Bitwa nad Bzurą. "Czarnym koniem była niemiecka przewaga w sprzęcie i amunicji"

DZIĘKI ZA OBSERWACIE

THANK YOU FOR FOLLOWING ME

BITWA NAD BZURĄ

BATTLE OF THE BZURA

Zgadza się, zwłaszcza pole bitwy nad bzurą, ale oczywiście sama bitwa nad bzurą to jest temat bardzo obszerny, jeden z głównych punktów zainteresowań naszej instytucji.

That's right, especially the battlefield at Bzura, but of course the battle of Bzura itself is a very extensive topic, one of the main areas of interest for our institution.

Z drugiej strony punkt, czy też wydarzenie, jeżeli chodzi o wrzesień 1939 roku, który obrósł wieloma różnymi mitami, ale mitami mam nadzieję zajmiemy się za chwilę.

On the other hand, the point, or rather the event, regarding September 1939, has been surrounded by many different myths, but I hope we will address the myths shortly.

Najpierw zacznijmy od pola bitwy.

First, let's start with the battlefield.

Dużo artefaktów, dużo pamiątek po tej bitwie wciąż skrywają ziemię wokół bzury?

Many artifacts and many souvenirs from this battle still lie hidden in the land around the Bzura?

I jak najbardziej do dziś wychodzą bardzo ważne eksponaty związane z wojskowością polską, zwłaszcza roku 1939.

And absolutely, very important exhibits related to Polish military history, especially from the year 1939, are still being released today.

Ziemia Sochaczewska, powiat sochaczewski to jest miejsce intensywnych działań związanych z bitwą nad bzurą.

The Sochaczew Land, Sochaczew County, is a place of intense activities related to the Battle of Bzura.

Paradoxalnie dwóch bitew nad bzurą.

Paradoxically, two battles on the Bzura.

Bitwa nad bzurą pierwszowojennej z przełomu roku 1914-1915.

The Battle of the Bzura during the First World War at the turn of the year 1914-1915.

Działań pierwszowojennych.

World War I operations.

Oraz właśnie bitwy nad bzurą roku 1939.

And just the Battle of Bzura in 1939.

Nie powiem, że Sochaczew był epicentrum bitwy nad bzurą, gdyż różne fazy miały miejsce od Łęczycy po Kampinos.

I won't say that Sochaczew was the epicenter of the Battle of Bzura, as different phases took place from Łęczyca to Kampinos.

Natomiast w tym rejonie były faktycznie najbardziej intensywnych walk, łącznie z poddawaniem się znacznej części żołnierzy Armii Poznań.

In this area, there were indeed the most intense battles, including the surrender of a significant portion of the Poznań Army soldiers.

Tu mówimy nawet o 100 tysięcy jeńcach w okolicy Iłowa, w okolicy Sochaczewa na północ.

Here we are talking about even 100 thousand prisoners in the area of Iłów, in the area of Sochaczew to the north.

Tegoż miasta.

Of that city.

Więc te zabytki są nie tylko w ziemi.

So these monuments are not only in the ground.

Były też często przechowywane po domach, domostwach, w lasach.

They were often stored in houses, homesteads, and in the woods.

Nawet w fałszywych mogiłach, kiedy żołnierze pozbywali się broni.

Even in false graves, when soldiers disposed of their weapons.

Więc do dzisiaj intensywne działania detektorystyczne grup współpracujących z muzeum pokazują nam, że to wciąż jest żywy i ważny temat.

So to this day, the intensive detector activities of groups collaborating with the museum show us that it is still a lively and important topic.

Znaki tożsamości.

Signs of identity.

Broń palna.

Firearm.

Broń biała.

White weapon.

Pozostałości po sprzęcie transportowym.

Remnants of transport equipment.

W samej bzurze do dzisiaj można wyłowić rzeczy związane z nieudanymi przeprawami lub udanymi, ale zakończonymi stratami na skutek np. niemieckiego bombardowania.

In the Bzura River itself, to this day, you can retrieve things related to unsuccessful crossings or successful ones, but ending in losses due to, for example, German bombings.

Rzeczywiście cały czas ziemia oddaje pamiątki?

Indeed, the earth is constantly giving up artifacts?

Tak, czasem oddaje rzeczy mniej fortunne, jak niewybuchy, niewypały.

Yes, sometimes I give away less fortunate things, like unexploded ordnance and duds.

Należy pamiętać, że na terenach ornych ciągle są wyciągane te rzeczy.

It should be noted that these things are constantly being pulled up in agricultural areas.

Głęboka orka ma taki zwyczaj, że jeżeli coś jest głębiej, to to z wiekiem wychodzi.

Deep plowing has a habit that if something is deeper, it comes out with age.

Trzeba zwrócić uwagę na obszary leśne, które często były, można tak powiedzieć, traktowane po macoszemu z punktu widzenia archeologii.

It is necessary to pay attention to forest areas, which have often been, one might say, neglected from the perspective of archaeology.

Niezwykle trudno prowadzić tam badania z archeologii podbitewnych.

It is extremely difficult to conduct research there on underwater archaeology.

Wciąż w lesie wychodzą zabyty.

Frogs are still emerging from the forest.

Na rozstajach dróg, na poboczach dróg.

At the crossroads, on the roadside.

Jak zwrócimy uwagę nawet na zdjęcia porzuconego sprzętu, zobaczymy jaki ogrom w setkach, tysiącach przedmiotów, które wciąż tam prawdopodobnie zalegają.

If we pay attention even to the pictures of abandoned equipment, we will see the vast amount of hundreds, thousands of objects that are probably still lying there.

Nawet znaki tożsamości, bardzo ważne przecież identyfikatory żołnierzy walczących.

Even identity tags, which are very important identifiers of the soldiers fighting.

Do dzisiaj w muzeum trafia ich przynajmniej kilka, kilkanaście rocznie.

To this day, at least several or a dozen of them enter the museum annually.

Rozumiem, że przy takim ogromie tych...

I understand that with such a huge amount of these...

Znalezisk raczej trudno Pana i pracowników Puzo czymś zaskoczyć.

It is rather difficult to surprise you and the Puzo employees with any findings.

Czy się udaje?

Is it working?

Udaje się, wciąż się udaje.

It succeeds, it still succeeds.

W tym roku do zbiorów trafiła bardzo unikatowa rzecz.

This year, a very unique item was added to the collection.

Mówimy tutaj o tak zwanej korpusówce, ale korpusówce wojsk, które nad Bzurą nie walczyły, czyli strzelców podhalańskich, czyli pułków górskich.

We're talking here about the so-called corps, but the corps of troops that did not fight at Bzura, namely the Highland Riflemen and the mountain regiments.

To przepraszam, skąd się tam wzięła?

I'm sorry, where did that come from?

No właśnie, to jest bardzo ciekawe zagadnienie.

Indeed, this is a very interesting issue.

Musimy pamiętać, że w bitwie nad Bzurą, można powiedzieć,

We must remember that in the Battle of Bzura, one can say,

faktycznie był to tygiel, w którym walczyli wszyscy.

Indeed, it was a melting pot where everyone fought.

Nie tylko walczyli tam żołnierze z dedykowanych pułków wielkopolskich, poznańskich, czy też armii Pomorza,

Not only did soldiers from dedicated Greater Poland regiments, Poznań regiments, or the Army of Pomerania fight there,

ale też żołnierze, którzy w wyniku mobilizacji nie trafili do, że wygląda na hałas organizacyjny, nie trafili do swoich rodzimych pułków.

but also soldiers who, as a result of mobilization, did not get to, it seems to be organizational noise, did not end up in their native regiments.

Nie mogli zdążyć, na przykład będąc na urlopie, nie trafili do macierzystych jednostek.

They couldn't make it in time, for example by being on vacation, they didn't reach their parent units.

Ale też mogły być to pamiątki na skutek służby wcześniej.

But they could also have been souvenirs from previous service.

Pamiętamy, że pobywano rezerwistów, mogli to być żołnierze, którzy wcześniej mieli służbę w pułkach górskich,

We remember that the reservists were called up; they could have been soldiers who previously served in mountain regiments.

a następnie zostali powołani do zupełnie innych jednostek, oddziałów.

and then they were assigned to completely different units, divisions.

Nad Bzurą walczyli marynarze, marynarze zarówno floty wiślanej, nie zdziwilibyśmy się jakby też floty bałtyckiej, marynarki wojennej.

Above the Bzura, sailors fought, sailors from both the Vistula fleet; we wouldn't be surprised if also from the Baltic fleet and the navy.

Z tego prostego powodu, że nad Bzurą, z naszych stosunków wynika, że jedna trzecia armii polskiej brała w niej udział.

For this simple reason, that along the Bzura, according to our relations, one third of the Polish army participated in it.

No to chyba jednak mimo wszystko trudno was zaskoczyć.

Well, it seems that it's still difficult to surprise you after all.

Skoro trafiają się takie pamiątki.

Since such souvenirs are appearing.

Ale my lubimy zaskoczenia. My bardzo często, bardzo chętnie lubimy zaskoczenia.

But we like surprises. We often and gladly like surprises.

Oczywiście z tych kategorii pozytywnych, gdyż pracownicy muzeum nie lubią na przykład niewybuchów, niewypałów.

Of course from these positive categories, as museum employees do not like, for example, unexploded ordnance or duds.

Nie, to te zostawmy z boku. Zdecydowanie tak.

No, let's put those aside. Definitely yes.

Tak, te zostawmy służbom, saperom, policji.

Yes, let's leave those to the services, the sappers, the police.

A trzeba powiedzieć, że wciąż faktycznie to zagrożenie istnieje niewybuchami, niewypałami.

It should be said that the threat from unexploded ordnance still actually exists.

Nie tylko roku 1939, ale także pierwszej wojny oraz roku 1944-1945.

Not only the year 1939, but also the First War and the years 1944-1945.

Ale jak to wygląda?

But what does it look like?

Archeologia pól bitewnych. Pan użył takiego określenia. Co się pod tym kryje?

Archaeology of battlefields. You used that term. What does it encompass?

Archeologia pól bitewnych jest stosunkowo, może nie nową, ale nową w Polsce sztuką, która zakłada eksplorowanie pól bitewnych.

Battlefield archaeology is a relatively, perhaps not new, but new in Poland art that involves the exploration of battlefields.

Ale nie tylko do poszukiwania samego zabytku.

But not only for searching for the monument itself.

Jakby nie było poszukiwania zabytków z pól bitewnych, zajmują się muzea od dekad.

