Godzina Szumu #122 Max Cegielski i Janek Simon o poszukiwaniach Sword Monument Aliny Ślesińskiej w Ghanie

DZIĘKI ZA OBSERWACIE

THANKS FOR THE FOLLOW

Zapraszam na stronę magazynszum.pl, a jeśli chcesz nas wesprzeć, zostań naszym patronem lub patronką w serwisie Patronite.

I invite you to visit magazynszum.pl, and if you want to support us, become our patron on the Patronite platform.

Znajdziesz nas pod adresem patronite.pl, łamany przez magazyn szum.

You can find us at patronite.pl, broken down by the magazine szum.

Witam Państwa, to 122 odcinek Godziny Szumu.

Hello everyone, this is the 122nd episode of Hour of Noise.

Tym razem rozmawiam z Jankiem Simonem, artystą wizualnym, oraz Maksem Cegielem.

This time I am talking to Janek Simon, a visual artist, and Max Cegieł.

Cegielskim pisarzem. Witam Was serdecznie.

A bricklayer writer. I warmly welcome you.

Dzień dobry, witamy.

Good morning, welcome.

I dziękujemy za zaproszenie.

And thank you for the invitation.

Tak jest.

That's right.

Będziemy rozmawiać o wystawie One Man Does Not Rule a Nation w Trafostacji Sztuki w Szczecinie, która otwiera się 19 września.

We will be discussing the exhibition One Man Does Not Rule a Nation at the Trafostacja Sztuki in Szczecin, which opens on September 19.

Zanim jednak przejdziemy do rozmowy, zapraszam Państwa na materiały naszych partnerów.

Before we proceed to the discussion, I invite you to the materials from our partners.

Dziwnie znajome, obiekty czasem aktywne.

Strangely familiar, sometimes active objects.

Nowa wystawa w galerii Artwalk.

New exhibition at the Artwalk gallery.

Absurdalny humor, celebrycki show, wiedza tajemna.

Absurd humor, celebrity show, secret knowledge.

Jan Pieniążek zaprasza do kręgu wypełnionego dziwnie znajomymi obiektami.

Jan Pieniążek invites you to a circle filled with strangely familiar objects.

Wystawa odbywa się w plenerowej galerii Artwalk przy Placu Europejskim w Warszawie i będzie dostępna dla odwiedzających do końca roku.

The exhibition takes place in the outdoor gallery Artwalk at European Square in Warsaw and will be open to visitors until the end of the year.

Kuratorami wystawy są Jakub Słomkowski i Grzegorz Borkowski.

The curators of the exhibition are Jakub Słomkowski and Grzegorz Borkowski.

A organizatorami Fundacja Sztuka w Mieście i Glamco Poland.

The organizers are the Art in the City Foundation and Glamco Poland.

8 listopada zapraszamy na spotkanie online z twórcami.

On November 8, we invite you to an online meeting with the creators.

Witam po przerwie.

Hello after the break.

Przypominam, rozmawiam z Jankiem Simonem i Maksem Cegierskim.

I remind you, I am talking to Janek Simon and Maks Cegierski.

Tematem naszej rozmowy jest zbliżająca się wystawa w Trafostacji Sztuki.

The topic of our conversation is the upcoming exhibition at Trafostacja Sztuki.

One man does not rule a nation.

One man does not rule a nation.

No i właśnie, jest to wystawa o współpracy Polski-Gany.

Well, this is an exhibition about the cooperation between Poland and Ghana.

Jest to też wystawa, która, jest to kontynuacja wątku, który już zaczęliście.

This is also an exhibition that continues the theme you have already started.

Jak to się stało, że w ogóle zainteresowaliście się tym tematem?

How did it happen that you became interested in this topic at all?

Polska-Gana, jak sami wspominacie w opisie wystawy, jest to temat raczej zapomniany.

Poland-Ghana, as you mention in the exhibition description, is a rather forgotten topic.

Wiesz co, on jest z jednej strony zapomniany, ale dla mnie i dla Janka on jest wspomniany.

You know what, he is forgotten on one hand, but for me and Janek, he is remembered.

Przede wszystkim naturalną kontynuacją naszych poprzednich projektów.

First and foremost, a natural continuation of our previous projects.

Dlatego, że tak naprawdę nie byłoby wystawy o Perel, Ganie i Alinie Ślesińskiej,

Because in reality there wouldn't be an exhibition about Perel, Gania, and Alina Ślesińska,

bo to ona jest tak naprawdę tutaj tym kluczowym, kluczową postacią, przez którą wchodzimy do Afryki.

because she is really the key figure through whom we enter Africa.

Natomiast tego projektu by nie było, gdybyśmy nie zrobili projektu Sklep Polsko-Indyjski Prince Polonia,

However, this project would not exist if we hadn't created the Polish-Indian Store Prince Polonia project.

który był pokazywany w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, był pokazywany w Indiach, w Bombaju,

which was shown at the Museum of Modern Art in Warsaw, was exhibited in India, in Mumbai,

w Clark House i również w Trafostacji Sztuki w Szczecinie i po prostu z Jankiem się tak naprawdę

at Clark House and also at the Art Transformer Station in Szczecin and just with Janek really

od lat zajmujemy zapomnianymi i ja myślę, że słowo zapomniane w ogóle nie jest najlepsze.

"For years we have been dealing with the forgotten, and I think that the word 'forgotten' is not the best at all."

Wypartymi byłoby chyba lepszym słowem, relacjami z okresu PRL z czymś, co wtedy nazwano trzecim światem w cudzysłowiu

"Repressed would probably be a better word, relating to the period of the Polish People's Republic with something that was then referred to as the 'third world' in quotation marks."

i nie było to określenie pejoratywne tak naprawdę, bo to było określenie nie trzeci, czyli najgorszy, tylko trzeci,

And it wasn't a pejorative term, really, because it was a term not for the third, meaning the worst, but for the third.

czyli ten trzeci, który wybiera trzecią drogę, tzn. ani kapitalistyczną, ani socjalistyczną, tylko właśnie jakąś próbę połączenia.

So, the third one, who chooses the third way, i.e., neither capitalist nor socialist, but rather an attempt to combine them.

I w tym sensie nasze zainteresowanie GANą jest jakąś kontynuacją tego, a jak to się stało, że konkretnie GANA?

And in this sense, our interest in GANs is some kind of continuation of this, but how did it happen that specifically GAN?

Ja zostałem zapraszany do BNL, wzięcia udziału w BNL w Ljubljanie w zeszłym roku i zaprosiłem Maxa do współpracy przy tym projekcie,

I was invited to BNL, to participate in BNL in Ljubljana last year, and I invited Max to collaborate on this project.

a tematem tego BNL była współpraca.

The theme of this BNL was cooperation.

Pomiędzy Jugosławią, ale też szerzej całą Europą Wschodnią, właśnie z Afryką i Bliskim Wschodem,

Between Yugoslavia, but also more broadly all of Eastern Europe, just with Africa and the Middle East,

czyli tym takim, to ma różne nazwy, które mają trochę różne zakresy znaczeniowe, czyli z jednej strony to jest ruch państw niezaangażowany,

So, this such thing has various names that have slightly different meanings, meaning that on the one hand, it is the movement of non-aligned countries,

którego Jugosławia była bardzo ważnym, była taką jedną ze stolic, ale z drugiej strony to jest też global socjalizm,

of which Yugoslavia was very important, it was one of the capitals, but on the other hand, it is also global socialism,

czyli właśnie jakby taka globalizacja trochę już bardziej, którym liderem był Związek Radziecki i współpraca wschodniej Europy,

So it's like a bit more globalization, where the leader was the Soviet Union and the cooperation of Eastern Europe.

no wschodnia Europa nie była niezaangażowana, tylko była zaangażowana.

Well, Eastern Europe was not uninvolved, but rather it was involved.

Także to nie był ruch państw niezaangażowany.

So it was not a movement of non-aligned states.

No ale to było gdzieś blisko, też blisko tego jest, leży taki coś, co się nazywa Asian Solidarity Movement,

But it was somewhere close, it's also close to that, there is something lying there called the Asian Solidarity Movement.

także to wszystko były takie różnego rodzaju konfiguracje, w których te państwa się organizowały w pewnym sensie w opozycji do Zachodu

So it was all various kinds of configurations in which these countries organized themselves, in a sense, in opposition to the West.

i do byłych potęg kolonialnych, no i Ibrahim Mahama i Alicja Nock i Inga Lalaczy nas zaprosili do tej wystawy,

to former colonial powers, and Ibrahim Mahama and Alicja Nock and Inga Lalaczy invited us to this exhibition.

a ponieważ właśnie główny kurator jest z Gany, to pomyśleliśmy, że gdzieś przypomnieliśmy sobie o tym pomniku,

And since the main curator is from Ghana, we thought we remembered something about this monument.

o pracy Aliny Szczecińskiej w Ganie, o pomniku Kłamenkurma, pierwszego prezydenta Gany, który ona tam zbudowała w 60-tych latach,

About Alina Szczecińska's work in Ghana, about the monument to Kwame Nkrumah, the first president of Ghana, which she built there in the 1960s.

no i postanowiliśmy nasz projekt jakby zacząć od tego, a później jak tam już pojechaliśmy, to okazało się, że to jest temat, który po prostu jest głęboki

Well, we decided to start our project in a way from that, and later when we got there, it turned out that it is a topic that is just deep.

i można dużo tam rzeczy ciekawych jeszcze znaleźć dalej, także postanowiliśmy go kontynuować i tej pracy, która była, no powiedzmy,

And you can still find many interesting things there, so we decided to continue it and the work that was, well let’s say,

miała mniejszą dużą skalę niż ta wystawa, teraz postanowiliśmy jednak to jakby rozwinąć.

It had a smaller scale than this exhibition, but now we have decided to expand it.

No tak, bo na Biennale w Ljubljanie były trzy, powiedzmy, lokalizacje, trzy miejsca wystaw, był tłum ludzi z całego świata,

Well, at the Biennale in Ljubljana, there were three, let's say, locations, three exhibition spaces, and a crowd of people from all over the world.

to było zresztą w pewnym sensie też ciekawe, że my z Jankiem byliśmy jednymi z niewielu, mówiąc wprost, białych artystów tam,

It was also interesting, in a sense, that Janek and I were among the few, to put it frankly, white artists there.

dlatego że większość zaproszonych twórców to byli ludzie z Bliskiego Wschodu, z Północnej Afryki, z Afryki w ogóle i tak dalej i rzeczywiście tam było w ogóle takie poczucie,

because most of the invited creators were people from the Middle East, from North Africa, from Africa in general, and so on, and there was indeed a feeling there.

międzynarodówki rzeczywiście i było bardzo dużo prac, które podobnie jak nasza jakby się odwoływały do jakichś archiwów,

The international ones indeed had a lot of works that, like ours, seemed to refer to some archives,

bo to jest też kluczowe, że my tutaj pracujemy jednak głównie z archiwami i rzeczywiście bardzo wiele z tych prac dotyczyło takiego momentu optymizmu w ogóle,

because it is also crucial that we are primarily working with archives here and indeed many of these works were about a moment of optimism in general,

bo to jest też istotne i my też ten pomnik traktujemy jako taki symbol jednak pewnego afro-optymizmu, który wtedy istniał w latach 60-tych,

because this is also important and we treat this monument as a symbol of a certain Afro-optimism that existed back in the 1960s,

to znaczy takiego myślenia,

it means such thinking,

że oto te nowe zdekolonizowane, niepodległe kraje Afryki, to jest jakaś taka właśnie trzecia przestrzeń, w której różne rzeczy mogą się wydarzyć

that these new decolonized, independent countries of Africa represent a kind of third space where various things can happen

i tak było na Biennale w Ljubljanie dla zespołu kuratorskiego i tak myślę, że jest podobnie dla nas,

And it was like that at the Biennale in Ljubljana for the curatorial team, and I think it is similar for us.

to znaczy my to wszystko, tą przeszłość eksplorujemy, żeby myśleć o przyszłości, to znaczy dla nas to nie jest tylko i wyłącznie działanie takie historyczne,

That means we explore all of this, this past, to think about the future, for us it is not just a purely historical activity.

to jest próba spojrzenia na jakieś pozytywne przykłady współpracy, wymiany, kooperacji w przeszłości, która nam może pozwolić sobie jakoś wyobrazić jednak lepszą przyszłość.

This is an attempt to look at some positive examples of collaboration, exchange, and cooperation in the past that might allow us to imagine a better future.

A na czym dokładnie ta współpraca polegała?

What exactly did this collaboration involve?

No współpraca była wielowątkowa, ale jeżeli chodzi o Gannę konkretnie, to Polska Ganna, to były tam, powiedziałbym, trzy wektory.

The collaboration was multi-faceted, but when it comes to Ganna specifically, in Poland Ganna, there were, I would say, three vectors.

Pierwszy to byli polscy architekci, którzy tam projektowali budynki.

The first were Polish architects who designed buildings there.

To było dosyć rozwinięte.

It was quite advanced.

I wydaje nam się, nie znaleźliśmy żadnych dowodów na to takich bezpośrednich, ale wydaje nam się, że to jest jakby linia, przez którą Alina Śliczyńska została tam zaproszona.

And we believe that we did not find any direct evidence of this, but it seems to us that this is like a line through which Alina Śliczyńska was invited there.

