Stoickie Q&A, cz. 4

Stoicyzm pomoże nam właśnie wtedy, kiedy nic innego już potencjalnie nam nie pomoże, tak? Innymi słowy, im trudniejsza sytuacja, tym bardziej ja tych stoickich zasad potrzebuję.

Stoicism will help us precisely when nothing else can potentially help us, right? In other words, the tougher the situation, the more I need those Stoic principles.

Cześć, tu podcast Myślnik Stankiewicza, czyli rozmowa człowieka z człowiekiem o wszystkim, co dla człowieka istotne.

Hello, this is the Myślnik Stankiewicz podcast, a conversation between man and man about everything that is important to humans.

Dzisiaj odcinek wyjątkowy, pytania i odpowiedzi. Wybrałem kilka takich pytań, które najczęściej się pojawiają, takich bardziej zasadniczych i dzisiaj postaram się na nie odpowiedzieć.

Today is a special episode, questions and answers. I have selected a few of the most frequently asked questions, the more fundamental ones, and today I will try to answer them.

Przypominam, że polecam się też, kto z Was chce szkolenia ze stoicyzmu u siebie w firmie, proszę po prostu o maila, jest na stronie piotrstankiewicz.pl i wszystko dogadamy.

I would like to remind you that I am also available for anyone who wants training in stoicism at their company; just send me an email, which you can find on the website piotrstankiewicz.pl, and we will arrange everything.

Pozdrowienia, również dzisiaj specjalne dla Oli.

Greetings, also today special for Ola.

I Maćka w słonecznej Chorwacji.

And Maciek in sunny Croatia.

I lecimy, aha, zanim polecimy to jeszcze jedno, ci z Was, którzy czekają i ci, którzy nie wiedzą, że czekają, ale się dowiedzą, informuję, że kalendarz stoicki na rok 2025 już zaraz na dniach będzie dostępny.

And we're off, oh, before we take off, just one more thing, those of you who are waiting and those who don't know they're waiting, but will find out, I inform you that the Stoic calendar for the year 2025 will be available very soon.

Będę oczywiście informował i teraz lecimy już z tematem.

I will of course keep you informed and now let's get to the topic.

Pytanie, które często wraca, pytanie, które często wraca w różnych formach.

A question that often returns, a question that often returns in different forms.

Postaram się.

I will try.

Jakoś je zebrać do kupy.

Somehow collect them together.

Można by streścić prosto.

It could be summarized simply.

Mianowicie pytacie, co z przypadkami trudnymi.

Namely, you are asking what about difficult cases.

To się w różnych formach właśnie powtarza.

It is repeating itself in various forms.

Choroby, wojny i inne nieszczęścia, z którymi stoicyzm często jest kojarzony.

Diseases, wars, and other misfortunes, with which Stoicism is often associated.

No i wracające pytanie jest takie, no co z nimi.

And the returning question is, well, what about them?

I ciekawy fakt jest taki, że ja przyznaję w punkcie wyjścia, że na pewno w podcaście mało o takich rzeczach mówię.

And the interesting fact is that I admit from the outset that I definitely talk little about such things in the podcast.

Być może faktycznie będzie się pojawiało tego trochę więcej.

Perhaps there will indeed be a bit more of this.

Niekoniecznie może od razu wojny czy jakieś katastrofy, ale takie właśnie twarde, konkretne, życiowe sprawy.

Not necessarily wars or some disasters right away, but rather those hard, concrete, life matters.

Bo to jest zawsze pewien, będę chciał pewnie pójść w tę stronę, bo to jest faktycznie pewien taki kontrargument czy wręcz zarzut, z jakim się spotykamy w tym stoicyzmie.

Because there is always a certainty, I will probably want to move in that direction, because it is indeed a certain counter-argument or even an accusation that we encounter in this Stoicism.

No że fajnie, fajnie, wszystko się zgadza, wszystko ładnie, ale jak się wydarzy coś naprawdę ciężkiego, no to wtedy stoicyzm wcale nie musi działać.

Well, that's nice, nice, everything adds up, everything is fine, but when something really difficult happens, then stoicism may not work at all.

Jak on zadziała?

How will it work?

Zaczyna się takie trochę rozpuszczanie tego tematu, trochę w duchu takim, że jak się wydarzy coś naprawdę poważnego, no to żadna filozofia na to nie pomoże.

It starts to dilute the topic a bit, somewhat in the spirit that if something truly serious happens, then no philosophy will help.

No i jaka jest właściwie na to taka porządna odpowiedź?

So what is the proper answer to that anyway?

Poza tym, że być może faktycznie tutaj w podcaście za mało trochę czasu poświęcam na takie z jednej strony trudne, a z drugiej strony mocno skonkretyzowane przypadki.

Besides the fact that I might indeed spend a little too little time here in the podcast on such cases that are, on one hand, difficult, and on the other, very specific.

Natomiast odpowiedź jest taka, że no właśnie ciężko.

The answer is that it's actually difficult.

Ciężkie przypadki, czy jakby sytuacje, które są wyzwaniem, no są prawdziwym testem dla naszego stoicyzmu.

Difficult cases, or situations that are challenging, are really a test of our stoicism.

Innymi słowy, no łatwo jest być stoikiem.

In other words, it's not easy to be a stoic.

Zacząłem się zastanawiać, z jednej strony chciałoby się powiedzieć, że łatwo jest być stoikiem wtedy, kiedy wszystko idzie łatwo i gładko.

I started to wonder, on one hand, one could say that it is easy to be a stoic when everything goes smoothly and easily.

Z drugiej strony, no w takich sytuacjach też nie do końca w zasadzie wiemy, czy jesteśmy stoikami, czy nie jesteśmy.

On the other hand, in such situations we also don't really know if we are Stoics or not.

No bo jak to się ładnie mówi, tyle o sobie wiemy, na ile nas sprawdzono, więc ten stoicyzm dochodzi do głosu potencjalnie dopiero wtedy.

Well, as it is nicely said, we know about ourselves as much as we have been tested, so this stoicism only potentially comes to the fore then.

Kiedy sytuacja staje się jakaś taka bardziej większym wyzwaniem, prawda?

When the situation becomes more of a challenge, right?

Innymi słowy, chodzi mi o coś takiego, że no właśnie wtedy, kiedy jest wyzwanie, kiedy jest jakiś trudny temat, no właśnie wtedy pomoże nam filozofia stoicka.

In other words, what I mean is that precisely when there is a challenge, when there is a difficult topic, it is then that Stoic philosophy will help us.

Pomoże nam wszystko to, o czym tu w podcaście mówimy.

Everything we talk about here in the podcast will help us.

Był odcinek ileś miesięcy temu, przykładowo budowanie właściwych alternatyw.

There was an episode a few months ago, for example, about building the right alternatives.

No jeżeli sytuacja jest łatwa i obie alternatywy przede mną są, znaczy oba człony alternatywy są...

Well, if the situation is easy and both alternatives are in front of me, it means both parts of the alternative are...

Są dobre i to jest wybór między dobrem a większym dobrem, no to to jest przyjemny wybór.

There are good things, and it's a choice between good and greater good, so that's a pleasant choice.

Znaczy być może też nie jest to łatwy wybór, ale jest to wybór przyjemny.