For decades, museums have been involved in the search for artifacts from battlefields.

Natomiast celem archeologii pól bitewnych jest wyeksplorowanie, żeby odpowiedzieć na konkretne pytania.

The goal of battlefield archaeology, on the other hand, is to explore in order to answer specific questions.

Dokonujemy tzw. planigrafii, czyli rozłożenia zabytków.

We perform so-called planigraphy, which means the arrangement of historical artifacts.

Próbujemy często odtworzyć przebieg bitwy za pomocą pozostałości materialnych.

We often try to reconstruct the course of the battle using material remains.

Próbujemy uzupełnić to, o czym mówią nam historycy.

We are trying to supplement what historians tell us.

Musimy pamiętać, że źródła subiektywne, jakie są wspomnienia żołnierzy, jakie są materiały, dokumenty, nawet rozkazy, są czasami nieprecyzyjne lub wzajemnie sobie zaprzeczające.

We must remember that subjective sources, such as soldiers' memories, materials, documents, and even orders, are sometimes imprecise or contradictory to one another.

To widać też często w obronie Sochaczewa, gdzie nie możemy doliczyć się tzw. jednego dnia obrony.

This is also often visible in the defense of Sochaczew, where we are unable to account for what is called the single day of defense.

Nie wiemy dokładnie.

We don't know exactly.

Nie wiemy dokładnie, w jakich dniach ta obrona wyglądała z bardzo prostego powodu.

We do not know exactly on which days this defense took place for a very simple reason.

Żołnierze często po latach pewne rzeczy skracają, nie pamiętają lub zamazuje się obraz na skutek stresu.

Soldiers often shorten certain things after years, don’t remember or the image gets blurred due to stress.

Więc dla nich, czy oni walczyli w konkretnym punkcie dwunastego czy trzynastego, czy walczyli dokładnie pod Sochaczewem czy pod Iłowem, im to się zlewa.

So for them, whether they fought at a specific point on the twelfth or thirteenth, whether they fought exactly near Sochaczew or near Iłów, it all merges together for them.

Archeologia bitewna, archeologia pól bitewnych.

Battlefield archaeology, archaeology of battlefields.

Archeologia wojny.

Archaeology of War.

Próbujemy na te pytania odpowiedzieć.

We are trying to answer these questions.

Szukamy konkretnych dowodów, konkretnych przedmiotów, które mogą w jakiś sposób nam potwierdzić relacje historyków i relacje źródeł kronikarskich, pamiętnikarskich.

We are looking for specific evidence, specific objects that can somehow confirm the accounts of historians and the records of chroniclers and memoirists.

Pamiątka po konkretnej jednostce oznacza, że ta jednostka w tym miejscu była. Po prostu.

A memento from a specific unit means that this unit was here in this place. Simply put.

W 99% przypadków tak.

In 99% of cases, yes.

O to właśnie chodzi? O tego typu weryfikacje?

Is that what it's all about? This type of verification?

W znacznej mierze tak.

To a large extent, yes.

Próbujemy też odtworzyć, bo są archeologii pól bitewnych, przebieg różnych działań.

We are also trying to recreate, because there is archaeology of battlefields, the course of various actions.

No i oczywiście archeologia pól bitewnych ma też charakter tutaj pamięciowy.

And of course, battlefield archaeology also has a memorial aspect here.

Czyli w tym są także ekshumacje, w tym jest także próba znalezienia zabytków osobistych, chociażby znaki tożsamości.

So this also includes exhumations, and it also involves trying to find personal artifacts, such as identity documents.

Jest w Polsce wśród niektórych stowarzyszeń i muzeów praktyka, że po odnalezieniu znaku tożsamości namierza się rodzinę zmarłych, żeby znak tożsamości albo przekazać,

In Poland, among certain associations and museums, there is a practice that after finding an identity document, the family of the deceased is tracked down in order to either return the identity document or pass it on.

albo poinformować, że danym muzeum jest pokrewnym taka niezwykła pamiątka.

or inform that the given museum has such an extraordinary souvenir related to it.

Co udało wam się zweryfikować, jeżeli chodzi o przebieg Bitwy nad Bzurą?

What have you managed to verify regarding the course of the Battle of Bzura?

Zweryfikować, zmienić, być może podważyć?

Verify, change, perhaps challenge?

Tutaj można się odwołać do jednej z najnowszych naszych publikacji.

Here you can refer to one of our latest publications.

W zasadzie publikacji, która pojawi się w październiku.

Basically, a publication that will appear in October.

Sochaczew w ogniu. Sochaczew 39.

Sochaczew in flames. Sochaczew 39.

Razem z naszym regionalistą, panem Radosławem Jarosińskim i panem profesorem Wesołowskim.

Together with our regionalist, Mr. Radosław Jarosiński, and Professor Wesołowski.

Skupiliśmy się właśnie na Sochaczewie w roku 1939 od strony trudno dostępnych, ale bardzo ważnych źródeł niemieckich.

We focused on Sochaczew in 1939 from the perspective of hard-to-access but very important German sources.

Musimy pamiętać, że źródła niemieckie jako tej strony uczestniczącej są niezwykle ważne.

We must remember that German sources as this participating side are extremely important.

W okresie tej historiografii PRL-u był do nich bardzo utrudniony dostęp.

During the period of this historiography in the Polish People's Republic, access to them was very difficult.

Też raczej na nie nie zwracano takiej należytej uwagi z różnych powodów.

It was also rather not given due attention for various reasons.

Jednym z powodów był właśnie ten dostęp.

One of the reasons was precisely this access.

Część bowiem źródeł niemieckich znajduje się w Moskwie.

Some of the German sources are located in Moscow.

Jako zdobycze w rosyjskich archiwach.

As acquisitions in Russian archives.

Dostęp do tego jest niezwykle oczywiście trudny, zwłaszcza teraz.

Access to this is incredibly obviously difficult, especially now.

Natomiast właśnie tutaj pan profesor Wesołowski odtworzył część ruchów tych żołnierzy pod Sochaczewem.

However, it was here that Professor Wesołowski recreated part of the movements of those soldiers near Sochaczew.

Właśnie na podstawie tych źródeł niemieckich.

Just based on these German sources.

No to teraz w takim razie zostawmy trochę archeologię.

Well, let's leave some archaeology for now then.

Zostawmy muzeum. Skupmy się na tym co najważniejsze.

Let's leave the museum. Let's focus on what is most important.

9 września to jest ta data, którą podaje się jako pierwszy dzień zmagań.

September 9th is the date that is given as the first day of the competition.

W tej wielkiej bitwie nad Bzurą.

In this great battle over the Bzura.

Bitwie cały czas, to jest podkreślane.

The battle is ongoing, this is being emphasized.

Uważanej za najbardziej krwawą i największą, nie tylko bitwę 1939 roku.

Considered the bloodiest and largest, not only battle of 1939.

Ale największe starcie aż do planu Barbarossa.

But the biggest clash until Operation Barbarossa.

Czyli do napaści Niemiec na Związek Radziecki.

So until the attack of Germany on the Soviet Union.

Czyli do 1941 roku.

So until 1941.

Zgadza się. Nie ma co do tego najmniejszych wątpliwości.

That's right. There is not the slightest doubt about it.

Same liczby o tym wskazują.

The numbers indicate this.

To mówimy łącznie po obu stronach prawie 700.

That makes almost 700 of us speaking on both sides.

Według różnych szacunków między 600 a 700 tysięcy żołnierzy.

According to various estimates, between 600,000 and 700,000 soldiers.

To jest olbrzymia liczba.

This is a huge number.

Zwłaszcza, że jak wspominałem.

Especially since, as I mentioned.

Można z grubsza powiedzieć, że 1 trzecia armii polskiej brała udział w bitwie nad Bzurą.

It can be broadly said that one third of the Polish army participated in the battle of Bzura.

Bitwie bardzo dużej.

In a very large battle.

Ponieważ od flanki, tak naprawdę tutaj Łęczycy.

Because from the flank, this is really here in Łęczyca.

Poprzez aż Campinos.

Through Campinos.

Bitwa ta zresztą wcześniej miała dosyć błędną nazwę.

This battle, by the way, previously had a rather incorrect name.

Bitwy pod Kutnem.

Battles of Kutno.

To było w niemieckich źródłach.

It was in German sources.

Jest to nazwa błędna.

This is an incorrect name.

Związana z tym, że te pierwsze działania.

Related to the fact that these first actions.

Według strony niemieckiej.

According to the German side.

Miały miejsce właśnie w tym rejonie.

They took place right in this area.

Oni tak mocno rozszerzyli tą pierwszą fazę.

They have expanded this first phase so much.

Twierdząc, że właśnie to był rejon Kutna.

Claiming that this was indeed the area of Kutno.

Też, ale nie do końca.

Yes, but not completely.

Natomiast to samo sobie pokazuje.

However, it shows the same thing to itself.

O tym rozmiarze, że to bitwa nad Bzurą.

About this size, that it is the battle of Bzura.

Bzura też jest przecież szeroką rzeką.

The Bzura is also a wide river, after all.

Skąd w ogóle pomysł, aby właśnie w tym miejscu.

Where did the idea come from to choose this particular spot?

Dokonać ataku.

To carry out an attack.

Dokonać manewru przeciwko Niemcom.

Make a maneuver against the Germans.

W sytuacji, kiedy właściwie.

In a situation when it is appropriate.

Tu chyba nie będzie kontrowersji.

There shouldn't be any controversy here.

Wszystkie polskie armie w szybkim tempie.

All Polish armies at a rapid pace.

Cofały się pod naporem niemieckich wojsk.

They were retreating under the pressure of German troops.

Za wyjątkiem właśnie dwóch armii.

Except for just two armies.

Armii Poznań, Armii Pomorze.

Army of Poznań, Army of Pomerania.

Sytuacja w końcu pierwszego tygodnia września.

The situation at the end of the first week of September.

Była niezwykle trudna.

It was extremely difficult.

Zwłaszcza, że już było wiadomo.

Especially since it was already known.

Że koncepcja tzw. obrony na linii rzek.

That the concept of the so-called defense along river lines.

Była druga koncepcja.

There was a second concept.

Pierwsza była oczywiście walki graniczne.

The first was, of course, border conflicts.

Obrony granic.

Defense of the borders.

Ta koncepcja obrony rzek.

This concept of river defense.

Także już była podważana.

It has already been undermined.

Głównie przez niemieckie działania na północy od Warszawy.

Mainly due to German actions to the north of Warsaw.

