W drodze do Pekinu. Misjonarze Północy. I kogo nazywano "Bogiem Syberii"?

Babel, czyli Rzeczpospolita Multikulti, cykliczny podcast, dzięki uprzejmości, Radia Tok FM, co piątek po południem, późniejszym, dzień dobry, mówią Adam Balcer i Paweł Sulik.

Babel, or the Multicultural Commonwealth, a cyclical podcast, courtesy of Radio Tok FM, every Friday afternoon, later in the day, good morning, is hosted by Adam Balcer and Paweł Sulik.

My jesteśmy w takim cyklu...

We are in such a cycle...

Drang nach Osten.

Drive to the East.

Właśnie, podróż na wschód.

Exactly, a journey east.

Na wschód jedziemy.

We are heading east.

I dzisiaj dojeżdżamy do tak daleko, że ho, ho, ho, ho.

And today we reach so far that ho, ho, ho, ho.

Ho, ho, ho, ruszamy do Pekinu dzisiaj, nawrócimy cesarza Chin na chrześcijaństwo, to znaczy podejmiemy próbę.

Ho, ho, ho, we are heading to Beijing today, we will attempt to convert the Emperor of China to Christianity.

No ale zaczną się schody, bo oczywiście rywalizacja katolicko-prawosławna.

But then the real trouble will start, because of course there is the Catholic-Orthodox rivalry.

Zaczniemy w Irkucku naszą podróż, ale pokażemy wam też państewko polsko-ukraińskie nad Amurem.

We will start our journey in Irkutsk, but we will also show you the Polish-Ukrainian state on the Amur.

I tradycyjnie to przenikanie się polsko-ukraińskie, ja wiem, że to teraz nie jest w modzie, ale nawet na Dalekim Wschodzie, o jak mi się zrymowało, do niego dochodziło.

And traditionally, this Polish-Ukrainian intermingling, I know it's not in fashion now, but even in the Far East, as I rhymed it, it was happening.

Babel. Rzeczpospolita Multikulti. Podcast historyczny Tok FM.

Babel. Multicultural Commonwealth. Tok FM historical podcast.

Zapraszają Adam Balcer i Paweł Sujek.

Adam Balcer and Paweł Sujek invite you.

Czyli połączenie tego baroku kozackiego z hetmanatu ukraińskiego, gdzie oczywiście były też wpływy polskie, który mieszał się ze sztuką buddyjską.

So the combination of this Cossack baroque from the Ukrainian hetmanate, where there were of course also Polish influences, which mixed with Buddhist art.

Powtarzam, buddyjską. I to właśnie Irkuck.

I repeat, Buddhist. And it is indeed Irkutsk.

No ale żeby zrozumieć tę misję do Chin, to trzeba powiedzieć jasno, że pomysł powstał gdzie indziej, bo to mówimy Moskwa, Petersburg, Piotr I, który chce nawrócić cesarza na chrześcijaństwo.

But to understand this mission to China, one must clearly state that the idea originated elsewhere, because we're talking about Moscow, Petersburg, Peter I, who wants to convert the emperor to Christianity.

Ambicje spore, bo wtedy Chiny są na podróż.

The ambitions are great, because then China is on a journey.

I to jest naprawdę potęgą rządzoną przez dynastię Qing, dynastię mandżurską, która dokonuje wtedy ekspansji, więc my trochę, no przepraszam, że tak mówię, ale idziemy jak ci rosyjscy imperialiści z zachodu na wschód, w głąb Syberii.

And this is really a power ruled by the Qing dynasty, a Manchu dynasty, which is expanding at that time, so we are a bit, well, I apologize for saying this, but we are going like those Russian imperialists from the west to the east, deep into Siberia.

No ale tutaj jest oczywiście ekspansja mandżurów.

Well, here there is obviously the expansion of the Manchurians.

Mandżurowie to słuchajcie jest lud należący do, żeby to wam wyjaśnić, to są, jeszcze o nich opowiemy, ale generalnie są to,

The Manchus, listen, are a people belonging to, to explain this to you, they are, we will tell you more about them, but generally, they are...

Tunguzi, pamiętacie jak mówiło się o tunguskim meteorycie, który na przykład XX wieku uderzył na szczęście w Syberię i od nich właśnie jest na przykład rzeka Amur.

Tungus, do you remember how they spoke about the Tunguska meteorite, which fortunately struck Siberia in the 20th century and from which, for example, the Amur River originates?

Samo słowo tungus, no nie ma najlepszej etymologii, bo jak też znowu ktoś zna turecki, to domu znaczy świnia.

The word tungus itself doesn't have the best etymology, because if someone knows Turkish, it means pig.

Ale to było na zasadzie, no są poganie i jedzą wieprza, to była perspektywa tatarska, pamiętajcie, że generalnie na przykład w Europie Zachodniej mamy książki o Syberii,

But it was based on the idea that there are pagans who eat pork; that was the Tatar perspective. Remember that, for example, in Western Europe, we have books about Siberia,

a wówczas to po prostu, bo samo słowo Syberia ustaliliśmy, że najprawdopodobniej jest tatarskiego, hanat syberyjski, więc mówiono Tataria, wszystkie te ziemie, tak, zamieszkane pod panowaniem teoretycznie tylko Tatarów.

And then it was simply because we established that the word Siberia is most likely of Tatar origin, the Siberian khanate, so it was referred to as Tartary, all these lands, yes, inhabited under the rule theoretically only of the Tatars.

No to więc mamy mandżurów, którzy przypominają właśnie Mongołów, przypominają Tatarów, że właśnie tworzą te państwa, podbijają Chiny i następnie z Chin rozpoczynają ekspansję.

So we have the Manchus, who resemble the Mongols, resemble the Tatars, who are creating these states, conquering China, and then starting their expansion from China.

Opanują do końca XVII wieku Mongolię, części dzisiejszej Rosji, Tuwa, Autu.

They will dominate Mongolia, parts of present-day Russia, Tuva, and Altai by the end of the 17th century.

Tutaj Lenna w Azji Centralnej, lata XX będzie Qinghai, to jest ten region między terenami zamieszkanymi przez Mongołów a Tybetem i potem pójdzie nawet dalej.

Here Lenna is in Central Asia, the 1920s will be Qinghai, which is the region between the areas inhabited by the Mongols and Tibet, and then it will go even further.

Więc mamy coś takiego, że jest spotkanie Rosji i Chin rządzonej przez mandżurów i oprócz tego oczywiście jest bezpośrednia przyczyna, bo jak wam dzisiaj pokażemy, no mamy prawosławnych w Pekinie wtedy, na początku XVIII wieku,

So we have something like a meeting between Russia and China ruled by the Manchus, and besides that, of course, there is a direct cause, because as we will show you today, we have Orthodox Christians in Beijing at that time, at the beginning of the 18th century.

kiedy te misje ruszają. Pokażemy wam, skąd się tam wzięli. No i oczywiście tam jest konieczność rywalizacji z katolikami, z jezuitami, którzy przybywają drogą morską, ale znowu, co wam pokażemy w tym podcaście, były pomysły, żeby ruszyli z Polski przez Rosję do Chiny.

When do these missions start? We will show you where they came from. And of course, there is a need to compete with Catholics, with Jesuits who arrive by sea, but again, what we will show you in this podcast are the ideas of going from Poland through Russia to China.

Można też drogą lądową. Trochę dzisiaj, jak prawda, te pomysły różne chińskie na, prawda, pas i szlak, tak, nawiązujący do Jedwabne.

You can also go by land. A bit today, to be honest, these various Chinese ideas about, you know, the Belt and Road, are indeed related to the Silk Road.

No więc uznano w Rosji, że bardzo dobrze się będą Ukraińcy nadawać, małorusini, małorusowie, Rosjanie, tak jak wtedy ich określano, do tego, żeby zająć się Chinami, żeby przeciwstawić się katolikom w Chinach.

So it was recognized in Russia that Ukrainians, Little Russians, Little Ruthenians, Russians, as they were then referred to, would be very suitable for dealing with China, to oppose the Catholics in China.

Monografista tej misji w Chinach właśnie prawosławny napisał tak.