It may not be an easy choice, but it is a pleasant choice.

Nie muszę się uciekać do jakichś tam technik mentalnych, żeby to dobrze ogarnąć.

I don't need to resort to any mental techniques to handle it well.

Natomiast no jeżeli wybór jest między złem a mniejszym złem, no to wtedy być może już właśnie trzeba z tego stoicyzmu skorzystać.

However, if the choice is between evil and lesser evil, then perhaps it is necessary to make use of that stoicism.

Więc właśnie, jak dopóki wszystko idzie dobrze, dopóki wszystko idzie gładko, to być może...

So exactly, as long as everything goes well, as long as everything goes smoothly, maybe...

Możemy sobie radzić nie tylko bez stoicyzmu, ale w ogóle bez jakiejś konkretnej filozofii życiowej.

We can manage not only without stoicism but also without any specific life philosophy at all.

Możemy płynąć z nurtem życia, chociaż stoicy powiedzą, że wtedy też powinniśmy tak naprawdę mieć pewną koncepcję,

We can go with the flow of life, although the Stoics would say that we should still have a certain conception.

mieć pewną filozofię życiową, bo wtedy byłoby nam jeszcze lepiej.

to have a certain philosophy of life, because then it would be even better for us.

Filozofia czy stoicka czy inna zawsze pomoże w tym sensie, że jest pewną platformą porządkującą, pewną płaszczyzną,

Philosophy, whether Stoic or otherwise, will always help in the sense that it is a certain organizing platform, a certain plane,

która pozwala ogarnąć to, co się nam nie da.

which allows us to grasp what we cannot achieve.

Co się dzieje w życiu i złego i dobrego.

What is happening in life, both good and bad.

Natomiast no trzymając się tych złych przypadków, no to jest tak, że stoicyzm pomoże nam właśnie wtedy, kiedy nic innego już potencjalnie nam nie pomoże.

On the other hand, sticking to these bad situations, it is the case that stoicism will help us precisely when nothing else potentially can help us.

Innymi słowy, im trudniejsza sytuacja, tym bardziej ja tych stoickich zasad potrzebuję.

In other words, the harder the situation, the more I need those stoic principles.

No bo jak jest łatwo, to mogę sobie radzić samemu.

Well, if it's easy, I can manage on my own.

Jeszcze inaczej, zobaczcie.

In another way, look.

Żadna sytuacja jakby nie naprawi się sama z siebie tylko dlatego, że podejdziemy...

No situation will fix itself just because we approach it...

...do niej po stoicku.

...to her stoically.

Tak, jak jestem, nie wiem, chory czy, nie wiem, złamie nogę, no to ja nie mam czytać Marka Aureliusza, rozkminiać sobie jakoś abstrakcyjnie stoickich zasad,

As I am, I don't know, sick or, I don't know, if I break my leg, well then I don't have to read Marcus Aurelius, to somehow abstractly contemplate stoic principles.

tylko muszę jechać do szpitala.

I just need to go to the hospital.

Od samego myślenia po stoicku, no ta noga mi się nie zrośnie, tam gips mi się nie założy, prawda?

Just thinking stoically, well that leg won't grow back, they won't put a cast on it, right?

Potrzebne jest działanie.

Action is needed.

Więc to nie jest tak, że stoicyzm rozwiązuje wszystkie problemy na zasadzie, jak, nie wiem, heroina,

So it's not like stoicism solves all problems in the way that, I don't know, heroin does.

że wprowadza nas w jakiś taki patologiczny stan oderwania od rzeczywistości, w której problemów nie widzimy.

that it takes us into some kind of pathological state of detachment from reality, in which we do not see the problems.

Nie, to się nie dzieje.

No, that is not happening.

Natomiast stoicyzm nigdy nie zaszkodzi, tak?

On the other hand, stoicism will never hurt, right?

On pomoże nawet tam, gdzie inne metody zawiodą, natomiast nigdy nie zaszkodzi.

It will help even where other methods fail, but it will never do any harm.

I w naszej głowie z reguły naprawi naprawdę dużo i nigdy niczego nie popsuje, tak?

And in our heads, usually, it really fixes a lot and never breaks anything, right?

Co samo w sobie jest już pewną supermocą, że on nigdy nikomu tak naprawdę nie zaszkodził, zawsze pomógł.

Which in itself is already a certain superpower, that he has never truly harmed anyone, always helped.

Zawsze i żadna sytuacja nie stanie się gorsza dlatego, że spojrzymy na nią.

Nothing ever gets worse just because we look at it.

Po stoicku.

Stoically.

To jest być może trochę przewrotna odpowiedź, taka zawikłana też, ale tak właśnie jest.

This is perhaps a somewhat contradictory answer, quite complicated as well, but that's just the way it is.

I ona prowadzi nas do drugiego pytania, z którymi się czasem stykam i które żeście podsyłali w tych ostatnich miesiącach.

And it leads us to the second question that I sometimes encounter and that you have sent in these last months.

I to jest charakterystyczne też, że niektórzy z was mówią, że na stoicyzm czy na filozofię życia nie mają czasu.

And it is characteristic that some of you say that you do not have time for Stoicism or for a philosophy of life.

Nie mają czasu na praktykę stoicką, w ogóle na zajmowanie się tym tematem.

They don't have time for Stoic practice, or to engage with this topic at all.

No i cóż, tutaj odpowiedź.

Well, here is the answer.

To jest taka, jaka jest zawsze, czyli ten czas trzeba, stety czy niestety, ale trzeba go wygospodarować.

It is what it always is, which means this time is necessary, unfortunately or not, but it has to be set aside.

Trzeba go zrobić.

It needs to be done.

Myk polega na tym, że stoicyzm tym się być może różni od wielu innych rzeczy w życiu.

The trick is that Stoicism may differ from many other things in life.

Od, nie wiem, od biegania maratonów, czy od nauki języka, który zajmuje nieskończenie wiele zawsze godzin.

From, I don't know, from running marathons, or from learning a language that always takes an infinite number of hours.

O czym też będziemy w tym podcaście mówić.

What we will also be talking about in this podcast.

Na stoicyzm tak naprawdę nie potrzeba.

You don't really need stoicism.

Jakoś mega dużo czasu, nie wiem, pięć minut dziennie na medytację i dziesięć minut na lekturę jakiejś stoickiej książki, na przykład mojej albo nie mojej.

Somehow a lot of time, I don't know, five minutes a day for meditation and ten minutes for reading some Stoic book, for example mine or not mine.

No to jest już całkiem dobre, fajne minimum.

Well, this is quite good, a nice minimum.

Jeżeli by robić to codziennie, że codziennie pięć minut medytuję i codziennie dziesięć minut czytam stoików, no to jest już absolutnie świat i ludzie.

If I were to do this every day, meditating for five minutes and reading the Stoics for ten minutes each day, then that would already be an absolutely different world and people.

To jest już naprawdę, naprawdę dużo najważniejsze, jak powtarzam zawsze, no to jest robić to naprawdę regularnie.

This is really, really a lot; the most important thing, as I always repeat, is to do it really regularly.

Robione codziennie, a nie od przypadku do przypadku.

Done daily, not from case to case.

Taki rytm da już bardzo dużo.