Sforsowanie rzeki Narew.

Forcing the Narew River.

Wciąż jednak.

Still, however.

Próbowano utrzymać.

They tried to maintain.

Zwłaszcza tą główną arterię komunikacyjną.

Especially that main communication artery.

Jaką była rzeka Wisła.

What was the Vistula River like?

Należy pamiętać, że.

It should be noted that.

W zasadzie jedna z nielicznych armii.

Basically one of the few armies.

Oddziałów, które nie prowadziły.

Units that did not operate.

Intensywnych działań wojennych.

Intensive military operations.

Była właśnie armia Poznań.

There was just the Poznań army.

Generała Kutrzeby.

General Kutrzeba.

Było to związane z niemieckimi planami ofensywnymi.

It was related to the German offensive plans.

Gdzie armia północ, armia południe.

Where is the army north, the army south.

Skupiały się na Wielkopolsce.

They focused on Greater Poland.

Zwłaszcza na wschodniej Wielkopolsce.

Especially in eastern Greater Poland.

Tylko na korytarzu pomorskim.

Only in the Pomeranian corridor.

Na rejonie północnym oraz na rejonie.

In the northern area and in the area.

Krakowa, Częstochowy, Łodzi.

Kraków, Częstochowa, Łódź.

Celem tym punktem.

The aim is this point.

Którym te dwie armie miały się zazębić.

Which two armies were meant to interlock.

Była oczywiście Warszawa.

Of course, there was Warsaw.

Jak przypomnimy sobie jak wyglądało.

Let us recall what it looked like.

Granice II Rzeczpospolitej.

Borders of the Second Polish Republic.

Zrozumiemy, że te niemieckie plany operacyjne.

We will understand that these are German operational plans.

Pomijały właśnie.

They were just skipping.

Armię Poznań.

Army of Poznań.

Armia Poznań w pierwszych dniach była niepokojona.

The Poznań Army was disturbed in the early days.

Dlatego generał Kutrzeba.

That's why General Kutrzeba.

Szybko, drugiego, trzeciego września.

Quickly, on the second and third of September.

Postulował tą akcję zaczepną.

He proposed this offensive action.

Pod sieradzem.

Under Sieradz.

Natomiast nie było na to zgody.

However, there was no agreement on that.

Naczelnego wodza.

Supreme Commander.

Wraz z kolejnymi postępami.

With each subsequent progress.

Armii Niemieckiej wydano decyzję.

The German Army has made a decision.

Że armia Poznań ma się wycofywać.

That the Poznań army is to retreat.

Na wschód w stronę Warszawy.

To the east towards Warsaw.

Generał Kutrzeba dobrze rozumiał.

General Kutrzeba understood well.

Że jego oddziały.

That his troops.

Mają większą wartość.

They have greater value.

Na flance niemieckiej.

On the German front.

Zwłaszcza jeżeli armia niemiecka.

Especially if the German army.

Jest już rozciągnięta.

It is already stretched.

Trzeba pamiętać.

We need to remember.

Że już 7, 8 września.

That it's already September 7th and 8th.

Niemieckie oddziały zwiadowcze.

German reconnaissance units.

Były na przedmieściach Warszawy.

They were in the suburbs of Warsaw.

Tymczasem na jej flance.

Meanwhile on her flank.

Znajdowała się właśnie armia Poznań.

There was the Poznań army.

Oraz armia Pomorza.

And the army of Pomerania.

Generała Botnowskiego.

General Botnowski.

Ta armia faktycznie widziała.

This army has actually seen.

Ból spotkaniowy.

Meeting pain.

Mówimy tutaj o niezwykle trudnych walkach.

We are talking here about extremely difficult battles.

W Borach Tucholskich.

In the Tuchola Forests.

Gdzie wycofywano się.

Where was the retreat?

Udało się dwie dywizje wycofać.

Two divisions have been successfully withdrawn.

Które były dosyć mocno uszkodzone.

Which were quite heavily damaged.

Co nie zmienia faktu.

That does not change the fact.

Że armia wciąż przedstawiała wartość bojową.

That the army still presented combat value.

I mogła prowadzić.

And she could drive.

Zwłaszcza z armią Poznań działania.

Especially with the Poznań army actions.

Generał widząc sytuację.

The general seeing the situation.

Mając też doskonałe rozeznanie.

Having excellent knowledge.

On zachował lotnictwo.

He preserved aviation.

Generał Kutrzeba wciąż miał dywizjon.

General Kutrzeba still had a squadron.

Który prowadził działania rozpoznawcze.

Which carried out reconnaissance activities.

On dysponował w tym rejonie.

He was available in this area.

Największą wiedzą na temat ruchu wojsk.

The greatest knowledge about the movement of troops.

To wyliczamy także wojska niemieckie.

We also calculate the German troops.

Które były nieświadome.

Which were unaware.

Obecności tak dużych taktycznych związków.

The presence of such large tactical units.

Wojska polskiego.

Polish Armed Forces.

Która powiedziała.

Which said.

Że armii Poznań tam po prostu nie ma.

That the Poznań army is simply not there.

Że ona jest już za Wisłą.

That she is already beyond the Vistula.

I przygotowuje się do obrony.

And I am preparing for the defense.

Lub jest formacją zdeorganizowaną.

Or is it a disorganized formation?

Jest to właśnie wielkie fiasko niemieckiego wywiadu.

This is exactly the great failure of German intelligence.

Niemieckiego rozpoznania.

German recognition.

Po uzyskaniu zgody.

After obtaining permission.

Na tak zwaną dużą akcję.

For the so-called big operation.

Generał rozpoczął.

The general began.

Chciałem się tu zatrzymać.

I wanted to stop here.

Mieliśmy mówić też o mitach.

We were supposed to talk about myths too.

Jedną z takich historii która jest powtarzana.

One of those stories that is told repeatedly.

Jest historia mówiąca o tym.

There is a story that talks about this.

Że ta zgoda pojawiła się dopiero wtedy.

That this consent only appeared then.

Kiedy na potrzebie udało się bezpośrednio.

When it was needed, it was accomplished directly.

Dodzwonić do Rydza-Śmigłego.

Get in touch with Rydz-Śmigły.

I podobno zrobił to z urzędu pocztowego.

And apparently he did it from the post office.

Ponieważ wszelkie inne próby.

Because all other attempts.

Bezpośredniego skontaktowania się kończyły się fiaskiem.

Direct contact attempts ended in failure.

Ta w końcu się udała.

This one finally worked out.

Tak natomiast pierwszą zgodą.

Yes, however, the first consent.

Tak zwaną ograniczoną.

So-called limited.

Ta zgoda wypłynęła nie bezpośrednio od naczelnego wodza.

This agreement did not originate directly from the Supreme Commander.

Tylko od jego sztabu.

Only from his staff.

Była to zgoda wydana właśnie.

It was a recently issued consent.

Pod nieobecność naczelnego wodza.

In the absence of the chief commander.

I faktycznie bitwa rozpoczęła się.

And indeed the battle has begun.

Bez takiej oficjalnej.

Without such an official one.

Bezpośredniej zgody.

Direct consent.

Bez zgody naczelnego wodza.

Without the consent of the supreme commander.

Z właśnie tak zwaną ograniczoną zgodą.

With what is called limited consent.

Z uwagi na sytuację.

Due to the situation.

Później faktycznie połączono się.

Later, they actually connected.

Z naczelnym wodzem.

With the chief commander.

Właśnie z tego sławianego urzędu pocztowego.

From that famous post office.

Natomiast sama ofensywa.

However, the offensive itself.

Już tyle trwała.

It has lasted so long.

To druga rzecz.

That's the second thing.

Na ile rzeczywiście problemem było to.

To what extent was this actually a problem?

Że zmarnowano.

That it was wasted.

To też możemy wyczytać w wielu opracowaniach.

We can also read this in many studies.

Zmarnowano kilka ważnych dni.

A few important days have been wasted.

Zresztą właśnie tych dni.

Moreover, those very days.

Które tak bardzo niepokoiły generała Kutrzebę.

Which greatly troubled General Kutrzeba.

Który się wydział.

Which department?

Od samego początku.

From the very beginning.

Żeby ten atut zaskoczenia jak najmocniej wykorzystać.

To make the most of this element of surprise.

Z każdym kolejnym dniem.

With each passing day.

Z jednej strony to mogło być o wiele trudniejsze.

On one hand, it could have been much more difficult.

Ale z drugiej strony.

But on the other hand.

Z każdym kolejnym dniem te niemieckie linie.

With each passing day, those German lines.

Coraz bardziej się rozciągały.

They were stretching more and more.

Problemem były przede wszystkim.

The problem was primarily.

Armie operujące na południe.

Armies operating to the south.

Armia Łódź.

Łódź Army.

Armia obwodowa Prusy.

District Army Prussia.

Armia Kraków.

Army Kraków.

Które ponosiły niezwykle ciężkie straty.

Which suffered extremely heavy losses.

Zwłaszcza generał Rumel.

Especially General Rumel.

Czy generał Dąb-Biernacki.

Is General Dąb-Biernacki?

Nie byli to dowódcy.

They were not commanders.

Którzy w ogniu walk spisali się.

Who performed well in the heat of battle.

Dąb-Biernacki to chyba coś o wiele więcej.

Dąb-Biernacki is probably something much more.

Że się nie spisał.

That he didn't perform.

Tak stosuje tutaj dyplomatyczne słownictwo.

Yes, diplomatic language is used here.

Natomiast faktycznie ci dowódcy.

However, in fact, those commanders.

W ogniu walk.

In the heat of battle.

Jakby nie było.

As if it were not.

Brali udział w konflikcie zupełnie im nieznanym.

They were involved in a conflict completely unknown to them.

Nie spodziewano się takich postępów.

Such progress was not expected.

Nie spodziewano się takiej niemieckiej strategii.

Such a German strategy was not expected.

Można powiedzieć.

One could say.

Zwycięzcy tudzież dowódcy.

Winners and also commanders.

Przygotowują się do wojny.

They are preparing for war.

Którą już znają.

Which they already know.

To przegranie wymyślają.

They are making up the loss.

Nowe taktyki.

New tactics.

W końcu tamte poprzednie się nie udały.

Finally, those previous ones didn't work out.

Więc to była zupełnie nowa jakość.

So it was a completely new quality.

I polskie dowództwo było naprawdę zszokowane.

And the Polish command was truly shocked.

Nie wszyscy dowódcy sobie z tym poradzili.

Not all commanders managed to cope with it.

