, mysteries built in this tiny village,

każdy ma swój mniej lub bardziej mroczny sekret, każdy z mieszkańców,

everyone has their more or less dark secret, every resident,

ale też muszą się między sobą dogadać,

but they also need to communicate with each other,

a ta dynamika pracy w takim męskim kolektywie nie jest łatwa.

And the dynamics of work in such a male collective is not easy.

Jest dużo takiego popisywania się i puszenia,

There is a lot of showing off and posturing.

i starania się prezentować lepiej niż wygląda rzeczywistość.

and the effort to present oneself better than reality looks.

I wydaje mi się, że trochę trudno jest może pracować w takich warunkach.

And it seems to me that it can be a bit difficult to work in such conditions.

Więc naszym policjantom też nie jest łatwo i wpływa na nich też ich życie prywatne,

So our police officers also have a hard time, and their personal lives affect them too.

a tajemnica jest poważna i trzeba ją rozwiązać,

and the mystery is serious and needs to be solved,

bo nie wiadomo czy nie mamy tu do czynienia z jakimś na przykład seryjnym mordercą,

because it's unknown whether we might be dealing with, for example, a serial killer here,

czy nie będą ginąć kolejni ludzie, więc trzeba tę sprawę rozwiązać.

Won't more people die, so this matter needs to be resolved.

I czytelnik podąża z nimi trochę tak, no właśnie jak w klasycznych kryminałach,

And the reader follows them a bit like in classic crime novels.

że masz kolejne przesłuchania, kolejne wskazówki,

that you have more interrogations, more clues,

które sobie układasz w historię i ona albo się później potwierdza albo nie

which you put together into a story and it either gets confirmed later or not

i każdy kolejny krok gdzieś pcha cię czasem wstecz,

and every subsequent step sometimes pushes you back.

a czasem do przodu w stronę rozwiązania.

and sometimes forward towards a solution.

Rozmawiamy tutaj o czymś, co określiłabyś mianem klasycznego kryminału,

We are talking here about something you would call a classic detective story.

czy to jest jednak bardzo czeskie?

Is it really very Czech?

Ja nie czytam aż tak dużo kryminałów, żeby coś tutaj eferować takie wyroki.

I don't read that many crime novels to make such judgments here.

Wydaje mi się, że ta konstrukcja jest taka dość klasyczna,

I think this design is quite classic.

trochę tak jakby jakaś taka zagadka kryminalna,

a bit like some kind of a criminal mystery,

że dostajesz podstawowe fakty i sam metodą dedukcji musisz coś tam wymyślić.

that you get the basic facts and by deduction you have to come up with something.

To, co mi się wydaje oryginalne, no to jest na pewno ten czeski koloryt,

What seems original to me is definitely the Czech colorfulness.

bo tam życie w małej wsi pośrodku niczego jest przedstawione dosyć tak szczegółowo, obrazowo.

because life in a small village in the middle of nowhere is depicted quite vividly and in detail.

No i to jest ta akurat część czeskiego życia, która niespecjalnie jest w Polsce znana.

And this is actually the part of Czech life that is not particularly known in Poland.

I mamy też tę Ostrawę, która jest bardzo, z mojego punktu widzenia,

And we also have this Ostrava, which is very, from my point of view,

ciekawa, bo ona się rzadko pojawia w czeskiej literaturze.

Interesting, because she rarely appears in Czech literature.

Tak naprawdę czeska literatura wydaje mi się dosyć mocno pragocentryczna jednak.

Actually, Czech literature seems rather heavily Prague-centric to me.

Ogólnie czeska kultura i Czechy są mocno pragocentryczne albo w opozycji brynocentryczne,

In general, Czech culture and the Czech Republic are strongly pragocentric or, in opposition, brynocentric.

a na przykład ta Północna Morawa czy ten Śląsk,

for example, that Northern Moravia or that Silesia,

czy z drugiej strony tereny poniemieckie, ale do tego dojdziemy,

on the other hand, the former German territories, but we will get to that.

bo to się ostatnio w literaturze moim zdaniem dość mocno zmienia.

because it has been changing quite a lot in literature recently, in my opinion.

One są jakby poza.

They are sort of outside.

To jest fenomenalna historia, którą myślę kiedyś warto będzie opowiedzieć w Czechostacji o Nohawicy,

This is a phenomenal story that I think will be worth telling one day in Czechostacja about Nohawica.

które jest przez tę Pragę odrzucane.

which is rejected by this Prague.

W Polsce wszyscy uwielbiają Nohawicę,

In Poland, everyone loves Nohawica.

a dla pragocentrycznej czeskiej kultury to taki tam wsiór z Ostrawy.

And for the egocentric Czech culture, it's just some little village from Ostrava.

Przez co on dla odmiany w opozycji zaczyna robić rzeczy, które tę Pragę drażnią

Because of which he, in contrast, starts doing things that annoy Prague.

i tak mamy to, co mamy w tej chwili.

And so we have what we have at the moment.

Samo się nakręca.

It winds itself up.

Zaprosiłem cię do rozmowy o współczesnej literaturze czeskiej,

I invited you to a discussion about contemporary Czech literature.

ale zacznę trochę przewrotnie.

But I will start a bit paradoxically.

Od pytania o czeskich klasyków.

From the question about Czech classics.

I pod tym pojęciem rozumiem autorów dobrze,

And under this concept, I understand the authors well,

albo bardzo dobrze w Polsce znanych autorów,

or very well-known authors in Poland,

których trudno określić mianem autorów współczesnych.

whom it is difficult to define as contemporary authors.

Szczerze mówiąc, z tych klasyków, o których myślę, to już żaden nie żyje.

To be honest, none of the classics I’m thinking of are alive anymore.

Ostatnio u Markundera.

Recently at Markunder.

Sięgasz po nich czasami?

Do you reach for them sometimes?

A jeśli tak, to po których?

And if so, then after which ones?

Ja sięgam po Chrabala,

I reach for Chrabala,

bo jeszcze na samym początku studiów bohemistycznych

because at the very beginning of my Czech studies

on mi najbardziej z tych klasyków

he is the one I like the most among those classics

przypadł jakoś do serca i tak już zostało.

It somehow captured my heart and it has stayed that way.

Bo Chrabal jest mądry,

Because Chrabal is smart,

ale nie popisuje się tym, że jest mądry,

but he doesn't show off that he is smart,

co czasami się kunderze zdarza na przykład.

what sometimes happens to the dog, for example.

Tak w moim odczuciu.

Yes, in my opinion.

I jest też wyrozumiały.

And he is also understanding.

Ma w sobie taką czułość i takie po prostu wyrozumiałe spojrzenie

It has such tenderness and simply an understanding look.

na wszystko i wszystkich.

for everything and everyone.

I niczego nie ocenia.

And does not judge anything.

I to jest dla mnie jego najlepsza cecha.

And that is his best feature for me.

Ja po prostu bardzo lubię to podejście,

I just really like this approach,

że każdy z nas jest jakiś

that each of us is somewhat something

i nie ma tutaj co oceniać.

There's nothing to judge here.

I każdy niech sobie będzie jakiś.

And let each person be someone.

To jest trochę tak jak czeskie komedie,

It's a bit like Czech comedies,

które nawet jeżeli są czasami jadowite,

which even if they are sometimes poisonous,

jeżeli są czasami bardzo ironiczne czy autoironiczne,

if they are sometimes very ironic or self-ironic,

to równocześnie jednak do tych bohaterów,

at the same time, however, to these heroes,

których potrafią pokazywać totalnie przerysowanych,

whom they can portray in a totally exaggerated way,

podchodzą właśnie z taką ciepłą wyrozumiałością.

They approach with such warm understanding.

Kundera mi się zawsze wydawał trochę bardziej okrutny

Kundera has always seemed a bit more cruel to me.

w tym spojrzeniu na ludzkość.

in this perspective on humanity.

Taki jednak bardziej skłonny do oceniania.

Such one is, however, more inclined to judging.

I przeintelektualizowany.

And over-intellectualized.

Przynajmniej jeżeli chodzi o te książki,

At least when it comes to these books,

które powstawały już po wyjeździe z Czechy.

which were created after leaving the Czech Republic.

To jest moja opinia,

This is my opinion.

ale ja nie jestem specjalistą od literatury.

But I am not a specialist in literature.

Natomiast muszę powiedzieć,

However, I must say,

że o ile uważam żart za rzecz bardzo fajną i ciekawą,

that as much as I consider a joke to be a very nice and interesting thing,

nie znasz tą lekkość bytu również,

you do not know this lightness of being either,

bo jest to pewne świadectwo epoki,

because it is a certain testament to the era,

o tyle później to jest takie,

so much later it is such,

proszę mi wybaczyć polscy miłośnicy Kundery,

please forgive me, Polish lovers of Kundera,

przeintelektualizowane pierniczenie.

over-intellectualized nonsense.

Ja bym się pewnie nie wypowiedziała aż tak ostro,

I probably wouldn't have expressed myself so strongly.

ale tak.

but yes.

Chcę, żeby każdy czytelnik wiedział,

I want every reader to know,

że był człowiekiem niezwykle oczytanym,

that he was an extremely well-read man,

intelektualnym, tatatatata.

intellectual, tatatatata.

A Hrabal miał to gdzieś,

And Hrabal couldn't care less,

chociaż był człowiekiem niezwykle oczytanym i mądrym.

although he was an extraordinarily well-read and wise man.

I to jest właśnie najpiękniejsze w nim.

And that is exactly what is the most beautiful about him.

Jeszcze odnośnie Kundery.

Still regarding Kundera.

Ja mam z Kundery jeszcze jeden zasadniczy problem,

I have one more fundamental problem with Kundera,

bo Kundera tak naprawdę od pewnego momentu

because Kundera, in fact, from a certain moment

w pełni świadomie ze swojej decyzji

fully aware of their decision

nie był autorem czeskim.

he was not a Czech author.

On się nie uważał za autora czeskiego

He did not consider himself a Czech author.

i nie pisał po czesku.

and he didn't write in Czech.

Tak?

Yes?

Właściwie ten moment,

Actually this moment,

w którym zatrzasnęły się za nim drzwi,

in which the door slammed shut behind him,

kiedy wyjechał na emigrację,

when he emigrated,

był momentem,

it was a moment,

w którym on się od tej swojej czeskości,

in which he is from his Czech origins,

czy czeskomorawskości,

is it Moravian-ness,

no bo on tak naprawdę z pochodzenia jest morawianinem,

Well, he is actually of Moravian descent.

czy był morawianinem,

Was he a Moravian?

ale on te drzwi za sobą zatrzasnął.

but he slammed the door behind him.

No zaczął pisać po francusku

Well, he started writing in French.

i jakby oczywiście siedział mocno

And as if he was sitting firmly, of course.

w tej Europie Środkowej,

in this Central Europe,

natomiast nie siedział w Czechach.

however, he was not sitting in the Czech Republic.

Ale po śmierci wrócił.

But after death, he returned.

Mamy bibliotekę Milana Kundery w Brnie

We have Milan Kundera's library in Brno.

i jakoś no został przygarnięty jednak do tego panteonu.

And somehow, he was taken in to this pantheon after all.

Zresztą bywał w tym Brnie in koguto,

Besides, he used to be in that Brno in the rooster.

jak to się w Polsce mówi.

How is it said in Poland?

Jak tacy autorzy jak Haszek, Kundera, Hrabal właśnie,

How authors like Hašek, Kundera, and Hrabal, in fact,

czy oto Paweł, o którym nie wspomnieliśmy, uwielbiam.

Is this Paul, whom we didn't mention, that I love?

Fantastyczny.

Fantastic.

Uwielbiam.

I love it.

To jest genialna literatura,

This is brilliant literature.

to znaczy to jest po prostu tak zarąbiście napisane.

That means it's just written so incredibly well.

Fajnie, super językiem,

Cool, great language,

piękne historie ze straszną tragedią w tle,

beautiful stories with a terrible tragedy in the background,

osobistą autora,

the author's personal,

który zmarł młodo po ciężkiej chorobie psychicznej,

who died young after a serious mental illness,

wywołanej doświadczeniami, traumą,

triggered by experiences, trauma,

zasymilowanego, co też jest czeska specyfika,

assimilated, which is also a Czech specificity,

żydowskiego chłopca,

Jewish boy,

który nagle uważał się za Czecha

who suddenly considered himself a Czech

i nagle się okazało,

and suddenly it turned out,

że dla Niemców i dla protektoratu jest Żydem

that for the Germans and for the protectorate he is a Jew

i gdzieś jak zaszczute zwierzę tam funkcjonował

and somewhere like a hunted animal, he functioned there

i to się przebija w tej jego literaturze.

And this comes through in his literature.

Ja mam trochę takie wrażenie,

I have a bit of that feeling,

że te jego książki to był,

that his books were,

on nie pisał już w momencie,

he was no longer writing at the moment,

w którym się zaczęła u niego choroba,

in which his illness began,

psychiczna żona,

psychic wife,

były taką formą takiej autoterapii,

they were a form of self-therapy,

ucieczki od rzeczywistości trochę,

a bit of an escape from reality,

ten powrót do dzieciństwa, te ryby

this return to childhood, these fish

i mówię to ja,

and I say this is me,

który po prostu nie jem mięsa,

which I simply do not eat meat,

nie podoba mi się zabijanie zwierząt,

I don't like killing animals.

a jak się czyta tam te ryby,

And how do you read those fish there?

czy te piękne sarny,

are these beautiful deer,

to jest poezja, poezja prozą.

this is poetry, poetry in prose.

Poszedłem w srogą dygresję,

I went off on a severe digression,

przypomnę ci pytanie.