Such a rhythm will already provide a lot.

Z drugiej strony to jest tak, że w tych pytaniach waszych trochę wyczytuję taki motyw, że czasami człowiek jest tak zagoniony, że po prostu nie ma czasu na ten stoicyzm.

On the other hand, I sense in your questions a theme that sometimes a person is so caught up in their busy life that they simply don't have time for stoicism.

Że te godziny w dobie, no nie wystarcza ich.

That there aren't enough hours in the day.

Tylko, że tutaj można to tak naprawdę odwrócić i powiedzieć, że im mniej mam tego czasu i im bardziej zabiegany jestem, tym bardziej tego stoicyzmu potrzebuję.

It's just that here I can really turn it around and say that the less time I have and the busier I am, the more I need that stoicism.

Jest takie powiedzenie, że mistrz Zen.

There is a saying about a Zen master.

To znaczy taka anegdota, że mistrz Zen powiedział, że skoro dzisiaj nie ma czasu na nic i wszystko mu się wymyka z rąk, no to całą godzinę dłużej musi medytować.

It means a kind of anecdote that a Zen master said that since there is no time for anything today and everything is slipping out of his hands, he must meditate for an hour longer.

Marcin Luther podobno też kiedyś tak powiedział, że, czyli jest mu przypisywane takie powiedzenie, że skoro właśnie ma tak dużo obowiązków dzisiaj, no to modlić się musi o godzinę dłużej.

Marcin Luther supposedly once said that, or it is attributed to him, that since he has so many responsibilities today, he must pray for an hour longer.

I tutaj jest podobnie.

And here it is similar.

Im bardziej ten czas mi wylatuje z rąk, im gorzej nim zarządzam, czy jakby.

The more this time slips through my fingers, the worse I manage it, or something like that.

Im bardziej ten czas mną zarządza, tym bardziej ja tak naprawdę potrzebuję praktyki stoickiej.

The more this time manages me, the more I truly need stoic practice.

Tym bardziej te stoickie nauki i techniki o zarządzaniu czasem, o chwili teraźniejszej, o teraźniejszym działaniu i tak dalej, tym bardziej one są mi potrzebne.

The more I need those Stoic teachings and techniques about time management, the present moment, present actions, and so on.

Natomiast jest jeszcze level wyższy.

However, there is a level higher.

Level wyższy mianowicie taki, że nie do końca, znaczy być może na początku naszej stoickiej drogi my musimy rozumieć stoicyzm jako coś, co jest oddzielonego od rzeczywistości.

A higher level, namely that perhaps at the beginning of our Stoic journey we must understand Stoicism as something separate from reality.

Tak celowo przywołem.

Yes, I did it deliberately.

Przykłady, nie wiem, przygotowywanie się do maratonu, robienie jogi albo uczenie się języka.

Examples include preparing for a marathon, doing yoga, or learning a language.

No to jest pewna czynność, którą trzeba wykonać, jeżeli chcę ją robić, no to muszę na nią mieć przeznaczony czas w środku dnia.

Well, this is a certain activity that needs to be done; if I want to do it, then I have to set aside time for it during the day.

No i być może na początku naszej drogi stoickiej tak należy właśnie o stoicyzmie myśleć.

Well, perhaps at the beginning of our Stoic journey, this is exactly how we should think about Stoicism.

I tego się pewnie nie ominie, ale na wyższym poziomie to jest trochę tak, że to powinno się, ten stoicyzm powinien się, powinniśmy się nim zajmować jakby robiąc inne rzeczy.

And this is probably unavoidable, but at a higher level, it's a bit like this: we should be engaging with this stoicism as if we were doing other things.

Niejako równolegle, żeby to szło, że ta praktyka stoicka jakby jest rozpuszczona w innych sprawach, tak, jakby dzieje się równolegle do normalnego życia, tak, czyli nie na zasadzie, że godzinę robię jogę, godzinę pracuję, trzy godziny robię co innego, a potem pół godziny zajmuję się stoicyzmem, tylko na zasadzie, nie wiem, jak biegam, to staram się biegać po stoicku.

Somewhat parallel, so that it goes that this stoic practice is somehow dissolved in other matters, as if it happens alongside normal life, meaning not in the sense that I do yoga for an hour, work for an hour, do something else for three hours, and then spend half an hour on stoicism, but rather in the sense that, I don't know, when I run, I try to run in a stoic way.

Jak robię zakupy, no to staram się stoicką cierpliwość mieć i tak dalej.

When I do my shopping, I try to have Stoic patience and so on.

Jak pracuję, no to staram się po stoicku być skupionym na...

When I work, I try to stay stoically focused on...

Pracę, żeby to było, jakby działo się niejako w tle, żeby wszystkie te czynności, czy przynajmniej jakąś część tych czynności, które robimy w życiu, robić po stoicku i żeby one same były stoicką praktyką.

I want work to happen as if it were taking place in the background, so that all these activities, or at least some part of the activities we do in life, are done in a stoic manner, and that they themselves become a stoic practice.

A z jeszcze innej strony można powiedzieć tak, że myk polega też na tym, że jakby magia stoicyzmu polega też na tym, że, czy kolejna jego supermoc, polega na tym, że możemy go ćwiczyć wtedy, kiedy nic innego już się zrobić nie da i wszystko inne jakby...

And from another angle, one could say that the trick lies in the fact that the magic of stoicism also lies in the possibility that, or its next superpower, is that we can practice it when nothing else can be done and everything else, you know...

Nie ma żadnej innej możliwości. Trochę jak z tą złamaną nogą, tak, wracając do poprzedniego przykładu, że jeżeli, no, mam złamaną nogę i, nie wiem, nie mogę pojechać do szpitala i w ogóle nie mogę sięgnąć po żadną pomoc medyczną, no to wtedy mogę sięgnąć po sto...

There is no other option. It's a bit like with that broken leg; yes, going back to the previous example, if I have a broken leg and, I don't know, I can't go to the hospital and I can't reach out for any medical assistance at all, then I can reach for a hundred...

Również jako ostatnio dyskretnuku mogę skorzystać ze stoicyzmu, prawda, żeby przynajmniej w tym mi pomógł.

Also, as a last resort, I can use stoicism, right, to at least help me with this.

A tutaj jest trochę podobnie, tak, że jak na przykład, nie wiem, utknąłem na lotnisku albo w autobusie i nie ma żadnej książki do czytania, telefonu ani nic, no to ostatnią rzeczą...

And here it's somewhat similar, so that, for example, I don't know, if I'm stuck at the airport or on a bus and there are no books to read, no phone or anything, well then the last thing...

...jaką mogę robić jest właśnie ćwiczenie się w stoicyzmie, w stoickiej cierpliwości na przykład, żeby choć w ten sposób, jako ćwiczenie cierpliwości wykorzystać ten czas, który mam.

...what I can do is to practice stoicism, such as stoic patience, so that at least in this way, as an exercise in patience, I can use the time I have.

Innymi słowy, no, odpowiedź banalna jest taka, że na stoicyzm zawsze jest czas i zawsze powinniście go mieć, jak najbardziej.

In other words, well, the trivial answer is that there is always time for Stoicism and you should always have it, absolutely.