Trzeba zwrócić uwagę właśnie do generała Botnowskiego.

Attention should be drawn to General Botnowski.

I na przyczyny właśnie tej nieudanej ofensywy.

And to the reasons for this failed offensive.

Bitwy nad Bzurą.

Battles of Bzura.

Gdyż wielu dowódców.

Because of many commanders.

Po bitwie nad Bzurą.

After the battle on the Bzura.

Jedną z jednych z winowajców.

One of the culprits.

Obciążało właśnie.

It was burdensome.

Nie naczelnego woza.

Not the chief wagon.

Który miał właśnie spóźnić się.

Which was just about to be late.

O te kilka dni.

For these few days.

Ale właśnie generała Botnowskiego.

But it was General Botnowski.

Który miał się prawdopodobnie.

Which was probably going to.

Dowódca armii Pomorze.

Commander of the Pomeranian Army.

Niezwykle wyraźnie opisuje to.

It describes it extremely clearly.

Generał Bołtuć.

General Bołtuć.

Który wprost miał powiedzieć.

Who was supposed to say it directly.

Który wynika z jego wspomnień.

Which arises from his memories.

Że już drugiego dnia.

That already on the second day.

Powinien jak to powiedzieć ładnie.

He should say it nicely.

Wlepić kulkę dowódcy.

Stick a ball to the commander.

I przejąć dowodzenie nad armią.

And take command of the army.

Niezwykle.

Incredible.

Wyraźnie wykazywać.

Clearly demonstrate.

Niechęć do generała Botnowskiego.

Dislike for General Botnowski.

Wyraził to w rozmowie z generałem Tomi.

He expressed this in a conversation with General Tomi.

W rejonie Modelina.

In the area of Modelina.

Przed jeszcze swoją śmiercią.

Before his death.

W bitwie pod Łomiankami.

In the battle of Łomianki.

I on wyraźnie obwiniał generała Botnowskiego.

And he clearly blamed General Botnowski.

O panikę.

Oh, panic.

Która nastąpiła.

Which occurred.

Podczas ofensywy w rejonie Łowicza.

During the offensive in the Łowicz area.

Tam bowiem.

There indeed.

Na skutek niepotwierdzonych plotek.

As a result of unconfirmed rumors.

O zbliżaniu się dużych oddziałów niemieckich.

About the approach of large German troops.

Informując o tym armii Poznań.

Informing the army of Poznań about this.

To w takim razie jeszcze jedna ważna rzecz.

Well then, one more important thing.

I tu też mówi się o tym.

And here too, it is talked about.

Że to mogło mieć wpływ na przebieg bitwy nad Bzurą.

That it could have influenced the course of the battle on the Bzura.

To znaczy ta operacja.

That means this operation.

Nie miała praktycznie jednego dowódcy.

She hardly had one commander.

Nie było rozkazu.

There was no order.

Który by na czele tej operacji.

Who would be at the helm of this operation?

Na czele tego ataku.

At the forefront of this attack.

Postawił generała Kutrzebę.

He appointed General Kutrzeba.

Tak naprawdę we współpracy ze sobą.

In fact, in collaboration with each other.

Mieli dowodzić obaj dowódcy obu armii.

Both commanders of both armies were supposed to lead.

Czyli zarówno generał Kutrzebę.

So both General Kutrzeba.

Jak i generał Botnowski.

Like General Botnowski.

Kolejną stroną niemiecką.

Another German side.

Bo jeżeli po stronie polskiej mówi się.

Because if on the Polish side, it is said.

Że było dwóch dowódców.

That there were two commanders.

To po stronie niemieckiej.

It's on the German side.

Ciężko wskazać jednego dowódcę.

It's hard to point to a single commander.

A nawet kilku.

And even a few.

Trzeba pamiętać.

One must remember.

Że ofensywa operowała na styku.

That the offensive operated at the intersection.

Armii ósmej i armii dziesiątej.

Eighth Army and Tenth Army.

I tak naprawdę.

And really.

O ile u nas można powiedzieć.

As far as we are concerned, it can be said.

Że możemy wskazać dwóch dowódców.

That we can point out two commanders.

To strona niemiecka.

It is the German side.

Zwłaszcza w pierwszych dniach.

Especially in the first few days.

Nie miała w zasadzie jednolitego dowodzenia.

She essentially did not have unified command.

Dowódca armii południe.

Commander of the Southern Army.

Czyli generał Rundstedt.

So, General Rundstedt.

Tam był oczywiście generał Blaskowicz.

Of course, General Blaskowicz was there.

Więc to było jeszcze bardziej rozciągowane.

So it was even more stretched out.

To była ósma armia, dziesiąta armia.

It was the eighth army, the tenth army.

Oczywiście lotnictwo niemieckie.

Of course, the German aviation.

Pierwsza, czwarta flota powietrzna.

First, Fourth Air Force.

To był jeszcze większy problem w tej materii.

That was an even bigger problem in this matter.

No tak, ale Niemców było.

Well, there were Germans.

No mniej więcej.

More or less.

Dwa razy więcej.

Twice as much.

Mieli czołgi, mieli samoloty.

They had tanks, they had planes.

I byli w ofensywie.

And they were on the offensive.

Niemiecka strategia, taktyka

German strategy, tactics

po części zawiodła.

It partially failed.

Bitwa nad Bzurą była dowodem

The Battle of Bzura was evidence.

niemieckiej przewagi materiałowej.

German material superiority.

Bitwa nad Bzurą była dowodem

The Battle of Bzura was proof.

niemieckiej przewagi technicznej, technologicznej oczywiście.

German technical and technological superiority, of course.

Natomiast analizując decyzje strony niemieckiej.

On the other hand, analyzing the decisions of the German side.

Analizując rozkazy.

Analyzing the orders.

Było widać, że

It was clear that

te grupy niemieckiej wojsk

the groups of the German military

nie były jeszcze przyzwyczajone.

they were not used to it yet.

To nie jest ten można powiedzieć wyrobiony blitzkrieg

This is not what one could call a perfected blitzkrieg.

w pierwszych dniach

in the first days

ofensywy Barbarossa.

Barbarossa offensive.

Zdjęto tam sporo decyzji

Many decisions were made there.

zwłaszcza w kontekście pierwszych dwóch dni,

especially in the context of the first two days,

które pokazały,

which showed,

że od tej strony strategicznej

that from this strategic side

to wciąż nie jest ten gigant,

it's still not that giant,

o którym się teraz mówi,

which is being talked about now,

że Wehrmacht

that the Wehrmacht

najlepsza armia tego okresu.

the best army of that period.

Wciąż były problemy

There were still problems.

i tak naprawdę główną zasługą,

and in fact the main merit,

głównym koniem, tym czarnym koniem tej bitwy

the main horse, that dark horse of this battle

była niemiecka przewaga

there was a German advantage

w technologii, w sprzęcie

in technology, in equipment

oraz w ilości amunicji,

and in the amount of ammunition,

której w tym momencie po stronie polskiej zabrakło.

which was currently missing on the Polish side.

No i czasami można się spotkać z takimi opiniami,

Well, sometimes you can come across such opinions,

że to, co przeważyło

that what tipped the scales

to było lotnictwo.

it was aviation.

Zgadza się. Tutaj odwołam się do

That's right. Here I will refer to

listu kaprala Przeźmińskiego,

the letter from Corporal Przeźmiński,

który był

which was

żołnierzem 10 Pułku Piechoty

soldier of the 10th Infantry Regiment

walczącego w rejonie Sochaczewa.

fighting in the Sochaczew area.

Zachowały się jego listy do matki.

His letters to his mother have been preserved.

Wszystkie zaczynał od kochana mamo,

Everything began with "dear mom,"

wszystkie kończył, podpisywał.

he finished everything, signed.

Ostatni list 16 września

The last letter on September 16.

był listem niepodpisanym.

it was an unsigned letter.

List ten kończy się zdaniem

The letter ten ends with a sentence.

niepodpisalnym. Było to

unsigned. It was

wprost nawiązanie do niemieckiego

direct reference to the German

lotnictwa, do tych ataków

aviation, to these attacks

z niskiego pułapu, do bombardowań.

from a low altitude, for bombings.

Prawdopodobnie zresztą

Probably anyway.

kapral Przeźmiński zmarł

Corporal Przeźmiński has died.

w wyniku bombardowania lotniczego.

as a result of aerial bombardment.

Tego samego dnia tego listu właśnie nie ukończył.

On the same day, he did not finish that letter.

To jest takie znamienne.

This is so significant.

Należy tu właśnie zwrócić uwagę, że pierwsza

It should be noted here that the first

i czwarta flota powietrzna miały

and the Fourth Air Fleet had

przewagę miażdżącą,

crushing advantage,

biorąc pod uwagę, że po stronie

considering that on the side

polskiej, zwłaszcza przy armii

Polish, especially regarding the army.

Poznań było raptem kilkanaście

Poznań was just a few dozen.

samolotów prowadzących tylko działania

aircraft conducting only operations

obserwacyjne. Po części też działania

observational. Partly also actions

bojowe skrącono kilka

Combat has been shortened a few.

maszyn, ale to były oczywiście

machines, but they were of course

wydarzenia epizodyczne.

episodic events.

Strona polska miała dobrą

The Polish side had a good

broń przeciwlotniczą. Zarówno

anti-aircraft weapon. Both

polskie działa przeciwlotnicze, jak

Polish anti-aircraft artillery, like

i słynne Boforsy. Natomiast

and the famous Bofors. However

nie można prowadzić

cannot be conducted

ostrzałów nieskończono, zwłaszcza kiedy

the shelling is endless, especially when

kończy się amunicja. To w takim razie jeszcze jedna kwestia,

the ammunition is running out. So in that case, one more issue,

bo rozmawiamy cały czas o armii Poznań, o armii

because we are constantly talking about the Poznań army, about the army

Pomorze. W niektórych opracowaniach,

Pomerania. In some studies,

w niektórych tekstach pojawiają się też takie

Some texts also contain such.

sugestie, że być może zabrakło współdziałania,

suggestions that perhaps there was a lack of cooperation,

zabrakło zrozumienia o stronie

There was a lack of understanding on the side.

armii Warszawa, która miała

the army of Warsaw, which had

rezerwy i była blisko. Miała

reserves and was close. She had

rezerwy, zwłaszcza, że

reserves, especially since

były tam do dyspozycji

they were available there

tankietki oraz czołgi,

tankettes and tanks,

więc armia Warszawa,

so the army of Warsaw,

czy też garnizon modliński

or the Modlin garrison

faktycznie, tutaj

actually, here

można powiedzieć jednoznacznie, zawiodła,

it can be said unequivocally, it has failed,

gdyż generał

because the general

Juliusz Rumel

Juliusz Rumel

nie

no

poprowadził żadnej

led none

współpracy z generałem Kutrzebą.

cooperation with General Kutrzeba.