I'll remind you of the question.

Ono jeszcze nie padło.

It hasn't fallen yet.

Poszedłem w aż tak srogą dygresję,

I went on such a harsh digression,

że sam zapomniałem, że nie zadałem pytania.

that I forgot myself that I didn't ask the question.

Jak tacy autorzy jak Haszek, Kundera, Hrabal czy Pawel

How such authors as Hašek, Kundera, Hrabal, or Pawel

są postrzegani współcześnie w Czechach,

they are perceived today in the Czech Republic,

zarówno wśród czytelników,

both among readers,

jak i wśród autorów?

as well as among the authors?

Czy są jakimś kanonem,

Are they some kind of canon,

czymś do czego się autorzy odwołują?

something that the authors refer to?

Czy to już jest coś, co minęło?

Is it something that has already passed?

Wśród czytelników na pewno są ciągle popularni.

They are certainly still popular among readers.

Ze statystyk czytelnictwa w Czechach wynika,

Statistics on reading in the Czech Republic show that,

że coś, co jest tam ujmowane jako literatura klasyczna,

that something which is presented there as classical literature,

to jest dalej gdzieś tak drugi, trzeci,

it's still somewhere around the second, third,

najbardziej czytany segment literatury w Czechach.

the most read segment of literature in the Czech Republic.

I to nie jest też tak, że czyta się je w szkole

And it's not like they are read in school either.

jako lekturę obowiązkową,

as a mandatory reading,

a potem już nigdy.

and then never again.

Że właśnie tego Kundera to czytają

That they are precisely reading that Kundera.

czeszki w średnim wieku.

Czechs in middle age.

Dużo na przykład.

A lot, for example.

Natomiast jeśli chodzi o autorów,

However, regarding the authors,

to myślę, że no wiadomo, różnie,

I think that, well, you know, it varies.

ale że oni ciągle są jakimś punktem odniesienia.

but they are still some kind of point of reference.

Na przykład do Hrabala się dość mocno odwołuje

For example, it refers quite strongly to Hrabal.

popularny w Polsce też Jarosław Rudisz,

popular in Poland is also Jarosław Rudisz,

niektóre jego książki są takie mocno hrabalowskie w stylu

some of his books are very much in the style of Hrabal

czeski raj na przykład,

Czech Paradise, for example,

który jest cały w zasadzie zapisem po prostu pogawędek

which is essentially just a record of casual conversations

kilku kolegów w średnim wieku z nadpiwka i z sauny.

a few middle-aged friends from the bar and from the sauna.

No hrabal totalny.

No total Hrabala.

I właśnie o drobiazgach, o życiu takim zwykłym,

And it's precisely about the little things, about such ordinary life,

z jakimś tam podtekstem trochę smutku,

with some underlying hint of sadness,

ale generalnie pogodnie.

but generally clear.

Starzenia się.

Aging.

Tak.

Yes.

Ja ze swojej strony bardzo polecam.

I highly recommend it from my side.

Tak, Rudisz jest świetny i też bardzo jego prozę lubię.

Yes, Rudisz is great and I really like his prose as well.

I on nie ucieka Rudisz w sensie od tych porównań do Hrabala

And he doesn't escape Rudisz in the sense of these comparisons to Hrabal.

i wydaje mi się, że one mu sprawiają dosyć przyjemność.

And I think that they give him quite a bit of pleasure.

On się cieszy jak ludzie mu mówią, że troszkę taki pan hrabalowski,

He is delighted when people tell him that he is a bit like Mr. Hrabala.

to to jest komplement.

This is a compliment.

Są takie postaci jak na przykład Jarosław Haszek,

There are characters such as Jarosław Hašek, for example.

które budzą wydaje mi się teraz zainteresowanie swoim życiem, biografią.

which seems to awaken interest in their life, biography now.

Wyszła w Czechach kilka lat temu i myślę, że po polsku też,

It was released in the Czech Republic a few years ago and I think it was also in Polish.

teraz ostatnio wyszła.

Now it has recently come out.

Taka książka Ireny Dołuskowej,

Such a book by Irena Dołuskowa,

Medwieni Tanec.

Bear Dance.

To chyba po polsku się nazywa Taniec Niedźwiedzia.

It's probably called Bear Dance in Polish.

I to jest powieść fabularyzowana,

And this is a fictionalized novel,

powieść o ostatnim etapie życia Jarosława Haszka.

A novel about the last stage of Jarosław Hašek's life.

Kiedy był po prostu przeraźliwie otyłym,

When he was simply horrifically obese,

schorowanym alkoholikiem,

a sick alcoholic,

zapomnianym przez po prostu świat Boga i ludzi.

forgotten by simply the world of God and people.

I ona się chyba odbiła też dosyć wydaje mi się echem w Czechach

And it seems to me that it also resonated quite a bit in the Czech Republic.

i trochę się o tym dyskutowało.

and there was some discussion about it.

Więc to nie jest tak, że temat nikogo nie interesuje

So it's not that the topic doesn't interest anyone.

i że klasycy już są pogrzebani.

and that the classics are already buried.

No wiadomo, że najbardziej to wraca jakoś w momentach takich rocznicowych.

Well, it's known that it comes back the most during anniversary moments.

Wtedy się organizuje jakieś takie teraz,

Then we organize something like that now,

w tym roku było dużo Franza Kawki,

this year there was a lot of Franz Kafka,

bo mieliśmy rocznicę okrągłą śmierci.

because we had the anniversary of the round death.

Jeszcze postaram się załapać,

I will still try to catch up.

i my mamy w Czechach rok kawkowski,

We also have the year of the caw in the Czech Republic.

postaram się z Czechostacją załapać na ten rok kawkowski.

I'll try to catch the Kawka event this year with Czechostacja.

I pochylić się trochę nad tym Kawką,

And to lean a little over this Kafka,

mniej nad jego twórczością.

less about his work.

Dla mnie najbardziej interesująca,

For me, the most interesting is,

interesującą kwestią w jego życiu,

an interesting issue in his life,

czyli jego tożsamością,

that is his identity,

ale też tożsamością środowiska,

but also the identity of the environment,

w jakim on funkcjonował,

in which he functioned,

bo to jest dla mnie taki archetyp Pragi.

because it is such an archetype of Prague for me.

Niemieckojęzyczny Żyd w czeskim,

German-speaking Jew in Czech,

już wówczas w czeskim w pełni mieście,

already then in the fully Czech city,

zafascynowany syjonizmem,

fascinated by Zionism,

uczący się hebrajskiego,

learning Hebrew,

posługujący się doskonale językiem czeskim,

proficient in the Czech language,

chociaż ze świadomością,

although with awareness,

że jest to jednak jego drugi język.

that it is, however, his second language.

I mi jest trochę żal,

I feel a bit sorry too.

ale o tym jeszcze będę za chwilkę mówił,

but I will talk about that in a moment.

że tak na dobrą sprawę,

that, to be honest,

jeżeli chodzi o Pragę,

as for Prague,

to on się stał troszkę myszką miki.

He has become a bit of a Mickey Mouse.

Oj tak, ogromnie.

Oh yes, immensely.

I właśnie obchody tego roku kawkowskiego,

And this is the celebration of this year's Kawków.

to myślę, no nie zmienią jakoś ekstremalnie,

I think they won't change it drastically.

bo to nie da się tego tak po prostu odwrócić,

because it can't just be turned back like that,

ale jednak troszeczkę zmieniają.

but still they change a little bit.

Są różne eventy, są wystawy,

There are various events, there are exhibitions,

są przeróżne jakieś panele dyskusyjne,

there are various discussion panels,

imprezy, które mają trochę na celu jakby no właśnie

events that are somewhat aimed at, well indeed

oderwanie go od tego popkulturowego wizerunku

detaching him from that pop culture image

z koszulek i przypinek.

from t-shirts and badges.

To jego ikoniczne, smutne zdjęcie,

It's his iconic, sad photo.

z tą lisią, trójkątną twarzą,

with that fox-like, triangular face,

gdzie jest wiele zdjęć, na których on się śmieje,

where there are many photos of him smiling,

no ale wszyscy wiemy, że Kawka był smutny.

But we all know that Kawka was sad.

I wielkie smutne oczy, wiadomo.

And big sad eyes, you know.

Kawka nie był smutny.

The little bird was not sad.

Chodził pływać regularnie na wiosłową łódkę na Wołtawę,

He used to go rowing regularly on the Vltava.

chodził do burdeli, jak to wtedy było w obyczaju.

He went to brothels, as was the custom at that time.

Nie był fanem motoryzacji, jeździł na motocyklach.

He wasn't a fan of cars; he rode motorcycles.

Generalnie był młodym człowiekiem.

In general, he was a young man.

Normalny chłopak.

Normal guy.

Chociaż no to oczywiście ze swoimi licznymi obsesjami,

Although, of course, with his numerous obsessions,

co też w tej literaturze widać.

which is also visible in this literature.

Ze skomplikowanym życiem miłosnym

With a complicated love life.

też się wielu osobom zdarza,

it happens to many people too,

natomiast to nie jest tak, że Kawka był tym po prostu

however, it's not that Kawka was simply that

smutnym chłopcem o wielkich oczach,

a sad boy with big eyes,

z wypisaną na twarzy śmiercią.

with death written on their face.

Nie jest też tak, że zmarł w jakimś bardzo młodym wieku,

He didn't die at a very young age either.

bo jak na tamte lata był w wieku średnim,

because at that time he was middle-aged,

no oczywiście, że zmarł zdecydowanie przedwcześnie,

Well, of course, he died definitely too early.

ale też nie tak, że gdzieś tam...

but it's not like somewhere...

Ale to nie były młodociane...

But they were not minors...

Klub 27, tak.

Club 27, yes.

Młodociane, romantyczne suchoty,

Adolescent, romantic tuberculosis,

albo coś w tym rodzaju.

or something like that.

Pewnie był Karel Hynek Macha.

It was probably Karel Hynek Mácha.

Chociaż w jego wypadku to nie były akurat suchoty,

Although in his case it wasn't exactly tuberculosis,

tylko tyfus, ale...

only typhus, but...

Liczy się.

It matters.

Był młody.

He was young.

Mówiłaś o chaszku.

You were talking about the chinchilla.

Co sądzisz o szwejku?

What do you think of Schweik?

Bo to dla wielu Polaków,

Because it is for many Poles,

nie tylko zresztą Polaków,

not only of Poles,

jest książka, która jest portretem Czech,

There is a book that is a portrait of the Czech Republic.

również współczesnych,

also contemporary,

a sam szwejk to archetyp Czecha właśnie.

And Švejk himself is indeed the archetype of a Czech.

No szwejk to jest taka pozycja,

Well, Švejk is such a position,

którą mam na liście,

which I have on the list,

muszę przeczytać znowu,

I need to read it again.

bo bardzo dawno szwejka nie czytałam.

because I haven't read Švejk in a very long time.

Ostatnio to pewnie właśnie na studiach

Lately, it must be really at university.

i też tylko we fragmentach,

and also only in fragments,

no i przede wszystkim w starym tłumaczeniu,

Well, and above all in the old translation,

czyli w tym przekładzie Pawła Huba,

so in this translation by Paweł Huba,

Pawła Hulki-Laskowskiego,

Paweł Hulki-Laskowski,

który jest w Polsce tym kanonicznym,

which is the canonical one in Poland,

a jest też przekładem,

"and it is also a translation,"

no takim bardzo właśnie spłycającym

well, that's very superficial

i upupiającym i takim,

both uplifting and such,

który się przyczynił mocno do tej wizji,

who greatly contributed to this vision,

że szwejk to jest śmieszna książka,

that Schweik is a funny book,

to po pierwsze.

that's the first thing.

To nie jest.

It is not.

To w oryginale jest książka,

It is originally a book,

przy której umieracie ze śmiechu,

when you die of laughter,

natomiast ona w ogóle nie jest śmieszna.

however, she is not funny at all.

Więc parę lat temu szwejk po polsku

So a few years ago, Schweik in Polish.

wyszedł w nowym przekładzie Antoniego Krocha,

it was released in a new translation by Antoni Kroch,

i on też zmienił nawet tytuł.

And he even changed the title.

Wojak szwejk już nie jest śmiesznym wojakiem szwejkiem,

The soldier Szwejk is no longer the funny soldier Szwejk.

tylko jest żołnierzem szwejkiem,

he is just a soldier of Švejk,

bo no co znaczy wojak?

Because what does soldier mean?

Żołnierz.

Soldier.

To nie jest śmieszne słowo

This is not a funny word.

i to nie jest śmieszna historia.

And this is not a funny story.

No jest to historia narodu walczącego,

Well, it is a story of a fighting nation,

czy żołnierza narodu walczącego w nieswojej wojnie,

"whether a soldier of a nation fighting in someone else's war,"

które się zaczyna robić ogromnym młynkiem do mielenia mięsa.

which is starting to become a huge meat grinder.

No i to się w tej książce przybija cały czas.

And this is something that is emphasized throughout the book.

Zresztą ja też zawsze podkreślam,

Besides, I always emphasize too,

jeżeli chodzi o szwejka,

as for Schweik,

że to jest książka nieskończona,

that it is an unfinished book,

Haszek w trakcie jej pisania,

Haszek while she was writing it,

w czwartym tomie po prostu dyktując,

in the fourth volume simply dictating,

bo on już wtedy sam nie pisał,

because he wasn't writing by himself then,

dyktując kolejny rozdział,

dictating the next chapter,

skończył jeden akapit

finished one paragraph

i zapił się na śmierć,

and he drank himself to death,

więc my też nie wiemy,

so we don't know either,

możemy się domyślać,

we can guess,

biorąc pod uwagę biografię Haszka,

taking into account Haszek's biography,

do czego to zmierzało,

where was this heading?

natomiast to nie jest książka zabawna.

