Odcinek 17: Zaangażowana sztuka współczesna oczami izraelskich artystek

DZIĘKI ZA OBSERWACIE

THANK YOU FOR THE FOLLOW.

Podcast Ziemia Zbyt Obiecana

Podcast The Land Too Promised

Mało jest ciekawszych miejsc na Ziemi.

There are few places on Earth more interesting.

FKHZ, jak to się mówi po hebrajsku.

FKHZ, how do you say it in Hebrew?

Tak to jest.

That's right.

Podcast Ziemia Zbyt Obiecana

Podcast The Promised Land

powstaje we współpracy z Fundacją Elnet,

It is created in collaboration with the Elnet Foundation,

organizacją pozarządową, której celem jest

a non-governmental organization whose goal is

pogłębianie relacji między Europą a Izraelem

deepening relations between Europe and Israel

w oparciu o wspólne potrzeby i demokratyczne wartości.

based on common needs and democratic values.

Jeśli chcesz współtworzyć z nami

If you want to co-create with us

Ziemię Zbyt Obiecaną,

The Promised Land

dołącz do nas w serwisie Patronet.

join us on the Patronet service.

Opowiadanie o sztuce

A story about art

wydaje się zajęciem dość absurdalnym,

it seems to be quite an absurd activity,

bo właściwie przy każdym obrazie komentowanym

because, in fact, with every commented painting

chciałoby się powiedzieć,

one would like to say,

cytując słynnego komentatora sportowego,

quoting a famous sports commentator,

jaka szkoda, że państwo tego nie widzicie.

What a pity that you don't see this.

I naprawdę jaka szkoda,

And it's really such a pity,

że państwo tego nie widzicie,

that you do not see this,

bo we współczesnej sztuce izraelskiej

because in contemporary Israeli art

pojawiają się nowe głosy artystyczne,

new artistic voices are emerging,

które są znaczące

which are significant

i to nie w takim banalnym sensie,

and not in such a banal sense,

w jakim się mówi w każdej recenzji,

as is mentioned in every review,

w której nie wiadomo co napisem,

in which it is unknown what to write,

a to jest znaczący głos.

and this is a significant voice.

Nie.

No.

To są głosy naprawdę znaczące,

These are truly significant voices,

głosy dwóch fantastycznych, dojrzałych artystów,

the voices of two fantastic, mature artists,

które komentują współczesny Izrael

which comment on contemporary Israel

i włączają się w debatę publiczną

and engage in the public debate

na temat teraźniejszości, przeszłości i przyszłości kraju

on the subject of the country's present, past, and future

ze spowagą i znaczeniem,

with seriousness and significance,

jakie zwykle przypisuje się jedynie autorom tekstów pisanych.

which is typically attributed only to the authors of written texts.

Być może to się wiąże z historią izraelskiej sztuki,

Perhaps it is connected to the history of Israeli art,

no ze względu na zakaz,

well, due to the ban,

sztuki figuratywnej, przedstawiania postaci.

figurative art, depicting figures.

Sztuka żydowska ma krótką historię.

Jewish art has a short history.

Żydowskie malarstwo zaczyna się tak naprawdę w XIX wieku,

Jewish painting actually begins in the 19th century.

więc może jeszcze inaczej niż malarstwo zachodnie

so maybe in a different way than western painting

nie zdołało wystrzelać się ze swojego twórczego potencjału

has not managed to exhaust its creative potential

i dlatego być może te artystki,

and that's why perhaps these artists,

o których chciałbym wam dzisiaj opowiedzieć,

I would like to tell you about them today,

tak ważną miejsce zajmują w izraelskiej debacie publicznej.

they occupy such an important place in the Israeli public debate.

W Tel Awiwskim Muzeum Sztuki,

At the Tel Aviv Museum of Art,

które jest fantastycznie jednym z najlepszych muzeów sztuki,

which is fantastically one of the best art museums,

jakie zdarzyło mi się widzieć,

what I happened to see,

malarka Netta Lieber-Scheffer

painter Netta Lieber-Scheffer

właśnie niedawno w lipcu 24 roku,

just recently in July 24th,

miała wernisaż swojej wystawy

she had the opening of her exhibition

Zdruzgotane nadzieje i drogi, którymi nie poszliśmy.

Shattered hopes and paths we did not take.

Pewien pesymizm tej wystawy może być zrozumiały

A certain pessimism of this exhibition may be understandable.

w świetle bieżących wydarzeń w Izraelu,

in light of the current events in Israel,

ale ona była przychowana na długo,

but she had been raised for a long time,

zanim doszło do straszliwej hamasowskiej rzezi 7 października

before the terrible Hamas massacre on October 7th

i do miażdżącej wojny, która była na nią odpowiedzialna.

to the crushing war that was responsible for it.

Netta Lieber-Scheffer zajmuje się bowiem nie tylko bieżączką,

Netta Lieber-Scheffer is involved not only with the current affairs,

zajmuje się w ogóle samym pomysłem na Izrael.

It is concerned with the very idea of Israel.

Na ogromnych rysunkach, bo tak to trzeba je nazwiać,

On huge drawings, because that's how they should be called,

to jest węgiel na papierze,

this is coal on paper,

ale wykonany z niesłychaną precyzją,

but made with extraordinary precision,

troską o detal

care for detail

i jakimś takim

and in some way like that

jakimś takim

somehow like that

no wręcz buntem

well, rather a rebellion

przeciwko ograniczeniom, jakie ta forma budzi,

against the limitations that this form raises,

Scheffer narysowała kilkanaście łodzi,

Scheffer drew several boats,

w których umieściła rozmaite postaci,

in which she placed various characters,

które jej zdaniem niewłaściwie czy niewystarczająco wpłynęły

which in her opinion improperly or insufficiently influenced

na żydowską historię w Izraelu,

on Jewish history in Israel,

a także wymyśliła ogromną mapę

and also invented a huge map

różnych innych miejsc,

various other places,

do których te łodzie mogłyby zamiast do Izraela dopłynąć.

to which these boats could have sailed instead of to Israel.