The monographer of this mission in China, who is Orthodox, wrote this.

Czyli małorusin, teoretycznie stały z natury, zahartowane w walce z katolikami, tu chodzi o nas, o lachów, i dysponującymi stosunkowo wyższą oświatą.

So a Little Russian, theoretically constant by nature, hardened in the fight against Catholics, this is about us, about the Poles, and possessing relatively higher education.

Pamiętajcie, że z drugiej strony to rodziło podejrzliwość, jak zobaczycie, nawet czasami pomysł, żeby chrzcić ponownie, bo jak ktoś tak żyje z tymi katolikami, to może się zepsuć.

Remember that on the other hand, it bred suspicion, as you will see, even sometimes the idea of re-baptizing, because if someone lives with those Catholics, they might get corrupted.

No i oczywiście zazdrość, bo jak ktoś jest taki wykształcony, no to oczywiście...

And of course jealousy, because if someone is so educated, well then of course...

Wykształciuch.

Educated person.

Wykształciuch, jajogłowy i tak dalej.

Educated person, egghead, and so on.

Elita.

The elite.

Dobra, no ale oczywiście jezuici, to jest ten wróg.

Okay, well of course the Jesuits, they are the enemy.

Przypominam, kontrreformacja, Sobor Trydencki, Loyola, Ignacy, Franciszek Xawery, Baskowie, olbrzymia rola, nawet imię Xawery z pochodzenia baskijskiego.

I remind you, the Counter-Reformation, the Council of Trent, Loyola, Ignatius, Francis Xavier, the Basques, an enormous role, even the name Xavier is of Basque origin.

No więc przybywają oceanami, tak można powiedzieć, do Chin, ale już w roku 1558 ojciec Piotr Kanizy, jezuita niderlandzki, pisał będąc w Polsce,

Well, they arrive by the oceans, so to speak, to China, but already in the year 1558, Father Peter Kaniz, a Dutch Jesuit, was writing while in Poland,

do Rzymu, do siedziby zakonu, centrali można powiedzieć, kwatery głównej, że widzi możliwość pracy, uwaga, w Moskwie oraz na obszarach olbrzymich podległych Tatarom,

to Rome, to the seat of the order, the headquarters, so to speak, that sees the possibility of work, attention, in Moscow and in the vast areas under the Tatars.

to właśnie Syberia, rozciągającym się ponoć aż do granic Chin.

It's именно Siberia, stretching supposedly all the way to the borders of China.

I oczywiście chciał, żeby towarzystwo mogło dokonać na północy tego, co częściowo dokonało w Indiach.

And of course he wanted the company to be able to achieve in the north what it had partially achieved in India.

Tak, to czy jest pomysł na to, że w Indiach, to oczywiście chodzi mu też Indie w znaczeniu.

Yes, is there an idea that in India, it obviously also refers to India in meaning.

W znaczeniu Ameryki Północnej, Indianie.

In the context of North America, Indians.

I 8 lat później inny jezuita, który jest w Polsce, pisze do Rzymu tak, że należy w Wilnie założyć, które jest największym miastem Litwy, klasztor,

And 8 years later, another Jesuit who is in Poland writes to Rome that a monastery should be established in Vilnius, which is the largest city in Lithuania.

kolegium przepraszam, bo utoruje w przyszłości tą drogę do Chin przez Moskwę i Tatary, albowiem te tylko kraje pozostają do przebycia.

I apologize, because it will pave the way to China through Moscow and the Tatars in the future, as these are the only countries left to traverse.

Byłaby to droga krótsza i bezpieczniejsza od morskiej.

It would be a shorter and safer route than the sea one.

Powstała w Wilnie w 1579, przypominam, Akademia Uniwersyteckiej.

Founded in Vilnius in 1579, I remind you, the University Academy.

Potem Stefana Batorego, jezuicka.

Then Stefan Batory, Jesuit.

Pomysł jest taki, że tak naprawdę świat rzymskokatolicki kończy się na nas, a potem schizmatycy ortodoksy i następnie Chiny.

The idea is that the Roman Catholic world really ends with us, and then there are the Orthodox schismatics and then China.

No po drodze jeszcze oczywiście spotkamy tych Tatarów i najróżniejszych pogan.

Well, along the way we will also of course meet those Tatars and various pagans.

Więc jak widzicie, jest pomysł przebycia do Chin drogi przez ziemię polskie i potem Moskwę.

So as you can see, there is an idea of traveling to China via the land route through Poland and then Moscow.

I powrót jest pomysłu na przykład bardzo ważny dyplomata papieski Antonio Possevino,

And the return is the idea, for example, of the very important papal diplomat Antonio Possevino.

to samo pisze, to są czasy wojny polsko-rosyjskiej Stefan Batory,

It writes the same, these are the times of the Polish-Russian war of Stefan Batory.

no i właśnie, że został wysłany z Rzymu, żeby doprowadzić do pokoju polsko-moskiewskiego.

Well, he was sent from Rome to bring about a Polish-Moscow peace.

I pomysł jest właśnie taki, żeby rozmawiać też o tym, żeby moskwiczanie przepuścili misję,

And the idea is just to talk about the fact that Muscovites let the mission pass.

no ale no przepuszczą katolików, łacinników, no naiwny trochę Antonio.

Well, they will let Catholics and Latins through, a bit naive, Antonio.

I słuchajcie, podczas rokowań polsko-rosyjskich, jak mamy rozejm w Andruszowie,

And listen, during the Polish-Russian negotiations, when we have a ceasefire in Andruszów,

potem pokój Rzymu Łutowskiego, to jest 1667, 1687, za każdym razem my, Polacy,

then the peace of Rome of Łutowski, that is 1667, 1687, each time we, Poles,

podnosimy kwestie, żeby zakonnicy nasi mogli przez ich ziemię przechodzić do Chin dla nawracania poganów.

We raise the issue that our monks could pass through their land to China for the purpose of converting pagans.

To jest kwestia, którą my podnosimy, bardzo nam zależy, my chcemy nawrócić Chińczyków,

This is an issue that we are raising, it matters a lot to us, we want to convert the Chinese.

tylko po drodze są moskwiczanie.

only the Muscovites are along the way.

I będziemy podejmować próby, że tak powiem, polityka faktów dokonanych, że wyślemy jezuitów,

And we will make attempts, so to speak, of a fait accompli policy, that we will send Jesuits,

ale Rosjanie ich nie przepuszczą, niestety.

But the Russians will not let them through, unfortunately.

Natomiast, słuchajcie, obiecaliśmy o państwie polsko-ukraińskim,

However, listen, we promised about the Polish-Ukrainian state,

czyli okazało się, że komuś się udało, ale to przeważnie mówimy o jeńcach wziętych do niewoli.

So it turns out that someone succeeded, but we are usually talking about prisoners taken captive.

Więc jest osada pierwsza założona przez Europejczyków nad Amurem,

So it is the first settlement established by Europeans along the Amur.

to jest daleko, daleko za Irkuckiem, dokonujemy kolejnego żabiego skoku, Abłazino.

It is far, far beyond Irkutsk, we are making another leapfrog, Abłazino.

W 1651 powstała. Mówiliśmy wam już, że Amur to prawdopodobnie, a nie, jeszcze nie mówię, że Amur.

It was created in 1651. We have already told you that the Amur is probably, no, I'm not saying yet that it's the Amur.

Amur to prawdopodobnie, a nie, jeszcze nie mówiliśmy, nazwa tunguska, rzeka po tungusku.

Amur is probably, oh no, we haven't mentioned yet, the Tunguska name, a river in Tungus.

I będzie tam wojna, króciutka, Rosji z Chinami,

And there will be a war, a brief one, between Russia and China.

ale tak naprawdę bardziej Chin z mieszkańcami Abłazino, formalnie uznającymi panowanie cara.

but really more about the Chinese with the residents of Abłazino, who formally acknowledge the rule of the tsar.

I potem będzie traktat w nerczyńsku i w efekcie będzie, Chińczycy, można powiedzieć, tą wojnę wygrają

And then there will be a treaty in Nerczyńsk, and as a result, the Chinese, you could say, will win this war.

i wymuszą to, żeby tą osadę opuścili Rosjanie.