Natomiast myk w tym jest taki, że ta przestrzeń, czy ten czas na stoicyzm jest do znalezienia tam, gdzie go się wydaje, że nie ma, bo on jest jakby...

However, the catch is that this space, or this time for stoicism, can be found where it seems that there is none, because it is somewhat...

...praktyką życia, a niekoniecznie oddzielnym blokiem zadań. To byłaby taka odpowiedź.

...the practice of life, not necessarily a separate set of tasks. That would be such an answer.

Przechodzę do pytania trzeciego, które jest z innej zupełnie beczki, takie bardziej filozoficzne już, bo tego też czasami brakuje w tym podcaście paradoksalnie, więc teraz o tym powiem.

I'm moving on to the third question, which is from a completely different barrel, more philosophical, because this is also sometimes lacking in this podcast, paradoxically, so now I will talk about it.

Pytanie, dlaczego ja właściwie mówię o stoicyzmie reformowanym, a nie o stoicyzmie po prostu.

The question is why I am actually talking about reformed stoicism and not just stoicism.

No i cóż, faktycznie jest prawdą, że mówię o stoicyzmie reformowanym.

Well, it is indeed true that I am talking about reformed stoicism.

I tu mam...

And here I have...

Jest kilka rzeczy, które chciałbym powiedzieć. Przede wszystkim to, że faktycznie ja uważam, że, znaczy, no to jest faktem, że od czasów starożytnych stoików, przez te dwa tysiąclecia, które prawie minęły, no bardzo wiele się zmieniło na świecie.

There are a few things I would like to say. First of all, I actually believe that, I mean, it is a fact that since the times of the ancient Stoics, over the two millennia that have almost passed, a lot has changed in the world.

Bardzo wiele się zmieniło w technologii, w nauce, w sprawach społecznych, w naszej wiedzy o świecie. No bardzo dużo po prostu cywilizacyjnie na wszystkich polach się zmieniło.

A lot has changed in technology, in science, in social issues, in our knowledge of the world. A lot has simply changed civilization-wise in all areas.

A ja uważam, ja jakby nie traktuję stoicyzmu historycznie.

And I believe that I don't treat stoicism historically.

Żeby to był wykład z tego, co powiedział Marek Aureliusz, tylko chodzi mi o to, żeby stoicyzm był aktualny dzisiaj, żeby był dzisiaj realną filozofią życiową.

I want it to be a lecture on what Marcus Aurelius said, but what I mean is for Stoicism to be relevant today, for it to be a real life philosophy today.

W związku z tym trzeba, tak uważam, mówić o nim aktualnym językiem.

In this regard, I believe we must speak about him in contemporary language.

Myśl tych starożytnych stoików, czy tę ideę, która wtedy była, no starać się wyrażać językiem dzisiejszej epoki, dzisiejszymi pojęciami, dzisiejszym językiem w ogóle.

The thought of those ancient Stoics, or that idea that existed then, to try to express it in the language of today's era, with contemporary concepts and language in general.

I poprzez odniesienie do...

And by referring to...

Dzisiejszych problemów, tak? No wtedy to uważam ma sens, gdybyśmy sobie tu w tym podcaście czytali co tydzień tę samą myśl Marka Aureliusza.

Today's problems, right? Well, then I think it makes sense if we read the same thought from Marcus Aurelius here in this podcast every week.

Jest taki profil, kiedyś był taki profil na Facebooku, nie wiem czy dalej jeszcze jest, profil to samo zdjęcie Bogusława Lindy codziennie i taki uśmiechnięty Boguś Linda tam był.

There was such a profile, there used to be one on Facebook, I don't know if it's still there, the profile had the same photo of Bogusław Linda every day and a smiling Boguś Linda was there.

No to gdybym robił podcast ta sama myśl Marka Aureliusza codziennie, no to miałoby, czy tam co tydzień, no to miałoby swój smaczek.

Well, if I were to make a podcast with the same thought from Marcus Aurelius every day, or maybe every week, it would have its own flavor.

No ale nie miałoby za wiele sensu, prawda? Bo to nie o to na bardzo zasadniczym poziomie.

Well, it wouldn't make much sense, would it? Because that's not what it's really about on a very fundamental level.

Ja uważam, że nie o to chodzi, żeby rozkminiać słowo po słowie dokładnie co powiedzieli starożytni stoicy i tylko i wyłącznie o tym myśleć.

I believe that it's not about dissecting word for word exactly what the ancient Stoics said and only thinking about that.

Dużo lepiej postawionym pytaniem jest pytanie o to jak wyrazić tę ich myśli, czy tę ich ideę, ten ich sposób życia dzisiejszym językiem, w dzisiejszych pojęciach i biorąc pod uwagę dzisiejszą wiedzę.

A much better question is how to express their thoughts, or their idea, their way of life in today's language, in today's concepts, and taking into account today's knowledge.

A jak już się tą wiedzę dzisiejszą weźmie, no to...

And when you take this knowledge of today, well...

Cóż, w paru miejscach trzeba te stoickie zasady trochę zmodyfikować. Nawet nie tyle zasady, co jakby optykę. Optykę stoicką, zwłaszcza w tej części takiej metafizycznej, to o naturze za chwilę jeszcze będziemy mówić, ale na przykład tego gdzie dokładnie jest granica między rzeczami zależnymi i niezależnymi.

Well, in a few places, we need to modify these Stoic principles a bit. Not so much the principles, but rather the perspective. The Stoic perspective, especially in this metaphysical part, which we will discuss shortly regarding nature, for example, is about where exactly the boundary lies between dependent and independent things.

Tutaj też psychologia nam wiele wyjaśniła. Ileś rzeczy, teraz w nie wszystkie nie będę wchodził, ale ileś rzeczy, które ja wam proponuję jest trochę inaczej.

Here psychology has also explained a lot to us. Some things, and I won't go into all of them now, but some things that I'm suggesting to you are a bit different.

Niż to mieli starożytni stoicy na myśli. W większości wypadków jesteśmy z nimi w szlachetnej zgodności, ale nie zawsze i właśnie dlatego jest to stoicyzm reformowany.

What the ancient Stoics had in mind. In most cases, we are in noble agreement with them, but not always, and that is precisely why it is reformed Stoicism.

Po prostu zbyt wiele nowych rzeczy wiemy, w ogóle więcej, nieporównanie więcej rzeczy wiemy o przyrodzie i o człowieku, żeby nie wziąć tego pod uwagę.

We simply know too many new things, in fact, we know incomparably more about nature and about man to ignore that.

To się bardzo jednak przez te dwa tysiące lat zmieniło.

A lot has changed in those two thousand years, however.

Też, że to co mówiłem trochę wcześniej, że ja mam taką tendencję i w podcaście i w moich książkach do właśnie unikania jakichś takich hardkorowych przykładów,

Also, what I mentioned a little earlier, that I have a tendency in the podcast and in my books to avoid some extreme examples.

w których lubowali, zwłaszcza Seneka, Epiktet też, lubowali w nich starożytni stoicy, że tu ci urwało nogę, tutaj jesteś na wojnie, strzelają do ciebie, z łuku tam strzelają, są same kryzysy, nieszczęścia, rozbiły się okręty.