W jednym z wcześniejszych podcastów,

In one of the earlier podcasts,

w kilku wcześniejszych podcastach,

in several earlier podcasts,

mówiliśmy o wyobrażonych Izraelach,

we talked about imagined Israels,

o rozmaitych już to literackich,

about various literary ones,

już to rzeczywistych politycznych próbach

already in real political trials

budowania żydowskiej ojczyzny,

building a Jewish homeland,

gdzie indziej, czy to w Birobidżanie,

elsewhere, whether in Birobidzhan,

czy to na Alasce,

Is it in Alaska?

czy to w Ugandzie.

Is it in Uganda?

Netta Scheffer te wszystkie mapy

Netta Scheffer, all the maps

odrysowała na ogromnym rysunku węglem na papierze,

she drew with charcoal on paper in a huge drawing,

który wisi w głównej hali wystawowej

which hangs in the main exhibition hall

Talibijskiego Muzeum Sztuki,

Taliban Museum of Art,

tak jakby to był archipelag oderwanych od siebie wysp.

as if it were an archipelago of disconnected islands.

Każdy z tych terytoriów jest oddzielne, samoistne

Each of these territories is separate and self-contained.

i każe myśleć, jak inaczej wyglądałaby historia żydowska,

and it makes one think about how differently Jewish history would have looked,

gdyby żydowskie łodzie zamiast przybijać do wybrzeża w Tel Awiwie czy Hajfie,

if Jewish boats instead docked at the coast in Tel Aviv or Haifa,

przybiły do wybrzeża Argentyny, czy Alaski,

they landed on the shores of Argentina or Alaska,

czy może Mandżurii, czy Birobidżanu.

whether to Manchuria or Birobidzhan.

Ale od możliwych miejsc przeznaczenia

But from the possible destinations.

jeszcze ciekawsze są same łodzie.

Even more interesting are the boats themselves.

Na mnie największe wrażenie,

The biggest impression on me,

mówię to wszystko w oparciu o relacje prasowe i reprodukcje dzieł Scheffer

I say all of this based on press accounts and reproductions of Scheffer's works.

zamieszczone w prasie,

published in the press,

niestety nie dane mi było być w Izraelu na tej wystawie.

Unfortunately, I was not able to be in Israel for this exhibition.

Największe na mnie wrażenie zrobiła łódź,

The boat made the biggest impression on me.

którą Scheffer nazwała Altneulem,

which Scheffer called Altneulem,

czyli Staronowy Kraj.

So, the Old-New Country.

To jest, jak wszyscy pamiętamy,

This is, as we all remember,

tytuł powieści utopijnej Theodora Herzla,

the title of the utopian novel by Theodor Herzl,

w którym wyobraża on sobie,

in which he imagines,

jak będzie wyglądał Izrael w 20 lat po powstaniu kraju.

What will Israel look like 20 years after the establishment of the country?

Jak wiemy, wizja Herzla w żadnym szczególe się nie sprawdziła.

As we know, Herzl's vision did not come true in any detail.

Niemiecki nie jest językiem urzędowym,

German is not an official language.

Żydzi Arabowie nie żyją,

Arab Jews do not live.

w zgodzie i spokoju,

in harmony and peace,

religia nie jest sprawą prywatną,

religion is not a private matter,

wojsko odgrywa w Izraelu rolę ogromną,

the military plays a huge role in Israel,

a w wyobrażonym kraju Herzla niemal żadną itd.

And in the imagined country of Herzl, almost none...

Ale to są wszystko detale,

But those are all details,

bo najważniejsze jest to,

because the most important thing is that,

że podstawowy pomysł Herzla się spełnił,

that Herzl's fundamental idea has come true,

czyli państwo żydowskie powstało.

So, the Jewish state was established.

Ale kiedy patrzymy na Altneuland,

But when we look at Altneuland,

który narysowała Netta Scheffer,

which was drawn by Netta Scheffer,

coś się nie zgadza.

Something doesn't add up.

Na łodzi bowiem stoi wielkie biurko,

For on the boat there is a large desk,

z którego jest widok na bardzo piękną,

from which there is a view of a very beautiful,

acz trudną do rozpoznania architekturę.

although difficult to recognize architecture.

To biurko, to jest biurko Theodora Herzla,

This desk, this is the desk of Theodor Herzl,

które Scheffer bardzo cierpliwie zrekonstruowała

which Scheffer very patiently reconstructed

w oparciu o stare fotografie.

based on old photographs.

Scheffer jest malarką realną,

Scheffer is a realist painter.

jest malarką realistyczną,

she is a realist painter,

tyle tylko, że ten realizm używa

"Only that this realism uses"

dla wyrażania bardzo nierealistycznych wizji.

for expressing very unrealistic visions.

Więc z tego biurka Herzla jest widok na Altneuland.

So from Herzl's desk there is a view of Altneuland.

To są wszystko historyczne budynki w granicach Izraela,

These are all historic buildings within the borders of Israel.

które zostały po powstaniu Izraela zburzone.

which were destroyed after the establishment of Israel.

Już to dlatego, że były uszkodzone podczas wojny,

Just because they were damaged during the war,

już to dlatego, że popadły w zapomnienie,

already because they have fallen into oblivion,

już to dlatego, że nikt się nimi w sposób właściwy nie zajmował,

just because no one has taken proper care of them,

już to dlatego, że musiały zostać wyburzone,

already because they had to be demolished,

bo tamtędy miała przebiec autostrada,

because the motorway was supposed to run that way,

czy stanąć drapacz chmur.

or to stand a skyscraper.

Innymi słowy, łódź Herzla,

In other words, the boat of Herzl,

łódź, staronowy kraj,

Łódź, an old country.

zawiera perspektywę na staronowy kraj,

it contains a perspective on the old-new country,

który już nie istnieje.

which no longer exists.

I na tej łodzi nie ma ludzi.

And there are no people on this boat.

Jest to łódź absolutnie wyobrażona,

It is an absolutely imagined boat.