And they will force the Russians to leave that settlement.

I teraz tak. Kto jest ściśle związany z tą osadą?

And now, who is closely associated with this settlement?

Nikifor Czernichowski. I teraz Polacy mówią, on ci nasz, Ukraińcy mówią, on ci nasz.

Nikifor Czernichowski. And now the Poles say, he's ours, the Ukrainians say, he's ours.

Ja nie wiem. Ja bym powiedział polsko-ukraiński.

I don't know. I would say Polish-Ukrainian.

Z tego powodu, że w źródłach historycznych słyszymy, że był Czerkiesem, Czerkasem.

For this reason, we hear in historical sources that he was a Circassian, a Cossack.

O co chodzi?

What's going on?

Bo nazywano kozaków i stąd Czerkasy, tak samo jak tych Czerkiesów z Kaukazu.

Because the Cossacks were called that and hence Cherkasy, just like those Circassians from the Caucasus.

To oczywiście mamy tą entymologię o tych ludową, o tych, że Czeri, armia z tureckiego.

Of course, we have this etymology about the people, about the Czeri, the army from Turkish.

Czyli mamy kozaków ukraińskich.

So we have Ukrainian Cossacks.

Druga opcja w źródłach jest, że jest Polakiem, ale to może mieć znaczenie też nie etniczne, tylko Polska, bo korona polska.

The second option in the sources is that he is Polish, but this may also have significance that is not ethnic, just Poland, because of the Polish crown.

Mamy też, że Litwinem, bo wszystkie tereny wschodnich Rzeczpospolitej i Litwy i Polski zamieszkane przede wszystkim przez Rusinów,

We also have that a Lithuanian, because all the areas of the eastern Commonwealth and Lithuania and Poland are inhabited primarily by Ruthenians,

też określano ludzi stamtąd Litwinami.

People from there were also referred to as Lithuanians.

I wiemy, że został ochrzczony, ale wiemy też, że ponownie chrzczono prawosławnych od nas.

And we know that he was baptized, but we also know that Orthodox people were re-baptized from among us.

Na zasadzie, że są trefni, nie koszerni, bo są z Rzeczpospolitej.

On the grounds that they are fraudulent, not kosher, because they are from the Republic.

Nie wiadomo, czy nie był greckim katolikiem.

It is not known whether he was a Greek Catholic.

I najważniejsze, na chrzcie nie zmienili mu imienia, czyli był Nikiforem i pozostał Nikiforem.

And most importantly, at the baptism, they did not change his name, so he was Nikifor and remained Nikifor.

Więc mieszanka.

So a mix.

Co wiemy? Syn Romana, herb Jaksa.

What do we know? Roman's son, the coat of arms of Jaksa.

Stąd będzie to Jaksa, jak zobaczycie, państewko.

From here it will be Jaksa, as you will see, little country.

Chorąży Wołyński, pochodzenie Żytomierszczyzna.

Warrant Officer Volhynian, from the Zhytomyr region.

Został wzięty do niewoli wraz z ojcem, dwoma braćmi i siostrą.

He was captured along with his father, two brothers, and sister.

Siostra się zaraz jeszcze pojawi.

Sister will be here shortly.

Tu jest kwestia, że według jednej wersji chcieli wrócić, według innej nie chcieli.

The issue is that according to one version they wanted to return, while according to another they did not want to.

Odbywa służbę.

He is serving (in the military).

Robi karierę w oddziałach kozackich.

He is making a career in the Cossack units.

Tu też są oczywiście Ukraińcy, mają know-how.

Here, of course, there are Ukrainians as well; they have the know-how.

Kozackich, oczywiście mówimy rosyjskich.

Cossacks, of course we are talking about Russians.

Jest właśnie na Syberii.

He is currently in Siberia.

No i pełnił bardzo dochodową funkcję dozorcy działu wodnego.

And he held a very lucrative position as the caretaker of the water department.

Między rzekami, bo rzeki odgrywały niezwykle ważną rolę komunikacyjną.

Between rivers, because rivers played an extremely important communication role.

No i zarabiano pieniążki dozorca działu wodnego.

Well, the waterworks caretaker was earning some money.

No pobierał myto plus wzjadki, no korupcja też pewnie jakaś była, koperty.

Well, they took tolls plus bribes, and there was probably some corruption too, envelopes.

Kierował też ważelnią soli.

He also managed the saltworks.

No to też bardzo odpowiedzialna funkcja.

Well, that's a very responsible role as well.

No ale w pewnym momencie napadł i zabił wojewody, który wcześniej uprowadził i zgwałcił jego siostrę.

Well, at one point he attacked and killed the voivode who had previously abducted and raped his sister.

Więc oko za oko, ząb za ząb.

An eye for an eye, a tooth for a tooth.

Nie mogło uciekać.

It couldn't escape.

Uciekli aż nad Amur.

They ran away all the way to the Amur.

I osiedlili się w wówczas opuszczonej twierdzy Awazino.

And they settled in the then abandoned fortress of Awazino.

No i Jaksa, zaczęto nazywać właśnie od herbu te tereny.

And Jaksa, the areas began to be named after the coat of arms.

Uprawa roli, rozbudował osadę.

Farming expanded the settlement.

Kontakty nawiązał z Pekinem.

He established contacts with Beijing.

Mamy w źródłach informacje.

We have information in the sources.

Tutaj oczywiście od razu powstaje cała historia, że druga Polska powstała.

Here, of course, a whole story immediately arises that the second Poland was born.

I wiesz no.

And you know.

Awazino?

Awazino?

Tak, suwerenność uznana przez Chiny nawet.

Yes, even sovereignty recognized by China.

Oczywiście z przymrużeniem oka o tym mówię.

Of course, I'm saying this with a wink.

W pewnym momencie się podporządkował nawet formalnie.

At one point, he even formally submitted.

Zaczął przesyłać jakieś podatki do Rosji.

He started sending some taxes to Russia.

No ale oczywiście to są czasy cara Aleksego Michajłowicza.

Well, of course, these are the times of Tsar Alexei Mikhailovich.

To są te czasy, kiedy są bardzo silne wpływy kulturowe polskie.

These are the times when there are very strong Polish cultural influences.

Chociaż walczą z nami.

Although they are fighting with us.

I mamy coś takiego, że jest problem, że stare grzechy mają długie cienie.

And we have something like this, that there is a problem that old sins have long shadows.

No i oczywiście nie zapomniano mu, że zabił wojewodę.

And of course, they did not forget that he killed the voivode.

W miarę mu się udaje funkcjonować, bo jest daleko i się dobrze sprawuje.

He is managing to function quite well because he is far away and is doing well.

Nawet ma tytuł zastępcy wojewody w pewnym momencie.

He even has the title of deputy voivode at one point.

Zawiera sojusze z miejscową ludnością.

It includes alliances with the local population.

To są szczególnie ludy mongolskie.

These are especially Mongolian peoples.

Daurowie na przykład.

Daurows, for example.

No i w pewnym momencie zniknie ze źródeł historycznych.

And at some point, it will disappear from historical sources.

Ruszył gdzieś w północnej Mandżurii.

He set off somewhere in northern Manchuria.

Po raz ostatni jest informacja, że był.

For the last time, there is information that he was there.

Znika.

It disappears.

No i Such można powiedzieć po nim zaginął.

Well, you could say that Such disappeared after him.

Mamy sytuację taką, że możemy go szukać w źródłach historycznych bardzo ciekawych.

We have a situation where we can look for him in very interesting historical sources.

Bo na przykład jest taki Holender, Nikolaes Witsen.

For example, there is a Dutchman, Nikolaes Witsen.

Który był wieloletnim burmistrzem Amsterdamu.

Who was the long-term mayor of Amsterdam.

A jednocześnie był w Rosji i był znakomitym badaczem Syberii.

At the same time, he was in Russia and was an excellent researcher of Siberia.

Bardzo ważna postać jeśli chodzi o znajomość Syberii.

A very important figure when it comes to the knowledge of Siberia.

I tutaj wielki wkład w badanie jej przyrody.