In which they indulged, especially Seneca, Epictetus as well, the ancient Stoics loved them, that here you lost a leg, here you are at war, they are shooting at you, shooting arrows over there, there are only crises, misfortunes, the ships have been wrecked.

Wszystkie takie najwyższe, największe nieszczęścia.

All such utmost, greatest misfortunes.

Ja staram się mniej mówić w tym duchu, dlatego, że uważam, że w stoicyzmie dzisiaj więcej jest do ugrania właśnie w takim życiu codziennym, a nie tam się możemy tego naprawdę nauczyć, a nie w tych właśnie przykładach wojenno-hardkorowych.

I try to talk less in this spirit because I believe that in Stoicism there is more to gain in everyday life today, and we can really learn from that, not from those extreme examples of war and hardship.

Staram się też, i dlatego też stoicyzm reformowany, staram się, żeby to było tak trochę bardziej miękko, żeby, może nie tyle miękko, co żeby było mniej takiego, wiecie, potrząsania człowiekiem, tak, żeby to było mniej narzucania, mniej wymuszania.

I also try, and that’s why I am reforming stoicism, I try to make it a bit softer, to be less about, you know, shaking the person, so that it’s less about imposing, less about forcing.

Na drugiej stronie, mniej takiego strojenia się w te togi, w tą muskulaturę, żeby ten sposób mówienia był taki, bardziej, żeby to była taka trochę może głupie słowo, ale nie wiem, gawęda, jakby staram się, żeby to było, jakby zawsze te moje treści są merytoryczne i przemyślane, natomiast staram się, żeby one były, o może w ten sposób, żeby one były bardziej luźne, żeby one bardziej inspirowały do czegoś, niż żeby wymuszały.

On the other hand, less of this dressing up in robes, in this muscularity, so that the way of speaking is more like, maybe it's a silly word, but I don't know, a chat, as if I'm trying for it to be, like, always my content is substantive and well thought out, but I try for it to be, well maybe in this way, for it to be more relaxed, so that it inspires something more than imposes.

Coś, prawda? I to byłoby może takie też istotny tutaj element. Powtarzanie cytatów z Marka Aureliusza tylko i wyłącznie na okrągło i jakby bicie przed nim czołem, no to zupełnie nie jest to, o co mi chodzi, raczej o ciekawą rozmowę z Markiem i z innymi stoikami mi chodzi.

Something, right? And that would perhaps be an important element here as well. Repeating quotes from Marcus Aurelius over and over again and bowing before him is not really what I mean; I'm more interested in an engaging conversation with Marcus and other Stoics.

I to rozmowę prowadzoną z pozycji równym, a nie właśnie bijąc czołem i na kolanach.

And it is a conversation conducted from a position of equality, not just bowing the head and on the knees.

A w pewnym sensie nawet trzeba sobie, choć to brzmi może zaskakująco, no trzeba sobie nawet powiedzieć, że czasami to my jesteśmy wyżej niż ci starożytni stoicy, w tym sensie, że my wiemy więcej.

And in a way, we even have to tell ourselves, although it may sound surprising, that sometimes we are even above those ancient Stoics, in the sense that we know more.

Natomiast, no ponieważ wiemy więcej, to my musimy wykonać ten wysiłek, żeby tą wiedzę jakby zatrudnić do stoicyzmu dzisiaj, tak? I połączyć z tą ideą, którą oni wymyślili, no i to jest właśnie treścią moich, treścią moich treści, treścią mojego podcastu i innych moich rzeczy.

On the other hand, since we know more, we have to make the effort to apply that knowledge to stoicism today, right? And connect it with the idea they developed, and that is precisely the essence of my, the essence of my content, the essence of my podcast and my other things.

Co objawia się też często gęsto? No nawiązaniami, może akurat mniej w podcaście, ale w moich mediach społecznościowych na pewno więcej.

What often manifests itself? Well, in references, maybe a bit less in the podcast, but definitely more in my social media.

No nawiązaniami do takiego, do codziennego życia, również w znaczeniu takiej internetowej rzeczywistości, nawiązań do różnych memów, czy zdarzeń takich już stricte, stricte współczesnych, co niektórzy z was wiem, że rozumieją i cenią.

Well, drawing on such references, to everyday life, also in the sense of such an internet reality, references to various memes, or events that are strictly contemporary, which some of you I know understand and appreciate.

Niektórzy z was może mniej szanują.

Some of you may respect it less.

Ale to jest istotne, żeby pokazać, że mi chodzi nie tyle o, jeszcze raz to powiem, no nie chodzi o powtarzanie Marka Aureliusza na okrągło, natomiast chodzi o to, żeby dzisiejsze sprawy, dzisiejsze tematy, dzisiejsze wątpliwości oświetlać właśnie tą myślą stoicką na różne sposoby.

But it is important to show that what I'm concerned about is not so much, I will say it again, not about constantly repeating Marcus Aurelius, but rather about illuminating today's issues, today's topics, and today's doubts with that Stoic thought in various ways.

Dlatego właśnie ważne jest, żeby z tej rzeczywistości, z tego życia wydobywać różne przypadki i różne, różne case'y.

That is why it is important to extract various cases and different scenarios from this reality, from this life.

I ostatnie pytanie, które chciałem dzisiaj podnieść, jeszcze bardziej filozoficzne, mianowicie pytanie, które też padło, mianowicie pytanie, czemu tak mało mówię o naturze.

And the last question I wanted to raise today, which is even more philosophical, namely the question that was also asked, namely the question of why I talk so little about nature.

Naturze rozumianej jako idea normatywna, przepraszam za mądre słowa, chodzi o to, że starożytni stoicy, ci ortodoksyjni, no oni byli, oni uważali, że podstawową zasadą postępowania człowieka powinno być życie zgodne z naturą oraz, że wszystko, co jest zgodne z naturą jest dobre.

Nature understood as a normative idea, I apologize for the smart words, means that the ancient Stoics, the orthodox ones, they believed that the basic principle of human conduct should be to live in accordance with nature, and that everything that is in accordance with nature is good.

W związku z tym trzeba porozmawiać.

In connection with this, we need to talk.

Żeby postępować zgodnie z naturą, żeby postępować dobrze.

To act in accordance with nature, to act rightly.

Tak uważali starożytni stoicy, to była, i nawet więcej niż uważali, to była jedna z takich podstawowych myśli ich filozofii, oni byli z nią mocno, mocno kojarzeni.

This is what the ancient Stoics believed; it was, and even more than they believed, it was one of the fundamental thoughts of their philosophy, with which they were closely associated.

Natomiast zwrócicie pewnie uwagę, albo już zwróciliście, że ja praktycznie nigdy o tej naturze nie mówię.

However, you will probably notice, or have already noticed, that I practically never talk about this nature.

I to jest jedna, to jest też odpowiedź na pytanie poprzednie, to jest jedna z największych właśnie zmian, które uważam, że warto do stoicyzmu wprowadzić.

And this is one, this is also an answer to the previous question, this is one of the biggest changes that I believe is worth introducing to stoicism.

Żeby tą naturę odsunąć na dalszy plan.

To push that nature into the background.

Dlatego, że ona jest po prostu problematyczna.

Because she is просто problematic.