łódź pusta,

empty boat,

łódź, która pokazuje, że choć marzenie Herzla zostało spełnione,

the boat that shows that although Herzl's dream has been fulfilled,

to treść tego marzenia okazała się zupełnie inna od tego,

The content of this dream turned out to be completely different from that,

co sobie Herzl wyobrażał,

what Herzl imagined,

a tego, co sobie Herzl wyobrażał,

and what Herzl imagined,

i tak zobaczyć nie możemy.

And we still can't see it.

W innej łodzi płyną fałszywi prorocy.

In another boat sail false prophets.

Jest Szabtaj Cwi,

There is Shabtai Tzvi,

jest Jakub Frank,

This is Jakub Frank.

jest Jezus,

there is Jesus,

a raczej ich głowy.

or rather their heads.

Odcięte głowy,

Decapitated heads,

które mają, jak rozumiem,

which have, as I understand,

symbolizować to, że wizje tych fałszywych proroków się nie spełniły,

to symbolize that the visions of these false prophets did not come to pass,

że naród za nimi nie poszedł i się do nich odwrócił,

that the nation did not follow them and turned away from them,

ale też oznaczać mogą,

but they can also mean,

że te wizje nadal trwają w tych odciętych głowach,

that these visions still continue in those severed heads,

że jest to nadal zasób wyobraźni,

that it is still a resource of imagination,

do którego się możemy odwołać.

to which we can refer.

Wielką zaletą sztuki jest to,

A great advantage of art is that,

że ona, by pozostać wielką,

that she, to remain great,

musi operować niedopowiedzeniem.

It must operate on understatement.

I takie niedopowiedzenie niesie nam łódź fałszywych proroków.

And such a hint is brought to us by the boat of false prophets.

Na mnie największe wrażenie,

The biggest impression on me,

zrobiła łódź niezmiernie zatłoczona,

the boat was extremely crowded,

najbardziej zatłoczona z wszystkich łodzi,

the most crowded of all the boats,

które malowała Szefer,

which was painted by Szefer,

rysowała Szefer,

She drew Szefer.

to jest łódź bundowców.

This is a bundist boat.

Bundowcy, jak wiemy,

Bundists, as we know,

nie wybierali się do Eretz Israel.

they were not planning to go to Eretz Israel.

Bundowcy uważali,

The Bundists believed,

że przyszłość narodu żydowskiego

that the future of the Jewish nation

rozgrywać się będzie tam, gdzie mieszkają Żydzi,

it will take place where the Jews live,

a nie tam, gdzie Żydzi powinni czyimś zdaniem zamieszkać.

not where Jews should, in someone's opinion, reside.

Bundowcy więc nie przybyli do Eretz Israel

The Bundists did not arrive in Eretz Israel.

i w ogromnej większości zostali wymordowani przez Niemców

and in the vast majority, they were exterminated by the Germans.

podczas II wojny światowej.

during World War II.

Więc to jest łódź tych wszystkich,

So this is the boat of all of them,

którzy nigdy do brzegów Izraela nie przybyli.

who have never arrived at the shores of Israel.

Łódź zdruzgotanych nadziei,

Boat of shattered hopes,

niespełnionych marzeń,

unfulfilled dreams,

ale Izrael był budowany z myślą także i o nich.

but Israel was built with them in mind as well.

To jest też łódź, która przypomina

This is also a boat that resembles

o lewicowej i świeckiej historii Izraela,

about the leftist and secular history of Israel,

którą bardzo trudno dzisiaj rozpoznać

which is very difficult to recognize today

w tym bardzo religijnym

in this very religious

i rządzonym przez bardzo prawicowy rząd państwie.

and governed by a very right-wing government.

Ale ta lewicowa treść,

But this leftist content,

ten strumień podziemny

this underground stream

nadal w myśli izraelskiej istnieje i bije.

It still exists and beats in Israeli thought.

Nie istnieje ją na to,

It doesn't exist for her.

żebym mógł ją zrezygnować.

so that I can resign from it.

Natomiast kananyjczycy,

However, the Canadians,

którzy płyną w następnej łodzi Szefer,

who are sailing in the next boat, Szefer,

to są wszystko bałwany, powiedziałby prorok.

They are all snowmen, the prophet would say.

Pogańskie rzeźby.

Pagan sculptures.

Jest Astarte, jest jakaś bogini egipska,

There is Astarte, there is some Egyptian goddess.

są rozmaite inne bożki,

there are various other deities,

których nie potrafię nawet w tej chwili rozpoznać.

whom I cannot even recognize at this moment.

Ale ta łódź przypomina nam,

But this boat reminds us,

zanim Żydzi dotarli do ziemi Izraela,

before the Jews arrived in the land of Israel,

ta ziemia, ziemia Kanaanu,

this land, the land of Canaan,

już była czyjąś ziemią,

it was already someone's land,

była tam i czyjaś tradycja.

There was also someone else's tradition there.

I Szefer zdaje się mówić,

And Sheffer seems to be saying,

że nie da się tak w pełni abstrahować

that it is impossible to fully abstract like that

od tego, co się zastało, gdy się przybyło,

from what was found when one arrived,

nawet jeżeli się tego nie zastało fizycznie.

even if it was not physically present.

Inna łódź jest zatytułowana

Another boat is titled.

Wygnanie metafizyczne.

Metaphysical exile.

I na tej łodzi są przedstawieni

And on this boat, they are depicted.

ultraortodoksyjni przywódcy Izraela,

ultra-Orthodox leaders of Israel,

dla których Izrael to nadal jest wygnanie,

for whom Israel is still exile,

bo wygnanie skończy się dopiero,

for the exile will only end,

gdy przyjdzie Mesjasz.

when the Messiah comes.

Przecież ludzkimi rękami Izraela

"After all, with the human hands of Israel."

zbudować się nie da.

You can't build yourself up.

A więc niezależnie od tego,

So regardless of that,

czy mieszkają w ziemi Izraela,

do they live in the land of Israel,

czy mieszkają gdzieś w diasporze,

Do they live somewhere in the diaspora?

to ten Izrael,

it's that Israel,

ten metafizyczny galut,

this metaphysical exile,

metafizyczne wygnanie trwa.