Bo to jest trochę, to ciągle dla nas niewyjaśnione, w jaki sposób dokładnie się stało to, że ona tam pojechała.

Because it is a bit, it is still not explained for us how exactly it happened that she went there.

Także, ale byli ci architekci polscy, którzy tam budowali budynki, zresztą znaczące w ciągle ten World Fair, pawilony w targach międzynarodowych.

Yes, but there were those Polish architects who built buildings there, by the way significant at the World Fair, pavilions at international exhibitions.

Drugi wektor to byli ekonomiści, którzy doradzali właśnie Kłamenkurma.

The second vector was economists who advised Kłamenkurm.

Polska Szkoła Rozwoju.

Poland School of Development.

A trzeci wektor to były statki polskie, które tam pływały.

And the third vector was the Polish ships that sailed there.

Unia Afrika, czyli handel jakby morski, który Polska rozwijała wtedy.

Union Africa, meaning maritime trade that Poland was developing at the time.

I z jednej strony to jest tak, że Ghana uzyskuje tą niepodległość dużo wcześniej niż inne kraje na południe od Sahary.

On one hand, it is true that Ghana gains its independence much earlier than other countries south of the Sahara.

To jest niesłychanie istotne, bo Ghana staje się niepodległa już w 57.

This is incredibly important because Ghana becomes independent in '57.

Ten rok, ten okres, kiedy najwięcej krajów uzyskuje niepodległość, to jest rok 60.

This year, this period when the most countries gain independence, is the year '60.

Ten okres, kiedy najwięcej krajów uzyskuje niepodległość, to jest rok 60.

This period, when the most countries gain independence, is the year 60.

I w związku z tym, też dlatego, że Kłamenkurma jest tutaj ideologiem panafrykanizmu

And in connection with that, also because Kłamenkurma is the ideologist of Pan-Africanism here.

i też ten pomnik jest w dużej mierze też o panafrykanizmie w pewnym sensie,

and this monument is largely also about pan-Africanism in a certain sense,

to Accra, stolica Gany, staje się trochę taką nieformalną stolicą ruchu antykolonialnego.

Accra, the capital of Ghana, is becoming somewhat of an informal capital of the anti-colonial movement.

I w związku z tym właśnie to jest ta przestrzeń jedna z pierwszych, z którą wiązane są różne nadzieje.

And in connection with this, this is indeed the one space that is associated with various hopes.

Pokazujemy na przykład zdjęcia polskiego statku,

We are showing, for example, pictures of a Polish ship,

Tczew, który właśnie ze Szczecina, i dlatego też my w ogóle to pokazujemy w Szczecinie,

Tczew, which is just from Szczecin, and that’s why we are showing it in Szczecin at all.

bo to Szczecin był tak naprawdę jednym z głównych miast, przez które jakby ta wymiana szła jakoś.

because Szczecin was really one of the main cities through which this exchange was taking place somehow.

Statek Tczew z ładunkiem cementu przypłynął do Accra już właśnie w 57.

The Tczew ship with a cargo of cement arrived in Accra in '57.

I rzeczywiście, tak jak mówi Janek, ta współpraca, to były różne typy pracowników,

And indeed, as Janek says, this collaboration involved different types of employees,

natomiast ich było bardzo dużo.

on the other hand, there were very many of them.

To znaczy do momentu obalenia Nkrumah'a w 60. to było bardzo dużo pracowników, natomiast ich było bardzo dużo.

That means up until Nkrumah's overthrow in '60, there were a lot of employees, and there were indeed very many of them.

To znaczy do momentu obalenia Nkrumah'a w 60.

That means until the overthrow of Nkrumah in '60.

I też obalenia pomnika fizycznego, tych Polaków było tam po prostu mnóstwo.

And also the overthrowing of the physical monument, there were simply a lot of these Poles there.

Dlatego też pokazujemy na wystawie takie filmy nakręcone domową kamerą,

That is why we are showing at the exhibition such films shot with a home camera,

takie filmy domowe nakręcone przez jednego z inżynierów polskich,

such home movies filmed by one of the Polish engineers,

które pokazują w ogóle pewien styl życia Polaków tam w Ganie.

which show a certain lifestyle of Poles there in Ghana.

Tak, Paprykarz Szczeciński to jest zresztą inspirowany kuchnią zachodniej Afryki.

Yes, Szczecin Paprykarz is inspired by West African cuisine.

A to coś czytało.

And it was reading something.

Chciałabym przypomnieć tą historię.

I would like to remind this story.

Paprykarz Szczeciński, który teraz jest może takim viralowym dowcipem raczej, ale...

Szczecin paprykarz, which may be more of a viral joke now, but...

Memicznym, tak.

Meme-like, yes.

Memicznym towarem, ale puszka, która zawiera resztki tak naprawdę ryb,

It's a canned product, but the can actually contains remnants of fish.

które pozostały po handlu, po przetworzeniu, wymieszane z sosem pomidorowym, etc.

which remained after trading, after processing, mixed with tomato sauce, etc.

To z jednej strony jest właśnie tak jak mówi Janek, bardzo dużo tej kuchni w Ganie, ale też w Nigerii, prawda?

On the one hand, it is just as Janek says, there is a lot of this cuisine in Ghana, but also in Nigeria, right?

To są sfermentowane ryby.

These are fermented fish.

Sfermentowane ryby, na przykład.

Fermented fish, for example.

No, a tutaj właśnie w związku z tym, że Polacy w tych okolicach łowili,

No, here precisely because Poles were fishing in these areas,

zainspirowani trochę tą kuchnią lokalną, stworzono coś, co było takim wzorcowym tematem, jakby jedzeniem PRL-u,

Inspired a bit by the local cuisine, something was created that served as a model theme, reminiscent of the food from the PRL (Polish People's Republic).

czyli taką mieszanką różnych rzeczy po prostu, która była tania, ale nie banalna.

so it's just a mix of different things that was cheap but not trivial.

Pamiętam swojego nauczyciela od polskiego, jak byliśmy na jakimś wyjeździe i on mówił, że to jest przysmak lata i wyciąga puszkę z paprykarzem.

I remember my Polish teacher when we were on some trip, and he said that this is a summer treat and pulled out a can of pepper paste.

No ja też pamiętam, że tak zdarzało mi się je spożywać.

Well, I also remember that I used to consume them like that.

No właśnie, a dlatego on się nazywa Szczeciński, że to wszystko szło właśnie przez Szczecin, który, wydaje mi się, że dzisiaj w naszej wyobraźni czy świadomości jest trochę zapomniany,

That's right, and that's why it's called Szczeciński, because everything went through Szczecin, which I think is a bit forgotten in our imagination or awareness today.

że bardziej Gdańsk, na przykład z powodu strajków lat 80-tych, Solidarności, Stocznia i Port w Trójmieście trochę jakby przyćmiły nam Szczecin, a tak naprawdę właśnie w latach 60-tych to Stocznia i cały przemysł okrętowy,

that Gdańsk, for example, due to the strikes of the 1980s, Solidarity, the Shipyard and the Port in the Tri-City somehow overshadowed Szczecin, while in fact it was in the 1960s that the Shipyard and the entire shipbuilding industry...

tam i pływające stamtąd właśnie, a nie z Gdańska, regularnie do Afryki Zachodniej i nie tylko statki, polska żagluga morska, pod koniec PRL-u była po prostu jakby światowej sławy, światowej skali przedsiębiorstwem, tak?

There and sailing from there just, not from Gdańsk, regularly to West Africa and not just ships, Polish marine sailing at the end of the PRL was simply a globally renowned enterprise, right?

I też ona, zresztą jej upadek PZM-u, no to jest niestety taki symbol jakby negatywnych elementów przemian 89.

And she, after all, her fall of the PZM, is unfortunately a symbol of negative elements of the changes of '89.

No tak, to jest taka negatywność.

Well, this is such negativity.

Negatywna przemiana, która sprawiła, że Szczecin do dzisiaj szuka swojej tożsamości.

A negative transformation that has caused Szczecin to this day seek its identity.

Powracając do lat 60-tych, jaka w zasadzie, jaki był interes władz PRL-owskich, żeby się zanurzyć w tą wyzwalającą się Afrykę?

Returning to the 1960s, what exactly was the interest of the authorities of the Polish People's Republic in immersing themselves in this emerging Africa?

Znaczy, no interes był przede wszystkim ekonomiczny, po prostu sprzedawano tam polskie produkty, polscy specjaliści tam, eksportowano tam polską też wiedzę, polskich specjalistów, inżynierów, architektów, także to był interes ekonomiczny, mi się wydaje głównie.

I mean, the interest was primarily economic; they were simply selling Polish products there, Polish specialists worked there, Polish knowledge, Polish specialists, engineers, architects were also exported there, so it was an economic interest, I think primarily.

I to zresztą jest ciekawe, że te wszystkie Polskie, Polska tam, te wszystkie państwa Europy Wschodniej ze sobą konkurowały, że to było takie miejsce, że, gdzie konkurowały byli właśnie, nie wiem, produkty z Czechosłowacji, czy z Rumunii, czy z Polski, czy z Jugosławii były ze sobą i to także, to nie było tak, że ta wymiana, ten global socjalizm, to było coś, co było odgórnie koordynowane na przykład przez Związek Radziecki, także nie było takiego czegoś jak jakieś RWPG poświęcone wymianie z blokiem, znaczy właśnie z rozwijającym się.

And it is interesting that all these Polish, Poland there, all these Eastern European countries were competing with each other, that it was such a place, where they were competing, I don't know, products from Czechoslovakia, or from Romania, or from Poland, or from Yugoslavia were together, and it wasn't like this exchange, this global socialism, was something that was coordinated from the top, for example by the Soviet Union, so there wasn't anything like some Comecon dedicated to exchange with the bloc, meaning exactly with the developing one.

Wtedy dekolonizującą się Afryką, czy Bliskim Wschodem, tylko te kraje na swoją, na własną rękę próbowały budować jakieś kontakty, no i po prostu sprzedawać tam towary, także to był dla mnie, tak jak ja to widzę, to jest główny jakby tak naprawdę motywacja do tego, że to wszystko się rozwijało.

Then, in the decolonizing Africa or the Middle East, only those countries tried to build some contacts on their own and simply sell goods there, so for me, as I see it, that is really the main motivation for why everything developed.

Tak, oczywiście, natomiast też jest tak, że nad tym interesem ekonomicznym istniała pewna taka ogólna czapa polityczna i oczywiście, że też jednak chodziło o to, że w momencie, w którym Belgia wycofuje się z Konga,

Yes, of course, however, it is also the case that over this economic interest there was a certain general political umbrella, and of course, it was also about the fact that at the moment when Belgium is withdrawing from Congo,

to się okazało nie do końca, Anglicy niby się wycofują z Gany, też jak się okazuje nie do końca, bo właśnie to, że potem Krumach zostaje obalony, to jest jednak taki, to jest kontrrewolucja, czy taka neokolonizacja,

It turned out not to be entirely true; supposedly the English are withdrawing from Ghana, but as it turns out, not entirely, because the fact that Krumah is then overthrown is, after all, a sort of counter-revolution or a type of neocolonialism.

no ale pojawiają się pewne kraje, pewne sfery wpływów, w które kraje socjalistyczne oczywiście, że usiłują wejść również z powodów politycznych, ale całkowita zgoda z Jankiem, że my często wiesz, w takim myśleniu o PRL-u,

But certain countries and certain spheres of influence are emerging, into which socialist countries are obviously trying to enter for political reasons as well, but I completely agree with Janek that we often, you know, in thinking about the People's Republic of Poland,

to paradoksalnie prawica nam narzuca taką narrację, a, bo to wszystko to była polityka, to wszystko był komunizm, tak, i tu się pojawia takie, no tak, bo komuniści to chcieli tam wprowadzić komunizm na przykład w Afryce,

It is paradoxically the right that imposes such a narrative on us, because it was all politics, it was all communism, yes, and here arises a sort of, well yes, because the communists wanted to introduce communism, for example, in Africa.

a tymczasem tak jak my z Jankiem przy tych kolejnych projektach, a ja też indywidualnie w swoich jakichś tekstowo-naukowych analizujemy różne archiwa, no to właśnie się okazuje, że tak naprawdę tym prawdziwym motorem, oczywiście za przyzwoleniem politycznym,

Meanwhile, just like Janek and I with these subsequent projects, and I also individually in my various textual and scientific analyses, we are examining different archives, and it turns out that the real driving force, of course with political approval,

no to był właśnie ten motor ekonomiczny.

Well, that was exactly the economic engine.

Polska zawsze potrzebowała do 89 i nadal potrzebuje twardej waluty na przykład, więc sprzedanie cukrowni do Maroka, czy cukrowni właśnie do Gany, bo stawialiśmy tam, PRL stawiał cukrownię, oznaczało przypływ po prostu gotówki, tak, która jest nie w jakichś rublach transferowych, tylko to jest zazwyczaj w funtach, dolarach, etc., etc., i to się po prostu opłaca.

Poland always needed hard currency until '89 and still needs it, for example, so selling sugar factories to Morocco or a sugar factory to Ghana, as the Polish People's Republic built a sugar factory there, meant a flow of cash, yes, which is not in some transfer roubles, but usually in pounds, dollars, etc., etc., and it simply pays off.