And here is a great contribution to the study of its nature.

Języków i też języków jak pamiętacie opowiadaliśmy o zapisach pierwszych języków.

Languages, and also languages, as you remember we talked about the records of the first languages.

Z okolic Kazania.

From the area of Kazan.

Tak?

Yes?

Środkowa Wołga.

Middle Volga.

To też jego bardzo ważna rola.

That is also his very important role.

No i u niego generalnie w rękopisie wiele motywów tematów syberyjskich.

Well, in his manuscript there are generally many themes and motifs related to Siberia.

To są oparte o rękopis pochodzący od polskiego zesłańca Nikipera.

These are based on a manuscript from the Polish exile Nikiper.

Nikiper.

Nikiper.

No więc powołuje się na cytację z tego rękopismu.

So, he refers to a quotation from this manuscript.

I mamy, że według pisemnej relacji Polaka Nikipera.

And we have that according to the written account of the Pole Nikiper.

Długo znajdującego się w tych stronach w charakterze jeńca.

Long having been in these parts in the capacity of a prisoner.

Więc historycy łączą po prostu kropki, że prawdopodobnie to nasz Nikifor.

So historians simply connect the dots that it is probably our Nikifor.

Znalazł się.

He has been found.

Czyli nasz Nikifor był też ważnym źródłem informacji dla Witsena.

So our Nikifor was also an important source of information for Witsen.

No więc wybucha konflikt, bo w pewnym momencie Mandżurowie z Chin stwierdzili,

So a conflict erupted because at a certain moment the Manchus from China determined that

nie moment trzeba zrobić porządek z Małubazinem.

Wait, we need to sort things out with Małubazin.

Nie będziecie sobie tutaj się panoszyć.

You won't be making yourselves at home here.

Oblężenie następuje w 1685.

The siege takes place in 1685.

No i mamy coś takiego, że przesyłają warunki kapitulacji.

And we have something like this, that they are sending the terms of capitulation.

Po mandżursku, po rosyjsku i po polsku.

In Manchu, in Russian, and in Polish.

Po polsku pamiętajcie też dlatego, że to co jest bardzo ważne, o czym w Polsce się słabo pamięta,

In Polish, remember also because what is very important, which is poorly remembered in Poland,

że ta druga połowa XVII wieku, początek XVIII wieku, co opowiadaliśmy wam w poprzednich podcastach.

that the second half of the seventeenth century, the beginning of the eighteenth century, which we discussed in previous podcasts.

Język polski jest bardzo ważnym językiem też dla prawosławnych.

The Polish language is very important for the Orthodox as well.

I też właśnie dla Ukraińców.

And also just for Ukrainians.

Trochę jak dla sarmaty katolickiego łacina.

A bit like Latin for a Catholic Sarmatian.

I znalazłem też takie informacje w książkach, że wcześniej była korespondencja.

I also found such information in books that there was correspondence earlier.

I była korespondencja też po polsku między Jaksą a Pekinem.

And there was also correspondence in Polish between Jaksa and Beijing.

Powątpiewam, ale może.

I doubt it, but maybe.

Ale można powiedzieć moment, moment, moment.

But one can say wait a moment, wait a moment, wait a moment.

Bo zrobimy wam kiedyś podcast.

Because we will make a podcast for you someday.

Pokażemy, że są jezuici, tylko którzy przybyli morzem Polacy.

We will show that they are Jesuits, only those who arrived by sea are Poles.

Więc to nie jest tak, że nie jest morzem w Chinach.

So it's not that it's not a sea in China.

Boim na przykład.

I'm scared, for example.

Więc chwileczkę.

So just a moment.

Natomiast oprócz tego mam taką informację, że nazywano go mądrym hanem.

However, in addition to that, I have information that he was called a wise han.

Mądry han.

Wise han.

Czyli nasz Nikifor był mądrym hanem.

So our Nikifor was a wise man.

Mądry han.

Wise han.

To są czasy, żeby było jasne.

These are times, to be clear.

Bardzo bym powiedział, nawet wyjątkowego.

I would say very much, even exceptional.

Bardzo dużego zainteresowania Chinami Rzeczpospolitej.

A very large interest of China in the Republic.

Przypominam wam, że Sobieski tak.

I remind you that Sobieski yes.

Miał w królewskiej bibliotece książkę o Chinach.

He had a book about China in the royal library.

Autorstwa niemieckiego jezuita oczywiście.

By a German Jesuit, of course.

Gromadził różne dobra chińskie.

He collected various Chinese goods.

Obrazy, meble, szkatuły, porcelanę.

Pictures, furniture, boxes, porcelain.

Założył pawilon chiński w Wilanowie.

He established a Chinese pavilion in Wilanów.

Doradca, matematyk, bibliotekarz Adam Kochański.

Advisor, mathematician, librarian Adam Kochański.

Jezuita, znawca Chin.

Jesuit, expert on China.

O Chinach korespondował z Leibnizem.

He corresponded with Leibniz about China.

Kojarzycie ze szkoły filozof od Monady Zamknięte.

Do you remember the philosopher from the Closed Monad from school?

Miał też bardzo dobrą mapę Chin.

He also had a very good map of China.

Doradca.

Advisor.

Więc rzeczywiście mamy sinofilie w Wilanowie i okolicach.

So we indeed have sinophilia in Wilanów and the surrounding areas.

I między innymi, znowu niderlandczyk, tym razem flamand, Ferdynand Verbist.

And among others, again a Dutchman, this time a Fleming, Ferdinand Verbist.

Jezuita, który przebywał w Chinach.

A Jesuit who was in China.

Był geografem, astronomem, wynalazcą.

He was a geographer, an astronomer, an inventor.

W 1655 napisał list do przełożonego.

In 1655, he wrote a letter to his superior.

I dołączył swój prywatny z gratulacjami dla Jana III Sobieskiego.

He added his private congratulations for Jan III Sobieski.

Za to, że przecież rozgromił Turczyna pod Wiedniem.

For the fact that he defeated the Turk at Vienna.

No więc słynny król, triumfator pod Wiednia.

So the famous king, the victor of Vienna.

Wykorzystując oczywiście wice prowincjała misji chińskiej, jezuitów.

Certainly utilizing the vice provincial of the Chinese mission, the Jesuits.

Przekazał najprawdopodobniej w 1387 roku.

He most likely passed it on in 1387.

Mniej więcej, jak widzicie, wkrótce po oblężeniu,

More or less, as you can see, soon after the siege,

Aubazina przekazał cesarzowi swój portret.

Aubazina presented his portrait to the emperor.

Przez właśnie Verbista.

Through Verbista.

I mamy relację Verbista, że on przekazał.

And we have Verbista's account that he conveyed it.

Była audiencja i przekazał ten portret Jana III Sobieskiego cesarzowi.

There was an audience, and he presented this portrait of John III Sobieski to the emperor.

Wiemy, że korespondencja była większa.

We know that the correspondence was bigger.

Między Verbistem a Janem III.

Between Verbiest and Jan III.

Ale niestety zachował się tylko jeden list.

But unfortunately, only one letter has been preserved.

Tak?

Yes?

Wiemy z tej korespondencji, że Jana III Sobieskiego interesowały sprawy militarne.

We know from this correspondence that Jan III Sobieski was interested in military affairs.

To jednak wojskowe, jeśli chodzi o Chińczyków.

It's military, when it comes to the Chinese.

Co ciekawe, nazywał cesarza chińsko-tatarskim.

Interestingly, he referred to the emperor as Chinese-Tatar.

Czyli ten motyw Tataria, Syberia i tak dalej, on jest obecny.

So this motif of Tartary, Siberia, and so on, it is present.

I co ważne, możliwe, że niektóre z tych przedmiotów, które trafiły do Wilanowa.

And importantly, it is possible that some of these items ended up in Wilanów.

Tych właśnie chińskich rzeczy, na przykład wazy.

Those very Chinese things, for example, vases.

To przypuszcza się, że właśnie to był taki prezent w rewanżu.

It is assumed that this was such a gift in return.

W rewanżu od cesarza.

In return from the emperor.

Za ten portret.

For this portrait.