The metaphysical exile continues.

Bardzo jest dla mnie rzeczą budującą,

It is very uplifting for me,

że taka niezwykła wystawa

that such an extraordinary exhibition

mogła powstać w Izraelu

it could have originated in Israel

i że ta fantastyczna artystka

and that this fantastic artist

długą rozmowę z nią przeprowadziła

had a long conversation with her

znana, przynajmniej niektórym z naszych słuchaczy,

known, at least to some of our listeners,

Basia Monka

Basia Monka

publikowała w Jerusalem Post,

published in the Jerusalem Post,

że ta niezwykła artystka

that this extraordinary artist

umie nadal zadawać fundamentalne pytania

still knows how to ask fundamental questions

o to, czym jest jej kraj,

about what her country is

jaka jest jego przyszłość

What is his future?

i nadal postrzega Izrael

and still perceives Israel

nie jako niezmienną rzeczywistość geopolityczną,

not as an immutable geopolitical reality,

na zawsze osadzoną

forever confined

w regionalnych realiach,

in regional realities,

tylko jako pomysł na przystań.

just as an idea for a harbor.

Na przystań,

To the harbor,

do której mogłyby dobić

What time could they arrive?

te wszystkie łodzie

all these boats

i ich pasażerowie by z nich wysiedli

and their passengers to get off them

i zagospodarowali tę przestrzeń.

and they developed this space.

Musieliby się zmierzyć z jej przeszłością,

They would have to confront her past,

z sobą nawzajem.

with each other.

Pasażerowie z łodzi

Passengers from the boat

metafizyczne wygnanie

metaphysical exile

źle by się dogadywali

they would not get along well

z tymi lewicowymi bojownikami

with those leftist fighters

z łodzi Bund

from the Bund boat

z pełną świadomością,

with full awareness,

że nawet najbardziej porywająca wizja

that even the most captivating vision

jak herclowski Altneuland

like Herclow's Altneuland

może spełnić się

it may come true

we wszystkim,

in everything,

tylko nie w konkretnej treści.

only not in the specific content.

Sztuka jest od tego,

Art is for that,

żeby takie pytania zadawać,

to ask such questions,

a wątek łodzi i wędrówki

the thread of boats and wandering

przeszła

went through

i prześladuje mnie odkąd

and has been haunting me since

właśnie w Tel Awiwskim Muzeum Sztuki

just at the Tel Aviv Museum of Art

widziałem taki obraz,

I saw such a picture,

którego autora teraz

which author now

nie jestem w stanie sobie przypomnieć.

I can't remember.

W porcie

In the port

przy Molo

by the pier

stoi zacumowana

is docked

wielka ryba.

big fish.

Wielka, ogromna ryba,

A big, huge fish,

która tutaj pełni

which serves here

rolę statku.

the role of the ship.

Stoi więc,

So it stands,

czy płynie na wodzie

does it float on water

i jest zamówiona do Molo

and it is ordered to the Pier

ryba z otwartymi ustami,

fish with its mouth open,

a po tym Molo

and after that Mole

idzie bardzo zmęczony

He is walking very tired.

Żyd w średnim wieku

Jew in middle age

w kapeluszu, w krawacie

in a hat, in a tie

i z walizką.

and with a suitcase.

Obraz jest zatytułowany

The painting is titled.

Jonasz przybywa do portu w Hajfie.

Jonah arrives at the port in Haifa.

I to połączenie

And this is a connection.

obu motywów.

both motives.

Motywu biblijnego

Biblical motif

Jonasza,

Jonasza,

który przecież

which indeed

z ziemi Izraela uciekał

he fled from the land of Israel

głosem pańskim

with the voice of the Lord

i tego bezimiennego

and this nameless one

imigranta,

immigrant,

tego nowego Ole,

this new Ole,

tego Żyda wiecznego Tułacza,

that eternal Wandering Jew,

który wysiada ze swojej ryby,

who gets out of his fish,

bo wreszcie

because finally

do portu dotarł.

It has arrived at the port.

Między tymi dwoma pomysłami

Between these two ideas

jest twórcze napięcie,

there is creative tension,

które artyście raz jeszcze

which artist once again

strasznie żałuję,

I really regret it,

że nie pamiętam jego nazwiska,

that I don't remember his name,

które artyście udało się odtworzyć.

which artist managed to recreate.

A skoro już o porcie mowa,

And since we are already talking about the port,

nie mogę nie wspomnieć

I cannot help but mention.

o zdjęciu, jakie mi

about the photo that you sent me

pokazywano w jednej

shown in one

z jerozolimskich rodzin.

from Jerusalem families.

To jest zdjęcie z pokładu statku

This is a photo taken from the deck of the ship.

polscy Żydzi,

Polish Jews,

którzy właśnie z roku 49

who just from the year 49

przybyli do Izraela,

they arrived in Israel,

do portu w Hajfie

to the port in Haifa

i zrobili

and they did

zdjęcie przyjaciół,

photo of friends,

którzy tam na nich w tym porcie

who is there on them in that port

czekali, a czekali

they waited and waited

pod transparentem, który brzmiał

under the banner that read

tutaj nie będziesz

you won't be here

taki cwany.

so cunning.

A jeżeli Jonasz myślał,

And if Jonah thought,

że jego problemy skończyły się

that his problems are over

wraz z nawróceniem Niniwy,

with the conversion of Nineveh,

no to nic nie wiedział

Well, he didn't know anything.

o izraelskiej rzeczywistości.

about Israeli reality.

A to hasło

And this is the password.

tutaj nie będziesz taki cwany

You won't be so clever here.

pewnie by się spodobało

I'm sure they would like it.

drugiej artystce,

the second artist,

o której chciałbym

what time I would like

dzisiaj wam opowiedzieć.

I will tell you today.