Uważam, że dzisiaj mówienie o stoicyzmie poprzez naturę więcej me zamąca, więcej komplikuje niż wyjaśnia.

I believe that today speaking about stoicism through nature clouds more, complicates more than it explains.

Dla Marka Aureliusza, jak się go czyta, no to on w pewnym sensie nigdzie nie tłumaczy.

For Marcus Aurelius, as one reads him, in a sense he doesn't explain anywhere.

Znaczy w pewnym sensie tłumaczy, ale w tym interesującym na sensie nie tłumaczy, co to jest natura.

It means that in a certain sense it translates, but in this interesting sense it does not translate what nature is.

Dla niego to jest oczywiste, dla niego to jest zrozumiałe.

For him, it is obvious, for him, it is understandable.

Jak on napisze...

How he writes...

Rób coś zgodnie z naturą, no to to jest wyjaśniające, to jest wyjaśnienie, którego jakby dalej nie trzeba rozwijać.

Do something in accordance with nature, well this is explanatory, this is an explanation that doesn't need further elaboration.

Ale dzisiaj w wieku XXI, no tak, absolutnie nie jest.

But today, in the twenty-first century, well, it absolutely isn’t.

Natura jest mega, mega wieloznacznym pojęciem.

Nature is a mega, mega multifaceted concept.

Jeżeli się do niego odnoszę, to tak naprawdę kompletnie nie wiadomo o czym mówię i mega dużo różnych nieporozumień można w ten sposób wywołać.

If I refer to him, it really is completely unclear what I'm talking about, and a lot of different misunderstandings can be caused this way.

Jeżeli rzuci się hasełko postępuj zgodnie z naturą, no to...

If one throws out the slogan to act in accordance with nature, well then...

Ja nic nie wyjaśniam, ja tylko bardzo dużo zamącam.

I am not explaining anything, I am just making things very confusing.

Znów, bo na wiele sposobów można naturę rozumieć.

Again, because nature can be understood in many ways.

Proste przykłady może podam, żeby było jasne.

I'll give simple examples so it will be clear.

No zgodne z naturą, czy naturalne, to można powiedzieć, że jest wszystko, co istnieje.

Well, in accordance with nature, or natural, it can be said that everything that exists is.

Tak?

Yes?

Wszystko, co istnieje w znaczeniu, no jakby wszystkiego, co jest w kosmosie, wszystkich zjawisk, które zachodzą.

Everything that exists in meaning, well, like everything that is in the cosmos, all the phenomena that occur.

Tylko, że... I okej, to jest legitna interpretacja.

It's just that... And okay, that is a legitimate interpretation.

Tylko, że problem jest taki, że niewiele z niej wynika, tak?

The only problem is that not much comes of it, right?

No bo jeżeli wtedy powiemy, że wszystko...

Well, if then we say that everything...

Wszystko, co jest dobre z natury, co jest zgodne z naturą, jest dobre, no to wychodzi, że wszystko jest dobre i nie ma rzeczy złych.

Everything that is good by nature, that aligns with nature, is good, so it turns out that everything is good and there are no bad things.

Bo złe są tylko te nieistniejące, więc wszystko, co jest w kosmosie, włącznie z wojnami i tak dalej, jest dobre, bo istnieje.

Because only non-existent things are evil, so everything that exists in the universe, including wars and so on, is good because it exists.

Tak? No legitna interpretacja, ale to jakby niewiele z niej wynika, tak?

Yeah? Well, it's a legitimate interpretation, but it doesn't really lead to much, right?

Niewiele z niej wynika, również dlatego, że wtedy, jeżeli powiem, żyj zgodnie z naturą, no to powiem właściwie nie wiadomo co i każde postępowanie będzie zgodne z naturą,

It doesn't yield much, also because if I say, live according to nature, then I basically don't say anything specific and any behavior will be in accordance with nature.

bo każde dzieje się w świecie, który istnieje.

because everything happens in a world that exists.

Więc można inną interpretację podać, to znaczy powiedzieć, że zgodne z naturą, to znaczy zgodne z prawami przyrody, fizyki, chemii i tak dalej,

So another interpretation can be offered, which means saying that in accordance with nature, it means in accordance with the laws of nature, physics, chemistry, and so on.

takimi, jakie je opisuje współczesna nauka, tak?

just as contemporary science describes them, right?

I w takim wypadku wszystkie zdarzenia, które się dzieją zgodnie z nimi, no będą naturalne, a w związku z tym dobre.

And in that case, all events that happen in accordance with them will be natural, and therefore good.

Natomiast oczywiście śmieszny myk jest taki, że sprzeczne z tą naturą, czyli złe, no będą tylko...

However, of course, the funny trick is that contrary to this nature, which is bad, there will only be...

Tylko złamania praw przyrody, czyli cuda, tak?

Only violations of the laws of nature, that is, miracles, right?

Czyli nie wiem, lewitacja, jakaś teleportacja, telepatia i tak dalej, i tak dalej.

So I don't know, levitation, some teleportation, telepathy, and so on, and so forth.

No i cóż, to też, zobaczcie, że jest to, jakby formalnie rzecz biorąc, no można w ten sposób myśleć, ale jest to też niewiele wnosząca interpretacja,

Well, what can I say, you see, this is, formally speaking, one can think of it this way, but it is also a rather uninformative interpretation.

dlatego, że jeżeli powiem postępuj zgodnie z naturą, to będzie dobrze, no to znaczy to tyle, nie wiem, że nie lewituj i nie teleportuj się,

because if I say act according to nature, then it will be good, well it means so much, I don't know, that you shouldn't levitate or teleport,

bo to są rzeczy złe, bo sprzeczne z prawami przyrody, prawda?

because these are bad things, because they are against the laws of nature, right?

Bez sensu, etycznie to nic w zasadzie nie wnosi.

It's pointless; ethically, it doesn't really contribute anything.

Z innej perspektywy można, jak najbardziej jest to dzisiaj rozwijane, można rozumieć naturalne, że to jest ekologiczne, tak?

From a different perspective, it is certainly being developed today; it can be understood as natural that it is ecological, right?

Że to jest tam dobre dla klimatu, środowiska i tak dalej.

That it is good for the climate, the environment, and so on.

Samo w sobie to pojęcie jest też problematyczne, natomiast jest ono też zupełnie, no jakby, no powiedzmy sobie twarcie,

The concept itself is also problematic, but it is also completely, well, let's say, quite harsh.

no starożytni stoicy nie mogli tego mieć na myśli, dlatego, że ekologia w znaczeniu dzisiejszym,

the ancient Stoics could not have meant that, because ecology in the modern sense,

tego dbania o środowisko, czy doceniania tego, co jest jakby naturalne, masło maślane, no ale tak trzeba by to powiedzieć,

this caring for the environment, or appreciating what is kind of natural, it’s a bit of a tautology, but that’s how it needs to be said,

no to nie istniało wtedy, tak?

So it didn't exist back then, right?

Ruchy ekologiczne mamy w zasadzie od wieku, powiedzmy, dopiero na zachodzie, w wieku XX, w wieku Marka Aureliusza, czyli w wieku II,

We have ecological movements essentially since the century, let's say, only in the West, in the 20th century, in the time of Marcus Aurelius, that is, in the 2nd century.

no w ogóle coś takiego nie funkcjonowało, tak?