Mało tego, mając kontakt

Moreover, having contact

ograniczony, ale mając kontakt

limited, but in contact

z armią Poznań generałem Kutrzebą,

with the Poznań army under General Kutrzeba,

w swoich raportach informował, że nie ma żadnego

in his reports, he informed that there is none

kontaktu, że siły pancerne

contact that armored forces

przerwały, niemieckie przerwały

they interrupted, German interrupted

tutaj linię. Faktycznie już 13

Here is the line. It's actually already 13.

zajęto Błonie,

Błonie has been occupied,

Szosę Błońską, więc ten kontakt był ograniczony,

Błońska road, so this contact was limited,

ale był. Zwłaszcza, że Campinos,

but he was. Especially since Campinos,

mamy tutaj Palmiry,

we have Palmiry here,

mamy te oddziały operujące,

we have these operating units,

jak najbardziej ten kontakt był możliwy.

This contact was certainly possible.

Natomiast tego zabrakło,

However, this was lacking,

chociażby ograniczonego

even if limited

kontrataku armii Warszawa.

Counterattack of the Warsaw army.

Chociaż można też zrozumieć

Although it is also possible to understand.

po części motywację idącą

partly the motivation behind

za generałem

behind the general

Rumlem, związaną z tym, że wiązyła

Tangles, associated with the fact that it was tied.

na nim konieczność obrony samego

the necessity of defending oneself

miasta. Faktycznie ta

cities. In fact, this

obrona była prowadzona dosyć biednie,

the defense was conducted rather poorly,

ze strony dowództwa oczywiście, heroicznie

from the command side, of course, heroically

ze strony później samych oddziałów.

from the side later of the departments themselves.

Natomiast generał

On the other hand, the general

zwycięznie w swoim mniemeniu konserwował,

conservatively in his opinion, he was victorious,

oszczędzał siły do dalszych działań.

He was saving his strength for further actions.

To historia.

It's history.

Panie dyrektorze, jesteśmy w tym kluczowym momencie

Mr. Director, we are at this crucial moment.

bitwy nad Bzurą. Jej wynik nie jest jeszcze

the battles on the Bzura. Its outcome is not yet

przesądzony. Wspomnieliśmy o tym, że generał

predestined. We mentioned that the general

Kutrzeba miał pewien kłopot, jeżeli chodzi

Kutrzeba had a certain problem when it came to

o współpracę z generałem Bortnowskim

about cooperation with General Bortnowski

i z Armią Pomorze. Nie miał kłopotu,

and with the Pomeranian Army. He had no trouble,

jeżeli chodzi o współpracę z Armią

as for cooperation with the Army

Warszawa, ponieważ tej współpracy, mówiąc

Warsaw, because of this cooperation, speaking.

wprost, zabrakło i nie było. Nie było.

Directly, there was a lack and there wasn't. There wasn't.

Co by się stało, i ja wiem, że historycy tego nie znoszą,

What would happen, and I know that historians can't stand it,

gdyby... Ja jestem fanem historii

if... I am a fan of history

alternatywnej. Naprawdę? Tak. To się świetnie składa.

alternative. Really? Yes. That works out great.

Co by było, gdyby te wszystkie tryby

What if all these modes

idealnie się zazębiły?

Did they mesh perfectly?

To jest niezwykle skomplikowane pytanie.

This is an incredibly complicated question.

Najpierw zacznijmy od skutków taktycznych,

First, let's start with the tactical effects,

czyli tych pierwszych dni

that is, those first days

zakłada... Załóżmy, że ofensywa,

Let's assume that the offensive...

zdobycie Łowicza,

the capture of Łowicz,

obejście oddziałów

detour of the departments

niemieckich w wykonaniu oddziałów

German performed by the units

generała Bortnowskiego miało sukces.

General Bortnowski's had success.

On się nie wycofuje.

He does not back down.

Generał Bołtut jest zachwycony,

General Bołtut is delighted.

że może kontynuować, że mogą

that it can continue, that they can

kontynuować ofensywę, że te

continue the offensive, that these

oddziały się wbijają. Niemiecka

The units are penetrating. German.

30. Dywizja, która

30th Division, which

była głównym

was the main

punktem naporu,

point of pressure,

była dywizją już w zasadzie

it was basically a division already

zdewastowaną. Główny dowódca

devastated. Commander-in-Chief

traci rękę

loses an arm

i sztab jego jest

and his staff is

kilkukrotnie atakowany. 30. Dywizja

Repeatedly attacked. 30th Division

niemiecka już się do niczego nie nadaje.

The German one is no good anymore.

Więc ta obronia tam słabnie. Niemcy

So that defense is weakening there. Germans.

podciągają oddziały.

They are pulling up the troops.

Niemcy faktycznie spanikowali.

The Germans actually panicked.

Trzeba tutaj pamiętać, że takim objawem

It is important to remember here that such a symptom

można powiedzieć w zasadzie paniki

one could say essentially panic

było nawet ściągnięcie spadochroniarzy.

There was even a call for paratroopers.

Niemieckich do Łodzi. Starano się

Germans to Łódź. They tried.

wszystkie możliwe rezerwy

all possible reserves

sprowadzić. Czyli rozumiem, Niemcy

to import. So I understand, Germany.

naprawdę spodziewali się bardzo negatywnych

they really expected very negative

konsekwencji tego polskiego ataku. Niemcy

the consequences of this Polish attack. Germany

nie wiedzieli tak naprawdę, z jaką skalą

they didn't really know the scale of it

miałem do czynienia. Ile pierwszego dnia zakładano,

I had to deal with it. How much was assumed on the first day,

że jest to spodziewana

that it is expected

częściowa próba przebicia się jakichś oddziałów

a partial attempt by some units to break through

pominiętych. Tak już

overlooked. That's already

10.11 zrozumieli, że to

On November 10th, they understood that it was

jest cała ofensywa armii. Czyli

there is a whole offensive of the army. So

dopiero po 3-4 dniach dotarło to do nich?

Did it take them 3-4 days to realize this?

W zasadzie już tego drugiego

Basically, already the second one.

dnia już było to

It has already been that day.

zrozumienie narastało.

Understanding grew.

Natomiast tam była jedna kwestia.

However, there was one issue there.

Niemcy wiedzieli już, że ich wywiad

The Germans already knew that their intelligence

zawiódł. Że ich lotnictwo z Poznania zawiodło.

failed. That their aviation from Poznań failed.

W związku z tym po raz pierwszy spotkali się

As a result, they met for the first time.

z sytuacją, że oni nie wiedzą, co się tam dzieje

with the situation that they don't know what's going on there

za bzurą. A skoro nie wiedzą, to zakładają

behind the correction. And since they don't know, they assume.

naprawdę różne czarne scenariusze.

really different black scenarios.

Więc wycofano się

So they withdrew.

z postępów na

from the progress on

Warszawę. Przecież trzeba pamiętać, że już byli

Warsaw. After all, we must remember that they were already there.

pod Warszawą. I skupili się

just outside of Warsaw. And they focused

na tym odcinku. Co

on this section. What

oznacza z perspektywy

means from the perspective of

oddziałów armii Poznań i Pomorza?

units of the Poznań and Pomerania army?

Oczywiście oznacza to, że te oddziały

Of course, this means that these units

z każdym dniem

with each passing day

mimo, że jeszcze kontynuują działania

even though they are still continuing their actions

zakładamy, że ta ofensywa też

we assume that this offensive too

kontynuowana, opór niemiecki

continued, German resistance

tężeje. Jednocześnie oznacza

it stiffens. At the same time, it means

to, że oddziały niemieckie

that German troops

w dalszym ciągu są na tym odcinku

They are still on this section.

kumulowane kosztem

accumulated at the cost of

innych odcinków. Jednym

other episodes. One

z podstawowych założeń bitwy nad Bzurą

from the basic assumptions of the Battle of Bzura

było danie czasu

there was a matter of time

pozostałym na południu armiom o wycofanie

to the remaining armies in the south to withdraw

się. No tutaj, żeby

to. Well here, to

ten wariant optymistyczny zaszedł powinniśmy

this optimistic variant has occurred we should

dodać jeszcze jeden czynnik, czyli że generał

to add another factor, namely that the general

Biernacki jest dobrym dowódcą i

Biernacki is a good commander and

prowadzi poprawne

it leads correctly

przegrupowanie armii Prusy.

reorganization of the Prussian army.

Tego przegrupowania poprawnego

This correct regrouping

mimo odciążenia

despite the relief

częściowego nad Bzurą nie doszło.

The partial incident over the Bzura did not occur.

Armia Prusy przestała istnieć. Mamy

The Prussian army no longer exists. We have

armię Łódź, mamy armię Kraków.

Lodz army, we have the Krakow army.

Sytuacja jest tam

The situation is there.

bardzo trudna. Mamy wycofywanie się na

very difficult. We are retreating to

Przedmoście Rumuńskie. No załóżmy, że

Romanian Outpost. Let's assume that

bitwa nad Bzurą faktycznie jest kontynuowana.

The battle of Bzura is indeed ongoing.

Niemcy kontynuują

Germany continues.

przerzucanie tych oddziałów

shifting these troops

na tą linię w rejonie

on this line in the area

Głowna, może nawet

Main, maybe even

pod Łodzią, chociaż mówię tutaj już

under Łódź, although I am already talking here

można powiedzieć, że wyobraźnię naszą

One could say that our imagination

musimy tutaj... Nie jesteśmy niczym

we have to... We are nothing

ograniczeni. Tak, nasza wyobraźnia tutaj

limited. Yes, our imagination here

jako już historia alternatywna jest

as it is already an alternate history

nieograniczona. Chociaż osobiście wątpię,

unlimited. Although I personally doubt,

żeby miało miejsce zajęcie u Łodzi,

to have an event in Łódź,

zwłaszcza z powodów wspomnianych,

especially for the reasons mentioned,

czyli braku lotnictwa oraz

that is the lack of aviation and

problemów z amunicją.

ammunition problems.

Zwłaszcza, że brakowało atlerii

Especially since there was a lack of artillery.

ciężkiej. Te półki atlerii ciężkiej bardzo

heavy. These shelves of heavy artillery very

mocno w pierwszych dniach obrywały.