A ci specjaliści, o których wspomnieliśmy, to że ci inżynierowie i architekci chcieli tam jechać i to, że Alina Ślesińska tak chętnie też przyjęła to zaproszenie tam, dlatego że mieszkali w pięknym, tropikalnym kraju, gdzie były piękne plaże, gdzie mieli dacze, wille, bungalowy po Anglikach, w których mieszkali i nagle się okazywało, że nie są właśnie z jakiejś ubogiej Polski, tylko że są jakby obywatelami świata.

And those specialists we mentioned, the engineers and architects who wanted to go there, and the fact that Alina Ślesińska also eagerly accepted the invitation, was because they lived in a beautiful tropical country, where there were beautiful beaches, where they had dachas, villas, bungalows left by the English, in which they lived, and suddenly it turned out that they were not from some impoverished Poland, but rather that they were like citizens of the world.

Prawda?

Right?

No tak, że w tamtym czasie na globalnym południu zupełnie zanika podział pomiędzy wschodnią i zachodnią Europą, prawda? Czyli nie ma tego biały z biały po prostu.

Well, at that time in the Global South, the division between Eastern and Western Europe completely disappears, right? So there is no longer that white vs. white distinction.

Polak wreszcie może poczuć się jak biały człowiek.

A Pole can finally feel like a white man.

To rasistowsko strasznie brzmi, ale tak jest. No mi się wydaje, że to był jeden z aspektów jakiejś atrakcyjności tego i też to było to, o czym Łukasz Stanek pisze w swoich pracach, że to była też taka platforma wymiany pomiędzy Polską a Zachodem.

It sounds horribly racist, but that's how it is. Well, it seems to me that this was one of the aspects of some attractiveness of this, and it was also what Łukasz Stanek writes about in his works, that it was also a platform for exchange between Poland and the West.

Arhitekci w jakiejś Ganie, czy w Bagdadzie, czy w jakichś innych miejscach po prostu się uczyli od zachodnich architektów, którzy tam też pracowali.

Architects in some Ghana, or in Baghdad, or in some other places simply learned from Western architects who also worked there.

I w ten sposób postmodernizm na przykład został do Polski w architekturze wprowadzony.

And in this way, postmodernism was introduced to Poland in architecture, for example.

Także to była taka platforma, co nie było możliwe w Europie tak bardzo, żeby obok siebie na równych prawach stanęły na przykład firmy z zachodniej Europy, z Niemiec, czy z UK, z firmami polskimi.

So it was a platform where it wasn't very possible in Europe for, for example, companies from Western Europe, from Germany or the UK, to stand side by side on equal terms with Polish companies.

No tak i tutaj ten element rasistowski jest też istotny.

Well, here the racist element is also significant.

I paradoksalnie się okazuje, że o Polakach pisano i pisali też o tym w ten sposób w Londynie, czy w Nowym Jorku, że ci polscy specjaliści po pierwsze wcale nie są żadnymi dogmatykami komunizmu,

And paradoxically, it turns out that the Poles were written about, and this was also discussed in London or New York, in such a way that these Polish specialists are not at all dogmatists of communism.

a po drugie, że właśnie w porównaniu z Anglikami, czy Amerykanami, czy Francuzami, czy Bergami, którzy mieli już właśnie to doświadczenie kolonialne swoje, byli dawnymi kolonizatorami,

and secondly, that in comparison with the English, or Americans, or French, or Bergs, who already had their own colonial experience, being former colonizers,

to Polacy właśnie w porównaniu z nimi byli najbardziej otwarci właśnie w sensie rasowym i uważano ich za właśnie takich...

It was the Poles who, in comparison to them, were the most open, particularly in terms of race, and they were considered to be exactly like that...

No, którzy nie mają, wiesz, jakby tych przez wieki w pewnym sensie nagromadzonych od ruchu właśnie stricte rasistowskich.

Well, those who do not have, you know, like those accumulated over the centuries in a sense from movements that are strictly racist.

To nie znaczy, że oni byli idealni oczywiście, natomiast jakoś to, że oni byli nowi w tej sytuacji, że nie byliśmy jednak tą potęgą kolonialną,

It doesn't mean that they were perfect, of course, but somehow the fact that they were new in this situation, that we were not, after all, that colonial power,

no to ich stosunek do współpracowników z Gany, czy właśnie współpracowników arabskich w Iraku, kiedy Dromeks budował tam autostrady z kolei w latach osiemdziesiątych, był dużo lepszy.

Well, their attitude towards colleagues from Ghana, or specifically Arab colleagues in Iraq, when Dromeks was building highways there in the 1980s, was much better.

Po prostu, niż tych zarozumiałych białasów ze świata zachodniego.

Simply put, than those arrogant white folks from the Western world.

No tak, nie mieliśmy tego bagażu po prostu na plecach. Przynajmniej w tym wypadku Afryki.

Well, we just didn't have that baggage on our backs. At least in this case of Africa.

No dobrze, no to architekci i za sprawą architektów do Gany trafia Alina...

Alright, so the architects and through the architects, Alina ends up in Ghana...

Alina?

Alina?

Alina.

Alina.

Alina Ślesińska. Boże, napisałam oczywiście Alina Szapucznikow w notatkach.

Alina Ślesińska. God, I obviously wrote Alina Szapucznikow in the notes.

Ale to jest bardzo freudowska pomyłka, dlatego, że Alina Ślesińska była traktowana jako konkurencja dla Aliny Szapucznikow i odwrotnie.

But this is a very Freudian slip because Alina Ślesińska was treated as competition for Alina Szapucznikow and vice versa.

Chociaż na przykład w Paryżu pod koniec lat pięćdziesiątych kupowano na zmianę pracę Aliny Szapucznikow i Aliny Ślesińskiej, więc one jakoś były w stanie właśnie obydwie wchodzić tam na ten rynek paryski.

For example, in Paris at the end of the 1950s, the works of Alina Szapucznikow and Alina Ślesińska were alternately purchased, so they were somehow able to both enter the Parisian market.

Ale ta pomyłka jest jakby właśnie, opowiada o tym, co było wtedy jakby jakimś elementem narracji.

But this mistake is as if, in a way, it tells about what was then an element of the narrative.

Że są dwie Aliny generalnie.

That there are two Alinas in general.

No tak. Dobrze.

Well then. Good.

Aleje w parku Morskie Oko i poświęcone ich imienia się krzyżują ze sobą.

The avenues in Morskie Oko Park and those named after them cross each other.

Tak, jest skrzyżowanie.

Yes, there is an intersection.

Skrzyżowanie Aliny Szapucznikow i Szlesińskiej.

Intersection of Alina Szapucznikow and Szlesińska.

Pytanie czy one byłyby z tego zadowolone.

The question is whether they would be happy with that.

No właśnie chyba ponoć niezbyt, ale...

Well, I guess supposedly not too much, but...

Znaczy wiesz co, na pewno one były bardzo różne, też no wizualnie i też w sensie pewnego stylu bycia były różne.

I mean, you know, they were certainly very different, both visually and also in terms of a certain style of being, they were different.

Rzeczywiście jakby Alina Szapucznikow ze swoją...

Indeed, it's as if Alina Szapucznikow with her...

Ciemne włosy, bardzo wyrazista, taka żydowska uroda.

Dark hair, very striking, such a Jewish beauty.

A z drugiej strony Alina Szlesińska, no jej przeciwwaga, w sensie dosyć jakby to delikatnie powiedzieć, no duża blondynka.

On the other hand, Alina Szlesińska, well, her counterpart, in a sense, how should I put it delicately, a quite large blonde.

Bujne kształty? Ja mogę to powiedzieć.

Curvy shapes? I can say that.

Bujne kształty, to jest to określenie, którego szukałem.

Lush shapes, that is the term I was looking for.

I też w tym sensie trochę konkurowały, ale właśnie stosowały myślę zupełnie różne strategie, no bo...

And in that sense, they were somewhat competing, but I think they applied completely different strategies, because...

To co dzisiaj się trochę mści na Alinie Szlesińskiej, no to jest to, że ona...

What is slightly taking revenge on Alina Szlesińska today is that she...

Z tą furą swoich włosów była świetna na układki czasopism, po prostu tak.

With that mass of hair, she was great for magazine layouts, just like that.

I fotografowie polscy okresu odwilży i potem małej stabilizacji ją uwielbiali.

Polish photographers of the thaw period and then the small stabilization loved it.

Hartwig, Kosidowski, po prostu w kółko ją chcieli fotografować, ponieważ to dobrze wyglądało na zdjęciach.

Hartwig, Kosidowski, they just wanted to photograph her over and over again because she looked good in the pictures.

Artystka wizualna, rzeźbiarka w pracowni, która z jednej strony jest tak atrakcyjna, a z drugiej strony rzeźbi, robi te prace.

A visual artist, a sculptor in the studio, who on one hand is so attractive, and on the other hand sculpting, creating these works.

No to ich naprawdę...

Well, they really...

No to ich naprawdę interesowało.

Well, they were really interested in it.

I tylko, że mamy wrażenie, podobnie zresztą jak Alicja Gzowska, kuratorka wystawy o samej Alinie, która jest w Królikarni w Warszawie,

And it is only that we have the impression, similarly to Alicja Gzowska, the curator of the exhibition about Alina herself, which is in Królikarnia in Warsaw,

że to trochę się mści na niej, no bo łatwo jest trochę zdyskontować Szlesińską, no bo była na tych okładkach, tak.

"That it sort of gets back at her, because it's easy to somewhat discount Szlesińska, since she was on those covers, right."

No i trochę się niestety robi taka, moim zdaniem podszyta jakimś szowinizmem narracja.

Well, unfortunately, it starts to create a narrative that, in my opinion, is tinged with some chauvinism.

Seks mąpa po prostu, artystka.

Sex is simply a monkey, the artist.

No właśnie, że to...

Exactly, that's it...

Skoro była taka atrakcyjna, to i tutaj się pojawiają jakieś tajemnicze zarzuty.

Since she was so attractive, there are also some mysterious accusations appearing here.

Tak, no to jest też ciekawa artystka o tyle, że rzeczywiście bardzo jakby intensywnie i spektakularnie zaczęła swoją karierę.

Yes, well, she is also an interesting artist in that she actually started her career very intensely and spectacularly.

Miała wystawę w Paryżu, w Londynie, różni zagraniczni specjaliści od sztuki się zaczęli nią bardzo interesować,

She had an exhibition in Paris, in London, and various foreign art experts began to take a great interest in her.

a potem w okolicach początku lat siedemdziesiątych przepada i nie do końca jest wyjaśnione dlaczego.

And then around the beginning of the seventies, it disappears, and it's not entirely clear why.

I funkcjonują jakieś różne na ten temat narracje, które są ze sobą sprzeczne.

There are also various narratives on this topic that are conflicting with each other.

I wydaje nam się ciągle jeszcze, że my też tak nie do końca wiemy.

And it still seems to us that we also do not know for sure.

To może nie chodzi o to, że nie wiemy, tylko my na wystawie też wokół tego pomnika i wokół tej gany prezentujemy też różne pytania

It may not be that we don't know, but at the exhibition, we also present various questions around this monument and around this event.

i różne możliwe odpowiedzi dotyczące Śleśnickiej, no które być może się nie wykluczają, tylko jakoś uzupełniają, tak.

and various possible answers regarding Śleśnicka, which may not exclude each other, but somehow complement one another, right.

I natomiast z pewnością jest tak, że ta gana, i to mówią zarówno jej córki, jak i specjaliści historyczki, historycy sztuki,

And it is certainly the case that this genre, as both her daughters and specialists such as historians and art historians say,

że na pewno ta gana to jest jakiś taki moment przełomowy w jej karierze.

that this award is definitely a turning point in her career.

64-65 i tak jak Janek powiedział, potem z kolei po powrocie od roku siedemdziesiątego,

64-65 and just as Janek said, then in turn after returning from the year seventy,

mniej więcej następuje jakieś takie paradoksalne w ogóle zniknięcie wręcz,

more or less, there is some kind of paradoxical disappearance altogether,

albo, a może to nie jest zniknięcie, tylko może to jest wyrzucenie jej w pewnym sensie z dyskursu.

Or maybe it's not a disappearance, but rather a sort of expulsion from the discourse.

Pytanie przez kogo?

Question by whom?

To jest coś, co odkryliśmy i było dla nas dosyć zaskakujące, bo w Afganie,

This is something we discovered and it was quite surprising for us, because in Afghanistan,

taki na przykład profesor, powiedzmy taki odpowiednik Grzegorza Kowalskiego z Uniwersytetu w Kumacji,

for example, a professor, let’s say an equivalent of Grzegorz Kowalski from the University in Kumacja,

edukator, który wychował całe pokolenie artystów, uważa, że Śleśnicka przepadła,

an educator who raised an entire generation of artists believes that Śleśnicka has disappeared,

dlatego, że zrobiła właśnie ten pomnik Kłament-Kurma, co było bardzo źle odbierane i na Zachodzie,

because she just made that monument Kłament-Kurma, which was very poorly received in the West,

i też w Polsce, bo on był wtedy uważany za komunistycznego dyktatora, za...

and also in Poland, because he was then considered a communist dictator, for...

Natomiast no, jak jednak historia pokazuje...

Well, as history shows...

Ale Polska? Komunistyczny dyktator, czy to nie jakby...

But Poland? A communist dictator, isn't that kind of...

No nie, ale no właśnie jednak...

Well no, but actually yes...

To było źle odbierane, to zresztą potwierdził Max...

It was perceived poorly, as confirmed by Max...