However, this is not a funny book.

Ona jest tak jak czeskie komedie.

She is like Czech comedies.

Oglądasz czeskie komedie,

You're watching Czech comedies,

śmiejesz się do łez

you laugh to tears

a potem jest ci strasznie smutno

and then you feel incredibly sad

i ta komedia kończy

and this comedy ends

i ty sobie mówisz

and you say to yourself

Jezus, czego się śmiejecie,

Jesus, why are you laughing?

z samych siebie się śmiejecie,

you laugh at yourselves,

bo jest smutno,

because it is sad,

przerażająco smutno.

terrifyingly sad.

Ale jak ty tego szwejka widzisz

But how do you see that Swede?

właśnie w kontekście tej funkcji

just in the context of this function

czy tej roli, jaką on

or the role that he

trochę przez przypadek pełni

a bit accidentally full

poza Czechami?

Besides the Czech Republic?

Myślę, że szwejk jest

I think that Švejk is

w sporym stopniu odpowiedzialny za to,

to a considerable extent responsible for this,

jak się Czechów postrzega w Polsce

How Czechs are perceived in Poland.

i za to, że postrzega się ich z góry,

and for being perceived from above,

mocno z góry.

strongly from above.

W sensie Czesi to są

In the sense that they are Czechs.

ci mali tacy śmieszni pepicy,

those little funny guys,

co tam czasem coś po prostu

what sometimes something just

odwalają dziwnego, ale generalnie

They're acting strange, but generally...

piją sobie to swoje piwko

they are drinking their beer

i są zadowoleni.

and they are satisfied.

To jest strasznie spojrzenie takie

It is such a terrible look.

niby przyjazne, ale tak naprawdę

seemingly friendly, but in reality

protekcjonalne okropnie.

patronizingly awful.

Po prostu patrzymy na Czechów

We are simply looking at the Czechs.

trochę z góry.

a little from above.

My to jesteśmy naród,

We are the nation,

myśmy mieli bohaterów,

we had heroes,

myśmy tu mieli wojny, powstania,

we had wars and uprisings here,

my mieliśmy rzeczy przez wielkie er,

we had things through a big er,

a Czesi nie.

and the Czechs don't.

Trochę za to jest też ten szwejk odpowiedzialny,

A bit of this is also the responsibility of that Svejk.

wydaje mi się.

It seems to me.

No to chyba nie trzeba dodawać,

Well, I guess there's no need to add anything.

że to niedobrze.

that it's not good.

Wiesz co, ja cię o to pytałem,

You know what, I asked you about that.

bo to też jest dla mnie pretekst

because it's also an excuse for me

do podzielenia się własnymi przemyśleniami

to share your own thoughts

na temat szwejka.

about Švejk.

I o ile ja bardzo cenię szwejka literacko,

And as much as I appreciate Švejk in a literary sense,

bo uważam, że Haszek był,

because I believe that Hašek was,

Haszek wielkim pisarzem był

Hasek was a great writer.

i to jest książka naprawdę napisana

And this is a book that is really written.

w genialny sposób,

in a brilliant way,

a ponadto jest to książka przełomowa

Moreover, it is a groundbreaking book.

pod tym względem, że Haszek chyba jako pierwszy

in this respect, Haszek was probably the first

zaczął używać języka potocznego.

he started using colloquial language.

I o to cię jeszcze będę pytał,

And I'll still be asking you about it,

o tę różnicę między językiem potocznym,

about this difference between colloquial language,

a językiem literackim w Czechach,

and the literary language in the Czech Republic,

duże bardzo z polskiego punktu widzenia,

very large from a Polish point of view,

to jest nie ta naloga w Mirie.

This is not the task in the Mir.

Znaczy w Mirie pewnie są analogi,

It means there are probably analogs in Mir.

ale jakby nie da się tego przenieść

but if it can't be moved

na język polski.

into Polish.

Tu takie zjawisko nie występuje

Such a phenomenon does not occur here.

i Haszek jako pierwszy zaczął sięgać

And Haszek was the first to start reaching out.

po ten język mówiony,

for this spoken language,

którym wspaniale operował

which he operated wonderfully

Rabal na przykład właśnie.

For example, Rabal just.

Ale równocześnie w szwejku są takie

But at the same time in Švejk there are such

wstawki publicystyczne,

journalistic inserts,

podsumowujące poszczególne fragmenty

summarizing individual sections

i na te wstawki ja szczególnie,

and especially for those inserts,

jeżeli ktoś chce,

if someone wants,

ktoś jeszcze nie czytał

someone hasn't read it yet

albo chciałby do niego wrócić do tej książki,

or he would like to return to that book,

to zwracam na nie szczególną uwagę,

I pay special attention to it.

bo to jest naprawdę kawał poważnej,

because this is really a serious piece of,

zaangażowanej publicystyki politycznej

engaged political journalism

i one są pisane zupełnie innym językiem.

And they are written in a completely different language.

Ten szwejk mówi jak w hospodzie,

This Švejk talks like in a tavern,

a potem nagle wchodzi nam tutaj

and then suddenly they come in here

akademik Haszek, tak?

The Haszek dormitory, right?

To też jest fenomenalne.

This is also phenomenal.

Natomiast jeżeli chodzi o to,

However, when it comes to that,

co ta książka,

what is this book,

co oczywiście nie jest winą

which is obviously not the fault

ani tej książki, ani jej autora,

neither this book nor its author,

ale co ta książka robi

but what is this book doing

z rynkiem Czech na świecie współcześnie,

with the Czech market in the world today,

to moim zdaniem ona jest szkodliwa po prostu.

In my opinion, she is simply harmful.

Zapominamy w Polsce gdziekolwiek,

We forget in Poland wherever,

zapominamy o tym,

we forget about it,

że ona jest napisana

that she is written

w bardzo konkretnym kontekście historycznym.

in a very specific historical context.

Największej wojny,

The greatest war,

największej po prostu tragedii,

the greatest tragedy,

jaka się zdarzyła.

what happened.

To też jakby w Polsce

It's also like that in Poland.

nie ma mitu wielkiej wojny,

there is no myth of the great war,

bo tu byli zaborcy,

because there were invaders here,

trzej różni,

three different,

walczyli na dwóch różnych frontach.

they fought on two different fronts.

Ta wojna przez Polskę

This war through Poland.

przetoczyła się niecałą

it rolled over not quite

i błyskawicznie skończyła się właśnie

and it ended in a flash

w 1915 roku.

in 1915.

Natomiast dla Królestwa Czech,

On the other hand, for the Kingdom of Bohemia,

chociaż ich terenów wojna nie dotknęła w ogóle,

although the war did not touch their lands at all,

to był okres ogromnej traumy.

It was a period of immense trauma.

To był okres po prostu setek tysięcy mężczyzn,

It was a period of simply hundreds of thousands of men,

którzy z tej wojny nie wrócili,

those who did not return from this war,

albo wrócili okaleczeni,

either they returned mutilated,

albo wrócili fizycznie,

or they returned physically,

albo psychicznie hekatomba.

or a mental hecatomb.

I on to pisał w tym konkretnym kontekście,

And he wrote it in this specific context,

zaraz po tej wojnie.

right after this war.

Miał bardzo ugruntowane poglądy polityczne,

He had very well-established political views.

bo on się dostał do rosyjskiej niewoli,

because he was taken captive by the Russians,

potem był w czeskich legionach,

then he was in the Czech legions,

potem został bolszewikiem,

then he became a Bolshevik,

komunistą,

a communist,

potem komuniści wysłali go do Czech

Then the communists sent him to the Czech Republic.

i on się z tego komunizmu wyleczył po drodze.

And he cured himself of that communism along the way.

Wcześniej jeszcze był bohemem,

Earlier he was still a bohemian,

anarchistą przed wojną.

an anarchist before the war.

I tak jak mówiłem,

And as I said,

to jest książka nieskończona.

this is an infinite book.

I ona opisuje bardzo barwnie,

And she describes very vividly,

wybitnie literacko,

exceptionally literary,

pewien niewielki wycinek Czech

a certain small piece of the Czech Republic

sprzed ponad wieku.

over a century ago.

A przez wielu jest odbierana,

And by many it is perceived,

tak jakby to był taki wzorzec

it's as if it were some kind of pattern

portret współczesnych Czech

portrait of contemporary Czechs

i współczesnego Czecha.

and the modern Czech.

I szczerze mówiąc,

And to be honest,

Czesi za to sami odpowiadają,

The Czechs are responsible for that themselves,

tak jak było z kawką.

Just like it was with the coffee.

Sorry, ale w Pradze

Sorry, but in Prague

szwejk obok kawki,

Švejk next to the coffee,

niemieckojęzycznego Żyda

German-speaking Jew

i węgierskiego trdelnika,

and Hungarian chimney cake,

ciastka, który jest sprzedawany

cookies that is sold

jako tradycyjny praski wypiek,

as a traditional Prague pastry,

no to jest myszka Miki.

Well, this is Mickey Mouse.

To są trzy praskie myszki Miki.

These are three Prague Mickey Mice.

No tak, monetyzowanie poszło za daleko.

Well, monetization has gone too far.

Dobra, starczy tych wykopalisk.

Alright, enough of these excavations.

Jaka jest współczesna czeska literatura?

What is contemporary Czech literature like?

Po jakie tematy sięga?

What topics does it cover?

Czy jest bardziej kobieca czy męska?

Is it more feminine or masculine?

Bo też słyszałem takie opinie,

Because I have also heard such opinions,

i moim zdaniem coś w tym jest,

and in my opinion, there is something to it,

że współczesna literatura czeska

that contemporary Czech literature

jest głównie kobietą.

She is mainly a woman.

I czy jest w ofensywie?

And is it on the offensive?

Czy może tak jak czeskie kino w regresie?

Could it be like Czech cinema in regression?

Na pewno kobietą jest czeska literatura

Czech literature is definitely a woman.

wydawana w Polsce.

published in Poland.

Polscy wydawcy robią naprawdę dobrą robotę

Polish publishers are doing a really good job.

z tym, żeby wybrać to,

with the choice to select this,

co jest w czeskiej literaturze wartościowego

What is valuable in Czech literature?

i przenieść to tutaj na polski grunt,

and transfer it here to the Polish ground,

przetłumaczyć nam.

translate for us.

Więc mamy naprawdę topowe czeskie autorki

So we really have top Czech authors.

tłumaczone na język polski.

translated into Polish.

I te najbardziej poczytne,

And the most read ones,

jak właśnie Alena Monsztajnowa

just like Alena Monsztajnova

czy Kateryna Ptuczkowa.

Is it Kateryna Ptuczkowa?

I te, które bardziej eksperymentują trochę

And those who experiment a little more.

ze stylem, z prozą,

with style, with prose,

nie piszą w taki bardzo klasyczny sposób,

they do not write in such a very classical way,

jak na przykład Petra Hulowa.

like Petra Hulowa, for example.

Nie jestem do końca pewna,

I'm not entirely sure,

czy literatura czeska w Czechach

Is Czech literature in the Czech Republic?

też jest kobietą.

she is also a woman.

Bo jeśli tak, to to jest taka kobieta,

Because if so, then she is such a woman,

która jednak ciągle musi po prostu udowadniać,

which, however, still has to simply prove,

że nie jest wielbłądem.

that he is not a camel.

To jest dużo w czeskim świecie literackim dyskusji

There is a lot of discussion in the Czech literary world.

o tym, czym jest literatura kobieca.

about what women's literature is.

Czy można dzielić literaturę na męską i kobiecą?

Can literature be divided into male and female?

Czy to, że pisze autor płci męskiej,

Is it that the author is male?

ale pisze o bohaterce kobiecej,

but she is writing about a female protagonist,

to jest literatura wtedy męska czy kobieca?

Is this literature then male or female?

Jak to w ogóle dzielić?

How is it even possible to divide this?

I generalnie coraz więcej się mówi też o tym,

And generally, more and more is being said about this as well,

że autorki kobiety mają po prostu trudniej

that female authors simply have it harder

w czeskiej kulturze, która jest wciąż jednak

in Czech culture, which is still, however

mocno patriarchalna i po prostu

strongly patriarchal and just

męski głos przebija się łatwiej.

A male voice breaks through more easily.

W ubiegłym roku w związku z największym festiwalem,

Last year, in connection with the biggest festival,

konkursem literackim Magnezją Literą

the literary competition Magnesja Litera

był list skądinąd polskiej poetki,

there was a letter from a Polish poetess,

opisujący kulisy, obrad jury,

describing the background of the jury's deliberations,

czy tego, jak ten konkurs jest zorganizowany.

whether the way this competition is organized.

Tam jest szereg wątków dotyczących chałupnictwa,

There are several threads regarding cottage industry,

dziadostwa, totalnej biedy, ale są też wątki właśnie,

"poverty, total destitution, but there are also threads just like that,"

no jakby podkreślające z kobiecej perspektywy,

well, highlighting from a feminine perspective,

że rola czy pozycja kobiety w Czechach pokazuje,

that the role or position of women in the Czech Republic shows,

że jest to kraj wbrew pozorom bardzo konserwatywny.

that it is a country that is very conservative, contrary to appearances.

Wiesz co, ja cię trochę o tą kwestię współczesnej literatury

You know what, I'm a bit curious about your thoughts on this issue of contemporary literature.

zapytałem w nawiązaniu do takiego eseju.

I asked in connection with such an essay.