Zoi Czerkaski,

Zoi Czerkaski,

którą ona teraz nazywa w Izraelu,

which she now calls in Israel,

a kiedy się urodziła

And when was she born?

w Kijowie nazywała się

in Kyiv, it was called

Zoya Czerkaska.

Zoya Czerkaska.

Tyle tylko, że

It's just that

te rozmaite słowiańskie końcówki

these various Slavic endings

źle wędrują

they wander badly

w hebrajski, więc

in Hebrew, so

odtąd Zoya Czerkaski,

from now on Zoya Czerkaski,

tak jakby była mężczyzną.

as if she were a man.

Jest to zresztą

Anyway, it is

bardzo postawna kobieta,

a very robust woman,

bardzo też mocnych

very strong as well

kategorycznych przekonań,

categorical beliefs,

która od przybycia

which since the arrival

do Izraela

to Israel

maluje obraz

he is painting a picture

za obrazem

behind the painting

i każdy z nich jest

and each of them is

satyrycznym komentarzem

satirical commentary

do izraelskiej

to Israel

rzeczywistości

reality

takiej,

such a,

jakiej jej doświadczają

what they experience of her

nowi imigranci.

new immigrants.

No tacy jak ona,

There are none like her,

jak Zoya, która

like Zoya, who

miała 11 lat

she was 11 years old

chyba, kiedy przybyła

probably when she arrived

z Kijowa, czy może 14,

from Kyiv, or maybe 14,

do Izraela,

to Israel,

teraz ma pod pięćdziesiątkę,

now he is almost fifty,

czyli jest w wieku pierwszej

so she is of first age

Izjardyski, o której mówiłem

The Izjardyski I was talking about.

Nety Schreiber.

Nety Schreiber.

Ta rzeczywistość

This reality

izraelska,

Israeli,

która pod wieloma względami

which in many ways

była zdumiewająca,

it was astonishing,

a

a

pod innymi

under others

zdumiewająco i nieoczekiwanie

surprisingly and unexpectedly

podobna

similar

do tego, co

to what

opuścili, opuszczając Ukrainę.

they left, leaving Ukraine.

Są takie,

There are such,

taka seria jej obrazów,

such a series of her paintings,

gdzie ona porównuje

where does she compare

doświadczenie

experience

żydowskie,

Jewish,

doświadczenie ukraińskie

Ukrainian experience

z żydowskim doświadczeniem izraelskim.

with the Jewish Israeli experience.

Bohaterem jednego z obrazów

The hero of one of the paintings

jest taki

it is such

chudy chłopaczek w okularach

skinny little boy with glasses

i ze skrzypcami,

and with violins,

którego w Ukrainie

which in Ukraine

zaczepiają i zastraszają

they harass and intimidate

ewidentnie,

evidently,

nie żydowskie łobuzy.

non-Jewish rascals.

Każdy z nich

Each of them

większy, silniejszy i groźniejszy

bigger, stronger, and more dangerous

od niego.

from him.

A na drugim obrazie Czerkaski

And in the second painting, Czerkaski.

ten sam

the same

chudy chłopaczek

skinny little boy

w okularach

in glasses

jest zastraszany przez

is being intimidated by

silniejszych,

stronger,

wyższych od niego

higher than him

rówieśników izraelskich.

Israeli peers.

Ale nie chciałbym, żebyście Państwo myśleli,

But I wouldn't want you to think that,

że Czerkaski uprawia

that Czerkaski practices

po prostu utylitarną

just utilitarian

publicystykę.

journalism.

Jej obrazy między innymi

Her paintings, among others

dlatego są tak

that's why they are like that

przejmujące i tak mocne,

stirring and so powerful,

że ona jest

that she is

mistrzynią

mistress

kolorystyki.

color schemes.

To jest

This is

klasa Matisa.

Matisa class.

Bardzo Państwu polecam

I highly recommend it to you.

wyszukać Zoya

search for Zoya

przez Y, Czerkaski

through Y, Czerkaski

przez CH2S

through CH2S

i Y

I Y

i oczywiście

and of course

to, co można zobaczyć w internecie

what can be seen on the internet

nie oddaje

I don't give back.

piękna

beautiful

z namalowanych

from the painted

obrazów, ale

images, but

jest to niezłe ich

it's quite something from them

przybliżenie.

approximation.

I te obrazy

And these images

akurat miałem

I just had.

szansę zobaczyć, kiedy byłem

the chance to see when I was

kilka lat w Izraelu, a

a few years in Israel, and

Zoya Czerkaski

Zoya Czerkaski

miała swoją pierwszą wielką wystawę

she had her first major exhibition

w Muzeum Izraela w Jerozolimie.

at the Israel Museum in Jerusalem.

Wystawa nazywała się

The exhibition was called

I

I

tyczyła się właśnie

it was about

tego, czyli

this, that is

doświadczeniu

experience

emigracji

emigration

i niezbyt

and not really

udanej integracji

successful integration

w nowym izraelskim

in the new Israeli

środowisku.

environment.

Bardzo

Very

głośnym obrazem była

a loud image was

scenka Rozajowa,

Rozajowa scene,

w której młoda

in which the young

para

couple

ewidentnie nowych

clearly new

migrantów z Ukrainy

migrants from Ukraine

czy z Rosji

Is it from Russia?

widać to

you can see it

po blond włosach, błękitnych oczach

with blonde hair, blue eyes

i pewnym popłochu w tych błękitnych

and a certain panic in those blue ones

oczach we wnętrzu,

eyes in the interior,

które stara się być tak izraelskie,

which tries to be so Israeli,

że bardziej nie można.

that it can't be more than that.

Tu już stoją świece

The candles are already standing here.

w dwóch świecznikach tylko szczekające

In two candlesticks, only barking.

na szabec, żeby je zapalić.

to the gun to light them.

Wisi jakaś patriotyczna makatka.

A patriotic wall hanging is hanging.