To nam to też zasugerował Wiesław Borowski, czyli mamy przynajmniej dwa takie głosy...

Wiesław Borowski suggested this to us as well, so we have at least two such voices...

Specjalistą wykluczania.

Exclusion specialist.

Ale wiesz co, chodzi o to, że on ją doskonale pamięta i dokładnie pamięta ten okres.

But you know what, the thing is that he remembers her perfectly and remembers that period exactly.

Borowski najpierw bardzo dużo o niej pisał, pod koniec lat 50., do początku lat 60.

Borowski wrote a lot about her at first, from the late 1950s to the early 1960s.

No i trochę on też sugeruje coś takiego, że jakby to, że władze jej tam pozwoliły jechać,

Well, he also kind of suggests that the fact that the authorities allowed her to go there,

to tym bardziej powodowało, że środowisko artystyczne...

This all the more caused that the artistic environment...

To źle widziało, tak?

It was seen poorly, wasn’t it?

No Kantor cały czas wyjeżdżał i co?

Well, Kantor kept leaving, and so what?

Ale do Paryża, a nie do Gany. To jest wiesz, coś zupełnie innego.

But to Paris, not to Ghana. That's, you know, something completely different.

To jest coś, co odkryliśmy w archiwach w Ganie.

This is something we discovered in the archives in Ghana.

Znaleźliśmy jej kontrakt, który ona tam podpisała i z którego wynika, że ona tam bardzo dużo zarobiła.

We found her contract that she signed there, which shows that she earned a lot of money there.

Także to jest na przykład trochę w jakichś tekstach wcześniej, które zostały o niej napisane.

So this is, for example, a bit in some earlier texts that were written about her.

Ten moment jej wyjazdu do Gany jest takim określanym jako coś, co jest zupełnie nieracjonalne.

This moment of her departure to Ghana is described as something completely irrational.

Dlaczego ona tam w ogóle wyjechała, prawda?

Why did she even go there, right?

Żeby robić pomnik jakiegoś komunistycznego dyktatora, wataszki.

To make a monument for some communist dictator, you idiots.

Jakby taki język jest używany do opisu tego wydarzenia.

As if such a language is used to describe this event.

Natomiast okazuje się, że ona po prostu zarobiła tam bardzo dużo i mogła tam pojechać z rodziną.

However, it turns out that she just earned a lot of money there and could go there with her family.

Także to jest 100% racjonalna decyzja.

So this is a 100% rational decision.

I poza tym też, no jeszcze okazało się na koniec, że historia jednak potraktowała Kwame Nkurma bardzo pozytywnie.

And besides that, it also turned out in the end that history has treated Kwame Nkrumah very positively.

I teraz jest już od jakiegoś czasu powrót tej postaci w takim jednak bardzo pozytywnym kontekście.

And now there has been a return of this character for some time, but in a very positive context.

Że to był jednak rzeczywiście jeden z najwybitniejszych polityków afrykańskich XX wieku.

That he was indeed one of the most outstanding African politicians of the 20th century.

Tak. Rzeczywiście była taka.

Yes. It was indeed like that.

Była takim centrum po odzyskaniu niepodległości.

It was such a center after regaining independence.

W 57 była centrum dla właściwie polityków z całego kontynentu, gdzie oni się spotykali.

In '57 it was a center for basically politicians from across the continent, where they met.

I była takim przyczółkiem rzeczywiście tej dekolonizacji.

And she was indeed such a foothold for this decolonization.

Także ten Nkurma wcale nie był komunistycznym dyktatorem, tylko był po prostu jakimś wybitnym przywódcą i wybitnym politykiem.

So this Nkurma was not a communist dictator at all, he was simply some outstanding leader and distinguished politician.

Wydaje mi się, że to też w pewnym sensie jakiś tragizm losów Aliny Śledzińskiej podkreśla.

I think that in a certain sense it also emphasizes the tragedy of Alina Śledzińska's fate.

Bo jednak okazuje się, że ona zrobiła pomnik wybitnego polityka.

But it turns out that she made a monument of an outstanding politician.

I za to została tutaj.

And that's why she stayed here.

Tak. Ta nasza instalacja w Trafostacji Sztuki w Szczecinie, ona jakby tym centralnym punktem jest rekonstrukcja pomnika.

Yes. Our installation at the Art Transformer Station in Szczecin, it is like the central point being the reconstruction of the monument.

Ponieważ on został doszczętnie zburzony.

Because it was completely demolished.

To znaczy on został po prostu, nie został, to były kawałeczki jakieś.

It means he simply wasn't there, there were just some pieces.

Ale to jest punktem wyjścia zarówno do opowiedzenia na nowo o Alinie Ślesińskiej.

But this is the starting point for retelling Alina Ślesińska's story.

Też do opowiedzenia na nowo o Nkurmachu samym.

Also to tell anew about Nkurma itself.

Do opowiedzenia na nowo o tej właśnie socjalistycznej globalizacji.

To retell the story of this very socialist globalization.

No i też jest to pewna opowieść w ogóle o tym, jak traktujemy pomniki.

Well, it's also a story in general about how we treat monuments.

Bo w związku z tym, że on został zburzony, to artyści z Gany w ogóle nie wiedzieli o nim.

Because it was destroyed, the artists from Ghana had no knowledge of it at all.

W ogóle nie zachowała się żadna pamięć o tym, żeby taki pomnik stał?

Is there absolutely no memory of such a monument ever standing?

Właśnie chciałem o tym powiedzieć. Pomnik miał 25 metrów, także był wielkim po prostu monumentem.

I just wanted to mention that. The monument was 25 meters tall, so it was simply a great monument.

I stał w Inebie półtora roku.

And he stood in Inebie for a year and a half.

Został w 65.

He was in 65th place.

W 65.

In 65.

Otworzony przy okazji konferencji właśnie Solidarności Afrykańsko-Azjatyckiej.

Opened on the occasion of the African-Asian Solidarity Conference.

I półtora roku później został zburzony.

And a year and a half later, it was demolished.

Także stał to półtora roku.

So it stood for a year and a half.

Natomiast jak my żeśmy przyjechali do Ineby, to okazało się, że to miejsce, w którym stał ten pomnik,

However, when we arrived in Ineba, it turned out that this was the place where the monument stood,

jakby wygląda dokładnie tak samo, jak na zdjęciach czarno-białych z 65 roku.

It looks exactly the same as in the black-and-white photos from 1965.

Czyli te wszystkie schodki, które tam były.

So all those steps that were there.

No cały taki plac jakby dookoła tego pomnika zaprojektowany.

Well, the whole square seems to be designed around this monument.

I on dokładnie po prostu jest nietknięty.

And he is exactly simply untouched.

Natomiast pomnika nie ma, ale ten plac jest ogrodzony i nikt nie wie, co tam w ogóle było.

However, there is no monument, but the square is fenced off and no one knows what was there at all.

Także jest, to nie jest środek miasta, no ale gdzieś w mieście ogrodzony plac, pusty.

So yes, it's not the city center, but it's an enclosed area somewhere in the city, empty.

Przestrzenniczy, taka zapomniana.

Spatial, so forgotten.

Taka fantomowa po prostu dziura.

Just a phantom hole.

I naprawdę nikt nie wiedział, co tam było.

And really, no one knew what was there.

Nawet to jest miasto, które, no jest przede wszystkim, tam jest duży kampus uniwersytecki.

Even this is a city that, well, is above all, there is a large university campus.

I jest też wydział sztuki.

And there is also a faculty of art.

I taka profesorka z tego wydziału sztuki, Salasie Sowu, która nam tam pomagała, która się zajmie rzeźbą.

And such a professor from the art department, Salas Sowa, who was helping us there, will be in charge of the sculpture.

W ogóle nie wiedziała, co było na tym placu.

She had no idea what was in that square.

Także w jakimś sensie to był taki moment, w którym pomyślałem, o, to jest coś naprawdę ciekawego.

So in a way, it was a moment when I thought, oh, this is something really interesting.

Że ten pomnik zniknął, ale jest jakaś po prostu po nim rzeczywiście dziura, nie zasypana do końca.

That this monument has disappeared, but there is simply a hole left, not completely filled in.

No dobrze, to jak wy trafiliście na to miejsce, skoro nikt nie wiedział, co tam było?

Well then, how did you end up at this place if no one knew what was there?

Żeśmy wiedzieli o tym pomniku z katalogu wystawy w Zachęcie.

We knew about this monument from the exhibition catalog at Zachęta.

No tak, bo pierwsza taka, znaczy, bo to trzeba podkreślić, że po latach zapomnienia kompletnego,

Well, yes, because this is the first such occurrence, I mean, it is important to emphasize that after years of complete oblivion,

w 2007 roku w Zachęcie Ewa Toniak na zlecenie Agnieszki Morawieckiej w ramach takiego całego cyklu w ogóle wystaw przypominających różne postacie.

In 2007 at Zachęta, Ewa Toniak, commissioned by Agnieszka Morawiecka, presented a whole series of exhibitions recalling various figures.

Też trochę dzięki wstawiennictwu paru artystów, którzy jeszcze pamiętali Ślesińską i nalegali na to, żeby jakoś tą pamięć przywrócić.

Also, thanks to the intercession of a few artists who still remembered Ślesińska and insisted on somehow restoring that memory.

Ewa Toniak na zlecenie Zachęty wykonała research i zrobiła świetną wystawę, w której pojawiło się jedno zdjęcie pomnika.

Ewa Toniak, on behalf of Zachęta, conducted research and created a great exhibition, which featured a photo of a monument.

I pojawiła się po prostu krótka informacja w kalendarium na ten pomnik.

And there was just a short notice in the calendar about this monument.

Na temat tego, że ten pomnik istniał.

Regarding the fact that this monument existed.

No więc był jakiś punkt zaczepienia, od którego my wyszliśmy.

So there was a starting point from which we began.

No bo i też w książce Łukasza Stanka o właśnie architektach też informacja o tym była.

Well, there was also information about this in Łukasz Stank's book about architects.

Natomiast na miejscu te nasze działania z Jankiem Archiwalne czasami się zamieniają w takie działanie dziennikarsko-reportersko-śledcze, tak?

Meanwhile, our actions with Janek locally sometimes turn into a journalistic-reporting-investigative activity, right?

No to znaczy mniej więcej wiesz ze starego zdjęcia, gdzie to mogło być.

Well, it means roughly you know from the old photo where it could have been.

I tak naprawdę to my to w pewnym momencie odkryliśmy.

And it was actually us who discovered it at one point.

Patrząc po prostu na Google.

Just looking on Google.

Google Maps, gdzie jakby się nagle okazało, że widać z satelity amerykańskiej po prostu pustą przestrzeń, tak?

Google Maps, where it would suddenly turn out that from the American satellite you can just see empty space, right?

Potem z kolei się okazało, że są zachowane angielskie Reutersa kroniki, gdzie jest po prostu nagrane i otwarcie pomnika, odsłonięcie.

Then it turned out that the English Reuters chronicles are preserved, where the unveiling of the monument is simply recorded.

I jest nagrane jego obalenie.

And his overthrow is recorded.

I co zresztą ciekawe, że to obalenie jest komentowane przez dziennikarza brytyjskiego w takim stylu właśnie antyn krumachowskim.

And what is interesting is that this overthrow is commented on by a British journalist in such an anti-Krumachowski style.

Że właśnie.

That's right.

Dobrze, wreszcie.

Alright, finally.

Znaczy no, zamach stanu, który obalił, był współorganizowany przez CIA.

I mean, the coup that overthrew it was co-organized by the CIA.

Także to i AMAZ-6 też, także to.

Also this and AMAZ-6 too, also this.

Dokładnie.

Exactly.

No i tu masz, wiesz, i nagle widzisz te budynki w kronikach.

And here you have it, you know, and suddenly you see these buildings in the chronicles.

Tu masz Google Maps, jedziesz tam.

Here you have Google Maps, you drive there.

No i oczywiście to nie jest, znaczy ten plac jest czysty i wokół jest płot.

Well, of course, this place is clean and there is a fence around it.

No ale są też dookoła trawy, ruiny, sklepiki, ulica, kozy, coś tam, coś tam.

Well, there are also grasses around, ruins, shops, a street, goats, something here, something there.

No i nagle po prostu wchodzisz tam.

And suddenly you just walk in there.

I nagle po prostu wchodzisz na płot najpierw.

And suddenly you just climb over the fence first.

I patrzysz, i mówisz, i patrzymy, wow, no to jest to, to widać po prostu, tak.

And you look, and you speak, and we look, wow, well this is it, you can see it simply, yes.

No i rzeczywiście to był taki moment, jak pojechaliśmy z Jankiem pierwszy raz, bo potem była jeszcze druga wizyta.

Yes, and indeed it was such a moment when we went with Janek for the first time, because then there was a second visit.

No który był taki ekscytujący, że jest jakby, tak jak Janek mówi o tej fantomowości, że jest jakiś potencjał, tak.

Well, it was so exciting that it’s as if, just like Janek talks about this phantom-like quality, there’s some potential, yes.

Że jest coś do zagospodarowania, tak.

That there is something to be developed, yes.

No i to całe myślenie o tej takiej, z jednej strony technika Janka,

Well, that's all the thinking about that kind, on one hand, Janek's technique,

czyli wydruki 3D, zbieranie archiwów, no to jest jakaś taka wirtualna, no ale też fizyczna w postaci konkretnej instalacji.