Ja zostawię link do tego eseju w opisie odcinka

I will leave a link to this essay in the episode description.

krytyczki literackiej Ewy Kliczowej.

literary critic Ewa Kliczowa.

To jest esej napisany 3 lata temu.

This is an essay written 3 years ago.

To jest esej z bardzo celną, moim zdaniem,

This is an essay with very accurate, in my opinion,

diagnozą kondycji czeskiego społeczeństwa.

the diagnosis of the condition of Czech society.

Żyjącego w jednym z najbardziej egalitarnych krajów Europy,

Living in one of the most egalitarian countries in Europe,

a równocześnie przynajmniej, jeżeli chodzi o mainstream,

and at the same time at least, when it comes to the mainstream,

skrajnie neoliberalnego, samozadowolonego

extremely neoliberal, self-satisfied

i unikającego stawiania czoła problemom,

and avoiding facing problems,

czy nawet dostrzegania tych problemów.

or even noticing these problems.

I zdaniem Kliczowej i taka, czyli odpowiadająca potrzebom

And according to Kliczowa, such a one, meaning corresponding to needs.

tego mainstreamu, który po książkę sięga,

the mainstream that reaches for the book,

żeby się wyluzować, odpocząć, to ma być rozrywka.

to relax, to rest, it should be entertainment.

Może i ambitna, ale jednak rozrywka,

Maybe it's ambitious, but still entertainment.

że i taka jest generalnie czeska literatura.

that is generally how Czech literature is.

Jeśli Romowie, to jako malownicza egzotyka.

If Roma, then as picturesque exoticism.

Podobnie problemy pogranicza.

Similarly, border issues.

Jeśli odsun, wypędzenie Niemców sudeckich,

If you push away, the expulsion of the Sudeten Germans,

to raczej historycznie.

It's rather historical.

Nierówności płciowych nie ma.

There are no gender inequalities.

Narkomanii nie ma.

There are no drug addicts.

Alkoholizmu nie ma.

There is no alcoholism.

10% obywateli z egzekucjami komorniczymi nie ma.

10% of citizens do not have enforcement proceedings.

Jest, to są moje słowa już akurat,

Yes, these are my words right now,

nie Kliczowej, jest pochoda, bo to Czechy.

Not Kliczowa, it's a descent, because it's Czechia.

Zgadzasz się z Kliczową?

Do you agree with Kliczowa?

Tak, tak, na pewno.

Yes, yes, for sure.

Czeska literatura na pewno cierpi na takie,

Czech literature certainly suffers from such,

w Polsce też to zjawisko jest widoczne,

This phenomenon is also visible in Poland.

nie wiem czy w Czechach nie, może trochę bardziej,

I don't know if in the Czech Republic not, maybe a little more.

przez też ten właśnie pragocentryzm bardzo silny,

due to this very strong pragocentrism,

że jest, literatura dość mocno jest zamknięta

that it is, literature is quite tightly closed

w takiej bańce wielkomiejskiej klasy średniej,

in such a metropolitan middle-class bubble,

czyli praskiej, brnieńskiej klasy średniej.

that is the Prague, Brno middle class.

Pisze się najwięcej takich,

The most of such are written.

po prostu historii z życia wziętych,

just stories taken from life,

czyli analizowanie trochę może jakichś tam traum z dzieciństwa,

so analyzing some childhood traumas,

a trochę po prostu problemów życia dorosłego,

a bit of simply the problems of adult life,

jakieś tam związki, jakiś chory rodzic,

some relationships, some sick parent,

tego typu po prostu problemy,

such problems simply,

z którymi no jakby każdy się w życiu

with which, like, everyone encounters in life

mniej lub bardziej bezpośrednio styka.

more or less directly connects.

I one są wszystkie, prawie wszystkie przedstawione

And they are all, almost all presented.

z perspektywy właśnie osoby białej,

from the perspective of a white person,

z wyższej klasy średniej.

from the upper middle class.

Łospa, przynosząc ton.

Moose, bringing a ton.

Trochę tak.

A little bit like that.

Bardzo fajnie się wybija na tym tle Marek Torcik,

Marek Torcik stands out very nicely against this background.

o którym Ewa Kliczowa nie pisała,

about which Ewa Kliczowa did not write,

bo jego książka wyszła dopiero w zeszłym roku,

because his book was released only last year,

ale myślę, że trochę na taką literaturę też ona miała nadzieję.

But I think she also had some hope for that kind of literature.

Torcik napisał książkę, która się nazywa

Torcik wrote a book that is called

Rozlozi Szpam Nieć

Rozlozi Szpam Nieć

i też jest analizą dzieciństwa,

and it is also an analysis of childhood,

trochę właśnie dziecięcych traum,

a bit of childhood traumas,

czy nastoletnich traum,

whether teenage traumas,

ale z punktu widzenia chłopaka,

but from a boy's perspective,

który wprawdzie jest biały,

which is indeed white,

więc już jakby ma na wstępie lepiej,

so it’s already better at the beginning,

niż przedstawione w książce

than presented in the book

drugoplanowe postaci romskie właśnie,

secondary Roma characters indeed,

ale jest z rodziny robotniczej w małym mieście,

but he comes from a working-class family in a small town,

w małym przemysłowym mieście,

in a small industrial town,

po prostu przerowie.

I will just take a break.

Kuba tutaj kiwa ten rozgołek,

Kuba is waving this cockatoo here.

ktoś kto był w przerowie.

someone who was in Przerów.

Synonim, takie miejsce, które jest na mapie,

A synonym, such a place that is on the map.

dlatego w świadomości tej właśnie Pragi,

therefore in the consciousness of this very Prague,

tego Brna, tych dużych miast.

this Brno, these large cities.

Tak i Torcik pisze z perspektywy właśnie osoby,

Yes, and Torcik writes from the perspective of a person.

która nie dorastała w dostatku,

who did not grow up in abundance,

a jednocześnie z perspektywy osoby queerowej

and at the same time from the perspective of a queer person

w małym przemysłowym mieście,

in a small industrial town,

no to można jakby się domyślić,

well, you could sort of guess,

że to nie są jakieś bardzo wesołe historie

that these are not very cheerful stories

i że jakby problem z odnalezieniem się,

and that there seems to be a problem with finding oneself,

kiedy czuje się, że jest się ekstremalnie innym

when you feel that you are extremely different

od wszystkich ludzi, dosłownie wszystkich,

from all people, literally everyone,

którzy cię otaczają,

who surround you,

jest no poważny i to jest,

It's not serious, and it is.

myślę, że Torcik do tej właśnie bańki prasko-bogatej

I think that the cake is meant for this very rich Prague bubble.

wniósł naprawdę powiew świeżego powietrza

he brought a real breath of fresh air

i to widać też na spotkaniach autorskich z nim,

and this is also visible at author meetings with him,

widać w tym, jak on się wypowiada, jak on pisze,

it is evident in how he speaks, how he writes,

jak odpowiada na jakieś tam głosy krytyki czy recenzje,

how he responds to some criticisms or reviews,

bo kurczę, wielkomiejskim, liberalnym intelektualistom

Because, gosh, to the big-city, liberal intellectuals.

czasem trzeba tłumaczyć najprostsze rzeczy,

sometimes you have to explain the simplest things,

na przykład takie, że jesteś biedny,

for example, that you are poor,

bo twoja mama pracuje w fabryce,

because your mom works in a factory,

ale nie leży za bardzo w waszej mocy to zmienić,

but it's not really in your power to change it,

bo nie ma innego miejsca pracy w miasteczku,

because there is no other place to work in the town,

w którym żyjecie, nie stać was na to,

in which you live, you can't afford it,

żeby się przenieść do innego miasta

to move to another city

i po prostu rzucić wszystko i zacząć życie od nowa,

and just throw everything away and start life anew,

że po prostu to tak nie działa.

that it simply doesn't work that way.

I że no jednak tak, te warunki społeczne,

And yes, these social conditions,

w których się człowiek urodzi,

in which a person is born,

bardzo mocno rzutują na to,

they have a strong impact on it,

jak się będzie później jego życie toczyło

how his life will unfold later

i żeby je zmienić, trzeba naprawdę ogromnej siły woli

And to change them, you really need immense willpower.

i najczęściej pomocy, po prostu pomocy z zewnątrz.

And most often help, just help from the outside.

Ja nie chcę też stworzyć takiego wrażenia w słuchaczach,

I also don't want to create such an impression in the listeners.

że ta cała czeska literatura jest o niczym,

that this entire Czech literature is about nothing,

czy że jest po prostu, żeby było miło.

It's just to be nice.

Jest w tej literaturze trend, który ja bardzo doceniam,

There is a trend in this literature that I really appreciate,

kluczowo mniej, ale ja go doceniam

Key less, but I appreciate it.

i to jest literatura, określiłbym to w dużym uproszczeniu,

And this is literature, I would define it in a great simplification,

jako literatura historyczna,

as historical literature,

dotycząca kwestii złożonej tożsamości etnicznej Czech,

concerning the issue of the complex ethnic identity of the Czechs,

przenikania się kultur,

the interplay of cultures,

wspólnej historii z wypędzoną mniejszością niemiecką,

shared history with the expelled German minority,

mozaiki, totalnej mozaiki etnicznej na Śląsku właśnie,

mosaics, a total ethnic mosaic in Silesia just,

gdzie mamy, czy mieliśmy Czechów, Niemców, Ślązaków, Polaków,

where we have had Czechs, Germans, Silesians, Poles,

to wszystko wymieszane, no to jest akurat

It's all mixed up, well that's just right.

sikmikostel Klary Lednickiej.

sikmikostel of Clara Lednicka.

Totalny hit w Czechach,

A total hit in the Czech Republic,

w Polsce też zdaje się całkiem nieźle przyjęty,

It seems to be quite well received in Poland too,

który opisuje, jest umieszczony w takiej wyjątkowo złożonej

which describes, is placed in such an exceptionally complex

etnicznie przestrzeni,

ethnically space,

Jest południe Czech też,

It is noon in the Czech Republic, too.

czeskie budziejowice i właśnie Jan Szlifter i kolekcjoner śniegu.

Czech Budějovice and just Jan Szlifter and the snow collector.

I Szlifter, no to miałem powiedzieć, że twój kolekcjoner śniegu,

I Szlifter, well, I was going to say that your snow collector,

tłumaczony przez ciebie, który,

translated by you, who,

który znowu opowiada o budziejowicach i o tym przenikaniu się,

which once again tells about Budziejowice and about this permeation,

o mieszanych rodzinach czesko-niemieckich,

about mixed Czech-German families,

o tym, co się z nimi działo bezpośrednio po wojnie.

about what happened to them immediately after the war.

Mamy książki Jeleny Morsztajnowej,

We have books by Jelena Morsztajnowa.

dla mnie absolutnie genialną Hanę,

for me absolutely brilliant Hana,

która jest taką wyjątkowo kameralną

which is such an exceptionally intimate

i przez tą kameralność potwornie przejmującą,

and through this horrifically overwhelming intimacy,

tą opowieścią o Holokauście w Czechach.

this story about the Holocaust in the Czech Republic.

Tam w ogóle chyba nie pada słowo Holokaust, ani razu.

There doesn't seem to be the word Holocaust mentioned there at all, not even once.

Książka, która mówi o Holokauście, nie pokazując tego Holokaustu,

A book that talks about the Holocaust without showing the Holocaust.

bo tam dosłownie ostatnich,

because there literally the last,

sam fragment dotyczący technicznych aspektów zagłady,

the section concerning the technical aspects of the extermination,

czyli getto w Terezinie,

so the ghetto in Terezin,

umieranie w Auschwitz,

dying in Auschwitz,

to jest kilka akapitów.

This is a few paragraphs.

Jest tłumaczony przez ciebie,

It is translated by you,

w czym w jakimś tam stopniu ja się czuję,

in some way I feel,

zasłużony listopad,

deserved November,

również Jeleny Morsztajnowej,

also to Jeleny Morsztajnowej,

bo pamiętam, że ja ci tą książkę przywiozłem.

because I remember that I brought you that book.

Ty ją przeczytałaś

You read it.

i stwierdziłaś, że dobra, dobra,

and you said that it's okay, okay,

okej, jest nieźle,

Okay, it's not bad.

chociaż ja akurat tej książki nie lubię.

Although I don't particularly like this book.

Jest ciekawa. Jest ciekawy pomysł,

It's interesting. It's an interesting idea.

który został może nie zupełnie zrealizowany.

which may not have been fully realized.

Pomysł jest super zrealizowany.

The idea is very well executed.

Można było lepiej.

It could have been better.

To jest gorzej niż w innych książkach tej autorki.

This is worse than in other books by this author.

Ja w tym czuję po prostu

I just feel it.

oddech wydawcy na karku,

the breath of the publisher on the neck,

takiego, który mówi

such a one who speaks

Pani Jelenko, to ta książka będzie?

Mrs. Jelenko, will this book be it?

Bo ja to bym tak za dwa tygodnie potrzebował.

Because I would need it in about two weeks.

Listopad jest dystopią,

November is a dystopia,

czy właściwie historią alternatywną,

is it actually an alternate history,

w której w 1989 roku

in which in 1989

komuniści w całym bloku wschodnim

communists in the entire Eastern bloc

wyprowadzają na ulicę czołgi,

they are taking tanks out onto the street,

mordują opozycjonistów,

they are murdering opposition members,

resztę pakują do obozów koncentracyjnych

the rest are packed into concentration camps

i dzieje się w dwóch równoległych

and it happens in two parallel

liniach narracyjnych

narrative lines

w odstępie dwudziestu bodajże lat,

in a span of twenty or so years,

o ile dobrze pamiętam.

as far as I remember.