Ale pamiętajmy, że jeśli chodzi o ten portret, to też są pewne spekulacje.

But let's remember that when it comes to this portrait, there are also certain speculations.

Ale mamy ewidentnie coś takiego, że jest zainteresowanie.

But we clearly have something like that, that there is interest.

Jest punkt, można powiedzieć, startujemy, jeśli chodzi o w okresie tym przednowoczesnym.

There is a point, you could say, we are starting, in terms of this pre-modern period.

Bo nie mówię o XIII wieku i bitwie pod Legnicą.

Because I'm not talking about the 13th century and the battle of Legnica.

Tylko właśnie wtedy w relacjach chińsko-polskich.

Only then in Chinese-Polish relations.

Co ciekawe, ten traktat.

Interestingly, this treaty.

W Nerczyńsku między Chinami i Rosją był, słuchajcie, negocjowany po łacinie.

In Nerczyńsk, between China and Russia, they were negotiating in Latin, listen.

I z jednej strony byli jezuici, Francuz i Portugalczyk.

And on one side were the Jesuits, a Frenchman and a Portuguese.

A z drugiej strony Polak, Zesłaniec i Jeniec, który też znał łacinę.

And on the other hand, a Pole, an exile, and a prisoner, who also knew Latin.

Czyli Polak, Francuz, Portugalczyk negocjują między Chinami i Rosją.

So a Pole, a Frenchman, and a Portuguese are negotiating between China and Russia.

Takie czasy.

Such times.

Koniec XVIII wieku.

The end of the 18th century.

Kilkudziesięciu mieszkańców Aubazina, wziętych do niewoli, trafiło do Chin.

Several dozen residents of Aubazin, taken captive, ended up in China.

I część będzie tam żyła nawet do połowy XIX wieku.

And part of it will live there even until the mid-19th century.

I to oznacza, że stąd ta misja, o której już zaczęliśmy wam mówić w poprzednim podcaście.

And this means that this is the mission we already started telling you about in the previous podcast.

Rusza w 1715, bo wiedzą, że w Pekinie oni są.

It starts in 1715, because they know that they are in Beijing.

Bo nawet cesarz się nimi zaopiekował.

Because even the emperor took care of them.

Wziął ich do Gwardii Przybocznej.

He took them to the Honor Guard.

Dał im nawet miejsce, gdzie powstała mała cerkiewka.

He even gave them a place where a small chapel was built.

Tak, tolerancyjny był.

Yes, he was tolerant.

Więc szefem pierwszej misji tej rosyjskiej prawosławnej był archimandryta Hilarion Leżajski.

So the head of the first mission of this Russian Orthodox Church was Archimandrite Hilarion Leżajski.

Ukrainiec, rodem z Czernichowa.

Ukrainian, originally from Chernigov.

Absolwent Akademii Kojowsko-Mochylańskiej.

Graduate of the Kojowski-Mochylańska Academy.

Więc dobrze zapoznany z kulturą, też językiem polskim.

So well acquainted with the culture, also the Polish language.

Pamiętacie, jak opowiadaliśmy, że kolegium powstało w Czernichowie.

Do you remember how we said that the college was established in Czernichów?

I on właśnie pomagał.

And he was just helping.

Opowiadaliśmy wam, to był Johan Maksymowicz to robił.

We told you, it was Johan Maksymowicz who did it.

To właśnie Hilarion mu pomagał.

It was Hilarion who helped him.

Przeniósł się do Tobolska.

He moved to Tobolsk.

Mówiliśmy wam o tym też w poprzednim podcaście o metropolicie leszczyńskim.

We also talked to you about this in the previous podcast about the metropolitan of Leszno.

Tak, to wszystko było.

Yes, that was everything.

Więc on jest jakby postacią drugiego planu.

So he is kind of a supporting character.

Ale jego znaczenie jest o tyle duże, że właśnie to on stanął na czele tej pierwszej misji.

But its significance is so great that it was he who stood at the head of this first mission.

Przyjęto go w Chinach z bardzo dużym szacunkiem.

He was received in China with a great deal of respect.

Między innymi otrzymał chiński cesarz.

Among others, he received from the Chinese emperor.

Członków misji zrobił urzędnikami.

He made the members of the mission officials.

Sami archimandryta otrzymał piąty stopień mandaryna.

The archimandrite himself received the fifth degree of mandarin.

To jest wysoka funkcja.

This is a high position.

No szybko umarł.

Well, he died quickly.

Dwa lata tylko żył.

He lived only for two years.

Ale jezuici, którzy byli na miejscu oczywiście patrzyli z bardzo dużą podejrzliwością na misję schizmatyków.

But the Jesuits who were on site obviously looked at the schismatics' mission with great suspicion.

Przyznali, że mówił.

They admitted that he spoke.

Naprawdę dobrze po łacinie.

Really well in Latin.

Grób jest jego w Pekinie, Hilariona.

The grave is his in Beijing, Hilarion.

Język chiński, mandżurski i cerkiewno-słowiański w redakcji rusieńskiej z Ukrainy.

Chinese, Manchu, and Church Slavonic in the Ruthenian edition from Ukraine.

Tak są napisane epitafium.

Yes, that is how the epitaph is written.

I co najlepsze, rodem z Polski.

And what’s best, hailing from Poland.

Tak ma napisane.

It is written like that.

W cyrylicy. Rodem z Polski.

In Cyrillic. Originating from Poland.

Więc jeśli jako Ukraińcy mówią, on ci nasz,

So if as Ukrainians they say, he is ours.

to odpowiadamy, musicie się trochę podzielić.

So we respond, you have to share a little.

Rodem z Polski.

Originally from Poland.

I jakbyśmy mieli zrobić taką hierarchię

And if we were to create such a hierarchy.

misjonarzy Syberii związanych z Chinami.

the missionaries of Siberia associated with China.

Można ich nazwać takimi misjonarzami też północy.

They can be called missionaries of the north as well.

No to na pewno.

Well, that's for sure.

Bardzo wysoko pierwsza pozycja.

Very high first position.

Inocenty Kulczycki, zwany też Irkuckim.

Innocenty Kulczycki, also known as Irkutsk.

Właśnie związany z Irkuckim.

Just connected with Irkutsk.

To on został oddelegowany

He has been delegated.

w roku 1721 do Pekinu

in the year 1721 to Beijing

w randze biskupa.

in the rank of bishop.

To miał być pierwszy biskup.

He was supposed to be the first bishop.

Czyli nie wysyłamy tylko duchownego, ale biskupa.

So we are not sending just a clergyman, but a bishop.

I teraz Chińczycy go nie wpuścili.

And now the Chinese didn't let him in.

Kilka lat czekał na wjazd.

He waited several years for entry.

No i zaczął działalność misyjną,

And he began his missionary activity,

ale wśród Mongołów,

but among the Mongols,

wyznających wówczas, czy to buddyzlamaistyczny,

professing at that time, whether it is Buddhist

czy szamanizm.

Is it shamanism?

No więc potem zrobiono go biskupem.

So then he was made a bishop.

Bo stwierdzono robimy

Because it was determined we do

katedrę biskupią w Irkucku.

the bishop's cathedral in Irkutsk.

To będziesz pierwszym biskupem Irkucka.

You will be the first bishop of Irkutsk.

No i został pierwszym biskupem Irkucka.

And he became the first bishop of Irkutsk.

I zdobył taką sławę, że

And he gained such fame that

nawet w źródłach można

even in the sources one can

znaleźć takie określenie,

find such a term,

że jest bogiem Syberii.

that he is the god of Siberia.

No to już naprawdę na poważnie.

Well, this is really serious now.

I jest w Chinach,

And it is in China,

ze względu na to, że jest pierwszym biskupem,

due to the fact that he is the first bishop,

przez prawosławnych wyznawców

by Orthodox believers

mieszkających w Chinach.

living in China.

Wyznawców prawosławia.

Followers of Orthodoxy.

Jest traktowany uważając za patrona.

He is treated as a patron.

W Pekinie jest cerkiew pod jego wezwaniem.

In Beijing, there is a church dedicated to him.

Inocentego.

Innocent.

Kulczyckiego.

Kulczycki.