So, 3D prints, collecting archives, well, this is some kind of virtual thing, but also physical in the form of a specific installation.

No po prostu wypełnienie tej, tego placu, jakby.

Well, it’s just the filling of this, that space, you know.

Tylko wypełnienie na razie nie tam, chociaż planujemy kolejne działania.

Only the filling for now is not there, although we are planning further actions.

3D, odtworzenie pomnika?

3D, recreation of the monument?

No odtworzenie pomnika 3D, to tak, to oczywiście będzie, ale też, no pojawiają się już pomysły, żeby rzeczywiście odtworzyć jakby realnie tam.

Well, the reconstruction of the 3D monument, yes, of course that will happen, but also, ideas are already emerging to actually recreate it there in a real way.

Spotkaliśmy się z...

We met with...

Spotkaliśmy się z królem Gartneyem VII, który jest jakby przywódcą ludu, który zamieszkuje, ludu Efutu, który zamieszkuje tą, tą okolicę.

We met with King Gartney VII, who is like the leader of the people, the Efutu people, who inhabit this area.

I ten król powiedział nam, że, znaczy właściwie nawet nie powiedział, tylko wydał jakby wolę swoją, edykt, że lud Efutu chciałby, żeby ten pomnik został odbudowany.

And this king told us that, or rather he didn't actually say it, he just issued his will, an edict, that the people of Efutu would like this monument to be rebuilt.

I mamy to nawet jakby na piśmie.

And we even have it in writing.

A jak się skontaktować z królem?

And how do you contact the king?

Wiesz co, no właśnie skontaktowanie z królem, to też był taki przykład, że za pierwszym razem, jak byliśmy tam.

You know what, contacting the king was also an example that the first time we were there.

No to był taki, była taka rozmowa, że może król coś i może go znajdźmy.

Well, there was a conversation that maybe the king is something, and maybe we should find him.

Ale wtedy nie byliśmy wystarczająco ważnymi osobami w Ganie, żeby się z nim skontaktować.

But back then we weren't important enough people in Ghana to contact him.

A za drugim razem...

And the second time...

Znaczy tam kogoś poznaliśmy, no tak to...

It means we met someone there, well, that's it...

Tak.

Yes.

Takie tam spotkanie.

Just a meeting.

Znaczy król, no to tam jest powiedzmy...

It means king, so there is let's say...

Król udziela audiencji.

The king is granting an audience.

No tak.

Well, yes.

O jasne, to nie jest spotkanie, to jest audiencja się to nazywa.

Oh sure, it's not a meeting, it's called an audience.

Tak, jest taki herald, który zapowiada, wszystko jest naprawdę tak po królewsku.

Yes, there is such a herald who announces, everything is indeed so royal.

Tylko, że to...

It's just that...

To jest taki król, który nie ma za dużego jakby obszaru.

This is such a king who doesn't have a very large territory.

Znaczy on ma wciąż władzę tradycyjną.

It means he still has traditional power.

I to jest też w ogóle bardzo ciekawy przykład, że z jednej strony Gana od 57 do 66 do obalania Nkrumaha,

And this is also a very interesting example, that on one hand, Ghana from 57 to 66 was involved in overthrowing Nkrumah.

to był taki 10 lat bardzo intensywnej modernizacji.

It was a very intense 10 years of modernization.

Ale Nkrumah cały czas musiał dogadywać się z tymi strukturami feudalnymi.

But Nkrumah had to constantly negotiate with these feudal structures.

To była, to jest naprawdę imponująca struktura królów, wodzów i tak dalej.

It was, it is really an impressive structure of kings, leaders, and so on.

We wspomnianym Kumasi, z którego...

In the mentioned Kumasi, from which...

Z uniwersytetu, tam jest profesor Karikacza Sejdu, z którym rozmawialiśmy.

From the university, there is Professor Karikacza Sejdu, with whom we talked.

No to to jest król, który...

Well, this is the king who...

Którego ceremonie są po prostu całe kipią złotem, tak?

Which ceremonies are just overflowing with gold, right?

Ten wódz Artej VII w Inebie jest trochę powiedzmy mniejszy w tej strukturze.

This leader Artej VII in Inebie is a bit, let’s say, smaller in this structure.

Natomiast Nkrumahowi nie udało się do końca jakby zniwelować tych feudalnych struktur.

However, Nkrumah was unable to completely eliminate these feudal structures.

I to też było przyczyną jego upadku.

And that was also the cause of his downfall.

I to jest...

And this is...

To też jakaś bardzo ciekawa się okazała opowieść w ogóle o historii Gany,

It turned out to be a very interesting story about the history of Ghana.

z punktu widzenia, znaczy dla tych ludzi tam.

from the point of view, means for those people there.

Ponieważ oni doskonale wiedzą, że te struktury nadal istnieją.

Because they know perfectly well that these structures still exist.

I na poziomie symbolicznym ten wódz w Inebie, czy król w Kumasi ma naprawdę sporą władzę.

And on a symbolic level, this leader in Ineba, or the king in Kumasi, really has significant power.

Na przykład posiada nadal ziemie różne, które są tylko i wyłącznie wydzierżawione

For example, they still own various lands that are solely leased.

na potrzeby świeckiego, nowoczesnego rządu.

for the needs of a secular, modern government.

Tam są dwa systemy administracyjne równolegle działające.

There are two parallel administrative systems in operation.

Ten taki nowoczesny, powiedzmy przypominający nasz w jakiś sposób.

This one is modern, let's say resembling ours in some way.

I właśnie ten tradycyjny feudalny.

And it is precisely this traditional feudal one.

I ciągle ten tradycyjny jest istotny przez to, że on jest konieczny do zawierania transakcji

And this traditional one is still important because it is necessary for concluding transactions.

jakby związanych z przekazywania własności ziemi.

as if related to the transfer of land ownership.

Że to musi król, ten wódz gdzieś tam zaaprobować.

That it must be approved by the king, that leader somewhere.

No i to oczywiście jest ważna funkcja.

Well, that is obviously an important function.

Także oni ciągle mają dużą realną władzę.

They still have a significant real power.

Ta platforma jakby tradycyjna.

This platform seems traditional.

I z jednej strony cała historia pomnika, to jest historia, którą właśnie nam król opowiedział

And on one hand, the entire story of the monument is a story that the king has just told us.

w instalacji w Trafo w Szczecinie prezentujemy.

We are presenting in the installation at the Transformer Station in Szczecin.

Czyli on znał tą historię pomnika.

So he knew the story of the monument.

W końcu się okazało, że on ją pamięta jako mały chłopiec.

It turned out that he remembers her as a small boy.

I tutaj nastąpiła taka...

And here there was such a...

To jest bardzo też ciekawe, jak w pewnym momencie taki dyskurs nowoczesności,

It is also very interesting how at a certain moment such a discourse of modernity...

modernizacji, socjalizmu, globalizacji w pewnym momencie się miesza z takim dyskursem

modernization, socialism, globalization at some point mixes with such discourse

bardzo tradycyjnym, który jakby normalnie istnieje w jakiejś antropologii powiedzmy.

very traditional, which seems to normally exist in some kind of anthropology, so to speak.

Ponieważ się okazało, że kluczowa jest tak naprawdę opowieść o tym,

Because it turned out that the key is actually the story about that,

że dziadek obecnego wodza i on to nam opowiedział jak szedł z dziadkiem,

that the grandfather of the current leader told us how he walked with his grandfather,

a dziadek mu opowiedział któregoś dnia w ramach w pewnym sensie trenowania przyszłego wodza,

and his grandfather told him one day as a way of, in a sense, training the future leader,

że Nkrumah od wodza Winneby otrzymał miecz symboliczny po to, żeby wywalczył niepodległość przed 57.

that Nkrumah received a symbolic sword from leader Winneba to fight for independence before '57.

I potem Nkrumah się jakby zrewanżował za tą pomoc symboliczną postawieniem, zorganizowaniem tam

And then Nkrumah seemed to reciprocate that symbolic help by establishing, organizing there.

swojego instytutu ideologicznego i właśnie tym pomnikiem.

of your ideological institute and this monument.

I że cały pomysł Ślesińskiej, to też było jedno z ustaleń, jednak się ewidentnie wywodził

And that the whole idea of Ślesińska was also one of the arrangements, however, it clearly originated.

z tego, co dowiedziała się na miejscu, czyli że tam w ogóle w podstawie tego pomnika

from what she learned on site, namely that there at the very base of this monument

jest zatopiony w cemencie ten miecz właśnie.

This sword is currently submerged in cement.

Wow! Gral po prostu!

Wow! He was just playing!

Dla osób, które nie widziały zapowiedzi w wizualnej formie naszej wystawy,

For those who haven't seen the visual teaser of our exhibition,

to ten pomnik ma kształt miecza i głowa Nkrumaha jest jakby główką rękojeści.

This monument has the shape of a sword and the head of Nkrumah is like the tip of the hilt.

Miecz jest wbity w ziemię, ale właśnie to jest, to też się okazało, że znowu mamy tutaj taki dyskurs,

The sword is stuck in the ground, but that is exactly what it is; it also turned out that we again have such a discourse here.

dekolonizacja, walka z kolonializmem, ale to jest tradycyjny miecz, który jest wbity w ziemię,

decolonization, the fight against colonialism, but this is a traditional sword that is stuck in the ground,

w sensie w tej chwili nie walczymy, ale w każdej chwili możemy go wyciągnąć i walczyć dalej.

In the sense that we are not fighting at the moment, but we can pull it out and continue the fight at any time.

I to jest, ten miecz to są insygnia królewskie ludu Efutu, czyli coś, co tam ma taką,

And this is, this sword is the royal insignia of the Efutu people, which means it has such a,

to ma też ontologicznie zupełnie inny status niż zwykłe rzeczy.

It also has a completely different ontological status than ordinary things.

I dlatego to jest też jeden z powodów, dla którego ten pomnik powinien zostać odbudowany.

And that is also one of the reasons why this monument should be rebuilt.

Według Garteja VII.

According to Gartej VII.

Tak, aczkolwiek tutaj jest rzeczywiście dyskusja i to jest też ciekawe, bo my,

Yes, although there is indeed a discussion here and that is also interesting, because we,

oczywiście dla nas podstawowe pytanie było, jak pojechaliśmy do Gany,

Of course, for us, the basic question was, how did we go to Ghana?

znaczy my nie chcieliśmy zrobić projektu, który jest desantem i jakąś neokolonizacją.

It means we did not want to create a project that is an incursion and some kind of neocolonization.

Znaczy nie chcieliśmy przyjechać i powiedzieć, słuchajcie,

It means we didn't want to come and say, listen,

Alina Ślesińska, Polska, w ogóle bam, tak?

Alina Ślesińska, Poland, like, bam, right?

My chcieliśmy przede wszystkim zarówno właśnie z takimi osobami jak wódz,

We wanted, above all, to engage with people like the leader.

ale też z historykami sztuki, z artystami, porozmawiać o tym, co to dla nich znaczy, tak?

but also with art historians, with artists, to talk about what it means to them, right?

I tutaj się bardzo ciekawe rzeczy okazały, bo właśnie były te różne opowieści.

And here very interesting things turned out, because there were these different stories.

Z jednej strony jest bardzo ważna dla Ibrahima Amahamy,

On one hand, it is very important for Ibrahim Amahamy,

ale też dla większości w zasadzie nowoczesnych artystów w tej chwili w Ganie,

but also for most of the basically modern artists right now in Ghana,

opowieść o tej modernizacji nukrumachowskiej.

A story about this nuclear modernization in Nukrumachów.

Wspomniana Selassie się zajmuje na przykład kutami szkła, które powstały w okresie nukrumacha.

The mentioned Selassie deals with, for example, glass cuttings that were created during the period of nukrumacha.

Produkuje niesamowite, pokazywane, no ale w Wenecji prace,

I produce amazing, showcased works, but in Venice.

właśnie jakby wokół szkła w pewnym sensie.

Just like around the glass in a certain sense.

I tutaj Ibrahim Mahama kolekcjonuje na przykład obiekty całe z okresu nukrumachowskiego,

And here Ibrahim Mahama collects, for example, entire objects from the Nukrumachowski period.

typu silosy na zborze, tak?

like grain silos, right?

Ibrahim Mahama to jest bardzo znany artysta pochodzący z Gany.

Ibrahim Mahama is a very well-known artist from Ghana.

Ostatnio na przykład opakował Barbican w Londynie tkaninami tradycyjnymi.

Recently, for example, he wrapped the Barbican in London with traditional fabrics.

To jest taka naprawdę światowej klasy, światowego poziomu gwiazda sztuki.

This is truly a world-class, top-level star of the arts.

On oprócz tego, że pokazuje na całym świecie swoje prace,

He, besides showing his works all over the world,

często w spektakularnych skali,

often on a spectacular scale,

to prowadzi takie miejsce w Tamale na północy Gany,

it leads such a place in Tamale in the north of Ghana,

gdzie właśnie wykupił taki cały poprzemysłowy teren

where he just bought up a whole post-industrial area

po jakiejś fabryce z czasów właśnie tej modernizacji nukrumachowskiej

after some factory from the times of this nuclear modernization

i przerał biłkę na Centrum Sztuki.

And he hit the ball at the Art Center.

Ale oprócz tego też gromadzi takie archiwum modernizacji tam

But besides that, it also gathers such a modernization archive there.

i kupuje wszystko po prostu, co się da.