I ta książka jest super w momentach,

And this book is great at times,

w których ona opowiada o losach

in which she tells about the fates

bohaterów, o tym, co oni czują,

the heroes, about what they feel,

co się z nimi dzieje, a potem nagle tam są

what's happening to them, and then suddenly they are there

stawki, które wyglądają jak

rates that look like

doklejone, w których

attached, in which

Elena Morsteinowa opisuje...

Elena Morstein describes...

Tłumaczy, czym jest komunizm.

It explains what communism is.

Tłumaczy, czym jest komunizm, albo tłumaczy sytuację

It explains what communism is or explains the situation.

na granicach, gdzie się strzela do uciekinierów

At the borders, where they shoot at refugees.

i to jest taka łopatologia,

and this is such basic explanation,

że mi to odbiera przyjemność.

that it takes away my enjoyment.

Coś w tym jest.

There is something to it.

Idąc dalej, o sztyfterze

Moving on, about the shifter.

i tym przenikaniu się kultur

and this interpenetration of cultures

czeskiej i niemieckiej mówiliśmy.

We were talking about Czech and German.

Mamy hit ubiegłoroczny

We have a hit from last year.

Sudetenland

Sudetenland

Leona Kyszy.

Leona Kyszy.

Alternatywna, w której nie doszło do odsunu

An alternative in which there was no removal.

i jak to wszystko wpłynęło na przemianę

And how did all of this affect the transformation?

1989 roku.

1989 year.

Mamy książki Radki

We have Radka's books.

Denmarkowej. Uwielbiam.

Denmark. I love it.

I to wszystko to jest literatura

And all of this is literature.

rozliczeniowa. To jest coś,

settlement. This is something,

czego w Czechach bardzo długo nie było.

what has not been in the Czech Republic for a very long time.

To są autorzy, którzy

These are the authors who

siadają i mówią, kurde,

they sit down and say, damn,

pohoda pochodą, ale mamy

We have the comfort of the heritage, but we have...

porąbaną tą historię.

this story is messed up.

Jak się trochę podrapie, to to, co wychodzi spod

If you scratch a little, what comes out from underneath

spodu. I mamy całkiem sporo na sumieniu.

from the bottom. And we have quite a lot on our conscience.

I że to powinniśmy w końcu jakoś

And that we should finally do something about it.

pracować. I mówię, ja w tym kontekście

to work. And I mean, in this context

się nie do końca z Klitschową

is not entirely with Klitschow.

zgadzam. W czym Klitschowa ma rację

I agree. What does Klitschow have a point about?

i to jest też, no znowu

And this is also, well again.

na ten sam problem cierpi

suffers from the same problem

też polska literatura. I o tym

also Polish literature. And about that

pisała w polskim kontekście myślę, że

she wrote in the Polish context I think that

Weronika Gogola, bardzo fajny felieton

Weronika Gogola, a very nice column.

kiedyś. To jest to, że

once. That's what it is that

pisarze nie mają kiedy pisać.

Writers don't have time to write.

Że po prostu rynek książki

That the book market просто.

działa tak, że

it works in such a way that

książki umierają szybko.

books die quickly.

Uwagę czytelnika ma się krótko,

The reader's attention is held briefly,

więc trzeba ją wykorzystać na maksa.

So it needs to be used to the max.

Nie podsuwać mu zbyt

Don't suggest too much to him.

kontrowersyjnych rzeczy, żeby

controversial things, in order to

po prostu opinie w necie nie zniszczyły

Just the opinions on the internet didn't destroy it.

książki, nie zniechęciły ludzi do czytania.

books did not discourage people from reading.

Trzeba pisać szybko. Trzeba

You need to write quickly. You must.

wydawać nowe książki

to publish new books

szybko, szybko. Póki ludzie są zainteresowani

Quickly, quickly. As long as people are interested.

nazwiskiem, autorem, no to super.

with the surname, the author, well that's great.

Jak jest jakiś nowy hit, to byłoby

If there is a new hit, that would be...

super, gdyby autor za rok

Great, if the author does it in a year.

maksymalnie półtora wydał następną

A maximum of one and a half issued the next one.

książkę. Więc nie ma po prostu

the book. So there is simply no

przestrzeni. Gdzie ten Wiesław Myśliwski,

space. Where is that Wiesław Myśliwski,

który swoją pierwszą książkę pisał?

who wrote his first book?

Całe życie? No właśnie. Nie ma

Whole life? Exactly. There isn't.

przestrzeni na to, żeby napisać

space to write

coś pogłębionego, żeby zrobić research,

something more in-depth, to do research,

żeby spróbować napisać

to try to write

jakąś taką powieść pokoleniową,

some kind of generational novel,

która nie będzie opowieścią

which will not be a story

tylko o tobie, ale będzie

Only about you, but it will be.

próbą jakiegoś po prostu

an attempt at something simply

szerszego portretu świata,

a broader portrait of the world,

w którym teraz żyjemy. I są takie

in which we now live. And there are such

próby w Czechach. Czytałam ostatnio

trials in the Czech Republic. I read recently

dość fajną, podobała mi się

pretty cool, I liked it

książkę pod tytułem Fossilie.

the book titled Fossilie.

To napisał Michal Kaszparek.

This was written by Michal Kaszparek.

Z Kamienieliny. Tak, właśnie to.

From Kamienieliny. Yes, that's right.

I to jest taka historia

And this is such a story.

trzech pokoleń, które

three generations that

totalnie się nie rozumieją. One są,

they totally do not understand each other. They are,

te postaci, troszeczkę taką grubą

these characters, a little bit chubby

kreską naszkicowane, bo mamy

sketched with a line, because we have

dziadka, który jest po prostu wyznawcą

grandfather, who is simply a follower

wszystkich możliwych teorii konspiracyjnych,

all possible conspiracy theories,

jakie możesz sobie wyobrazić.

what you can imagine.

Dziadka, który po prostu siedzi w necie

Grandpa who is just sitting on the internet.

i klepie komentarze na różnych forach

And I post comments on various forums.

o tym, kto nam zabiera co i dlaczego.

About who takes from us what and why.

Dość prawdziwy

Quite true.

obraz części

image of parts

czeskich seniorów.

Czech seniors.

Mamy ojca, który jest

We have a father who is

może nie grubą rybą, ale

maybe not a big shot, but

radzi sobie dobrze w życiu w branży

he is doing well in life in the industry

technologicznej. Zarabia pieniądze

technological. He earns money.

na tym, że tam programuje

that he programs there

jakieś rzeczy, które

some things that

ułatwiają ludziom przyjemne

they make it easier for people to enjoy

życie. I jest z tego bardzo

life. And is very much so

dumny. I jest strasznie dumny z tego, że

proud. And he is terribly proud of the fact that

jest inny niż swój ojciec

he is different from his father

stary wariat, który klepie w internecie

an old crazy man who types on the internet

głupoty. Że jest racjonalny,

nonsense. That he is rational,

że się wybił, że się dorobił, że coś

that he made a name for himself, that he got rich, that something

znaczy. I jest córka, czy tam

It means. And is there a daughter, or what?

wnuczka, która jest

a granddaughter who is

no najmniej

at least

dopracowaną postacią w tej książce.

a well-developed character in this book.

Trochę taką właśnie

A bit like that.

wymyśloną przez starych mężczyzn

invented by old men

młodą lewaczką z internetu. Taką,

a young leftist from the internet. Like this,

która sprzeciwia się absolutnie

which opposes absolutely

wszystkiemu, z czego dumny jest jej

everything she is proud of

ojciec z kolei. I

father in turn. I

sprzeciwia się wartościom

opposes values

takim jak wzrost gospodarczy,

such as economic growth,

takim jak po prostu

just like that

kapitalizm, takim jak kucie

capitalism, such as forging

swojego własnego losu. Jest

your own fate. It is

bardzo wrażliwa społecznie, jest

very socially sensitive, she is

zaangażowana, protestuje,

engaged, protests,

przykleja się do asfaltu przed

it sticks to the asphalt in front

elektrowniami węglowymi, no tego typu rzeczy.

coal-fired power plants, you know, that kind of stuff.

Więc to jest bardzo fajna

So this is very nice.

próba takiego jakby

an attempt like this

no sportretowania trochę czasów,

no portraying of a bit of times,

w których żyjemy, że tyle różnych

in which we live, that so many different

ekstremizmów jest możliwe po prostu

Extremisms are simply possible.

naraz. Dzięki temu trochę,

all at once. Thanks to that a little,

że nasza rzeczywistość bardzo szybko się

that our reality is changing very quickly

zmienia, bardzo gwałtownie i nie da się

it changes very abruptly and cannot be done

wszystkiego ogarnąć, nie da się zrozumieć

to grasp everything, it's impossible to understand

wszystkich procesów, które jakoś tam

all processes that somehow

w świecie działają, więc trzeba sobie wybrać

In the world, there are actions, so you have to make a choice.

źródła, którym się ufa. I to

sources that are trusted. And that

jest bardzo trudne. To, co się fajnie

is very difficult. What is fun

udało oddać w tej książce, to

what has been managed to convey in this book is

to, jak trudno jest

how hard it is

wyjść potem z tego, co się sobie

to get out later from what one has for oneself

wybrało dla siebie. Swoją

chose for itself. Its

wizję świata skonfrontować z cudzą

to confront one's vision of the world with someone else's

i jakoś spróbować

And somehow try.

dopuścić do siebie, że

to allow oneself to believe that

fragmenty tamtej też są

fragments of that one are also there

może rzeczywiście racjonalne,

maybe it is indeed rational,

a naszej może nie wszystkie są

and ours may not all be

takie idealnie super. Wyjście z

so ideally great. Going out of

bańek. Tak, wyjście z bańki to jest

bubble. Yes, getting out of the bubble is

najtrudniejsza rzecz, jaką można zrobić.

the hardest thing one can do.

Naprawdę. To jest na przykład

Really. This is, for example,

taka próba trochę odmalowania tego

a kind of attempt to depict this a little bit

świata, ale znowu nie aż

the world, but again not quite

tak szeroka, jakby mogła być. Też

as wide as it could be. Me too.

nie było na to przestrzeni, nie było na to

there was no space for that, there was no room for that

czasu. Są bardzo fajnie odmalowane te

of time. They are painted very nicely.

portrety psychologiczne bohaterów,

psychological portraits of the characters,

którzy wierzą w zupełnie inne rzeczy. To jest

who believe in completely different things. This is

super i to starcie między nimi,

great and that clash between them,

ale to tło tego

but the background of this

zupełnie zwariowanego świata, w którym żyjemy,

completely crazy world we live in,

no tego troszeczkę tam zabrakło.

Well, there was just a little bit missing there.

No, ale też jest tak, że

No, but it's also true that

częsty pisarze nie za bardzo mają

Frequent writers don't really have much.

jakieś takie systemowe wsparcie.

some sort of systemic support.

Jest kilka osób, które

There are several people who

utrzymują się wyłącznie z pisania, ale

they make a living solely from writing, but

to jednak nie jest duży kraj.

It is, however, not a large country.

Umówmy się. Nie jest to duży kraj. Jeszcze

Let's agree. It's not a big country. Not yet.

jest, tak jak wcześniej mówiłem, w mainstreamie

It is, as I said before, in the mainstream.

jest podejście do wszelkiej

there is an approach to everything

form wsparcia czy pomocy

form of support or assistance

publicznej. To jest postkomunistyczne

public. This is post-communist

lewactwo, w związku z czym

leftism, therefore

nie dajemy nikomu pieniędzy, bo to jest bolszewizm.

We don't give anyone money because that is Bolshevism.

Tak, to jest komunizm i tego nie chcemy

Yes, this is communism and we do not want that.

robić. Więc pisarze

to do. So writers

najczęściej mają jakąś dodatkową

most often they have some additional

pracę, taką główną.

the main job.

Dodatkową pracą jest pisanie.

An additional job is writing.

No bo z czegoś muszą się utrzymać. Też mają

Because they have to make a living somehow. They also have.

rodziny, mają po prostu domy,

families just have homes,

zwykłe życie, a piszą gdzieś tam wieczorem,

ordinary life, and they write somewhere in the evening,

wieczorami, w weekendy, na stypendiach

in the evenings, on weekends, on scholarships

wyrywanych bardzo

very much pulled out

nieregularnie od różnych instytucji.

irregularly from various institutions.

No i to też nie sprzyja jakby

Well, this doesn't help either, I suppose.

powolnym researchom,

slow research,

starannemu budowaniu

diligent building

szeroko zakrojonego tła. No

widely conceived background. No

po prostu nie ma na to czasu.

There's simply no time for that.

Nie ma na to przestrzeni. Mam trochę takie

There is no space for that. I have a bit of that.

wrażenie, że słuchacz, który

the impression that the listener who

nie ma do czynienia z czeską literaturą

it does not deal with Czech literature

z tego, o czym mówiliśmy do tej pory

from what we have talked about so far

może wywnioskować, że współczesna

it can be inferred that contemporary

czeska literatura to totalne gówno

Czech literature is total crap.

i nie warto po to sięgać, a tak wcale

"and it’s not worth reaching for that, not at all."

nie jest. Więc obiecuję, że

it is not. So I promise that

w końcówce odcinka jeszcze

at the end of the episode yet

poproszę moją dzisiejszą rozmówczynię

I would like to ask for my conversation partner today.

o listę polecajek po prostu

just for the list of recommendations

dla was, moi słuchacze.

for you, my listeners.