Kalendarz ma

The calendar has

stosowne

appropriate

patriotyczno-izraelskie

patriotic-Israeli

informacje

information

i najprawdopodobniej

and most likely

ci młodzi ludzie

these young people

są

they are

balejczuwa, czyli tacy,

balejczuwa, which means such people,

którzy byli wychowani świeccy,

those who were raised secular,

ale powracają do religii,

but they are returning to religion,

bo odwiedza ich

because he visits them

duży, gruby

big, fat

rabin, który

rabbi who

tak się wydaje

it seems so

dokonuje inspekcji ich kuchni.

I am inspecting their kitchen.

W każdym bądź razie

In any case

otwiera lodówkę, a tam w lodówce

opens the fridge, and there in the fridge

w garnku wielki świński ryj.

In the pot, a big pig's snout.

No nie zawsze

Well, not always.

wszystko wychodzi.

Everything turns out well.

Ten obraz

This painting

jest bardzo dosłowny,

he is very literal,

ale

but

mniej dosłowny, ale

less literal, but

równie przyjmujący jest obraz

The image is equally accepting.

przedstawiający sklep

representing the store

rosyjski

Russian

chyba w Zdehot,

probably in Zdehot,

czyli w tym miasteczku

so in this town

na Negewie, które zresztą później

on the Negev, which by the way later

po tym jak powstały te obrazy

after these images were created

padło ofiarą

fell victim

chichamasu.

chichamasu.

Nazwa sklepu

Store name

jest po rosyjsku,

it's in Russian,

nazwy towarów

names of goods

są po rosyjsku, tylko ceny oczywiście

They are in Russian, only the prices, of course.

są w szeklach.

they are in shackles.

I oprócz tego, że to jest kolorystycznie

And besides the fact that it is color-wise

fantastyczne, to właściwie

fantastic, it is actually

nie bardzo wiemy,

we're not quite sure,

dlaczego ma nas ten obraz

Why does this image have us?

tak szczególnie interesować,

to be particularly interested in

dopóki

as long as

nie widać, że

it is not visible that

kiełbasa i masło leżą obok siebie,

the sausage and butter are lying next to each other,

żadnego podziału na milszik i flajszik,

no division into milszik and flajszik,

czyli na mięsne i mleczne.

so for meat and dairy.

No najwyraźniej

Well, apparently.

adaptacja

adaptation

do izraelskiej rzeczywistości

to Israeli reality

przechodzi

passes

z oporami,

with reluctance,

a stąd tęsknota

and from here the longing

za skądinąd paskudną

for a rather nasty one

rzeczywistością, z której się przyjechało.

the reality one has come from.

I

I

inny

different

z obrazów pokazuje

shows from the images

grupę starszych państwa

a group of elderly people

siedzącą na krzesłach w pomieszczeniu

sitting on chairs in the room

i z

and with

ruszeniem patrzących

the movement of the onlookers

na scenę, gdzie ktoś

to the stage, where someone

przemawia, ktoś

someone is speaking

akompaniuje na gitarze,

accompanies on guitar,

a z tyłu wisi

and it hangs at the back

transparent

transparent

poranek

morning

kulturalny towarzystwa

cultural society

imigrantów

immigrants

z Rosji w, nie wiem,

from Russia in, I don't know,

Mitsperamon, czy jakimś innym

Mitsperamon, or some other one

małym izraelskim miasteczku.

a small Israeli town.

A scena ta jak najbardziej

And this scene absolutely

mogłaby być, no choćby w tych Czerkasach,

it could be, at least in those Cherkasy,

z których zapewne

from which certainly

rodzina Zoi Czerkaskiej

the family of Zoi Czerkaskiej

się wywodzi.

originates.

Bardzo wiele obrazów Czerkaskiej

Very many images of Cherkasy.

tyczy się

it concerns

tego właśnie

just that

sowieckiego dzieciństwa

Soviet childhood

przedstawianego

presented

bez żadnej pobłażliwości.

without any indulgence.

To nie jest jakaś

This is not some sort of

sowieto-nostalgia,

Soviet nostalgia,

ale to jest nostalgia

but this is nostalgia

za dzieciństwem,

for childhood,

za mamą, która

behind the mom, who

klei pielmieni,

wraps dumplings,

za przekonaniem,

for the conviction,

że świat

that the world

jest prosty i uporządkowany,

it is simple and orderly,

nawet jeżeli

even if

dziewczyny biją się po głowach

The girls are hitting each other on the heads.

tornistrami, a w mieszkaniu

backpacks, and in the apartment

obok dziko hałasuje

Next door, there is a wild noise.

jakiś wściekły punkowiec

some angry punk rocker

z irokesem

with a mohawk

na głowie.

on the head.

Jeden

One

z najbardziej przejmujących

one of the most moving

jej obrazów

her images

pokazuje klasyczne

shows the classic

wnętrze

interior

sowieckiego mieszkania,

Soviet apartment,

jakaś szafa

some wardrobe

na wysoki połysk,

high gloss,

stół, kanapa, ciasno

table, sofa, tight

i telewizor,

and the television,

na którym

on which

widać

it is visible

tańczące baletnice.

dancing ballerinas.

Obraz

Image

nazywa się

it is called

Zamach stanu

Coup d'état

i trzeba

and it is necessary

przez chwilę sobie przypomnieć,

to remember for a moment,

że kiedy rzeczywiście

that when indeed

w 1991 roku

in 1991

prowadził nieudaną próbę zamachu stanu

he led an unsuccessful attempt at a coup d'état

w Moskwie, no to

in Moscow, well then

telewizja publiczna przerwała

public television has interrupted

nadawanie programów

broadcasting programs

i zamiast tego leciało

and instead it flew

jezioro Łabędzie Czajkowskiego,

Tchaikovsky's Swan Lake,

które od tej pory już w sposób

which from now on will already in a way

nieusuwalny kojarzyć się będzie

irreversible will be associated

z państwową

with the state

cenzurą, która ma

censorship, which has

zapobiec

prevent

rozpowszechnianiu wiadomości,

dissemination of information,

póki nie wiadomo jakie wiadomości

until it is known what news

należy rozpowszechniać,

it should be spread.

czy że

whether that

następna próba zamachu stanu

next attempt at a coup d'état

przez wrogów ojczyzny

by the enemies of the homeland

została stłumiona,

was suppressed,

czy też przeciwnie udało się

or did it succeed contrary to expectations

obalić reżim wrogów

overthrow the regime of the enemies

ojczyzny i ojczyzna

homelands and homeland

znów triumfuje.

again triumphs.