Ogłoszono go dość szybko świętym.

He was declared a saint quite quickly.

W roku 1805 roku.

In the year 1805.

I teraz patrzcie, jak on bardzo

And now look how much he...

jest związany z Ukrainą,

is connected to Ukraine,

z Polską i z Rosją oczywiście.

With Poland and with Russia, of course.

Pamiętacie, opowiadaliśmy wam

Do you remember, we told you?

w poprzednim podcaście

in the previous podcast

o Stefanie Jaworskim.

about Stefan Jaworski.

To oprócz tego,

In addition to that,

to jest, pamiętacie,

that is, do you remember,

mówiłem wam o tym, pełnił funkcję

I told you about it, he held the position.

takiego pełniącego obowiązki

such a acting official

patriarchy. Bardzo ważna rola

Patriarchy. A very important role.

w rozwoju

in development

życia religijnego,

religious life,

modernizacji

modernization

też Rosji w czasach Piotra I.

also Russia in the times of Peter I.

On pochodził właśnie z

He just came from

Jawora,

Jawora,

Galicja Wschodnia.

Eastern Galicia.

I był, miał

And he was, had.

te okresy grecko-katolickie,

these Greek-Catholic periods,

prawosławne. I to on

Orthodox. And it is he.

wyświęcił właśnie

just ordained

na biskupa, udzielił tej

to the bishop, he granted this

sakry biskupkiej w obecności

bishop's sack in the presence of

cara Piotra I. Inocentemu.

Catherine of Peter I. Innocent.

A drugą osobą, która to zrobiła był

And the second person who did it was

rywal Jaworskiego,

Jaworski's rival,

Teofan Prokopowicz. O nim wam też

Teofan Prokopowicz. I'll tell you about him too.

dużo opowiadaliśmy.

We talked a lot.

Bardzo bliski współpracownik Piotra I.

A very close collaborator of Peter I.

Też olbrzymia rola w modernizacji,

Also a huge role in modernization,

tylko on bardziej był

he was just more

zafascynowany protestantyzmem, tak jak

fascinated by Protestantism, just like

Jaworski nie przepadał za protestantami.

Jaworski was not fond of Protestants.

Prokopowicz urodził się

Prokopowicz was born.

w Kijowie, ale przodkowie pochodzili

in Kyiv, but the ancestors came from

najprawdopodobniej ze Smoleńska.

most likely from Smolensk.

Czyli tu byśmy powiedzieli wątek

So here we would say a thread.

białoruski. Smoleńsk wtedy,

Belarusian. Smolensk then,

jak rodzili się jego przodkowie, to był

when his ancestors were born, it was

polski. Patrzcie co się dzieje.

Polish. Look what's happening.

Urodził się w Kijowie, Kijowie

He was born in Kyiv, Kyiv.

rosyjskim, prawosławnym i

Russian, Orthodox, and

jedzie do Polski, czyli w drugim kierunku.

He is going to Poland, which is in the opposite direction.

Na zachód.

To the west.

I we Włodzimierzu Wołyńskim przeszedł

I passed through Włodzimierz Wołyński.

na grecki katolicyzm, z prawosławia.

from Orthodox Christianity to Greek Catholicism.

Pojechał na studia, bo był bardzo

He went to study because he was very

zdolny, do Rzymu. I następnie

Capable, to Rome. And then

wraca do Rosji

returns to Russia

i wraca do prawosławia. Czyli jak widzicie

and returns to Orthodoxy. So as you can see

mamy po prostu ludzi, którzy podróżują

we simply have people who travel

i zmieniają w trakcie podróży

and they change during the journey

wyznanie.

confession.

Ale generalnie pochodzą,

But generally, they come from,

są ściśle związani z Ukrainą. I teraz tak,

they are closely associated with Ukraine. And now,

inocenty, podobna sytuacja.

Innocent, a similar situation.

Można powiedzieć małorusin, ale

One could say Little Russian, but

w żywotach,

in lives,

przywodzi się jego pochodzenie

his origin is referenced

od starożytnej szlachty polskiej

from the ancient Polish nobility

nawet do tego stopnia, że w rosyjskich

to such an extent that in Russian

tych żywotach jego jako świętego

in the lives of him as a saint

mamy informację, że to nazwisko

we have information that this surname

jego przodkom nadał

he granted to his ancestors

król Bolesław Chrobry. No o czym my

King Bolesław the Brave. Well, what are we talking about?

rozmawiamy? 700 lat temu

Are we talking? 700 years ago

Chrobry nadał mi nazwisko.

Chrobry gave me a surname.

Znaczy nie mi, przodkom.

It means not to me, but to my ancestors.

Inna wersja tych żywotów jednak

Another version of these lives, however.

podkreśla, że dlaczego trafił

emphasizes why he ended up there

do Rosji, dlaczego

to Russia, why

trafił na lewy brzeg

he landed on the left bank

Ukrainy, Kulczycki uciekł z Polski,

Ukrainian, Kulczycki fled from Poland.

bo go prześladowały lachy, katoliki.

because he was persecuted by the Poles, Catholics.

To dlatego. On sam

That's why. He himself.

urodził się na Czernichowszczyźnie.

He was born in Czernichowszczyzna.

Znowu Czernichów. Ale

Again Czernichów. But

rodzina pochodziła z Wołynia

the family came from Volhynia

i była oryginalnie

and was originally

jego przodkowie tak naprawdę,

his ancestors actually,

jeśli chcielibyśmy poszukać, to jest bardzo

If we wanted to look for it, it is very...

znana rodzina Kulczyckich. Możecie

the famous Kulczycki family. You can

o nich posłuchać w starych podcastach,

to listen to them in old podcasts,

w tym w Lechistanie. Bardzo wam polecamy.

in Lechistan. We highly recommend it to you.

One się nigdy nie

They never do.

deaktualizują. Data ważności

They are deactivating. Expiration date.

do końca świata jeden dzień

one day to the end of the world

dłużej. To jest rodzina,

longer. This is family,

wołoska oryginalnie. Ci romańscy

Wallachian originally. Those Romanians.

pasterze,

shepherds,

którzy zasiedlali Bałkany,

who inhabited the Balkans,

zasiedlali Karpaty, doszli przez

they settled the Carpathians, they arrived through

Karpaty aż do

The Carpathians all the way to

Czech i tam mamy na Morawach

Czech and we have it there in Moravia.

morawską Wołoszczyznę

Moravian Wallachia

i po drodze się asymilują.

And along the way, they assimilate.

Ale idą też na północ,

But they are also going north,

aż do Wołynia. Opowiadaliśmy

up to Volhynia. We told stories

wam o kim na przykład. Znani Kulczyccy,

nam about whom, for example. The famous Kulczyccy,

Jerzy Kulczycki, ten od kawy

Jerzy Kulczycki, the one from coffee

w Wiedniu. Co to chodził,

In Vienna. What was it about,

stroił, mówił super po turecku, merhaba

he dressed up, spoke great in Turkish, hello

i przechodził, prawda,

and he passed by, right,

podczas oblężenia, śpieg.

during the siege, spy.

Hetman Sachajdaczny,

Hetman Sahajdaczny,

wielki, wybitny,

great, outstanding,

ten od bitwy pod Chocimiem I.

this is from the Battle of Chocim I.

Iwan Franco,

Ivan Franko,

jego matka z rodziny

his mother from the family

Kulczyckich. Dziadek, pamiętacie

Kulczyckich. Grandpa, do you remember?

jak opowiadaliśmy, Iwan Franco, wielki

As we mentioned, Ivan Franko, the great

ukraiński poeta, pisarz.

Ukrainian poet, writer.

Dziadek był grekokatolikiem, tak jak

Grandpa was a Greek Catholic, just like

Iwan Franco. Oczywiście i poszedł do powstania

Iwan Franco. Of course, and he went to the uprising.

listopadowego. Z Galicji

November. From Galicia

poszedł do Rosji walczyć

he went to Russia to fight

o wolność Polski.

of the freedom of Poland.

Kulczyccy, Polacy, Greccy,

Kulczyccy, Poles, Greeks,

katolicy też możemy znaleźć. Inny

We can also find Catholics. Another.