Well, something like that didn't actually function, right?

Oni zupełnie inaczej, ich pojęcie o świecie było zupełnie inne, no więc to jest trochę wmawianie im dziecka w brzuch.

They perceive things completely differently; their understanding of the world was entirely different, so it's a bit like telling them there's a child in the womb.

Natomiast przede wszystkim...

However, above all...

Przede wszystkim, znaczy to w ogóle jest tak, że o tym pewnie cały odcinek powinniśmy zrobić,

First of all, it means that we should probably dedicate the entire episode to this.

ale no dzisiaj w takim trochę skrócie, jako rozbudowana odpowiedź na pytanie od was.

But today in a bit of a shortened form, as an expanded answer to your question.

Przede wszystkim chodzi jednak też o to, że starożytni stoicy, ortodoksyjni, oryginalni stoicy,

First and foremost, it is also about the fact that the ancient Stoics, the orthodox, original Stoics,

no rozumieli naturę w kategoriach harmonii, w kategoriach ładu, pewnego boskiego porządku, który jest we wszechświecie.

They understood nature in terms of harmony, in terms of order, a certain divine order that exists in the universe.

I to jest coś, co naprawdę ciężkie jest do...

And that's something that is really hard to...

Myślenia dzisiaj, tak?

Thinking today, right?

Znaczy ciężko jest dzisiaj tak myśleć.

It means it's hard to think like that today.

Znaczy można oczywiście, ale to już nie będzie to samo, bo jeżeli dzisiaj zaczynę mówić,

It means you can, of course, but it won't be the same, because if I start talking today,

zwróćcie uwagę, że ja też praktycznie nigdy nie mówię o harmonii i ładzie w świecie,

Note that I practically never talk about harmony and order in the world either.

to nie tylko dlatego, że to otwiera pytanie, czy w ogóle jest ten ład, czy go nie ma,

it's not only because it raises the question of whether this order exists at all or not,

ale przede wszystkim, że dzisiaj, jeżeli coś takiego mówię, no to to jest takie mistyczne, ezoteryczne trochę.

but above all, that today, if I say something like that, it is somewhat mystical, esoteric.

Jak mówię o obcowaniu z kosmosem, byciu jego częścią,

When I talk about interacting with space, being a part of it,

i tak dalej, no to jest taka ezoteryka, metafizyka, może tania, może nie taka tania,

and so on, well this is such esotericism, metaphysics, maybe cheap, maybe not so cheap,

ale jest to, jakby nie jest to myślenie z porządku naukowego, tak?

But it's not, like, scientific thinking, right?

Bo nauka zajmuje się tymi prawami przyrody, a jakieś takie rozkminy o jakby byciu częścią kosmosu,

Because science deals with the laws of nature, and some kind of reflections about being a part of the cosmos,

czy małości człowieka w obliczu kosmosu, no to nie jest rozkmina naukowa.

The insignificance of man in the face of the cosmos, well that is not a scientific contemplation.

Tylko, że myk polega na tym, że w starożytności nie było tego podziału.

The trick is that in ancient times there was no such division.

Myślenie w porządku wiedzy, tak? W porządku rozumu, w porządku, nie wiem, tych praw, które rządzą spływającą wodą z gór

Thinking in terms of knowledge, right? In terms of reason, in terms of, I don't know, those laws that govern the flowing water from the mountains.

i nie wiem, parowaniem i tak dalej, i tak dalej, co oni tam mieli już wykminione,

and I don't know, steaming and so on, and so on, what they had already figured out there,

no to to myślenie i rozumne poznawanie świata było splecione z tym metafizyczno-mistycznym w sposób,

Well, this thinking and rational understanding of the world were intertwined with the metaphysical-mystical in a way,

który dzisiaj jest już niemożliwy, tak? Dlatego, że dzisiaj to są dwa adremne porządki.

which is now impossible today, right? Because today there are two relevant orders.

Porządek nauki, porządek, no właśnie, mistyki czy innej ezoteryki i właśnie na tym polega ta różnica.

The order of learning, the order, indeed, of mysticism or other esotericism, and this is precisely where the difference lies.

To jest to, do czego nie możemy już wrócić, bo dzisiaj już nasza wiedza jest znacznie bardziej rozbudowana

This is something we cannot return to, because today our knowledge is much more advanced.

i jakby rozparcelowana w inny sposób.

and somehow divided up in a different way.

Starożytni stoicy mieli taką radosną, pierwotną wiarę, czy jakby możliwość myślenia właśnie w kategoriach takich całościowych.

Ancient Stoics had such a joyful, primal faith, or rather the ability to think precisely in such holistic terms.

To rozumowe poznawanie świata.

It is the cognitive understanding of the world.

I to poznawanie jakby mistyczne z naszego punktu widzenia, no dla nich było jednym i tym samym.

And this knowing, as if mystical from our point of view, was, for them, one and the same.

Więc jak Marek Aureliusz pisał na przykład, że wszystko jest ze sobą połączone, a węzeł to święty,

So when Marcus Aurelius wrote, for example, that everything is interconnected, and the connection is sacred,

no to on jakby zarówno miał na myśli stricte prawa rozumowo-naukowe dziania się rzeczy w świecie,

Well, it seems like he meant both the strictly rational-scientific laws of things happening in the world,

jak i no właśnie taki jakby emocjonalno-psychologiczno-emotywny stosunek

"as well as just like a kind of emotional-psychological-emotive relationship"

do tego świata, który jest piękny, wspaniały i w którego on się czuje częścią.

to this world, which is beautiful, wonderful, and in which he feels like a part.

I to było jakby jedno i to samo.

And it was like one and the same.

Oni nie umieli tego podzielić, bo to było jeden i ten sam sposób myślenia.

They couldn’t divide it because it was one and the same way of thinking.

A dla nas to są dwa różne już sposoby myślenia.

And for us, these are already two different ways of thinking.

My już albo idziemy drogą naukową, albo właśnie taką drogą estetyczno-mistyczną.

We are either taking the scientific path or just such an aesthetic-mystical path.

I to jest ten myk, że po prostu do tego myślenia o naturze, które mieli starożytni stoicy,

And this is the trick that it's just about the way of thinking about nature that the ancient Stoics had,

no my dzisiaj już wrócić nie możemy.

Well, we can't go back today.

Co więcej, być może nawet nie powinniśmy w tym znaczeniu,

Moreover, we might not even should in this sense,

że myślenie o zgodności z naturą jako kategorii etycznej, no jest też po prostu niebezpieczne.

that thinking about harmony with nature as an ethical category is also simply dangerous.

No dużo zbrodni w historii człowieka, w historii ludzkości zostało popełnionych.

Well, many crimes have been committed in the history of mankind, in the history of humanity.

Znaczy w ogóle dużo zbrodni zostało popełnionych,

It means that a lot of crimes have been committed overall.

ale dużo zostało też konkretnie z tego powodu popełnionych,

But a lot was also specifically committed for this reason.

że ludzie sobie na różnych etapach,

that people at different stages,

na różnych etapach historii myśleli, że to lub tamto jest sprzeczne z naturą,

At different stages of history, they thought that this or that was against nature,

więc złe, więc ktoś jest gorszy, bo ma nie taki kolor skóry,

so bad, so someone is worse because they have a different skin color,

bo jakiś nienaturalny i tak dalej, i tak dalej.

because it’s somehow unnatural and so on, and so forth.