Czerkawski jest bardzo polityczna,

Czerkawski is very political.

a ta jej polityczność

and her politicalness

nie ogranicza się

it is not limited

tylko do komentarzy

only for comments

o sytuacji w Izraelu

about the situation in Israel

dziś, a niektóre są

today, and some are

niezwykle drastyczne i byłem zdumiony,

extremely drastic and I was astonished,

że Muzeum Izraela

that the Israel Museum

zgodziło się

agreed

je eksponować

I expose.

i byłem pod

and I was under

bardzo dużym wrażeniem

a very big impression

tej zgody, pamiętając

this agreement, remembering

o wszystkich wściekłych pyskówach

about all the angry faces

artystycznych, jakie

artistic ones, that

odbywają się w Polsce, ilekroć

take place in Poland whenever

jakiś artysta

some artist

chce pokazać dzieło, które

I want to show a work that

chociaż odrobinę

although a little bit

uchodzi za kontrowersyjne,

is considered controversial,

tak jakby mogła istnieć sztuka,

as if art could exist,

która kontrowersyjną nie jest.

which is not controversial.

Czerkawski

Czerkawski

oprócz komentowania więc

aside from commenting then

sytuacji politycznej w Sowietach,

the political situation in the Soviets,

jej dzieciństwa i młodości

her childhood and youth

i sytuacji politycznej

and the political situation

w Izraelu, dzisiaj

in Israel, today

dużą serię obrazów poświęciła

she devoted a large series of paintings to

sytuacji w

situation in

Nigerii.

Nigeria.

To może się wydawać nieoczekiwane,

This may seem unexpected,

ale jej mąż

but her husband

jest nigeryjczykiem.

he is Nigerian.

Przybył do Izraela

He arrived in Israel.

po szukaniu pracy,

after job searching,

jako robotnik.

as a worker.

Mają dziecko

They have a child.

i jeden z takich

and one of those

bardziej socjologicznych

more sociological

obrazów Czerkawski

Czerkawski's images

pokazuje

shows

ją z mężem

me with my husband

i córeczką

and with the little daughter

w urzędzie

at the office

imigracyjnym,

immigration

gdzie czekają na decyzję

where they are waiting for a decision

o

o

sprawie wniosku

in the case of the application

jej męża o obywatelstwo izraelskie.

her husband for Israeli citizenship.

W końcu dostał.

He finally got it.

Ale tak bardzo wyraźnie

But so very clearly

widać, że

it is evident that

ich los

their fate

nie jest w ich rękach.

it's not in their hands.

Co jest całkowicie sprzeczne

What is completely contradictory.

z tym, jak sobie Żydzi wyobrażali

with how the Jews imagined it

swoją przyszłość,

your future,

że właśnie po to budują Izrael, by

that they are building Israel just for that, so that

ich los na zawsze był w ich rękach.

their fate was forever in their hands.

A

A

najważniejszą

the most important

postacią tego obrazu

the figure of this painting

jest taka maszynka, z której się

there is a device from which you

czerpie numerki

drawing numbers

do okienka,

to the window,

która pokazuje, gdzie

which shows where

jest droga do tego,

there is a way to it,

by móc wreszcie tu się

to finally be able to be here

poczuć u siebie.

to feel it in yourself.

Cała ta wrażliwość

All this sensitivity

czerkaski, lewicowa,

Czerkaski, leftist,

feministyczna, antyrasistowska

feminist, anti-racist

została wstawiona na ciężką

she was put on a hard one

próbę, kiedy

attempt, when

po hamasowskiej rzezi

after the Hamas massacre

7 października

October 7th

malarka namalowała

the painter painted

serię obrazów

a series of paintings

zatytułowanych

titled

Zbiorczo-izraelska Gernika.

Collective-Israeli Gernika.

Tak też nazywał się

That's what he was called.

najważniejszy obraz z tej serii.

the most important painting from this series.

Pokazujący grupę

Showing a group

przerażonych ludzi,

terrified people,

tulących się

cuddling

ciasno do siebie, a nad nimi

tight to each other, and above them

świeci żarówka.

The light bulb is shining.

Ta żarówka z Gerniki

This light bulb from Guernica.

Picasso właśnie.

Just Picasso.

Państwo ją pamiętają

You remember her.

w pośrodku kompozycji.

in the middle of the composition.

Otoczona półkolem

Surrounded in a semicircle

takim zębatym

such a toothed

nito zamykającą się

closing nut

na niej paszczą,

on her with a maw,

nito pewnymi promieniami

certain beams

światła z żarówki płynącymi.

lights flowing from the bulb.

Na innych obrazach

In other paintings

widać było

it was visible

pomordowane ofiary,

murdered victims,

widać było

it was visible

przerażone żołnierki

terrified female soldiers

przytulone do siebie płaczące.

hugging each other, crying.

Nie było

It wasn't.

w tych obrazach

in these images

ironii,

irony,

nie było w niej

it wasn't in her

złośliwości

malice

tak typowych dla

so typical of

Czerkaskiej, bo jak powiedziała

Czerkaskiej, because as she said

tu nie ma się z czego śmiać.

There’s nothing to laugh about here.

Wernisaż

Vernissage

miały te obrazy

these paintings had

w Nowojorskim

in New York

Muzeum Żydowskim

Jewish Museum

i na wernisaż

and to the vernissage

przyszła grupka

a little group came

propalestyńskich

pro-Palestinian

demonstrantów by zakłócić

to disrupt the demonstrators

ten wernisaż i powiedzieć

this vernissage and say

Czerkaskiej, że

Czerkaskiej, that

powinna skoro jest

she should, since she is

lewicowa

leftist

profeministyczna i antyrasistowska

pro-feminist and anti-racist

to powinna się

she should do it

z palestyńczykami

with the Palestinians

wyrazić.

to express.