Jerzy w Zakopanem

Jerzy in Zakopane

umarł, a urodził

he died, and was born

się, ojej, nie mam

oh dear, I don't have

tu informacji, ale generalnie archeolog,

Here is the information, but generally an archaeologist,

historyk sztuki i po

art historian and after

ojcu Włodzimierzu przejął pasję,

Father Włodzimierz took over the passion,

moi drodzy, do

my dear, to

kolekcjonowania kobierców wschodnich.

collecting Eastern carpets.

O nim też wam opowiadaliśmy,

We told you about him too,

o nich, bo obu. Te kobierce

about them, both. These carpets

to spotkacie i na Wawelu i

you will meet both at Wawel and

też w muzeum

also in the museum

w Zakopanem, bo on przekazał

in Zakopane, because he passed it on

te zbiory. Jak będziecie kiedyś

these collections. When will you be someday

koło Sanoka, też wam o tym opowiadaliśmy,

near Sanok, we also told you about it.

jest taka

it is like that

wioska Międzybrodzie i tam

the village of Międzybrodzie and there

przy cerkwie jest piramida.

There is a pyramid by the church.

I jest napisane grup Kulczyckich

And it is written group Kulczycki.

i Dobryjańskich, inskrypcja

and Dobryjańskich, inscription

właśnie Włodzimierza Kulczyckiego jest w języku

Włodzimierz Kulczycki is currently in the language.

ukraińskim, tego ojca,

Ukrainian, this father,

zaś żony i syna

for the wife and son

jest w języku

is in language

polskim. To wam bardzo dobrze pokazuje

Polish. It shows you very well.

ten węzeł gordyjski polsko-ukraiński.

this Polish-Ukrainian Gordian knot.

Więc to są też Kulczycy.

So these are also Kulczyks.

Czyli jak widzicie mamy Kulczyckiego,

So as you can see, we have Kulczycki,

którego Rosjanie powiedzą

which the Russians will say

ci nasz, inocenty,

"give us, innocent,"

będzie jak będzie wojna domowa

it will be as it will be, civil war

z bolszewikami

with the Bolsheviks

po rewolucji październikowej

after the October Revolution

to on będzie, z ikonami będą

he will be, there will be icons

jego chodzili ci biali na Syberii.

They were walking there, those white people, in Siberia.

A z drugiej strony oni powiedzą

But on the other hand, they will say

małorusi, im się znaczy nasz, a

Little Russians, it means us, and

pście ruski naród. A z drugiej strony

Rise, Russian nation. On the other hand...

mamy Kulczyckiego pod Wiedniem,

we have Kulczycki near Vienna,

czyli od Mongolii do Wiednia.

so from Mongolia to Vienna.

Dlaczego nie? Taki jest zasięg rodziny

Why not? That's the extent of the family.

Kulczyckich.

Kulczyckich.

I słuchajcie, podczas tej misji w Pekinie

And listen, during this mission in Beijing

mamy pierwsze przekłady ze słowiańskiego

we have the first translations from Slavic

na mandżurski, a potem na chiński.

to Manchu, and then to Chinese.

Ten słowiański to jest

This Slavic is...

cerkiewno-słowiański i to są

Church-Slavic and these are

znowu, to jest związane

again, this is related

z naszą wspaniałą I Rzeczpospolitą,

with our wonderful Polish-Lithuanian Commonwealth,

bo oczywiście

because of course

co jest przetłumaczone, gramatyka

what is translated, grammar

cerkiewno-słowiańska, którą opracował

church-slavic, which was developed by

Melecjusz Smotrycki.

Melecjusz Smotrycki.

Smotrycki z Podola, prawosławny,

Smotrycki from Podolia, Orthodox,

a potem grecki katolik.

and then a Greek Catholic.

Jego konwersja to była sensacja, bo to był

His conversion was a sensation because it was

naprawdę

really

klasę teolog, który

theology class, which

był bardzo zaangażowany w dysputy,

he was very engaged in the discussions,

więc to była totalna zdrada

so it was a total betrayal

z perspektywy prawosławnych.

from the perspective of the Orthodox.

A wielki sukces katolików

And the great success of Catholics.

to, że zmienił

that he changed

wyznanie. I słuchajcie,

confession. And listen,

przypominam wam tylko, że

I just remind you that

to jest bardzo ciekawa postać, bo on

this is a very interesting character, because he

dwa języki ojczyste, to można powiedzieć

two native languages, you could say

polski w wariancie kresowym

Polish in the borderland variant

i ruski.

and Russian.

Czyli ten ukraiński stary

So this Ukrainian old man.

i pisał najważniejsze teksty

and wrote the most important texts

w języku polskim, ale

in Polish, but

z wyraźnymi zapożyczeniami ruskimi

with clear Russian borrowings

i tak samo

and the same way

mamy słowa

we have words

zapożyczone z cerkiewno

borrowed from the church

słowiańskiego. Przypominam wam, że to język

Slavic. I remind you that this is a language.

wywodzący się z Bałkanów.

originating from the Balkans.

Bułgarzy z Macedończykami

Bulgarians with Macedonians

dzisiaj się kłócą,

they are arguing today,

kto ma do niego prawa.

who has rights to it.

No i jak

So, how is it?

David Flick, znakomity

David Flick, excellent.

historyk, stwierdził

the historian stated

te nalaciałości ruskie w tekstach

these Russian influences in the texts

Smotryckiego, w tych

Smotrytsky, in these

polskich tekstach, bo były liczne

in Polish texts, because there were numerous

zapożyczenia, to według niego to jest świadoma

Borrowing, according to him, is a conscious act.

próba stworzenia języka

attempt to create a language

dla polskich prawosławnych.

for Polish Orthodox.

Czyli polski, ale w wersji kresowej

So Polish, but in a borderlands version.

z licznymi zapożyczeniami ruskimi.

with numerous Russian borrowings.

Więc coś wspaniałego.

So something wonderful.

I właśnie w Pekinie jego

And indeed in Beijing his

gramatykę tłumaczy się na mandżurski.

The grammar is being translated into Manchu.

Potem się przetłumaczy na

Then it will be translated into

chiński. Ale żeby nie było

Chinese. But just so it's clear.

to takie jednostronne, bo zawsze

it's so one-sided because always

mamy ruch dwustronny

we have two-way traffic

w takiej dyfuzji kulturowej, to

in such cultural diffusion, it

pokażę wam, że zaraz później mamy

I will show you that shortly afterwards we have.

coś takiego,

something like that,

że ta ekspansja chińska idzie dalej.

that this Chinese expansion is going further.

Mamy podbój

We have a conquest.

Tybetu,

Tibet,

następnie

then

Turkestanu Wschodniego,

East Turkestan,

czyli Xinjiang, gdzie mieszkają Uygurowie,

that is Xinjiang, where the Uyghurs live,

no i właśnie Lennicy w Azji Centralnej.

Well, exactly the Lennies in Central Asia.

No to już naprawdę blisko

Well, it’s really close now.

do Polski, mówię żartobliwie.

to Poland, I'm joking.

No więc to Qing,

So this is Qing,

cesarstwo, dynastia

empire, dynasty

opracowuje taki niesamowity

It's developing such an amazing one.

album, Qing, imperialne ilustracje

album, Qing, imperial illustrations

ludów płacących trybuty.

peoples paying tribute.

Zwykła to bezpieczeństwo, urząd skarbowy.

It is a regular safety, tax office.

Ale jesteśmy też my, też ci z zachodu

But we are also here, those from the west too.

i tak dalej, mieszkańcy Europy

and so on, the residents of Europe

Zachodniej, wizja uniwersalna.

Western, universal vision.

Ale to my naprawdę trybut jakiś płaciliśmy?

But did we really pay some kind of tribute?

Nie, nie szkodzi, ale ambicje można mieć globalne,

No, it's okay, but one can have global ambitions,

prawda, tak?

Isn't it true?

Global super power.

Global superpower.

Tak, zamówiona przez cesarza chińskiego

Yes, ordered by the Chinese emperor.

Qianlonga,

Qianlonga,

który panował w latach

which reigned in the years

1736-1995.