Kategoria zgodności z naturą potrafi być po prostu bardzo taka niebezpieczna, groźna.

The category of compatibility with nature can simply be very dangerous, threatening.

Ona potrafi uruchamiać bardzo duże w nas siły zniszczenia,

She can unleash very large destructive forces within us.

w szczególności jeżeli uznamy, że drugi jakiś tam rodzaj, gatunek, rasa czy płeć człowieka

in particular if we consider that another kind, species, race, or gender of a human

jest z natury właśnie gorsza, niższa, niezasługująca na życie i tak dalej, i tak dalej.

is inherently worse, lower, unworthy of life, and so on, and so forth.

No to z historii niestety wiemy jak to działało,

Well, from history we unfortunately know how that worked,

ale żeby skończyć na takiej nucie bardziej pozytywnej,

but to end on a more positive note,

bardziej takiej podkreślającej naszą sprawczość jako ludzi,

more so emphasizing our agency as human beings,

to chciałoby się powiedzieć coś takiego,

One would like to say something like that,

że również dlatego dzisiaj ciężko jest korzystać z pojęcia natury,

that it is also why today it is difficult to use the concept of nature,

że myśmy jako ludzie, jako gatunek, jako byt,

that we, as humans, as a species, as beings,

myśmy tą, że tak powiem, grę w naturę w znacznej mierze wygrali.

We won that game of nature, so to speak, to a large extent.

Znaczy sformułowanie żartobliwe mi przyszło na myśl,

It means the expression jokingly came to my mind,

ale no tak trochę jest, bo w świecie Marka Aureliusza

but it is a bit like that, because in the world of Marcus Aurelius

ta natura była czymś niezmiennym, to znaczy ona się zmieniała,

that nature was something unchangeable, that is, it was changing,

znaczy natura to było jakby dzianie się rzeczy w czasie,

It means nature was like the unfolding of events in time,

ona cały czas się stawała, rozkwitała, obumierała, odradzała się na nowo i tak dalej.

She was constantly becoming, blooming, dying, being reborn anew, and so on.

Natomiast jej rytm i porządek,

However, its rhythm and order,

był niezmienny, to było jedno dzianie się cały czas na okrągło

he was unchanging, it was one happening constantly all the time

i w szczególności człowiek nie był w stanie tej natury zmieniać.

And in particular, a man was not able to change this nature.

Natomiast dzisiaj w wieku XXI poprzez nasze wynalazki i pomysły,

However, today in the 21st century through our inventions and ideas,

czy to naukowe, czy to technologiczne, czy to polityczne, czy to społeczne,

whether it is scientific, technological, political, or social,

no jesteśmy jak najbardziej w stanie naszą naturę zmieniać i kształtować.

Well, we are absolutely capable of changing and shaping our nature.

Tak?

Yes?

Marek Aureliusz jakby zobaczył, że ja nagrywam do was podcast przez mikrofon,

Marcus Aurelius seemed to see that I am recording a podcast for you through a microphone,

który później przez sieć internet będzie do was docierał,

which will later reach you through the internet,

no to by się złapał za głowę i uznał, że to jest mocno nienaturalne, prawda?

Well, he would grab his head and acknowledge that this is quite unnatural, right?

Dzisiaj my po prostu jesteśmy w stanie swoją naturę w znacznej mierze kształtować,

Today we are simply able to shape our nature to a large extent.

naturę ludzką w stopniu w ogóle niewyobrażalnym dla Marka Aureliusza.

the human nature to a degree entirely unimaginable for Marcus Aurelius.

Co więcej, no naturę Ziemi jako planety i w ogóle świata żywego dookoła nas

Moreover, about the nature of Earth as a planet and the living world around us in general.

też, stety i niestety,

also, unfortunately and unfortunately,

jesteśmy w stanie kształtować.

we are able to shape.

Mówiąc krótko, no natura jest dużo bardziej płynna,

In short, nature is much more fluid.

dużo bardziej podlega kształtowaniu.

much more subject to shaping.

Nie ma tego, nie jest taką instancją zewnętrzną jakaś,

There isn't that, it is not such an external instance, some.

jak to się wydawało Markowi Aureliuszowi,

as it seemed to Marcus Aurelius,

historycznym stoikom.

historical stoics.

Ona nie jest takim bytem, na który by się można powołać,

She is not such an entity that one could invoke.

żeby on coś rozstrzygnął.

to have him decide something.

Odwołanie się do natury, mówiąc krótko,

A reference to nature, in short,

nie tak wiele znowu dzisiaj, czy prawie nic dzisiaj nie,

not so much today, or almost nothing today, no.

rozstrzyga.

decides.

Jedyne, czego można by się trzymać, ale to już naprawdę temat na inny podcast,

The only thing one could hold onto, but that's really a topic for another podcast.

no to jest rozumienie i to jest interpretacja Beckera, mojego nauczyciela,

Well, this is the understanding and this is Becker's interpretation, my teacher.

który mówi, żeby rozumieć zgodność z naturą, jako zgodność z faktami.

which says that understanding consistency with nature means consistency with facts.

Ale to już jest zupełnie inna, to jest bardzo ciekawy sposób myślenia,

But that is a completely different one, it is a very interesting way of thinking,

ale to już nie na dzisiaj.

but that's not for today anymore.

Na dzisiaj koniec.

That’s all for today.

Mam nadzieję, że nie było, bo się zrobiło już tak mocno filozoficznie pod koniec.

I hope there wasn't, because it got quite philosophical towards the end.

Mam nadzieję, że to było zjadliwe.

I hope it was edible.

Followujcie proszę, zostawiajcie suby, żeby nie przegapić odcinka następnego.

Please follow, leave subscriptions so you don't miss the next episode.

Za tydzień będzie już, już nie będzie pytań i odpowiedzi,

In a week, there will be no more questions and answers.

będzie za to już stoicki konkret.

It will be a stoic certainty for that.

Może nie będę zajawiał jaki, ale bardzo polecam.

Maybe I won't reveal which one, but I highly recommend it.

Jeżeli podcast was wspiera, jeżeli lubicie Myślnik Stankiewicza

If the podcast supports you, if you like Stankiewicz's Myślnik.

i on wam pomaga, to pomóżcie też podcastowi.

And he helps you, so help the podcast as well.

patronite.pl Ukośnik Stankiewicz.

patronite.pl Slash Stankiewicz.

Tam można dołączyć do naszej społeczności, co serdecznie polecam.

There you can join our community, which I highly recommend.

I za dzisiaj już bardzo dziękuję.

And thank you very much for today.

I życzę dobrej nocy, dobrego tygodnia, dobrej nocy.

And I wish you a good night, a good week, a good night.

Czyli się zdradziłem, że nagrywam po nocach.

So I revealed that I record at night.

Więc jeszcze raz, nie wycinamy tego, ale jeszcze raz dzięki za słuchanie.

So once again, we are not cutting this out, but thanks again for listening.

Dobrego tygodnia, do usłyszenia.

Have a good week, talk to you later.