A więc zdaniem

So in the opinion

tych demonstrantów

those demonstrators

z Hamasem, który jest

with Hamas, which is

jakoby wyrazicielem

as if expressed

interesów i postaw palestyńczyków

interests and attitudes of the Palestinians

no i pewnie

Well, of course.

malować obrazy

to paint pictures

triumfalnego wkraczania

triumphant entry

Hamasowców do kibucy,

Hamas members to kibbutzim,

a nie obrazy

and not images

skutków tego triumfalnego

the effects of this triumphant

wkroczenia.

incursion.

Kiedy okazało się, że artystka

When it turned out that the artist

nie jest lewicowa

it is not leftist

demonstranci zaczęli skandować

the demonstrators began to chant

słynne

famous

from the river to the sea

from the river to the sea

Palestine shall be free

Palestyna ma być wolna.

od rzeki do morza

from river to sea

Palestyna będzie wolna

Palestine will be free.

na co Czerkaskiej odpowiedziała

to which Czerkaskiej replied

wypić.

to drink.

Prawdę powiedziawszy myślę, że

To tell the truth, I think that

tutaj kulturalne osoby

here cultured people

lewicowe mogłyby się

leftist could be

poczuć dotknięte.

to feel touched.

No jak to?

What do you mean?

W takim

In such a way

wulgarnym języku odpowiedzieć

respond in vulgar language

na polityczne postulaty,

to political demands,

nad którymi trzeba się pochylić

that need to be addressed

i wysłuchać?

and listen?

No to Czerkaskiej

Well, to Czerkaskiej.

by właśnie powtórzyła

that she would just repeat.

po czym demonstranci

after which the demonstrators

zostali wyprowadzeni,

they were led out,

a Czerkaskiej mówi, że

and Czerkaskiej says that

tutaj nie ma o czym

There is nothing to discuss here.

rozmawiać.

to talk

Kiedy są mordercy

When are there murderers?

i ofiary to nie ma tu

And the victims are not here.

żadnego tematu

no subject

rozmowy, najpierw mordercy

Conversations, first of all, murderers.

muszą przestać mordować.

They must stop killing.

Cała reszta

The rest.

lewicowość,

leftism,

antyrasizm,

antiracism,

feministyczna postawa pozostaje

the feminist stance remains

oczywiście bez zmiany.

of course without any change.

Tyle tylko, że tak jak mordercom

Only that, just like to the murderers

jest dokładnie wszystko

everything is exactly there

jedno jakie poglądy

what views do you have

polityczne mieli mordowani,

political prisoners were murdered,

takim mordowanym jest

such a murdered person is

wszystko jedno jakie poglądy

it doesn't matter what beliefs

polityczne mają mordercy.

Politicians have murderers.

Ten wypowiedź

This statement

nie ma.

There isn't any.

Wystawę można było oglądać

The exhibition could be seen.

w Muzeum Żydowskim

in the Jewish Museum

w Nowym Jorku.

in New York.

Jej wielką wystawę

Her grand exhibition

kilka lat temu w Muzeum Izraela

a few years ago at the Israel Museum

wraz z Nettie Schaeffer

together with Nettie Schaeffer

można oglądać w

can be watched in

Tel Awiwskim Muzeum Sztuki.

Tel Aviv Museum of Art.

I połączenie

And connection

formalnego mistrzostwa,

formal championship,

bo obie

because both

te malarki malują tak

these painters paint like this

jakby to było

as if it were

bardzo łatwym i prostym,

very easy and simple,

a widać jak bardzo

and you can see how much

każda linia

each line

i każda plama koloru,

and each spot of color,

Czerkawski jest kolorystką,

Czerkawski is a colorist.

Schaeffer maluje,

Schaeffer is painting.

rysuje węglem

draws with charcoal

na papierze, ale każda

on paper, but each

decyzja artystyczna jest tam

the artistic decision is there

świadoma i przemyślana.

deliberate and thoughtful.

Ta formalna maestria

This formal mastery

łączy się z

connects with

przekonaniem, że sztuka jest od tego

with the conviction that art is for this

żeby

to be

zakłócać spokój.

disturb the peace.

Żeby podważać

To undermine.

pewniki, tak jak

certainty, just like

Czerkawski kpi sobie

Czerkawski is mocking.

z religijno

with religious

patriotycznych

patriotic

sloganów, jakimi

slogans that

Izrael faszeruje

Israel is stuffing.

swoich imigrantów,

their immigrants,

tak samo kpi, a właściwie

just as mock, or rather

pogardza

despises

podlizywaniem się mordercom,

ingratiating oneself with murderers,

jakie

what

okazują ci,

they show you,

którzy usiłowali zakłócić jej

who tried to disrupt her

nowojorską wystawę,

New York exhibition,

a Schaeffer każe nam się zastanawiać

Schaeffer makes us reflect.

raz jeszcze nad

once again over

tym, skąd i kim

with where and who

przybyliśmy do Izraela

We arrived in Israel.

i czy jesteśmy pewni,

And are we sure,

że Izrael

that Israel

jest tym ostatecznym

it is the ultimate one

schronieniem, a jeżeli

shelter, and if

tak, to czy jest on taki, jaki

Yes, is he like that, what?

sobie wymyślił Herzl,

Herzl imagined for himself,

czy też jest to projekt do wymyślania

Is this also a project for inventing?

na nowo. To są

again. These are

wszystko fundamentalne, poważne

everything fundamental, serious

pytania w debacie,

questions in the debate,

zadawane przez dwie

asked by two

wściekle utalentowane

wildly talented

i bardzo

and very

niechętnie

reluctantly

niezakłócające

non-intrusive

spokoju artystki

the peace of the artist

i myślę, że wszyscy

and I think that everyone

powinniśmy im być wdzięczni

We should be grateful to them.

za to zakłócanie

for disturbing

spokoju właśnie. Od tego

calm right now. Because of that

jest sztuka.

There is art.

KONIEC!

THE END!