It hit hard in the first days.

One były niezwykle ważne, kluczowe,

They were extremely important, crucial,

gdyż te kalibry polskiej

because these calibers of Polish

artylerii były z reguły mniejsze niż niemieckie.

The artillery was generally smaller than the German one.

I było tej artylerii po prostu mniej

And there was simply less of that artillery.

w każdej dywizji. Nawet

in every division. Even

dwukrotnie mniej.

twice as little.

W związku z tym, o ile zakładam, że raczej Łodzi

In this regard, as long as I assume that it's rather Łódź.

by się nie zajęło,

so it wouldn't take up time,

na pewno dałoby to oddech

It would certainly give a breath.

oddziałom na wycofanie się

units to withdraw

na Przedmoście Rumuńskie. Czyli to Przedmoście

at the Romanian Bridgehead. So this is the Bridgehead.

Rumuńskie w naszych rozważaniach

Romanian in our considerations

na pewno byłoby bardziej osadzone.

It would definitely be more grounded.

Na pewno byłoby lepiej

It would definitely be better.

bronione. Czy coś by to dało

defended. Would it make any difference?

z perspektywy samej kampanii

from the perspective of the campaign itself

wrześniowej, czy też kampanii polskiej

September campaign or the Polish campaign

1939 roku?

The year 1939?

Osobiście wątpię. Mogło to

I personally doubt it. It could have...

doprowadzić do faktycznie pewnego wydłużenia

to lead to a practically certain extension

działań, z pewnością by to prowadziło do pewnego wydłużenia

actions, it would certainly lead to a certain extension

działań. Natomiast trzeba

actions. However, it is necessary

tutaj pamiętać. O ile można byłoby

Here to remember. As far as it could be.

w wyniku tej kampanii, nawet jeżeli

as a result of this campaign, even if

Kutrzeba dokonuje ataku, a potem

Kutrzeba launches an attack, and then

udanego odskoku przez Kampinos,

successful jump through Kampinos,

nawet jeżeli on nie jest bombardowany

even if he is not being bombarded

w Puszczy, jeżeli te dywizje

In the Forest, if these divisions

na północy od Sochaczewa nie są

In the north of Sochaczew, they are not.

rozbijane, nie są niszczone,

broken, they are not destroyed,

i nawet jeżeli

and even if

uda się obsadzić

It will be possible to cast.

Dużo tych jeżeli. Prawda?

Many ifs. True?

Nawet jeżeli uda się obsadzić linię Wisły,

Even if it is possible to secure the Vistula River line,

to trzeba pamiętać, że od północy

It must be remembered that from midnight

ta linia obronna jest przerwana.

that line of defense is broken.

Czyli od strony plus

So from the positive side.

tego 6-7

this 6-7

już oddziały zaczynają obchodzić.

The units are already starting to march.

Oddziały niemieckie

German troops

od wschodu obejmują

from the east encompass

Warszawę już od kilku dni. Tak naprawdę

I've been in Warsaw for a few days now. To be honest.

nawet gdyby generał Kutrzeba osiągnął

even if General Kutrzeba had achieved

sukces, to i tak nie było już żadnych innych

success, there were no others anyway

armii, które mogłyby ten sukces

armies that could achieve this success

wykorzystać, innych polskich armii.

to utilize, other Polish armies.

Armii, które miałyby działania

Armies that would have actions.

nie było, były zasoby materiałowe,

There were no, there were material resources.

były zasoby

there were resources

amunikcyjne, natomiast

ammunition, however

wymagałoby to niezwykle

it would require extremely

może nie tyle kompetentnych,

maybe not so much competent,

ale niezwykle aktywnych, żywiołowych

but extraordinarily active, lively

dowódców, żeby to

commanders, so that it

zreformować.

to reform

Ja już wspominałem, armia Prusy,

I already mentioned, the army of Prussia,

armia od Włodowa została rozsypana,

the army from Włodów has been scattered,

armia Kraków

Army Kraków

się wycofuje, armie

withdraws, armies

na północy w zasadzie mają bardzo

In the north, they basically have very

poważne problemy z utrzymaniem,

serious maintenance issues,

można powiedzieć, że tutaj

one could say that here

nie można było tej linii,

this line couldn't be,

więc Warszawa była już okrążona. Nawet

So Warsaw was already surrounded. Even

jeżeli bitwa nad Bzurą jest sukcesem, to kilka

If the battle of Bzura is a success, then a few

dni później Modlin jest już odcięty.

Days later, Modlin is already cut off.

Warszawa jest już okrążona.

Warsaw is already surrounded.

Więc zakładając, że

So assuming that

Kutrzeba znajduje się na linii Wisły,

Kutrzeba is located on the Vistula River.

natychmiast trzeba

it needs to be done immediately

walczyć z armiami niemieckimi

fight against the German armies

podchodzącymi od północy, od wschodu,

approaching from the north, from the east,

pod północnego wschodu. Nie wspominając

from the northeast. Not to mention

oczywiście o 17 września, czyli

of course on September 17th, which means

agresję radziecką,

Soviet aggression,

agresję rosyjską,

Russian aggression,

wkroczeniem Armii Czerwonej

the invasion of the Red Army

od wschodu. Więc

from the east. So

bitwa nad Bzurą, nawet

Battle of Bzura, even

przeprowadzona w sposób idealny,

conducted in an ideal manner,

podręcznikowy, może nawet

textbook-like, maybe even

nie podręcznikowy, bo to raczej zupełnie

not textbook, because it's rather completely

nowe realia walki, z dostosowaniem

new realities of combat, with adaptation

do nowych realii pola bitewnego,

to the new realities of the battlefield,

spowodowałaby

would have caused

na pewno znacznie większe straty

definitely much greater losses

niemieckie, co też by się

German, what would also happen

niestety przenosło na furię niemiecką,

unfortunately it transferred to German fury,

na ilość zbrodni,

on the number of crimes,

którą Niemcy

which Germans

wykonali, gdyż Niemcy byli wściekli

they did it because the Germans were furious

na tą niemiecką, polską ofensywę, więc

to this German, Polish offensive, so

mnóstwo zbrodni wojennych

a multitude of war crimes

popełniono w rejonie

committed in the area

ziemi salczewskiej i nie tylko,

of the Salczewska land and beyond,

ale nie przesądziłoby to o zwycięstwie

but it would not determine the victory

w tej bitwie obronnej.

in this defensive battle.

Pytam o to, bo funkcjonuje taki

I'm asking about this because there is such a thing.

mit, że gdyby nad Bzurą

the myth that if over the Bzura

się udało, to przecież losy wojny mogłyby być

it worked out, after all the course of the war could have been

zupełnie inne. To rozumiem

completely different. I understand that.

na zbyt daleko

too far

wybiegające wnioski. To jest bardzo daleko idący wniosek,

far-reaching conclusions. This is a very far-reaching conclusion,

który zakłada, że musimy dorzucić nawet nie

which assumes that we must contribute even not

kilkanaście, ale kilkadziesiąt jeżeli.

a dozen or so, but several dozen if.

Czyli dodatkowych czynników, które moglibyśmy...

So additional factors that we could...

A i tak było ich sporo. A i tak było ich sporo.

And there were quite a few of them anyway. And there were quite a few of them anyway.

Problemem była amunicja.

The problem was ammunition.

Ludzie, którzy są

People who are

miłośnikami tej teorii, że bitwa nad Bzurą

lovers of the theory that the battle of Bzura

mogłaby doprowadzić do

could lead to

odwrócenia tych losów,

the reversal of those fates,

zwracają uwagę, że siły niemieckie miały problemy

They point out that the German forces had problems.

z amunicją i faktycznie zatem część oddziałów

with ammunition and therefore part of the units

niemieckich miała się wyczerpane.

The Germans were supposed to be exhausted.

Co nie zmienia faktu, że ta przewaga

Which does not change the fact that this advantage

materiałowa, a przede wszystkim przewaga

material, and above all, superiority

lotnicza, wciąż była bardzo

aviation, was still very

duża. Ja nawet pokusił się o inne

big. I even dared to try something else.

stwierdzenie, że o ile ta

the statement that as long as this

bitwa nad Bzurą nie

Battle of Bzura not

miałaby takiego realnego

she would have such a real one

skutku w

"result in"

kontekście polskiej obrony,

in the context of Polish defense,

mogłaby doprowadzić do czegoś innego. Mianowicie

it could lead to something else. Namely

do wydłużenia

to extend

niemieckiej odbudowy

German reconstruction

materiałowej, bo Niemcy

material, because the Germans

potrzebowali sporo czasu, żeby po bitwie,

they needed quite a bit of time after the battle,

po kampanii polskiej

after the Polish campaign

odbudować siły, odbudować

rebuild strength, restore

zasoby amunicyjne,

ammunition supplies,

przebudować na przykład

rebuild for example

dywizje lekkie, które później

light divisions, which later

wydrenowano. Jakby te oddziały

drained. As if these sectors

niemieckie były jeszcze bardziej wydrenowane,

the Germans were even more drained,

jeszcze mniej amunicji było w zasobach

There was even less ammunition in the supplies.

w samej Rzeszy, może

in the Reich itself, maybe

opóźniłoby to na przykład ofensywę

it would delay, for example, the offensive

na Zachodzie. Być może tutaj

in the West. Perhaps here

na ten aspekt zwracam

I draw attention to this aspect.

uwagę. Może by tam doprowadził do tego

attention. Maybe he could lead to that.

opóźnienia. W takim aspekcie należy

delays. In this aspect it should be

to rozpatrywać, czyli

to consider, which means

obserwowanie stopnia zużycia

monitoring the degree of wear

niemieckich armii. Jaki w takim razie jest

German armies. So what is it then?

prawdziwy bilans bitwy nad Bzurą?

the true balance of the Battle of Bzura?

No, oprócz na przykład weryfikacji

No, apart from, for example, verification.

umiejętności dowódczych kilku generałów.

the leadership skills of several generals.

W aspekcie tutaj

In this aspect

historyków faktycznie trzeba powiedzieć, że była to

Historians actually have to say that it was.

największa polska bitwa

the largest Polish battle

ofensywna, której strona

offensive, which side

polska była stroną atakującą.

Poland was the attacking party.