Zacząłbym tą drugą część rozmowy

I would start the second part of the conversation.

od kwestii czytelnictwa

from the issue of readership

w Czechach, bo z polskiego punktu widzenia

in the Czech Republic, because from a Polish perspective

czytelnictwo w Czechach to jest

Reading in the Czech Republic is

coś takiego jak dzietność

something like fertility

w Czechach, czyli coś, co w

in the Czech Republic, or something that in

porównaniu z Polską jest super

Compared to Poland, it’s great.

i bardzo wysokie, a jak jest w

and very high, and how it is in

rzeczywistości i jak się to przejawia

reality and how it manifests itself

to już trochę spojluje odpowiedź na to pytanie.

That's already a bit of a spoiler for the answer to that question.

Bo rzeczywiście w rzeczywistości jest lepiej

Because in reality, it is indeed better.

niż w Polsce zdecydowanie.

than in Poland definitely.

Jest, no jest. Jak się to przejawia

It is, well it is. How does it manifest?

i skąd się to twoim zdaniem bierze?

And where do you think it comes from?

To znaczy tak, zacznę może od jakiegoś

That means, well, I might start with something.

takiego sensownego początku.

such a meaningful beginning.

Czesi rzeczywiście według statystyk

Czechs indeed according to statistics

czytają więcej niż Polacy, to na pewno.

They read more than Poles, that's for sure.

Zerkałam sobie do najnowszego

I was glancing at the latest one.

jakiegoś takiego raportu czytelnictwa

some kind of reading report

takiego z 2023

such from 2023

roku i wynika z

year and results from

niego, że statystyczny Czech czyta

that the average Czech reads

10 książek rocznie. W Polsce ile?

10 books a year. How many in Poland?

17% czyta więcej niż

17% reads more than

jedną książkę rocznie? Właśnie, osoby

One book a year? Exactly, people

zestawiające raport czytelnictwa w Polsce

comparing the reading report in Poland

popłakałyby się z radości na takie dane.

They would cry with joy over such data.

W Czechach co najmniej jedną książkę

In the Czech Republic, at least one book.

przeczytało 73% Czechów.

73% of Czechs have read it.

Natomiast takich, którzy

However, those who

czytają dużo, czyli

they read a lot, which means

powyżej 13 książek rocznie, to jest

above 13 books per year, that is

dużo, jakbyście się zastanawiali, to to jest

a lot, if you were wondering, this is it

dużo, jest 13-14%

a lot, it is 13-14%

ludzi. Czyli to są

people. So these are

całkiem optymistyczne rzeczywiście

quite optimistic indeed

statystyki. Czesi

statistics. Czechs

swoje książki głównie kupują

they mainly buy their books

w księgarniach,

in bookstores,

stacjonarnych, co jest z punktu widzenia

stationary, which is from the point of view

Polaka totalnie szokującym pomysłem.

A totally shocking idea from a Pole.

Natomiast z punktu widzenia Czecha,

On the other hand, from a Czech's perspective,

mówię tu jako Czech, w ogóle

I speak here as a Czech, at all.

mnie to nie zaskakuje.

That doesn't surprise me.

No wydaje się, że naprawdę Czesi doceniają

It seems that the Czechs really appreciate it.

ten też walor

this is also a value

społeczny księgarni, że można iść

social bookstore, that you can go to

i kogoś zapytać, co się teraz

and to ask someone what is happening now

czyta, co jest fajnego. Można zobaczyć,

reads what's cool. You can see,

zważyć tę książkę w ręce, obliczyć,

weigh this book in your hands, calculate,

czy za tyle stron się opłaca

Is it worth it for so many pages?

zapłacić tyle pieniędzy. I może

pay that much money. And maybe

łatwiej jest kupować w księgarniach

It's easier to buy in bookstores.

stacjonarnych, bo nie ma takich wojen,

stationary, because there are no such wars,

nowych między dystrybutorami

new among distributors

książek, jak w Polsce. Więc

books, like in Poland. So

nie ma to dużego znaczenia. Nie zaoszczędzi

It doesn't matter much. It won't save.

się jakoś nie wiadomo ile kupując

somehow not knowing how much to buy

w internetowej księgarni, więc fajnie

in the online bookstore, so that's nice

jest podejść i po prostu sobie zobaczyć

It's worth going up and just taking a look.

na żywo, zanim się coś kupi. Nie mówiąc

live, before you buy something. Not to mention

o tym, że to są księgarnie, księgarnie.

that these are bookstores, bookstores.

Tam nie ma, tak jak w Polsce,

There isn't, like in Poland.

gdzie już jest ciężko o księgarnie,

where it is already hard to find a bookstore,

księgarnie, bo mamy duże sieciówki.

bookstores, because we have large chain stores.

Już nie będę wymieniał nazwy.

I won't mention the name anymore.

Firma należy do Słowaków, tak a propos.

The company belongs to Slovaks, by the way.

To prawda. W którymś tam

It's true. In some way.

odcinku opowiadałem o tym.

I talked about it in the episode.

No to tak nie wygląda kupowanie

Well, that's not what buying looks like.

książek. W Czechach to są takie księgarnie,

books. In the Czech Republic, there are such bookstores,

nie chcę mówić, że

I don't want to say that

w bardzo starym stylu, że

in a very old style, that

zakurzone lampy i tam gdzieś jakiś

dusty lamps and somewhere there is some

chodzi Pan w pulowarku. To są moje ulubione.

You are wearing a sweater. These are my favorites.

Ale ja nie mówię, że to jest złe,

But I’m not saying it’s bad,

tylko mówię, żeby tego nie szukać.

I'm just saying not to look for it.

To są nowoczesne

These are modern.

księgarnie, niemniej jednak są to po prostu

bookstores, nonetheless they are just

księgarnie. To nie jest tak, że

bookstores. It’s not that

poza książkami kupimy tam

Besides books, we will buy there.

klocki, żelki, mazaki,

blocks, gummies, markers,

bilety na koncert,

concert tickets,

a obsługa, o co ciężko mieć do niej,

and the service, it's hard to have anything against it,

pretensje, nie szczególnie wie, co sprzedaje.

complaints, doesn't particularly know what they are selling.

W czeskich księgarniach rzeczywiście

In Czech bookstores, indeed.

raczej wiedzą, co sprzedają,

they rather know what they are selling,

bardzo chętnie coś doradzą, bardzo chętnie

They are very eager to give advice, very eager.

pogadają. Ja mam taką swoją

They will chat. I have my own.

ukochaną księgarnię w Brnie.

my beloved bookstore in Brno.

Nazywa się Modrek Nich Kupectwi

His name is Modrek Nich Kupectwi.

i jest troszkę poza centrum.

and it's a little bit outside the center.

Ale jak na przykład ktoś chciałby

But how, for example, if someone would like to

zwiedzać willę Tugendhat, to to już jest

to visit the Tugendhat villa, that's already it

bardzo blisko i strasznie polecam. To jest

very close and I highly recommend it. This is

mała, zakurzona księgarnia, w której jest

a small, dusty bookstore, where there is

pani w pulowerku, ale

lady in a sweater, but

absolutnie cudowna pani, która naprawdę

absolutely wonderful lady, who really

wszystko wie o rzeczach, które

everything knows about the things that

daje i doradzi i opowie

he gives, advises, and tells

i jest przewspaniała i zawsze

and it is magnificent and always

wydaje u niej dużo za dużo pieniędzy.

She spends way too much money on her.

No i tak, jaki jest

Well, that's how it is.

problem z tym czeskim czytelnictwem?

The problem with this Czech readership?

Nie. Może najpierw

No. Maybe first.

z czego wynika? Moim zdaniem wynika

What is the reason for it? In my opinion, it results from...

z tego, że Czesi mają o wiele,

from the fact that the Czechs have much more,

wiele lepszy od Polaków tzw.

much better than the Poles so-called.

work-life balance i po prostu

work-life balance and simply

robią więcej rzeczy dla przyjemności.

They do more things for pleasure.

I w robienie rzeczy dla

And doing things for

przyjemności się wylicza również

Pleasures are also accounted for.

czytanie. Po prostu sobie na to

reading. Just allow yourself to do it.

wypracowują czas.

they are working through time.

To jest zasadnicza różnica między

This is a fundamental difference between

stereotypowym, chociaż wszyscy wiemy,

stereotypical, although we all know,

że coś takiego nie istnieje, no ale

that something like this does not exist, but well

powiedzmy uśrednionym Czechem, a Polakiem

let's say an average Czech and a Pole

to jest taka, że uśredniony Czech

It is such that the average Czech.

pracuje po to, żeby żyć.

I work to live.

Uśredniony Polak szczególnie

An average Pole particularly

poza zetkami, zetki już,

besides the zetkas, the zetkas already,

czyli to pokolenie, do którego już

so this generation, to which already

nie należymy.

we do not belong.

No. Nie załapaliśmy się.

No. We didn't get in.

To młode pokolenie

It's the young generation.

tutaj ma do tego znacznie zdrowsze podejście,

here has a much healthier approach to it,

ale tak, Czesi pracują, żeby

but yes, the Czechs work to

żyć, Polacy raczej żyją, żeby pracować.

To live, Poles rather live to work.

Nie. To jest w ogóle zjawisko

No. It is a phenomenon at all.

bardzo się mijające z czeskimi

very different from the Czech ones

wartościami, tak mi się wydaje.

values, I think.

Więc czytają, bo sobie na to

So they read it because they have time for it.

jakoś tam rezerwują czas,

they somehow book the time,

ale wiąże się z tym

but it is connected with this

to, o czym też trochę wspomniałeś,

what you also mentioned a bit about,

że literatura ma być rozrywką

that literature should be entertainment

i ma być przyjemna

and it is supposed to be pleasant

w miarę możliwości.

as far as possible.

Ty w pewnym momencie wspomniałaś, a

At one point you mentioned, and

miałem cię o to dopytać, teraz mi się przypomniało,

I meant to ask you about that, now it came back to me.

mówiłaś w kontekście klasyków,

you were talking in the context of the classics,

że oni są trzecim najpopularniejszym

that they are the third most popular

segmentem i ja cię miałem spytać, co jest pierwszym

segment and I was going to ask you what the first one is

na drugim. No właśnie pierwszy

on the second. Well, exactly the first

w każdej grupie wiekowej poza najmłodszą,

in every age group except the youngest,

pierwszy segment to jest

the first segment is

coś, co w tych raportach

something that is in these reports

nazywa się literatura rozrywkowa.

It's called entertainment literature.

I tam się wyliczają

And they count there.

kryminały, thrillery

crime novels, thrillers

i taka obyczajówka,

and such a customs act,

którą się w Polsce nazywa literaturą

which is referred to in Poland as literature

kobiecą, jakieś romanse,

womanly, some romances,

tego typu rzeczy.

this type of thing.

Beletrystyka wydaje mi się, że też, ale ona

It seems to me that fiction does as well, but it...

w sensie taka cięższa, poważniejsza,

in the sense of being somewhat heavier, more serious,

ale ona jednak ma tam

but she still has there

trochę mniejszy procentowo

a little smaller percentage-wise

lat. A młodzież czyta science fiction

And the youth reads science fiction.

i fantasy najbardziej się

I am most into fantasy.

okazuje, a starsi jeszcze

it turns out, and older still

dość sporo publicystyki

quite a lot of journalism

właśnie. Młodzież po to nie sięga

Exactly. Young people don't reach for that.

według danych statystycznych,

according to statistical data,

im starszy czytelnik, tym chętniej

The older the reader, the more willingly.

sięga po jakiś opis świata

reaches for some description of the world

rzeczywistego, nie po wymyślone fabuły.

actual, not from an invented plot.

To jest zawsze taki odwieczny po prostu

It is always such an eternal thing simply.

spór między Polakami a Czechami,

the dispute between Poles and Czechs,

jak się rozmawia o czytelnictwie, czyli

how to talk about reading, that is

Polacy mówią, wy tak dużo czytacie,

Poles say, you read so much,

to jest takie super, a Czesi mówią,

"This is so great, and the Czechs say,"

no ale no czytamy, ale co my czytamy, no jak

Well, we are reading, but what are we reading, well how.

jakieś gówno czytamy, a wy to Tokarczuk

We're reading some crap, and you have Tokarczuk.

czytacie. Mało, ale za to noblistkę.

You read. Little, but it's a Nobel laureate.

No i taka jest rozmowa,

And that is the conversation.

która jakby nie prowadzi

which as if does not lead

daleko. Co też

far. What else

doskonale pasuje do

fits perfectly to

kolejnego stereotypu, który jest

another stereotype that is

bardzo żywy w obu krajach i myślę, że to

very lively in both countries and I think that it

można by było walkę w klatce zorganizować

A cage fight could be organized.

na ten temat, kto bardziej narzeka, ponieważ

on this topic, who complains more, because

Polacy twierdzą, że narzekają najbardziej

Poles claim that they complain the most.

na świecie, a Czesi mówią, nie, nie, nie,

in the world, and the Czechs say, no, no, no,

nie, nie, to my narzekamy

No, no, we are the ones complaining.

najbardziej na świecie, a niedawno rozmawiałem

most in the world, and I recently talked

ze znajomymi, którzy mieszkają w Niderii

with friends who live in Nideria

w Irlandach, czy też po staremu w Holandii

in Ireland, or as it used to be in the Netherlands

i oni mówią, że nie, nie,

and they say no, no,

nie, to Holandzy narzekają najbardziej

No, it's the Dutch who complain the most.

na świecie. Naprawdę? Tak słyszałem

In the world. Really? That's what I've heard.

od osób, które mieszkają od

from people who live from

dawna w Holandii, osoby

"former in the Netherlands, people"

te zresztą są słuchaczami czy

they are listeners or not

o stacji. Bardzo was pozdrawiam.