I just buy everything that I can.

Jakieś samoloty stare, pociągi, jakieś elementy maszyn.

Some old airplanes, trains, some machinery parts.

To jest istotny kontekst, dlatego Janek powiedział na początku,

This is an essential context, that's why Janek said at the beginning,

że oczywiście gdyby nie to, że Ibrahim Mahama był dyrektorem artystycznym,

that of course if it weren't for the fact that Ibrahim Mahama was the artistic director,

głównym kuratorem Biennale w Ljubljanie,

the chief curator of the Biennale in Ljubljana,

to pewnie by się w ogóle wszystko o nie zaczęło.

It would probably all start with them.

Więc mamy z jednej strony tą fascynację tą nowoczesnością

So we have on one hand this fascination with modernity.

i tutaj jakby ta opowieść o pomniku była bardzo ważna dla ludzi tam w Gany.

And here, as if the story of the monument was very important to the people there in Ghana.

I tutaj jakby poczuliśmy, że to nie jest tylko tak,

And here we kind of felt that it wasn't just like that,

że my z czymś przyjeżdżamy i chcemy im to jakoś postawić na nowo.

that we are bringing something and we want to set it up for them somehow anew.

Dla nich to jest niezrozumiałe.

For them, it is incomprehensible.

A właśnie się okazało, że jest absolutnie zrozumiałe.

And it just turned out that it is absolutely understandable.

Profesor Karikacza o pobycie Aliny Szlesińskiej wiedział.

Professor Karikacza knew about Alina Szlesińska's stay.

To też było ciekawe, no bo ona była konkurencją jednak dla artystów z Gany,

That was also interesting, because she was, after all, competition for the artists from Ghana.

którzy wtedy tam pracowali.

who worked there at that time.

Natomiast, więc tutaj się okazało, że te nasze działania mają sens.

However, it turned out that our actions make sense here.

Natomiast otwarte pozostaje pytanie, co powinno się wydarzyć w przeszłości.

However, the question remains open as to what should have happened in the past.

No bo z punktu widzenia wodza i to jest w edykcie, który pokazujemy

Well, from the leader's point of view, and that is in the edict we are showing.

i on to mówi w wywiadzie, który pokazujemy.

And he talks about it in the interview that we are showing.

On chce stuprocentowej, betonowej realizacji odtworzenia pomnika 1 do 1.

He wants a one hundred percent, concrete implementation of the recreation of the monument 1 to 1.

Natomiast profesor na przykład Karikacza Seydou powiedział nam wprost,

However, the professor, for example, Karikacza Seydou, told us directly,

że jego zdaniem super jest to, że my robimy instalację wokół.

that in his opinion it's great that we are doing the installation around.

Robimy właśnie jakąś symboliczną rekonstrukcję,

We are currently doing some symbolic reconstruction.

choć też nie do końca symboliczną, no bo Janek w 3D wydrukował w skali obecnej.

though not entirely symbolic either, because Janek printed it in 3D at the current scale.

1 do 5.

1 to 5.

1 do 5 pomnik.

1 to 5 monument.

Ale to chyba i tak spora.

But that's probably quite a lot anyway.

Spora, tak.

Yes, quite a bit.

No główna sala w trafo, która jest po prostu wysoka, też to umożliwia.

Well, the main room in the transformer, which is just high, also allows for that.

Natomiast Kari uważa, że to być może powinien być jakiś kontrpomnik.

However, Kari believes that there should perhaps be some kind of counter-monument.

Że to raczej dyskusja wokół pomnika jest ciekawsza od jakiegoś realnego postawienia.

That the discussion around the monument is rather more interesting than any actual installation.

No tak często jest.

Well, that's how it often is.

No tak, w ogóle pomników tak naprawdę ja się zacząłem zastanawiać,

Well, in general, I actually started to wonder about monuments,

czy w ogóle pomniki się odbudowuje, że już raczej się nie odbudowuje.

Are monuments even being rebuilt anymore, or is it rather that they are not being rebuilt?

Że jak się już zburzy, że często się burzy,

That when it is already demolished, that it often collapses,

ale raczej już jak się zburzy, to już nie wiem.

But rather, once it's destroyed, I don't know anymore.

W Szczecinie jest na przykład dyskusja o odbudowie pomnika Sedine.

In Szczecin, for example, there is a discussion about the reconstruction of the Sedina monument.

Jest taki mityczny pomnik, który zniknął pod koniec II wojny światowej.

There is a mythical statue that disappeared at the end of World War II.

Czy w 44, czy coś w tym stylu.

Whether it's 44 or something like that.

I jest grupa entuzjastów, którzy cały czas naciskają, żeby go odbudować.

And there is a group of enthusiasts who are constantly pushing to rebuild it.

No ale wokół tego jest długa jakby dyskusja.

Well, there is a long discussion around it.

I też kiedyś przeczytałam bardzo symptomatyczne zdanie jakiegoś też kolejnego znawcy tematu,

And once I read a very telling sentence from yet another expert on the subject,

że być może dyskusja jest ciekawsza, niż gdyby to faktycznie odbudować.

that perhaps the discussion is more interesting than actually rebuilding it.

Tak, to myślę, że zdecydowanie jest też ten hejt.

Yes, I think there is definitely that hate as well.

Dla nas też tak jest, że jakby wiesz, rozmawianie o tym otwiera mnóstwo różnych pytań, wiesz.

For us, it's also like that, you know, talking about it opens up a lot of different questions, you know.

Bo jest też, my też, my z Jankiem chcielibyśmy zrobić też na jakimś etapie

Because there is also, we too, we with Janek would like to do it at some stage as well.

jakby analizę technologiczną, czy da się w ogóle odbudować, tak.

Like a technological analysis, whether it is possible to rebuild at all, yes.

Bo ona się nam wydaje ciekawa, trochę dla zrozumienia jak to było wtedy, tak.

Because we find her interesting, a bit for understanding how it was back then, yes.

To znaczy, wiesz, zrobienie analizy kosztowej.

That means, you know, doing a cost analysis.

Nie wiem, właśnie skład ziemi, cement, wiesz i tak dalej.

I don't know, just the composition of the soil, cement, you know, and so on.

Byłby dla nas trochę odpowiedzią na to, jak to zrobiła Alina i z kim, przy pomocy kogo.

It would be somewhat of an answer for us as to how Alina did it and with whom, with the help of whom.

Że to w ogóle stało, tak. To się trzymało i nie przewróciło.

That it stood at all, yes. It held up and didn’t fall over.

Ten pomnik jest, znaczy nie jesteśmy oczywiście tutaj ekspertami, ale na pierwszy rzut oka wygląda na dosyć trudny, jeżeli chodzi o realizację.

This monument is, I mean, we are of course not experts here, but at first glance it seems quite challenging in terms of execution.

Dlatego, że to jest taki miecz, który jest wbity w ziemię.

Because it is a sword that is driven into the ground.

I to miejsce, w którym on jest wbity w ziemię jest dosyć wąskie.

And this place where he is stuck in the ground is quite narrow.

Ostrze, tak.

Blade, yes.

Tak, to jest jakiś taki, on po prostu jest wąski, ma w pewnym momencie w podstawie bardzo wąskie miejsce.

Yes, it is somewhat like that, it is just narrow, it has a very narrow spot at the base at one point.

Także wyobrażam sobie, że to musiało być trudne zadanie dla konstruktorów.

I can also imagine that it must have been a difficult task for the constructors.

I zresztą w jakiejś rozmowie z Aliną się pojawia coś takiego, że to firma Arup, czyli ta firma, która też konstruowała m.in. operę w Sydney.

In fact, there was some conversation with Alina where something like this came up: it's the company Arup, which is also the company that designed, among other things, the Sydney Opera House.

No taka najbardziej znana właściwie światowa firma, która się zajmowała konstrukcjami jakimiś niemożliwymi, nad tym pracowała.

So, the most well-known, actually global company that dealt with some impossible constructions was working on that.

No ale szukaliśmy tego w ich archiwach i nic się nie znalazło.

Well, we searched for it in their archives and found nothing.

Tak.

Yes.

A wiadomo jak to się udało, ten monument?

And do you know how this monument was achieved?

No nie, no nie wiadomo. Właśnie to jest też ciekawe, że naprawdę dosyć dokładnie przeczesaliśmy, przeglądaliśmy archiwa w te takie główne rządowe Pratt Public Records Archive w Akrze.

Well, no, we don't really know. What’s also interesting is that we really combed through quite thoroughly, we reviewed the archives in the main government Pratt Public Records Archive in Akron.

I znaleźliśmy dosyć dużo informacji na temat takich też właśnie technicznych, na temat innych pomników Kurmacha, które w tamtym czasie postawiono w różnych innych miejscach.

And we found quite a lot of information about such technical aspects, regarding other monuments of Kurmach that were erected at that time in various other places.

Natomiast na temat tego pomnika budowanego przez Sileśnicką nie było nic praktycznie oprócz tego kontraktu.

However, there was practically nothing about this monument being built by Silesian except for that contract.

No także nie wiadomo.

Well, it's hard to say.

Są różne źródła i czasami one są sprzeczne w pewnym sensie.

There are different sources, and sometimes they are contradictory in a sense.

No bo jest też zachowana taka informacja w polskich archiwach, w polskich wspomnieniach, że z Aliną Sileśnicką współpracował polski inżynier Bohdan Wnętrzewski, który był właśnie inżynierem.

Well, there is also preserved information in Polish archives, in Polish memoirs, that Polish engineer Bohdan Wnętrzewski, who was indeed an engineer, collaborated with Alina Sileśnicka.

Pracował z tymi architektami polskimi i gańskimi i amerykańskimi i angielskimi.

He worked with these Polish, Gdańsk, American, and English architects.

I to też jest dosyć istotne, no bo chodzi też oczywiście o to, że w stosunku do Aliny Sileśnickiej pojawiał się taki zarzut,

And this is also quite important, because it also concerns the fact that a certain accusation arose in relation to Alina Sileśnicka.

że ona nie robiła swoich prac, który wydaje się nam...

that she wasn't doing her assignments, which seems to us...

Standardowy zarzut, który do dzisiaj można...

A standard accusation that can still be...

Który wydaje się nam dosyć absurdalny, no dlatego, że wiesz, Michał Anioł też miał asystentów, prawda?

Which seems quite absurd to us, well, because you know, Michelangelo also had assistants, right?

No tak, Monika Sosnowska nie wyginęła własnymi rękami tych metalowych prętów.

Well, Monika Sosnowska did not bend those metal rods with her own hands.

I to jest zupełnie oczywiste, że przy tak wielkoskalowych realizacjach z użyciem materiałów właśnie stal, cement, etc. to jest zupełnie oczywiste, że masz współpracowników,

And it is completely obvious that with such large-scale projects using materials like steel, cement, etc., it is completely obvious that you have collaborators,

więc stosowanie tego jako zarzutu w stosunku do niej wydaje się nam absurdalne.

So using this as a charge against her seems absurd to us.

I my też jakby to odkręcamy tą narrację, bo jednak są zdjęcia i pokazujemy te zdjęcia.

And we are also sort of turning that narrative around, because there are indeed photos and we show those photos.

Kiedy ona pracuje nad tym pomnikiem, to też ci starsi panowie z Winneby też pamiętają.

When she works on this monument, those older gentlemen from Winneby also remember.

Kolega króla, pan Taylor, powiedział nam w pewnym momencie...

The king's friend, Mr. Taylor, told us at one point...

No i wiecie, i ona była taką blondynką, blondynką i taka była fajna i elegancka.

Well, you know, she was such a blonde, a blonde, and she was so cool and elegant.

Bardzo pamiętam, bardzo nam się podobała.

I remember it very well, we liked it a lot.

I przychodziła na tych wysokich obcasach.

And she would come in those high heels.

I potem siup, zdejmowała te wysokie obcasy, zakładała takie wiecie, pantofelki, takie płaskie i wchodziła na te rusztowania.

And then, whoops, she would take off those high heels, put on, you know, slippers, those flat ones, and would go onto the scaffolding.

Więc jakby znowu jest trochę ta kobiecość, ale właśnie opowiadają o tym, że ona to robiła.

So there is a bit of that femininity again, but they are actually talking about how she did it.

A to, że oczywiście byli tam cieśle współpracownicy jest jakby zupełnie oczywiste.

That there were indeed carpenters as collaborators there is, of course, completely obvious.

No tak, a pomnik rzeczywiście, jak go zobaczycie, zapraszamy do Szczecina.

Well, the monument indeed, when you see it, we invite you to Szczecin.

Myślę, że to co Janek zrobił w 3D.

I think that what Janek did in 3D.

Jakby oddaje skalę oczywiście, tak.

It certainly reflects the scale, yes.

I też to co widać teraz w naszych materiałach wizualnych na temat wystawy.

And also what can be seen now in our visual materials about the exhibition.

To to takie zdjęcie, które się udało w końcu odnaleźć w archiwum Zachęty.

This is such a photo that I finally managed to find in the Zachęta archive.

Aczkolwiek ono nie jest własnością Zachęty, tylko jest po prostu zdjęciem zrobionym przez taki press-serwis gański.

Although it is not the property of Zachęta, it is simply a photo taken by a press service from Ghana.

No to mamy po prostu ten 25-metrowy prawdopodobnie miecz w dali palmy, ocean.