Sam ten bilans

Just this balance.

do tej bitwy musiało

it had to lead to this battle

dojść. No to nie była bitwa,

to get there. Well, it wasn’t a battle,

której można było uniknąć w takim

which could have been avoided in such a way

aspekcie, że gdyby generał Kutrzowa nie

the aspect that if General Kutrzowa had not

zaatakował, nastąpiłoby

attacked, it would occur

po prostu otoczenie. Ja

just the environment. Me

bardzo wątpię, żeby udało się w całości

I highly doubt it will be possible in its entirety.

wycofać te oddziały,

withdraw those troops,

a nawet jeżeli udałoby się w całości wycofać,

and even if it would be possible to withdraw completely,

te oddziały

these units

nie przełożyłoby się to na

it would not translate to

wielką tutaj

great here

poprawę tej defensywy, gdyż ona już była

the improvement of this defense, as it has already been

przerwana.

interrupted.

Na pewno, na pewno

For sure, for sure.

straty były bardzo duże.

The losses were very large.

Mówi się o stronie niemieckiej,

It is said about the German side,

że wzięła do niewoli nawet 120 tysięcy

that she captured even 120 thousand

żołnierzy polskich, co już bym

Polish soldiers, what I would already...

przesadzono, gdyż w pewnym momencie po prostu

it was exaggerated, as at some point it simply

brano wszystkich nawet cywilnie ubranych

They took everyone, even those dressed in civilian clothes.

żołnierzy. Nawet cywili,

soldiers. Even civilians,

ponieważ były przeświadczenia, że żołnierze

because there was a belief that the soldiers

polscy zrzucają mundury, co było

Poles are taking off their uniforms, what was it?

prawdą, więc

the truth, so

w znacznej mierze ta liczba jest

to a large extent this number is

przesadzona, natomiast około

overdone, however around

100 tysięcy to z pewnością.

100 thousand, for sure.

Więc ten bilans na pewno był ujemny,

So this balance was definitely negative,

jeżeli chodzi o doświadczenia

as for experiences

tych żołnierzy o tą niewolę.

those soldiers about that slavery.

Na pewno był pozytywny

He was definitely positive.

w aspekcie zadanych strat

in terms of the losses incurred

dla strony niemieckiej. Ponad 50

for the German side. Over 50

czołgów, kilka dywizji, które

tanks, several divisions that

się nie nadawały do kontynuowania

were not suitable for continuation

działań, należało wręcz odtworzyć.

actions, it was necessary to recreate.

Na pewno upokorzenie

Definitely humiliation.

niektórych oddziałów, tutaj Prysu

some branches, here Prysu

miał mit

he had a myth

tego pułku SS Leibstandarte,

the SS Leibstandarte regiment,

który nie popisał się

who did not perform well

w bitwie doborowej

in a selective battle

formacji, natomiast prowadzonej

formation, however led

w sposób polityczny. To była

in a political way. It was

formacja, której żołnierze

formation whose soldiers

dowódcy Wehrmachtu traktowali trochę jak takie

The Wehrmacht commanders treated it somewhat like that.

kukułcze jajo, bo to była właśnie

a cuckoo's egg, because it was именно

taka

such

nie nazwałbym to jednostki propagandowej,

I wouldn't call it a propaganda unit.

bo to była dobrze wyposażona jednostka

because it was a well-equipped unit

mająca lepszy dostęp

having better access

do uzbrojenia.

to the armament.

Natomiast to była jednostka

However, it was a unit.

która no nie

which one no not

popisała się po prostu

she simply showed off

swoimi działaniami.

with their actions.

Nie chciano tej jednostki w swoich

They did not want this unit in their own.

dywizjach i oddziałach po prostu.

in divisions and units, simply.

To też nastąpiło.

That also happened.

Na pewno strona niemiecka

Definitely the German side.

wyciągnęła parę wniosków.

She drew a few conclusions.

Niestety strona francuska nie wyciągnęła

Unfortunately, the French side did not draw any conclusions.

wniosków z

conclusions from

kampanii i z bitwy nad Bzurą.

of the campaign and from the battle of Bzura.

A to jest też ciekawe. Tak, to jest o tyle

And this is also interesting. Yes, it is to that extent.

fascynujące, że strona niemiecka zwróciła uwagę,

It's fascinating that the German side took notice.

bo tak jak wspominałem, bitwa

because as I mentioned, the battle

nad Bzurą pokazała, że

over the Bzura, she showed that

strona niemiecka może być zaskoczona,

the German side may be surprised,

nie przeprowadza tych

does not conduct these

manewrów okrążeniowych tak jak powinna.

of encirclement maneuvers as it should.

Przecież tych oddziałów polskich

After all, these Polish units...

długo nie udało się zamknąć w kotle,

it took a long time to close in the cauldron,

nie udało się zamknąć w ssaku, nie udało się rozbić

it was not possible to close in the suction cup, it was not possible to break

tak jak to było później w

just as it was later in

1941-1942 roku.

1941-1942.

W kotlach na przykład pod

In kettles, for example, under

Smoleńskiem, prawda. Nie udało się

Smoleńsk, right. It didn't work out.

tego w przypadku Armii Polskiej, ponieważ

this in the case of the Polish Army, because

ponad 50 tysięcy żołnierzy się przebiło.

Over 50,000 soldiers broke through.

Przebiło się w sposób

It broke through in a way

czasami brawurowy, wulka węglowa

sometimes bold, coal furnace

przecież przebiło się w sposób

after all, it broke through in a way

przez Puszczę Kampinoską,

through the Kampinos Forest,

nocnymi marszami, więc strona niemiecka nie

night marches, so the German side does not

miała jeszcze tej doktryny do końca przetestowanej.

she had yet to fully test this doctrine.

No niestety

Well, unfortunately.

wyciągnęła te wnioski, natomiast

she drew those conclusions, however

polscy oficera teraz znajdują się we

Polish officers are now located in

Francji, którzy podkreślali

France, who emphasized

ten blisk, przekazywali.

this is close, they conveyed.

Dowództwo francuskie

French command

no nie przyjęło

well, it didn't work

tych informacji

these pieces of information

w sposób jaki powinno.

in the way it should.

Nie poważano polskiej strony?

Was the Polish side not taken seriously?

Może nie tyle nie poważano,

Maybe it wasn't so much that they were not respected,

gdyż używano tutaj szacunek

because respect was used here

dla munduru, dla żołnierza,

for the uniform, for the soldier,

natomiast zwracamy na uwagę, że

however, we would like to draw attention to the fact that

realia francuskie będą zupełnie odmienne.

French realities will be completely different.

To przepraszam, o takim poważaniu myślę, że jednak my jesteśmy

I apologize, in such esteem I think that we actually are.

inną armią niż Polska, my się nie musimy

"With a different army than Poland, we do not have to."

tym martwić. To był cały czas

to worry about. It was all the time

niby zwycięzców I wojny światowej.

supposed winners of World War I.

To była armia, która

It was an army that

wygrała w ponad 300 dniowej bitwie

she won in a battle lasting over 300 days

pod Verdun. To była armia, która

under Verdun. It was an army that

podniosła niezwykle trudne staty w wyniku

she raised extremely difficult statistics as a result

wielkiej wojny i to była armia, która

of the great war and it was an army that

z tego powodu miała też pewne tendencje

For this reason, she also had certain tendencies.

pacyfistyczne.

pacifist.

Można powiedzieć śmiało, że armia francuska,

One can confidently say that the French army,

wygrywając I wojnę,

winning World War I,

przegrała kampanię roku 1940,

lost the campaign of 1940,

gdyż

because

w znacznej mierze wzrosły

increased significantly

tendencje pacyfistyczne,

pacifist tendencies,

na armię wydawano mniej pieniędzy,

less money was spent on the army,

armia nie była modernizowana

the army was not modernized

w taki sposób, jak być

in such a way as to be

powinna, ale to już jest

should, but that is already

bardziej temat dla specjalistów w armii francuskiej.

more of a topic for specialists in the French army.

No, ale skoro tak dużo jeżeli

No, but since so much if

pojawiło się w naszej rozmowie, to możemy dorzucić jeszcze jedno

It came up in our conversation, so we can add one more thing.

jeżeli. Jeżeli Francuzi rzeczywiście

if. If the French really

wyciągnęliby wnioski z tego, co działo się we

they would draw conclusions from what was happening in the

wrześniu 1939 roku, wyciągnęliby wnioski

In September 1939, they would have drawn conclusions.

z tego, co działo się nad Bzurą,

from what happened over the Bzura,

to może wspólnie z Brytyjczykami

maybe together with the Britons

rzeczywiście byliby w stanie pokazać w 1940 roku

Indeed, they would have been able to show in 1940.

coś innego. Tam był też inny problem,

something different. There was also another problem there,

polegający na tym, że armia francuska

based on the fact that the French army

dostosowała do swoich dotkniętych

adjusted to her affected

także poziom technologiczny.

also the technological level.

Czołgi francuskie były

French tanks were

czołgami powolnymi,

with slow tanks,

mocno opancerzonymi,

heavily armored,

część miała niezwykle słabe

the part was extremely weak

działa przeciwczołgowe, ponieważ

anti-tank weapons, because

były to czołgi, pojazdy

they were tanks, vehicles

wsparcia piechoty.

infantry support.

Trudno więc faktycznie przebudować

It is therefore difficult to actually rebuild.

nawet na podstawie polskich doświadczeń

even based on Polish experiences

całą francuską doktrynę

the entire French doctrine

operacyjną, gdyż nawet uzbrojenie,

operational, as even the weaponry,

opancerzenie, artyleria, wszystko było

armor, artillery, everything was

dostosowane do starych francuskich

adapted to old French

doktryn, będących uzupełnieniem

doctrines, which are a complement

doktryn późno pierwszowojennych.

doctrines of the late First World War.

Dobrze, panie dyrektorze, zostawmy w takim razie Francję,

Alright, Mr. Director, let's leave France for now.

to już jest inny temat, to jest rok

That's already a different topic, that's a year.

1940, wracając do bitwy nad Bzurą,

1940, returning to the Battle of Bzura,

już po tym bilansie,

already after this balance,

którego pan dokonał i powracając

which you accomplished and returning

do muzeum. Co możemy dziś zobaczyć w muzeum,

to the museum. What can we see in the museum today?

jeżeli chodzi o pamiątki z tamtych wydarzeń?

What about souvenirs from those events?

Przede wszystkim największy zbiór

First of all, the largest collection.

żołnierzy Armii Poznań

soldiers of the Poznań Army

i jest to zbiór imienny,

and it is a named collection,

kontekstowy.

contextual.