1736-1995.

To dzieło powstało

This work was created.

w 1751.

in 1751.

On też wtedy zwierzchnictwo,

He also had supremacy then,

kto uznał? Korea, Wietnam, Nepal,

who recognized? Korea, Vietnam, Nepal,

Birma, Syjam. No naprawdę

Burma, Siam. Well, really.

cesarstwo zwiększyło

the empire has increased

obszar niemal dwukrotnie.

an area almost twice as large.

Część tych ziem jest obecnie w Rosji.

Some of this land is currently in Russia.

Ja nic nie sugeruję oczywiście,

I'm not suggesting anything, of course.

żeby od razu, że nie myślcie sobie, że

so that right away, don't think that

ale jak będziecie kiedyś na Tajwanie,

but if you ever go to Taiwan,

to zwróćcie uwagę, mapy

So pay attention, maps.

Tajwanu uwzględniają te granice

Taiwan takes those borders into account.

sprzed utraty części terytoriów

before the loss of some territories

na rzecz Rosji. To są prawdziwe

in favor of Russia. These are true

Chiny. I teraz tak, oczywiście patrzą

China. And now, of course, they are watching.

sztuk literatury, ale też

works of literature, but also

współpracował z jezuitami.

he collaborated with the Jesuits.

W sprowadzaniu różnych nowinek z zachodu.

In bringing various novelties from the West.

Na przykład na jego dworze pracował jezuita, włoski

For example, a Jesuit, an Italian, worked at his court.

architekt i malarz Giuseppe Castiglione.

architect and painter Giuseppe Castiglione.

To jest największy

This is the biggest.

rozkwit, potęga.

blossom, power.

Mówimy o kraju, którego populacja

We are talking about a country whose population

też wzrasta dwukrotnie.

it also doubles.

Jest ich około 400 milionów wtedy.

There are about 400 million of them then.

I po tych

And after those

60 latach panowania

60 years of reign

prawie abdykuje.

almost abdicates.

Jeszcze troszeczkę pożył, bo uznał,

He lived a little longer because he acknowledged,

że nie może panować, rządzić dłużej

that he can no longer reign, rule

niż dziad, cesarz

than a grandpa, emperor

Kanki. To ten, który

Cankers. It's the one who

oblegał

besieged

Aubazino. Tak się zamyka.

Aubazino. That's how it closes.

Krąg. Więc właśnie w tym dziele,

Circle. So, precisely in this work,

bo chcemy wam pokazać, że to działa też

because we want to show you that it works too

w drugą stronę, pojawiamy

in the other direction, we appear

się my, Polacy.

We are, Poles.

I według, teraz nie obrażcie się, bo wy jesteście

And according to, now don't take offense, because you are

na tym punkcie rodacy

At this point, fellow countrymen.

przeczuleni, ale autor

oversensitive, but the author

dzieła stwierdza, że my z wyglądu przypominamy

the work states that we resemble in appearance

Mongołów.

Mongols.

I ja bym powiedział, jeśli chodzi

I would also say, when it comes to

mu też o strój. No coś jest

It's also about the outfit for him. Well, something is there.

na rzeczy, no bardzo mi przykro.

I'm sorry about that.

Poczynając od tego, że słowo chorągiew

Starting from the fact that the word banner

jest z mongolskiego, no ten strój

It's from Mongolia, well that outfit.

mieliśmy wielkostepowy, sarmacki.

we had a multi-step, Sarmatian.

Oczywiście większe wpływy były

Of course, there were greater influences.

tatarskie, perskie i tureckie.

Tatar, Persian, and Turkish.

Ale to są też elementy,

But these are also elements,

tutaj znajdziemy wspólne.

Here we will find common ground.

Jest rysunek w tym dziele

There is a drawing in this work.

pary w strojach szlacheckich

couples in noble attire

i z nimi niedźwiedź.

and with them the bear.

Można powiedzieć, ten niedźwiedź to ruski

One could say this bear is Russian.

niedźwiedź na polskiej smyczy.

bear on a Polish leash.

To oczywiście żartobliwie.

That is of course in jest.

Słuchajcie i opis nasz jest taki.

Listen up, our description is as follows.

Noszą wąsy, ale bez brody.

They have mustaches, but no beard.

Większość włosów na głowie pozostawiając

Leaving most of the hair on the head.

jedynie fragment na czubku. No

Only a fragment at the tip. No.

proszę bardzo. Pozwalając mu

You're welcome. Allowing him.

opaść za siebie. Zgadza się?

fall back. Is that right?

Zgadza. Od wczesnej jesieni

Agreed. Since early autumn.

do wczesnego lata wszystkich ubrania są

By early summer, all the clothes are.

zrobione ze skór zwierzęcych takich jak

made from animal hides such as

lisy, borsuki, sobole czy

foxes, badgers, minks or

wiewiórki. Polak w wiewiórkach chodzi.

squirrels. A Pole walks in the squirrels.

Ich futra są tak długie, że

Their fur is so long that

zakrywają ich stopy. Noszą także

their feet are covered. They also wear

nakrycia głowy ze skór zwierzęcych.

head coverings made of animal skins.

Wszystko się zgadza. Oczywiście

Everything is correct. Of course.

jest informacja, że lubimy szermierkę.

There is information that we like fencing.

Powinniśmy być domni.

We should be home.

Chcemy niedźwiedzie w celach rozrywkowych.

We want bears for entertainment purposes.

Tak? Ale też bardzo

Yes? But very much too.

są docenione polskie kobiety.

Polish women are appreciated.

Najmniej więcej witaminy jak śpiewał

At least some vitamin, as he sang.

straszliwy nasz Andrzej Rosiewicz.

terrible our Andrzej Rosiewicz.

Więc zaradność jest polskich

So resourcefulness is Polish.

kobiet doceniona.

appreciated woman.

Są utalentowane i uzdolnione.

They are talented and gifted.

Samodzielnie zarządzają obowiązkami

They independently manage their responsibilities.

domowymi. Utrzymują porządek

household. They keep order

wewnątrz i na zewnątrz.

inside and outside.

Więc tu jest taki przekaz. Jeden oczywiście,

So there is this message. One of course,

że prawda się chce

that the truth is desired

zrobić spanie

to take a nap

kury domowe, ale to jest tak, że

domestic chickens, but it's like this that

ważne kto jest głową, kto jest szyją.

It's important who is the head, who is the neck.

I tu jest porządek

And here is order.

i na zewnątrz, i wewnątrz.

both outside and inside.

Utrzymywany przez polskie kobiety.

Maintained by Polish women.

Bo mężczyzna w tym czasie biegał

Because the man was running at that time.

z niedźwiedziem. Z niedźwiedziem.

with a bear. With a bear.

Cały odzianek skóry, wiewiórek.

A whole little outfit made of squirrel skin.

Futra wiewiórek. I zostawiamy

Squirrel furs. And we leave.

państwa z tym obrazem.

countries with this image.

Albo przeszukujących szafę

Or searching through the closet.

w poszukiwaniu. Gdzie jest

in search. Where is

moje rodowe wiewiórki?

my ancestral squirrels?

Gdzie są moje wiewiórki?

Where are my squirrels?

A słyszymy się za tydzień późno

See you next week late.

po południowo-piątkową porą w podcaście

in the southern-Friday time in the podcast

Babel, czyli Rzeczpospolita Multikulti.

Babel, or the Multicultural Commonwealth.

Do usłyszenia mówią

They say "until we hear each other again."

Adam Balcer i Paweł Sulik.

Adam Balcer and Paweł Sulik.

Babel. Rzeczpospolita Multikulti.

Babel. Multicultural Republic.

Podcast historyczny

Historical podcast

Adama Balcera i Pawła Sulika.

Adama Balcera and Paweł Sulik.

Premiera w każdy

Premiere every

piątek na TokFM.pl

Friday on TokFM.pl

Produkcja Polskie Towarzystwo Astronomiczne Telewizja Polska

Production Polish Astronomical Society Polish Television

Transkrypcja Magdalena Świerczek-Gryboś

Transcription Magdalena Świerczek-Gryboś

PTA

PTA

TVP

TVP