Well, we simply have this 25-meter probably sword in the distance of the palms, ocean.

No to była naprawdę spektakularna praca.

Well, that was really a spectacular job.

No czyli twoja praca...

Well, your work...

Czyli jakby wydruk ma 5 metrów.

So the print is 5 meters long.

Tak.

Yes.

I jak to się drukuje taką 5-metrową?

And how do you print something that is 5 meters long?

No w kawałkach. Duże ilości kawałków i potem się składa.

Well, in pieces. Large amounts of pieces and then it gets assembled.

Ale chyba szerokie muszą być te kawałki.

But I think those pieces must be wide.

Dużo kawałków.

A lot of pieces.

Za 30?

For 30?

No jak wiemy, wiesz, no Janek jako...

Well, as we know, you know, Janek as...

To jest forma do składania czy...

Is this a form to submit or...

Do składania.

For assembly.

Tak.

Yes.

Nie jest jeszcze poskładana, także mam nadzieję, że się to złoży wszystko razem.

It is not assembled yet, so I hope that everything will come together.

No to jest tak naprawdę, to jest też jakby w tej pracy z jednej strony się spotykają nasze wspólne zainteresowania.

Well, it really is, it’s also as if in this work our common interests come together on one side.

Tak.

Yes.

Moje jakieś tam zainteresowania historyczne i technologie, które Janek wykorzystuje jako artysta.

My some historical interests and the technology that Janek uses as an artist.

No nie wiem, to nie są takie do końca... Myślę, że mamy różne też... Tak się też bawimy tymi materiałami archiwalnymi w jakimś sensie.

Well, I don't know, it's not entirely like that... I think we have different... We also have fun with these archival materials in a sense.

To znaczy przerabiamy je na różne sposoby. To nie jest taka do końca muzealna jednak wystawa.

That means we are transforming them in various ways. It's not entirely a museum-like exhibition, however.

Tam też jest trochę takiej, powiedzmy, frywalności w traktowaniu niektórych archiwaliów, żebym tak powiedział.

There is also a bit of, let's say, frivolity in the treatment of some archives, so to speak.

Królowi jest dorobiony jakiś, nie wiem, nos czy co?

The king has some sort of addition, I don't know, a nose or what?

Tak, coś tam jest podrabiany.

Yes, something there is being forged.

Różne rzeczy są podrabiane.

Various things are being counterfeited.

Podrabiane to oczywiście też są, ale w sensie, że robimy takie facsimilie.

Counterfeits are of course also there, but in the sense that we make such facsimiles.

Znaczy jakieś różne dokumenty, których nie było, to nie.

It means various documents that weren't there, no.

Ale takich, których na przykład nie mamy fizycznie, a chcielibyśmy je mieć, ale jest to możliwe z różnych względów.

But there are those that we do not physically have, but we would like to have them, although this is not possible for various reasons.

No to jakby podrabiamy oczywiście, ale...

Well, it's like we're counterfeiting, of course, but...

Natomiast, wiesz co, to jest dokładnie tak jak w wystawie Prince Polonia, sklep polsko-indyjski.

However, you know what, it's exactly like at the Prince Polonia exhibition, the Polish-Indian shop.

To znaczy, jakby przeglądając czasopisma, przeglądając kroniki.

That means, as if browsing magazines, browsing chronicles.

Przeglądając kroniki filmowe, przeglądając, wiesz, proporczyki.

Browsing through film chronicles, browsing through, you know, pennants.

Przeglądając, wiesz, popielniczki stworzone przez różne przedsiębiorstwa handlu zagranicznego.

Browsing through, you know, ashtrays created by various foreign trade enterprises.

Robimy też z Jankiem pewną syntezę, która staje się pewną, wiesz, też opowieścią o tym, jak tamten świat wyglądał.

We are also working with Janek on a certain synthesis, which becomes a kind of, you know, a story about what that world looked like.

Bo jak patrzymy na te przedmioty, czy jak patrzymy na okładki książek Kwamen-Krumacha, również zresztą tłumaczonych na polski,

Because when we look at these objects, or when we look at the covers of Kwamena Krumacha's books, which have also been translated into Polish,

to w pewnym sensie trochę, wiesz, dokonujemy tego.

In a way, we are kind of doing that, you know.

Wiesz, dokonujemy rekonstrukcji tamtej epoki, tak, wizualnej rekonstrukcji.

You know, we are reconstructing that era, yes, a visual reconstruction.

Oczywiście z jednej strony to jest, to wszystko tworzy narrację, dyskurs, to wszystko, co my tu opowiadamy.

Of course, on one hand, it all creates a narrative, a discourse, everything we are telling here.

Natomiast, no jak słuchacze godziny i słuchaczki godziny szumu przyjdą do trafon, to zobaczą, że jest odtworzona cała wielka platforma, na której stał pomnik.

However, when the listeners and listeners of the hour of noise come to Trafon, they will see that the entire large platform on which the monument stood has been recreated.

Jest pomnik i na nim jest jakby, w pewnym sensie, odtworzony tamten świat, trochę od strony wizualnej.

There is a monument and on it, there is somewhat, in a certain sense, a recreation of that world, a bit from the visual side.

I też oczywiście dla tych, którzy się interesują PRL-em i na przykład czasopismami, tak, no to jak wyglądały okładki czasopisma Architektura?

And of course for those who are interested in the Polish People's Republic and, for example, magazines, what did the covers of the magazine Architecture look like?

Gdzie były informacje właśnie o tych polskich architektach?

Where was the information about those Polish architects?

Myślę, że lubimy czasopisma, bo ja, te stare.

I think we like magazines because I, the old ones.

Tak. To jak wyglądał magazyn The Polish Review, La Revue Polonaise, który był właśnie eksportowym magazynem, nie tak jak Polsha, Poland na zachód.

Yes. This is what The Polish Review, La Revue Polonaise looked like, which was an export magazine, unlike Polsha, Poland to the West.

Tylko The Polish Review było na rynki afrykańskich.

Only The Polish Review was on the African markets.

Polish Review było na rynki afrykańskie

Polish Review was for the African markets.

i azjatyckie, gdzie

and Asian, where

okładki robił Roman

The covers were made by Roman.

Artymoski i po prostu wybitni

Artymoski is simply outstanding.

artyści, tak? I jest to

Artists, right? And it is.

wszystko jakaś taka narracja

everything is some kind of narrative

o polskiej nowoczesności.

about Polish modernity.

Czasami tam się pojawia

Sometimes it appears there.

oczywiście jakiś taki zgrzyt, powiedziałbym,

of course, there’s a bit of a clash, I would say,

jeżeli chodzi o Afrykę,

as for Africa,

ale że jednak to jest naprawdę próba

but it is really a trial after all

wytworzenia jakiegoś języka,

the creation of some language,

który może być dla nas

which may be for us

chyba teraz inspirujący.

Maybe now inspiring.

Ciekawi mnie, czy ten miecz, bo tam

I'm curious if this sword, because there

ten miecz miał być wylany w tą pracę,

this sword was supposed to be cast in this work,

on się jakby,

he's kind of,

on też został zniszczony?

Was he also destroyed?

Czy wiadomo na temat miecza?

Is there any news about the sword?

Znaczy o tym mieczu to tylko wiemy

It means that we only know about this sword.

to, co nam powiedział Gartney VII,

what Gartney VII told us,

no i z tego, co on powiedział, to ten miecz

Well, from what he said, it's this sword.

jest gdzieś tam pochowany w tym

he is buried somewhere in it

cokole, czyli w tej podstawie pomnika, która nie została,

the plinth, meaning in this base of the monument that was not

która jakby istnieje.

which seems to exist.

Czyli być może ten miecz gdzieś tam rzeczywiście dalej jest.

So maybe that sword is still somewhere out there.

I tu na przykład moglibyśmy, wiesz,

And here, for example, we could, you know,

mamy taką wizję,

we have such a vision,

że dokonujemy wykopańska

that we are making excavations

archeologicznych, bo już na przykład

archaeological, because for example already

pytanie, jak wielki był ten miecz

The question is, how big was this sword?

symboliczny, który był, wiesz, jakby

symbolic, which was, you know, like

z punktu widzenia tych ludzi,

from the perspective of these people,

to nie był byle miecz, tak? Trzeba o tym pamiętać,

It wouldn't be just any sword, right? We need to remember that.

bo to był miecz wzięty z sali

because it was a sword taken from the hall

koronacyjnej, czyli insygnia władzy.

coronation, meaning the insignia of power.

No, takie, które tam funkcjonowały

No, those that operated there.

od setek lat.

for hundreds of years.

Ale już na przykład pytanie, czy on był,

But already, for example, the question of whether he was,

czy on miał 10 centymetrów,

Did he have 10 centimeters?

50 czy 2 metry, to już nikt

50 or 2 meters, it doesn't matter anymore.

nie zna odpowiedzi, tak? Więc też

doesn't know the answer, right? So too

na przykład wykonanie takich

for example, the execution of such

wykopańskich byłoby interesujące.

The excavation of Wykopańskich would be interesting.

No też pokazujemy, co

Well, we show what.

może istotne, prace wykonane

maybe important, work completed

przez studentów

by students

Wydziału Sztuki,

Department of Art,

ponieważ Selassie,

because Selassie,

profesor Selassie, jakby

Professor Selassie, as if.

był cały cykl spotkań

there was a whole series of meetings

z nimi i studentki, i studenci,

with them are female students and male students,

choć charakterystyczne właśnie, że

although it is characteristic that

głównie mężczyźni tam studiują,

mainly men study there,

kobiety z mniejszość,

women from a minority

ale pokazujemy właśnie

but we are just showing

trzy ich interpretacje pomnika

three interpretations of the monument

jednej studentki

one student's (female)

i dwóch studentów,

and two students,

więc też wchodzimy właśnie w taki kolejny etap,

so we are also entering into such another stage,

już nie tylko rekonstruowania

no longer just reconstruction

tego, co było, tylko jakichś możliwych jeszcze

what was, only some possible ones still

w przyszłości przetworzeń.

in the future of processing.

Tak, bo to też, no właśnie ciekawe było to,

Yes, because it was also, well, it was interesting.

że gdzieś tam żeśmy przypomnieli o tym pomniku

that somewhere we reminded about this monument

i rzeczywiście tam to zadziałało,

And indeed it worked there,

to znaczy, że właśnie osoby z tego

It means that it is precisely the people from this.

uniwersytetu też,

the university too,

no to był dla nich po prostu

well, it was just for them

ciekawy nowy fakt, że tam stał taki pomnik i tam

An interesting new fact that there was such a monument standing there.

zaczęli też pracować z tym, z tą historią,

they also started working with this, with this story,

że jakby niezależnie zupełnie od nas.

that it's as if completely independent of us.

No, więc sytuacja jest rozwojowa i

No, so the situation is developing and

powiedziałbym, że jest to work in progress

I would say that it is a work in progress.

cały czas.

all the time.

Mamy tydzień przed waszą wystawą,

We have a week before your exhibition,

otworzycie ją i co dalej

You'll open it, and then what?

z tematem?

About the subject?

Myślę, że tutaj z jednej

I think that here from one

strony już

the pages already

zastanawiamy się, co dalej

we are wondering what to do next

i na razie naszym marzeniem,

and for now our dream,

nad którym pracujemy dosyć

on which we are working quite a bit

realnie jest to, że

the reality is that

po zamknięciu w styczniu, bo tutaj

after the closure in January, because here

finalnie wystawa będzie do stycznia,

finally, the exhibition will be until January,

żeby po prostu to wszystko przetransportować

to simply transport everything

do Gany, ponieważ właśnie, co ciekawe,

to Gany, because just, interestingly,

te stałe połączenia

these permanent connections

statków handlowych między Szczecinem a Akrą

merchant ships between Szczecin and Accra

są, to znaczy te statki nadal pływają,

they are, that means those ships are still sailing,

tak, to jest od 57

Yes, it's since '57.

regularnie pływają,

they swim regularly,

więc sobie z jednej strony wyobrażamy

so on one hand we imagine

po prostu transport.

just transportation.

Rejs, rejs tym statkiem.

Sail, sail this ship.

Tak, dokładnie, bo współpracujemy tutaj

Yes, exactly, because we are collaborating here.

z firmą spedycyjną

with a shipping company

Uniafrica,

Uniafrica,

która w zasadzie teraz się nazywa Euroafrica

which is basically now called Euroafrica

i to jest

and this is

wykonane i pokazanie tego, bądź

done and showing this, or

na tym pustym placu, bądź

in this empty square, be

w Tamale właśnie, w Centrum Sztuki

in Tamale, right at the Art Center

Ibrahima Mahamy,

Ibrahima Mahamy,

no bo też ta praca nie była

well, because this job wasn't either

pokazywana w Ganie do końca, tak, znaczy

shown in Ghana until the end, yes, means

ona była, były, mieliśmy

she was, they were, we had

wykłady liczne w Akrze, w Inebie

numerous lectures in Accra, in Inibe

ze studentami

with the students

na temat całego tego projektu, natomiast

about the whole project, however

instalacja sama nie była tam pokazywana,

the installation itself was not shown there,

więc to byłoby bardzo ciekawe,

so that would be very interesting,

co by się zadziało wtedy.

What would happen then?