About the station. I send my best regards to you all.

Polsko-czeskie mistrzostwa świata

Polish-Czech World Championships

w narzekaniu to naprawdę by było coś,

complaining would really be something,

bo rzeczywiście obie te nacje

because indeed both of these nations

są bardzo dobre w takim wskazywaniu

they are very good at such indications

negatywów, co też wydaje mi się

negatives, which also seems to me

trochę wychodzi w tej rozmowie niechcący.

It comes out a bit unintentionally in this conversation.

Tak. Też mam taką tendencję,

Yes. I also have that tendency.

kurczę, spróbuję nad tym zapanować

Darn, I'll try to get a hold of this.

jakoś może. W podsumowaniu

somehow maybe. In summary

troszkę się tu może będziemy powtarzać,

we may repeat ourselves a little here,

ale chciałbym, żebyś

but I would like you to

podzieliła się taką

shared such a

swoją listą książek, które

your list of books that

byś poleciła komuś, kto jest zainteresowany

would you recommend it to someone who is interested

czeską literaturą. Mówię tu oczywiście

Czech literature. I am of course referring to

o książkach przełożonych na język

about books translated into the language

polski, bo tu

Polish, because here.

streszczę już, ty masz bardzo fajną

I'll summarize it now, you have a really cool one.

metodę, podsłuchałem

the method, I eavesdropped

w twojej rozmowie z Teresą

in your conversation with Teresa

Drozdą w rozdowisku

Blackbird in the split place

szukania czeskich książek po czesku,

searching for Czech books in Czech,

w bazie ocen na

in the ratings database on

portalach, powiedzmy, odpowiednikach

portals, let's say, counterparts

lubimy czytać. Databazy

We like to read. Databases.

knich. Databazy knich CZ, który jest

knich. Databases of knich CZ, which is

jednak portalem bardziej fachowym,

however, a more professional portal,

mniej chimerycznym trochę niż lubimy

less capricious, a little than we like

czytać, bo bazującym niekoniecznie na

to read, because based not necessarily on

ocenach wyłącznie czytelników,

based solely on readers' ratings,

ale również recenzjach specjalistów

but also in reviews by specialists

i tak dalej. I to jest patent, który mi się

and so on. And this is the trick that I like.

bardzo spodobał i myślę, że

I really liked it and I think that

z czystym sumieniem możemy go polecić każdemu.

With a clear conscience, we can recommend it to anyone.

Ale tu mówimy o książkach,

But here we are talking about books,

które wyszły po czesku. Natomiast

which were published in Czech. However

jeżeli chodzi o czeskie książki, które

as for Czech books that

wyszły po polsku, jakaś taka

they came out in Polish, something like that

krótka lista, must read.

a short list, must read.

Marek Schindelka jest wydawany

Marek Schindelka is being published.

w wydawnictwie Afera. Pisze

at Afera Publishing. Writes

fantastyczne opowiadania. Jeśli

fantastic stories. If

ktoś lubi opowiadania, bo podobno

someone likes stories because supposedly

dużo czytelników nie lubi opowiadań.

Many readers do not like short stories.

Ludzie lubią znać całą historię.

People like to know the whole story.

Tak słyszałam ostatnio. Więc

Yes, I heard that recently. So

jeśli słuchają nas fani opowiadań,

if there are fans of stories listening to us,

którzy lubią jednak znać tylko fragment

who like to know only a fragment

historii, a resztę sobie wymyślić po swojemu,

the history, and invent the rest in your own way,

albo w ogóle się nad nią

or not think about her at all

nie zastanawiać, no to

don't think, well then

Marka Schindelkę polecam w ciemno.

I recommend the Schindelko brand without hesitation.

On pisze fantastycznie i strasznie

He writes fantastically and terribly.

zazdroszczę jego tłumaczkom,

I envy his translators.

bo ja też bym chciała go tłumaczyć.

Because I would also like to translate it.

Tłumaczyłam go kilka razy na żywo właśnie

I have translated it live several times.

i jest niesamowicie

and it is incredible

mądrym, empatycznym człowiekiem

a wise, empathetic person

i to też przebija się w

and this also comes through in

jego pisaniu. Ja bardzo lubię

his writing. I really like it.

Petrę Sołkupową i te jej właśnie

Petrę Sołkupową and her just that

analizy zwykłych,

ordinary analyses,

pozornie niewinnych

seemingly innocent

relacji międzyludzkich, bo

human relationships, because

to też tak fajnie daje do myślenia. Ona

It also gives one a lot to think about. She.

często stosuje taki ciekawy, znaczy

often uses such an interesting, means

ciekawy, no nie jest jakiś bardzo, no

Interesting, well it's not very, well.

nowocześnie wymyślony, ale

modernly conceived, but

jednak fajnie to działa.

However, it works great.

Zabieg, że opisuje te same sytuacje

The procedure of describing the same situations.

z punktu widzenia dwóch różnych bohaterów

from the perspective of two different heroes

czy trzech i to też daje

Does three also give?

do myślenia, no bo rzeczywiście

food for thought, because indeed

wszyscy postrzegamy te same

we all perceive the same

sytuacje w różne sposoby i to może

situations in different ways and it can

prowadzić i prowadzi do mnóstwa

lead and leads to plenty

po prostu różnych zaburzeń

just various disorders

w komunikacji i różnych problemów,

in communication and various problems,

których dałoby się uniknąć.

which could have been avoided.

Gdyby na przykład

For example,

ze sobą więcej rozmawiać, powiedzmy

to talk more with each other, let's say

i jakoś tam wyjaśniać sobie swoje punkty

and somehow explain your points to yourself

widzenia, więc ja bardzo lubię ten styl pisania.

I like this writing style very much.

Z takich lżejszych

From the lighter ones.

rzeczy,

things,

lżejszych i kryminałe teraz powiem,

lighter and crime novels, now I will say,

Boże, tam są zwłoki i wszystko.

God, there are corpses and everything.

Ale to są zwłoki

But those are corpses.

dla rozrywki. No właśnie, dla kogoś,

for entertainment. Exactly, for someone,

kogo nie ruszają zwłoki

who is not disturbed by corpses

w książce, to bardzo polecam

In the book, I highly recommend it.

serię kryminałów

a series of crime novels

z Ołomuńca, serię Michala

from Olomouc, Michal's series

Sicory, bo w ogóle Ołomuniec

Sicory, because in general Olomouc.

jest moim ulubionym miastem,

is my favorite city,

a nie ma Ołomuńca aż tak dużo

There isn't that much of Olomouc after all.

gdzieś tam w literaturze, czy

somewhere in literature, or

w, no ten, Pragocentry,

well, that, Pragocentry,

jak zwykle. Bardzo piękne miasto zresztą.

As usual. A very beautiful city, by the way.

Tak, jest to fantastyczne miasto i

Yes, it is a fantastic city and

te kryminały są też bardzo

These crime novels are also very

dobrze napisane.

well written.

Michal Sicora jest też

Michał Sicora is also

wykładowcą akademickim

academic lecturer

i zajmuje się między innymi od strony

and deals with, among other things, from the side of

naukowej właśnie brytyjskimi

scientific, just British

kryminałami, które gdzieś tam

mysteries that are somewhere out there

sobie analizuje i bada, więc

I analyze and research for myself, so

jakby ma podstawy,

as if it has foundations,

solidne fundamenty do tego, żeby pisać

solid foundations for writing

dobre kryminały i robi to.

Good crime novels do that.

Zmieniliśmy też w trakcie rozmowy

We also changed it during the conversation.

cały szereg książek, z którymi pracowałaś,

a whole range of books that you worked with,

albo o których mówiliśmy i generalnie

or the ones we talked about and generally

to są też książki, które myślę

These are also books that I think.

oboje byśmy polecili

We would both recommend it.

do czytania, czy to

to read, is this

mowa o Biance Bellowej, czy to mowa

Is it a speech about Bianka Bellowa, or is it a speech?

o Alenie Morsztajnowej,

about Alena Morsztajnova,

czy to mowa o

is it about

Radcy Denmarkowej. Jakby

Counselors of Denmark. As if.

to są rzeczy, po które można naprawdę

these are things that you can really

z czystym sumieniem sięgać.

to reach with a clear conscience.

Jan Balaban zapomniałam,

Jan Balaban, I forgot.

o właśnie, to jest

Oh right, this is it.

fantastyczny autor Ostrawski,

fantastic author Ostrowski,

na kolei i ojej, jak

on the railway and oh my, how

on pisał, bo już nie żyje, więc

he wrote, because he is no longer alive, so

niestety więcej jego nowych książek

unfortunately more of his new books

to już chyba nie wyjdzie po polsku. Wyszły dwie

It probably won't come out in Polish anymore. Two have come out.

jakiś czas temu i to jest

some time ago and this is

przepiękna proza, taka o życiu

beautiful prose, such as about life

śmieszno, gorzko,

funny, bitter,

tak jak lubię, według tych moich

just like I like it, according to my own

najlepszych czeskich standardów, więc

the best Czech standards, so

bardzo polecam.

I highly recommend it.

A czeskie fantazy? Czechy to jest kraj bajek.

And Czech fantasy? Czechia is a land of fairy tales.

Ja o tym opowiadałem

I talked about it.

razem z szefem czeskiego centrum,

together with the head of the Czech center,

z Petrem Wilczykiem, że

with Peter Wilczyk, that

Czechy to jest kraj bajek. Bajek filmu

Czechia is a land of fairy tales. Fairy tales of film.

filmowych, ale też bajek spisywanych.

film-related, but also fairy tales that were written down.

A jak to się przekłada

And how does that translate?

na fantazy, czy jest jakieś takie

In fantasy, is there something like that?

fantazy, które byłoby

fantasy that would be

fantazy czeskim, z odwołaniem

Czech fantasy, with a reference.

do jakichś czeskich klimatów,

to some Czech vibes,

tak jak jest trochę

just like it is a bit

z bardzo popularnym

with a very popular

skądinąd w Czechach, Wiedźminem

by the way, in the Czech Republic, The Witcher

Sapkowskiego, który się po czesku nazywa

Sapkowski, who is called in Czech

Zaklinać. O no, Wiedźmin to jest

To conjure. Oh no, that is The Witcher.

naprawdę popularny i nawet

really popular and even

znalazłam Wiedźmina chyba na liście

I found The Witcher probably on the list.

top 7 najczęściej czytanych

top 7 most read

książek w Czechach, zaraz obok

books in the Czech Republic, right next to

tego potera, więc to o czymś świadczy.

This power, so it means something.

Czy jest jakiś, Boże jak to się pięknie

Is there any, God how beautiful this is.

przyjęło w języku polskim ostatnio

recently adopted in the Polish language

z rosyjskiego analog, czy jest jakiś

a Russian analog, is there any?

analog? Aż tak to chyba nie.

Analog? I don't think it's that much.

Myślę, że z tej fantastyki

I think that from this fantasy

czeskiej, która jest po polsku wydawana,

Czech, which is published in Polish,

to najbardziej rozpoznawalnym

it is the most recognizable

nazwiskiem jest Mirosław Żamboch.

His name is Mirosław Żamboch.

No Sapkowski to to nie jest. Ostatnio

This is not Sapkowski. Recently.

nawet wypożyczyłam sobie z biblioteki

I even borrowed it from the library.

jakąś książkę Żambocha.

some book by Żambach.

Być może zawiniło to,

Perhaps it was to blame,

że wzięłam przypadkowo pierwszą z brzegu,

that I randomly took the first one I found,

ale no to było takie mocno

but that was really intense

faktyczne fantazy, że zabili go i uciekł,

It's a fantasy to think that they killed him and he escaped.

ale była też wiedźma i ofiara

but there was also a witch and a victim

z ludzi i coś tam. Konanowski.

from people and something there. Konanowski.

To nawet było w czeskim, bo w czeskiej

It was even in Czech, because in Czech.

fantastyce było takie określenie,

there was such a term in fantasy,

fantastyka konanowska, ona była bardzo

Conan-like fantasy, it was very

popularna. Na początku tego

popular. At the beginning of this

wieku Leonard Medek na przykład,

for example, the age of Leonard Medek,

przypadkowa zbieżność nazwisk, chociaż

a coincidental coincidence of surnames, although

mój sąsiad, poznaliśmy się w knajpie

My neighbor, we met in a bar.

i bardzo mieliśmy wielki ubaw z tego, że

and we had a great laugh about the fact that

mamy tak samo nazwisko. Nie wiem czy

we have the same surname. I don't know if

nadal pisze, ale był swego czasu dość

I still write, but it was quite a while ago.

popularny, ale to były takie rzeczywiście

popular, but those were really such things

no generyki. Taka fantastyka jak

no generics. Such fantasy as

jaką masz na całym świecie,

What do you have all over the world?

czasem napisana lepiej, czasem napisana

sometimes written better, sometimes written

gorzej. No jest to rozrywkowe, ale nie ma to

Worse. Well, it's not entertaining, but it doesn't have it.

specjalnie rzeczywiście jakichś

especially some things

czeskich analogii, czy czeskiej

Czech analogies, or Czech.

charakterystyki. Franciszek Kotleta,

characteristics. Franciszek Kotleta,

który jest po

which is after

polsku, wyszła chyba jedna jego

In Polish, it seems that one of his has come out.

książka, Underground. On

book, Underground. On

tę swoją fantastykę osadza

this fantasy of hers is set

w Czechach mocniej i

in the Czech Republic more strongly and

to jest myślę

this is I think

ciekawe. Underground rozgrywa się

Interesting. Underground is set.

w Pradze, ale w jakiejś takiej, nie

In Prague, but in some way, not

że postapokaliptycznej, bo to chyba

that post-apocalyptic, because it probably

nie jest dobre słowo, ale w takiej

"it's not a good word, but in such a"

wielkiej Pradze, która oderwała się od

great Prague, which broke away from

Czech po wielkiej wojnie polsko-czeskiej.

Czech after the great Polish-Czech war.

Wątek polski, podkreślam.

Polish thread, I emphasize.

I tam jest ta

And there is that

czeskość mocna. Jest też

Czechness is strong. There is also

specyficzne wyznanie, jakieś czarodziejki,

specific denomination, some witches,

które mają specjalne

which have special

moce słowiańskie, coś.

Slavic powers, something.

Więc to może być ciekawe i takie

So this could be interesting and such.

rzeczywiście niegeneryczne. Kotleta

indeed non-generic. The chop

napisał też książkę, która

he also wrote a book that

nie wyszła po polsku,

it didn't come out in Polish,

ale jest oparta mocno,

but it is strongly based,

osadzona w mitologii słowiańskiej

set in Slavic mythology

o mafii walczącej

about the fighting mafia

z wyznawcami Peruna.

with the followers of Perun.

Ja tych rzeczy nie znam, ale brzmi to

I don't know these things, but it sounds like

dla mnie całkiem ciekawe. To jest ciekawe,

For me, quite interesting. This is interesting.

no. Myślę, że tej czeskiej

No. I think that Czech one.

fantastyki to się przekłada na

fantasy translates to

polski jak na lekarstwo.

Polish as good as medicine.

Tak naprawdę prawie nic. Właśnie

Actually almost nothing. Exactly.

Fabryka Słów wydawała Żambocha,

The Factory of Words published Żamboch,

ale to już było dobre 15-20

but that was already a good 15-20

lat temu i w Nowej

years ago and in New

Fantastyce było kiedyś sporo czeskich

There used to be a lot of Czech fantasy.

opowiadań fantasy drukowanych

printed fantasy stories

w czasopiśmie Nowa Fantastyka, ale ten

in the magazine Nowa Fantastyka, but this

trend już jakoś minął, więc jeśli

the trend has already passed, so if

chodzi o przykłady, no to jest ciężko, chociaż

It's about examples, well that's hard, although.

jest kilka naprawdę interesujących

There are a few really interesting ones.

serii fantastycznych w Czechach,

fantastic series in the Czech Republic,

które się bardzo dobrze sprzedają, bardzo dobrze

which sell very well, very well

czytają i myślę, że mogłyby być

they read and I think they could be

interesujące dla Polaków.

interesting for Poles.

Chociaż autorzy chyba trochę nie chcą

Although the authors seem to be somewhat reluctant.

nawet pisać fantasy

even writing fantasy

osadzonego u siebie. To są jednak

"those who are settled with you. However, these are"

rzeczy projektowane z rozmachem

things designed on a grand scale

i takie właśnie uniwersalne

and such universal ones

bardziej. Nie tak dawno temu ja Ci wysyłałem

More. Not long ago I sent you.

tą książkę, ale chyba jeszcze nie miałeś czasu, żeby

this book, but you probably haven't had time to

po nią sięgnąć. Cykl

to reach for her. Cycle

w razie trzytomowy, czwarty tom jest

In case of a three-volume work, the fourth volume is...

w przygotowaniu. Przeczytałam, no co Ty?

In preparation. I read it, what are you talking about?

Przeczytałaś? Petry z Technikowej.

Did you read it? Petry from the Technical Department.

Z Technikowa na Słuchać. Mi się to bardzo

From Technikowa to Listen. I like this a lot.

podobało. Bardzo mi się to podobało. Było to

I liked it. I liked it very much. It was

odświeżające. To jest trochę połączenie

refreshing. It's a bit of a mix

fantasy i science fiction, ale

fantasy and science fiction, but

w taki sposób bardzo

in such a way very

naturalne. Nie jest to generyczne.

natural. It's not generic.

Nie jest to generyczne, chociaż

It's not generic, although

nie ma to absolutnie nic wspólnego z

it has absolutely nothing to do with

Czechami. Tam są inspiracje rumuńskie, jak

Czech Republic. There are Romanian inspirations, like

się potem specjalnie doczytałem, czytając

I then read it carefully, reading.

wywiady z autorką i to

interviews with the author and that

jest super rzecz, tylko że tego po polsku nie ma.

It's a great thing, only that it's not available in Polish.

Ale jest bardzo fajne i z

But it is very cool and with

tłem jakby społecznym, zarysowanym,

with a sort of social background, outlined,

politycznym, z ciekawie

political, with interest

po prostu nakreślonym światem. To jest

simply outlined world. This is

dobra rzecz. I to jest fajne, bo

good thing. And that's nice because

to jest dystopia przyszłościowa.

This is a futuristic dystopia.

Opisuje to świat przyszłości, ale zarazem

It describes a world of the future, but at the same time

właśnie z bardzo mocnymi elementami

just with very strong elements

fantasy i takim pęknięciem tego świata,

fantasy and such a crack in this world,

że mamy w jednym świecie

that we have in one world

jakby dwa światy. Mamy świat

like two worlds. We have a world

fantasy i mamy taki świat ultra racjonalny,

fantasy and we have such an ultra-rational world,

świat science fiction

the world of science fiction

i te światy są od siebie zależne.

These worlds are dependent on each other.

Nie będziemy spoilować i to jest niestety

We won't spoil it, and unfortunately, that's it.

polecajka tylko i wyłącznie

recommendation only and exclusively

dla czytających po czesku,

for those reading in Czech,

ale warto. Czekam niecierpliwie.

but it's worth it. I'm waiting impatiently.

Dawno mi się to już nie zdarzało na

I haven't had this happen to me for a long time.

czwarty tom. Ma być przed świętami

The fourth volume. It is supposed to be before the holidays.

w tym roku jeszcze w sensie. Ekstra.

This year, still in a sense. Great.

Ja też czekam. W kolejnym odcinku

I'm waiting too. In the next episode.

za tydzień Anna opowie między innymi

In a week, Anna will tell among other things.

o tym, czy ciężko się tłumaczy

about whether it's hard to translate

z języka czeskiego, czy to w ogóle

from the Czech language, is it even

trudny do nauczenia się język.

a language that's difficult to learn.

Porozmawiamy też o regionalizmach i

We will also talk about regionalisms and

tym, że bohemista uczy się czeskiego zwykle

that a bohemist usually learns Czech

dwa razy. Najpierw na studiach,

twice. First during my studies,

a potem na ulicy.

and then on the street.

Będzie też o tym, czy Czechów śmieszy

It will also be about whether it amuses the Czechs.

polski. Spoiler. Śmieszy

Polish. Spoiler. It’s funny.

bardzo i też mają swoje memy

very much and they also have their memes

z wymyślonymi polskimi słowami.

with made-up Polish words.

No i będzie też o tym, kto decyduje

And it will also be about who makes the decisions.

jakie czeskie książki ukażą się

Which Czech books will be published?

po polsku. Oraz całe mnóstwie

in Polish. And a whole lot of

innych rzeczy. Już teraz

other things. Right now

zachęcam do wysłuchania.

I encourage you to listen.

Już po nagraniu przypomniałem sobie

I remembered after the recording.

o jednej dość istotnej kwestii

about one quite important issue

w bibliotekach publicznych w Czechach.

in public libraries in the Czech Republic.

Zapytałem więc Annę Radwan-Żbikowską

So I asked Anna Radwan-Żbikowska.

ile ich jest

How many are there?

i jak są popularne.

and how popular they are.

No więc w całych Czechach funkcjonuje

So it operates throughout the Czech Republic.

nieco ponad 5 tysięcy bibliotek

just over 5 thousand libraries

publicznych. I jak wylicza

public. And how it calculates

Anna, proporcjonalnie

Anna, proportionately

to w Polsce powinno ich być w takiej

There should be such a thing in Poland.

sytuacji 20 tysięcy.

situation 20 thousand.

A jest 8.

And it is 8.

Wynika z tego, że w Czechach

It follows that in the Czech Republic

bibliotek jest...

the library is...

no dużo ich jest.

Well, there are quite a few of them.

Per capita, jak ładnie mówią

Per capita, as they nicely say.

ekonomiści i socjologowie, to

economists and sociologists, are

jeden z lepszych wskaźników w Europie.

one of the better indicators in Europe.

Dalej, według danych statystycznych

Furthermore, according to statistical data

przynajmniej raz w roku

at least once a year

bibliotekę odwiedza 40% Czechów,

40% of Czechs visit the library.

a regularnie co dziewiąty.

a regular every ninth.

I jak podsumowuje

And how do you summarize?

Anna Radwan-Żbikowska,

Anna Radwan-Żbikowska,

jeśli już pożyczają,

if they already borrow,

to dużo i często.

it's a lot and often.

Sporo o czeskich pozycjach literackich

A lot about Czech literary works.

wydawanych zarówno w Czechach,

published both in the Czech Republic,

ale głównie w Polsce,

but mainly in Poland,

oraz np. o ich opracowaniach

and, for example, about their studies

na potrzeby scen teatralnych

for the needs of theatrical scenes

dowiecie się też ze wzmiankowanego

you will also find out from the mentioned

w rozmowie odcinka nr 104

in the conversation of episode number 104

W odcinku tym Teresa Drozda

In this episode, Teresa Drozda

o tym wszystkim rozmawia właśnie

about all of this is currently being discussed

z Anną Radwan-Żbikowską.

with Anna Radwan-Żbikowska.

Bardzo polecam.

I highly recommend it.

W rozmowie w Czechostacji

In a conversation at Czechostation

odwołaliśmy się natomiast do dwóch tekstów

We referred to two texts, however.

publicystycznych, odsyłacze do których

journalistic, sources to which

też znajdziecie, poza listą wymienionych

you will also find, apart from the list of those mentioned

w rozmowie autorów i autorek

in the conversation of authors

w opisie odcinka.

in the episode description.

To esej krytyczki literackiej Ewy Kliciowej

It is an essay by the literary critic Ewa Kliciowa.

o kondycji literatury czeskiej

on the condition of Czech literature

napisane w 2021 roku,

written in 2021,

ale wciąż aktualne.

but still актуальный.

Oraz coś w rodzaju dziennika, czy pamiętnika

And something like a diary or journal.

jurorki najważniejszego czeskiego

the jury of the most important Czech

konkursu literackiego Magnezja Litera

Magnezja Litera literary competition

Olgi Słowik.

Olga Słowik.

Jeśli nazwisko brzmi dla Was jakoś swojsko

If the surname sounds somewhat familiar to you.

to nic dziwnego.

It's not surprising.

Olga Słowik pochodzi z Polski,

Olga Słowik comes from Poland.

chociaż żyje, pracuje, również jako tłumaczka

although she lives, works, also as a translator

czy prowadzi badania naukowe

Does he/she conduct scientific research?

w Czechach właśnie.

in the Czech Republic right now.

Nie będę tu streszczał uwag Olgi Słowik

I will not summarize Olga Słowik's comments here.

zawartych w jej tekście,

contained in her text,

powiem tylko, że odbił się on latem tego roku

I will only say that it bounced back this summer.

w czeskich środowiskach literackich

in Czech literary circles

całkiem sporym echem.

with quite a loud echo.

Użykiwali nad nim głowami ze zrozumieniem,

They nodded over him with understanding.

inni w starym dobrym

others in the old good

austro-węgierskim duchu się oburzyli,

they were outraged in an Austro-Hungarian spirit,

że tak nie wypada

that it is not appropriate

i że brudy topierzemy w czterech ścianach.

and that we wash our dirty laundry within four walls.

Tak na marginesie to Gabriela Zapolska

By the way, it's Gabriela Zapolska.

Moralność Pani Dulskiej

The Morality of Mrs. Dulska

też napisała w Austro-Węgrzech.

she also wrote in Austria-Hungary.

Oba teksty, czyli tekst

Both texts, namely the text

Olgi Słowik i Ewy Kliczowej są po czesku,

Olga Słowik and Ewa Kliczowa are in Czech.

ale jeśli jesteście nimi zainteresowani

but if you are interested in them

to translator

to translator

powinien dać radę.

He should be able to handle it.

W stworzeniu tego odcinka, czy raczej odcinków,

In the creation of this episode, or rather episodes,

bo mówię również o tym, który

because I also talk about the one who

moją premierę będzie miał za tydzień,

my premiere will be next week,

aktywny udział brali patroni Czechostacji.

The patrons of Czechostation took an active part.

Wiele pytań, które padły

Many questions that were asked

i padną

and they will fall

to efekt ich sugestii.

It's the result of their suggestion.

Jeśli też chcielibyście dołączyć do patronów

If you would also like to join the patrons.

to podcast znajdziecie w serwisie

You will find the podcast in the service.

patronite pod adresem

patronite at the address

patronite.pl

patronite.pl

ukośnik Czechostacja.

Slash Czech Station.

A w ostatnim tygodniu grono patronów podcastu

And in the last week, the group of podcast patrons

powiększyło się o Bartosza,

it has increased by Bartosz,

Marcina i Rafała.

Marcin and Rafał.

Bardzo Wam Panowie dziękuję za wsparcie

Thank you very much, gentlemen, for your support.

i za zaufanie.

and for the trust.

Dzięki zaangażowaniu patronów mogę

Thanks to the involvement of patrons, I can.

Czechostację, która niedługo skończy rok

Czech station that will soon turn one year old.

rozwijać.

to develop.

A na razie do usłyszenia.

For now, see you later.

Na słyszeną.

See you later.