No, ale z drugiej strony

No, but on the other hand.

też mamy nadzieję, że jeszcze

we also hope that still

wokół instalacji się

around the installation is

odbędą różne spotkania, bo

there will be various meetings because

też otwiera to cały wątek, na przykład

it also opens up the whole thread, for example

Afropolek i Afropolaków,

Afropolitan and Afropolitans,

trzeba pamiętać o tym, że większość

It is important to remember that the majority

postaci takich jak

characters such as

Olivia Bobosomtwe, autorka

Olivia Bobosomtwe, author

książki, dziennikarka, z drugiej strony

books, journalist, on the other hand

Omena Mensa, to są potomkinie

Omena Mensa, these are descendants.

ze związków gańsko-polskich,

from Polish-Gań connections,

ojcowie z Gany,

fathers from Ghana,

matki z Polski. Tak, ojcowie, którzy

mothers from Poland. Yes, fathers who

przyjeżdżali tutaj na studia i

they came here for studies and

czasami zostawali, czasami

sometimes they stayed, sometimes

wracali do Gany, a dzieci

they were returning to Gany, and the children

zostawały tutaj z matkami,

they stayed here with their mothers,

i więc mamy tutaj dochodzące bardzo

And so we have here very incoming

ciekawie do głosu

interesting to the voice

całe pokolenie, które

a whole generation that

jakby, moim zdaniem, trochę zaczyna teraz

I think it's starting a bit now.

tą swoją tożsamość dookreślać,

to define this identity,

opowiadać. Takim przykładem jest właśnie

to tell. An example of this is exactly

książka Oliwii

Oliwia's book

pod tytułem Jak Biały Człowiek,

titled How the White Man

ale to ona,

but it's her,

to nie chodzi tylko o nią, myślę, że ona się

It's not just about her, I think she is...

stała takim ciekawym głosem, no naprawdę

She stood there with such an interesting voice, really.

całego pokolenia dziewczyn i chłopaków,

of an entire generation of girls and boys,

którzy

who

chcą opowiedzieć, kim są, po prostu.

they want to tell who they are, simply.

Tak, właśnie, i dlatego chyba to

Yes, exactly, and that's probably why it.

ona stosuje to określenie Afropolki,

she uses the term Afropolka,

Afropolacy, bo to jest chyba

Afropolitans, because that's probably what it is.

jakoś ładne,

somehow nice,

dobre, no więc

Okay, so then.

mamy te wyparte

we have these repressed

z narracji oficjalnych

from official narratives

kontakty PRL-u

contacts of the Polish People's Republic

z Afryką Zachodnią,

with West Africa,

ale nie tylko, szczególnie z Gano,

but not only, especially with Gano,

po której są jakby

"after which they are like"

realne ślady, tak?

Real traces, right?

No więc mamy nadzieję, że uda się też przy okazji

So we hope that it will also be possible in the meantime.

wystawy różne takie wątki poruszyć.

to raise various such threads in exhibitions.

Też zbliża się

It's also approaching.

w styczniu w Warszawie, w Muzeum

in January in Warsaw, at the Museum

Etnograficznym, wystawa, która

Ethnographic, an exhibition that

opracowuje archiwa Muzeum

I am processing the archives of the Museum.

Etnograficznego pod kątem Afryki,

Ethnographic from the perspective of Africa,

ogląda się im, właśnie jakby

they are being watched, just as if

postkolonialnie już

postcolonially already

sprawdza te archiwa, więc wydaje mi się, że

he checks those archives, so it seems to me that

no, a oczywiście tam są rzeczy

No, and of course there are things there.

w Muzeum Etnograficznym, które się pojawiły

in the Ethnographic Museum that appeared

też częściowo w ramach tych

also partially within these

kontaktów, no więc myślę, że

contacts, so I think that

dzieją się różne ciekawe rzeczy.

Different interesting things are happening.

Tak, ja jeszcze też, ja mam takie marzenie, że to

Yes, I also have that dream that this...

w ogóle szerzej, nie tylko

more broadly, not only

ta historia z Gany, no ale

this story with Gany, well but

ten pomnik jest takim jakby idealnym

this monument is somewhat ideal

punktem wyjścia,

the starting point,

ale te historie współpracy

but these stories of cooperation

pomiędzy Polską, czy w ogóle szerzej,

between Poland, or more broadly,

Polską Wschodnią, a Afryką i Bliskim Wschodem

Eastern Poland, and Africa and the Middle East.

mogą się stać też

they can also become

jakimś budulcem do jakiegoś

some building material for some

nowego otwarcia naszego takiego dyplomatycznego

a new opening of our diplomatic presence

w tamtym rejonie.

in that area.

A mamy jakiekolwiek relacje?

Do we have any relations?

No nie wiem, ale polityka

Well, I don't know, but politics.

potrzebuje jakby narracji, no a to jest

I need some kind of narration, and this is it.

takie... Czyli to jeszcze

such... So it's still

polityczne ambicje są. No tak, no dlaczego nie, no?

Political ambitions exist. Well, yes, why not, right?

Nie powinienem tego mówić, ale to powiem wam.

I shouldn't say this, but I will tell you.

No wiesz, no teraz jest tak, że na przykład

Well, you know, it's like this now, that for example

w Nigerii są demonstracje takie antyrządowe

There are anti-government demonstrations in Nigeria.

wynikające z ekonomicznych,

resulting from economic,

jakichś głównie tam politycznych,

some mainly political ones there,

kryzysu, no i są tam

crisis, and they are there

ruskie flagi i zdjęcia Putina

Russian flags and photos of Putin.

ludzie mają, no i Rosja jakby wykorzystuje

people have, and Russia kind of exploits it

jakąś taką nostalgię za

some kind of nostalgia for

powiedzmy ich,

let's say them,

tą sytuacją, w której oni rzeczywiście tam pomagali jakimś

that situation in which they actually helped someone there

walczącym o

fighting for

kolonializmem przywódcom i oni

colonialism to the leaders and they

to wykorzystują do uprawiania polityki teraz.

They use it for doing politics now.

No i wydaje mi się, że też te wszystkie

Well, I also think that all of these

historie o

stories about

tej współpracy pomiędzy Wschodnią Europą,

this cooperation between Eastern Europe,

a Afryką, która rzeczywiście była

and Africa, which actually was

dosyć jednak uczciwa, no,

quite fair, well,

że to nie było nigdy

that it never was

podszyte tym, że tam jakieś służby

underlying the fact that there are some services there

specjalne polskie kogoś korumpowały,

special Polish someone corrupted,

żeby ktoś dał jakiś kontrakt

so that someone would give a contract

polskim architektom, tylko to była taka po prostu

to Polish architects, it was just that

realna, dosyć równa wymiana,

a fair, quite equal exchange,

no to to może być też

Well, that could be it too.

jakby punkt wyjścia do tworzenia

as if a starting point for creation

jakiejś nowej narracji na temat tego, jakiejś

some new narrative about something

obecności europejskiej w Afryce, tak mi się wydaje.

European presence in Africa, I think.

Oczywiście to jest wysoko, daleko...

Of course, it is high, far...

No tak, ale na poziomie symbolicznym jak najbardziej, no trzeba pamiętać o tym,

Well, yes, but on a symbolic level absolutely, one must remember that,

że problem z globalnym

that the problem with the global

stosunkiem do inwazji sowieckiej

in relation to the Soviet invasion

w Ukrainie jest taki, że z punktu

In Ukraine, it is such that from the point

widzenia wielu krajów właśnie

seeing many countries just

dawnego trzeciego świata,

the former third world,

to, że Zachód,

that the West,

szeroko pojęty, Unia,

broadly understood, Union,

USA pomagają Ukrainie,

The USA is helping Ukraine.

dawne kraje kolonialne z Afryki

former colonial countries from Africa

czy z Azji, bynajmniej nie

Not from Asia, certainly not.

chcą tutaj wspomagać

they want to support here

nas, powiedzmy, przeciwko Rosji,

us, let's say, against Russia,

ponieważ Zachód

because the West

jest dla nich negatywnym punktem odniesienia,

is a negative point of reference for them,

a Rosja jako

and Russia as

resztka po Związku Radzieckim

remnant of the Soviet Union

jest dla nich pozytywnym punktem odniesienia.

is a positive point of reference for them.

I więc nawet jakby w kontekście

And so even if in the context

Ukrainy to, jak my

Ukraine is like us.

myślimy o tym, co było kiedyś,

we think about what once was,

okazuje mega ważne. To, że mamy

it turns out to be mega important. That we have

Wagnerowców w Afryce

Wagner people in Africa

Północnej, którzy właśnie

Northern, who just

doprowadzają do jakby wyjścia

they lead to what seems like an exit

Francuzów, jest też elementem tego

French people, it is also an element of this.

wszystkiego. A poza tym

everything. And besides that

myślę, że jeszcze jest jeden na koniec

I think there's one more at the end.

może

maybe

nie tylko ten geopolityczny element, ale

not only this geopolitical element, but

jest jeszcze cała historia Aliny Ślesińskiej

There is still the whole story of Alina Ślesińska.

po prostu, która domaga się właśnie

just, which demands right now

opowiedzenia. Też tak się składa,

narratives. It just so happens,

że ja piszę książki,

that I write books,

troszkę o niej, biografię.

A little about her, a biography.

A ja też pracuję już niezależnie

And I am also working independently now.

nad wystawą, która będzie łączyła

above the exhibition that will connect

jakieś takie nowe opracowanie jej rysunków,

some sort of new compilation of her drawings,

których zostało kilkaset

a few hundred of which remain

i z moimi pracami.

and with my works.

Sporo się wydarzy. Ja dzięki

A lot will happen. I'm thanks to...

Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa

Ministry of Culture and National Heritage

Narodowego jestem

I am of the nation.

stypendystą i tę książkę

a scholarship holder and this book

też poprzez te działania

also through these actions

przygotowuję.

I am preparing.

Więc myślę, że sporo się jeszcze

So I think there's still a lot to come.

wydarzy.

will happen.

Świetnie. Czyli jest dużo powodów, żeby

Great. So there are many reasons to

wspierać się związkami

to support each other in relationships

Polski i Gany oraz nie tylko.

Polish and Ghanaian and not only.

Mi się wydaje, że naprawdę jest dużo.

I think there is really a lot.

Nie tylko jeśli chodzi o przeszłość i taką fascynację

Not only when it comes to the past and such fascination.

naszymi jakimiś

our some

dokonaniami artystyczno-

artistic achievements-

architektonicznymi w latach

architectural in the years

sześćdziesiątych, ale dzisiaj

the sixties, but today

tym jakże motywującym

with such motivating

akcentem zakończymy rozmowę.

We will conclude the conversation with an accent.

Ja bym jeszcze chciał podziękować,

I would also like to thank you.

chciałbym podziękować

I would like to thank you.

Fundacji Omena Mensa za wsparcie tego projektu

Foundation Omena Mensa for supporting this project.

Szczodrę. Właśnie, wspiera to.

Generous. Exactly, it supports that.

Wspiera, tak. Jest też...

Supports, yes. There is also...

A ja chcę polecić paprykę szczecińską.

And I want to recommend Szczecin pepper.

Dziękujemy Omenie,

Thank you, Omen.

dziękujemy wszystkim jakby instytucjom, organizacjom

Thank you to everyone, such as institutions and organizations.

w to zaangażowanym

in this engaged

i zapraszamy do Szczecina.

and we invite you to Szczecin.

Ja też państwa zapraszam. Przypominam,

I also invite you. I would like to remind you,

rozmawialiśmy o wystawie

We talked about the exhibition.

One man does not

One man does not

rule a nation. Potrwa to

rule a nation. It will last

24 listopada

November 24

w Trafostacji Sztuki w Szczecinie.

at the Art Transformer Station in Szczecin.

No właśnie tylko errata, że w końcu potrwa dłużej.

Exactly, just an erratum that it will take longer in the end.

To jest wiadomość z ostatniej chwili

This is breaking news.

do początku stycznia. Do początku stycznia.

Until the beginning of January. Until the beginning of January.

Świetnie, no to czasu jest dużo, ale i tak polecam

Great, well there's plenty of time, but I still recommend it.

na przykład na wernisaż, czy coś w tym stylu,

for example, to an opening or something like that,

bo później się zapomina.

because later you forget.

Rozmawiam z Jankiem Simonem,

I am talking to Janek Simon.

Maksem Cygielskim. Bardzo wam dziękuję za rozmowę.

Maksym Cygielski. Thank you very much for the conversation.

Dziękujemy.

Thank you.

I zapraszam za dwa tygodnie

And I invite you in two weeks.

na kolejny odcinek Godzina Szumu.

to the next episode of The Hour of Noise.

Dziękuję za wysłuchanie

Thank you for listening.

kolejnego odcinka podcastu Godzina Szumu.

the next episode of the podcast Hour of Noise.

Na następne zapraszam

I invite you to the next one.

za dwa tygodnie. Szukaj nas

In two weeks. Look for us.

na popularnych platformach streamingowych.

on popular streaming platforms.

Możesz też wesprzeć

You can also support.

naszą działalność w serwisie Patronite,

our activities on the Patronite platform,

gdzie funkcjonujemy pod adresem

where we operate at the address

patronite.pl

patronite.pl

łamane przez magazyn szum.

broken by noise from the warehouse.

A jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o sztuce

And if you want to learn more about art.

współczesnej w Polsce, zapraszam na stronę

contemporary in Poland, I invite you to the page

magazynszum.pl

magazynszum.pl

Do usłyszenia.

Talk to you later.