Nie są to po prostu przedmioty podniesione

They are not just items lifted up.

z pola bitwy, to są często po konkretnych

from the battlefield, these are often after specific

półkach, konkretnych

shelves, specific

oddziałach, konkretnych osobach.

departments, specific individuals.

Większość mundurów naszych

Most of our uniforms

jest po konkretnych żołnierzach walczących

There are specific soldiers fighting.

bitwę nad Bzurą.

the Battle of Bzura.

Mamy jeden z największych zbiorów mundurów

We have one of the largest collections of uniforms.

pokazywanych, mamy ich

shown, we have them

kilkadziesiąt

several dozen

kompletnych sylwetek

complete profiles

Wojska Polskiego, od

Polish Army, from

żołnierzy piechoty poprzez

infantry soldiers through

kawalerię, Batalion

cavalry, Battalion

Obrony Narodowej,

National Defense,

amunicyjni RKM-ów

ammunition for machine guns

Browning.

Browning.

Dysponujemy też jedynym

We also have the only one

w Polsce

in Poland

mostem pontonowym typu Birago,

Birago-type pontoon bridge,

czyli te mosty, które były bardzo ważne

so these bridges that were very important

przecież w przeprawach żołnierzy

after all, in the crossings of soldiers

nad Bzurą.

over the Bzura.

Niedawno został odrestaurowany, część

Recently restored, part

wstępna lekkiego mostu pontonowego,

preliminary lightweight pontoon bridge,

tak zwanego

so-called

LMPD, Lekki Most Pontonowy Drewniany.

LMPD, Light Wooden Pontoon Bridge.

Typu Birago.

Type Birago.

Dysponujemy, prezentujemy

We have, we present

między innymi działko przeciwpancerne

among other things, an anti-tank gun

Boforsa,

Boforsa,

czy płat sztandaru 59

Is the banner payment 59?

Pułku Piechoty.

Infantry Regiment.

Z samych znaków tożsamości,

From just the signs of identity,

które są takim istotnym

which are so essential

świadectwem jest w zasobach

the testimony is in the resources

Muzeum kilkaset.

Museum several hundred.

Mówimy tutaj

We are talking here.

o bardzo dużych zbiorach też

about very large collections too

broni palnej,

firearm,

karabinów różnych w Madlaniu.

various rifles in Madlano.

Od karabinów oczywiście klasyjności,

From the rifles, of course, classicism.

czyli karabinów Mausera,

that is, Mauser rifles,

karabinków Mausera wz. 29,

Mauser rifle model 29,

po starsze francuskie

for older French

Lebele, Berthiery,

Lebele, Berthiery,

czy także polskie

Is it also Polish?

konwersje karabinów Mosina.

Mosin rifle conversions.

Nie brakuje na przykład

For example, there is no shortage of

bietki amunicyjnej, czy jednego z wozów

"ammunition beetle, or one of the vehicles"

transportowych. Nie brakuje

transport. There is no shortage of

pamiątek po generałach, przymiotów

mementos of the generals, qualities

osobistych. W naszych zbiorach znajduje się

personal. In our collections, there is

między innymi naramiennik z munduru

among other things, a shoulder strap from the uniform

oraz medalik

and a medal

z Matką Boską generała

with the Blessed Mother of the General

Stanisława Grzmot-Skotnickiego.

Stanisław Grzmot-Skotnicki.

Dowódcy Grupy Operacyjnej Kawalerii

Commanders of the Cavalry Operational Group

Bitwy nad Bzurą. Nie brakuje ostatniego

Battles on the Bzura. The last one is not missing.

taki pamiątek, jak ostatnie

such a souvenir, like the last one

listy, list kaprała Przeźmińskiego,

letters, the letter from Corporal Przeźmiński,

ale chociażby ostatnie słowa

but even the last words

generała Franciszka Włada, dowódcy

General Franciszek Wład, commander

XIV Wielkopolskiej Dywizji Piechoty, który także

14th Greater Poland Infantry Division, which also

pod Sochaczowem w Gajówce i Januszew

near Sochaczów in Gajówka and Januszew

podyktował lub napisał

dictated or wrote

ostatnie słowa do żony.

last words to my wife.

Ta karteczka znajduje się

This note is located

właśnie na wystawie.

just at the exhibition.

Są to bardzo znamienne, bardzo

They are very significant, very

ciekawe słowa.

interesting words.

List jest oczywiście podpisany

The letter is, of course, signed.

na przykładowa Marta.

for example, Marta.

I zaczyna się w ten sposób.

And it starts like this.

Myślę o Tobie. Polsce się poświęcam.

I'm thinking of you. I'm dedicating myself to Poland.

Chowaj naszego syna

Take care of our son.

nadzielnego Polaka.

the commendable Pole.

Spowiadałem się Frank.

I confessed, Frank.

Trochę jak testament.

A bit like a testament.

Trochę jak testament, prawda.

A bit like a testament, right?

Było to po prostu pisemne pożegnanie

It was simply a written farewell.

z żoną.

with my wife.

Trzeba pamiętać, że Bitwa nad Bzurą

It is important to remember that the Battle of Bzura

była też tragedią

it was also a tragedy

dla ludności cywilnej. Była tragedią

for the civilian population. It was a tragedy.

dla poddających się.

for those who give in.

Chociażby dla żołnierzy

Even for the soldiers.

bydgoskiego batalionu obrony narodowej,

Bydgoszcz National Defense Battalion,

który został w wyniku

which was the result of

zbrodni sądowej

judicial crime

poddany rozstrzelaniu

subject to execution by firing squad

kilkudziesięciu, pięćdziesięciu

several dozen, fifty

żołnierzy tego batalionu

soldiers of this battalion

na skutek zbrodni sądowej.

as a result of a judicial crime.

Gdyż ten batalion nie brał udziału

Because this battalion did not participate.

w tak zwanej krwawej,

in the so-called bloody,

w krwawych wydarzeniach w Bydgoszczy.

in the bloody events in Bydgoszcz.

Zostało to oskarżone,

It was accused,

a jego tam w ogóle nie było.

and he wasn't there at all.

Powołano więc sąd, który

A court was therefore established, which

na podstawie fałszywych

based on falsehoods

wydarzeń sprawił, że ci żołnierze byli

the events caused those soldiers to be

rozstrzelani. Mamy zbrodnie

executed. We have crimes

w Śladowie, mamy zbrodnie nad

In Śladowo, we have crimes above.

Wisłą, mamy bardzo dużo

We have a lot of the Vistula.

pojedynczych grobów, które pokazują,

individual graves that show,

że ta bitwa była też generalnie

that this battle was generally too

tragedią i pokazują furię

tragedy and show fury

żołnierzy niemieckich,

German soldiers,

którzy już byli tym opromienieni, tym

who had already been illuminated by it, by this

limbem zdobywcowym, oni już się widzieli

with the winning team, they have already seen each other

w Warszawie. W końcu pierwsze oddziały już wkraczały

in Warsaw. Finally, the first units were already entering.

na przedmieścia, a tu nagle muszą się

to the suburbs, and suddenly they have to

wycofywać, muszą uciekać, muszą prowadzić

withdraw, must flee, must lead

te ciężkie

these heavy

boje z przeciwnikiem,

fights with the opponent,

który nie wahał się prowadzenia

who did not hesitate to lead

szarż kawaleryjskich, który nie

cavalry charges, which do not

wahał prowadzić ataków bagnetowych.

he hesitated to carry out bayonet attacks.

Przecież generał Bołtuć, walczący

After all, General Bołtuć, fighting

w ostatnim akcie

in the final act

bitwy nad Bzurą, czyli w bitwie pod Łomiankami,

the battles on the Bzura, that is, in the battle near Łomianki,

zginął, prowadząc

he died while driving

żołnierzy z pistoletem w ręku

soldiers with a gun in hand

podczas ataku bagnetowego.

during a bayonet charge.

Tak więc ta bitwa,

So this battle,

to nasze muzeum,

it's our museum,

wracając tutaj do zbiorów,

returning here to the collections,

takich pamiątek ma bardzo

He has very many such souvenirs.

dużo. Zresztą mamy też

a lot. Besides, we also have

podstawę, bo pokazujemy

the foundation, because we show

nie tylko losy żołnierzy

not only the fate of soldiers

bitwy nad Bzurą we wrześniu,

battles on the Bzura in September,

ale także dalsze ich losy.

but also their further fate.

Jakby nie było, to są

After all, they are.

setki tysięcy. Ich losy były

hundreds of thousands. Their fates were

później różne. Losy jeńców

later various. The fates of prisoners

wojennych, losy partyzantów,

war, the fate of partisans,

losy członków

fates of the members

konspiracji, prowadzących

conspiracies, leading

np. wywiad cywilny.

e.g. civil interview.

Wreszcie losy żołnierzy,

Finally, the fates of the soldiers,

którzy walczyli na Zachodzie.

who fought in the West.

Część żołnierzy, np.

Some soldiers, for example.

jeden z najsłynniejszych,

one of the most famous,

żołnierzy nawet

even soldiers

polskiej armii, czyli

the Polish army, that is

pan porucznik Troicki,

Lieutenant Troicki,

ten, który zawieszał przecież

the one who was indeed suspending

2 maja flagę w Berlinie.

May 2nd, the flag in Berlin.

Żołnierz 1 Dywizji

Soldier of the 1st Division

im. Tadeusza Kościuszki

named after Tadeusz Kościuszko

walczył nad Bzurą. To był mieszkaniec Sochaczewa,

He fought on the Bzura. He was a resident of Sochaczew.

który walczył nad Bzurą.

who fought on the Bzura.

Później był członkiem Związku Walki Zbrojnej.

Later he was a member of the Union of Armed Struggle.

Był później w partyzance

He was later in the resistance.

jugosłowiańskiej

Yugoslavian

u Józefa Brostyty i walczył w Berlinie.

At Józef Brostyta's and fought in Berlin.

Zawiesił właśnie flagę.

He just hung the flag.

To był Sochaczewianin, którego pamiątki

It was a resident of Sochaczew, whose memorabilia

znajdują się w naszym muzeum, który odwiedzał

they are located in our museum, which he visited

często muzeum i opowiadał w muzeum

often the museum and he told in the museum

o swoich przygodach.

about my adventures.

Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą.

Museum of the Sochaczew Land and the Battlefield of Bzura.

Bitwy nad Bzurą, która, przypomnijmy,

The battles of Bzura, which, let us remind you,

bo ta zbieżność dat nie jest przypadkowa,

because this convergence of dates is not accidental,

rozpoczęła się formalnie

it has officially begun

9 września, zakończyła się,

September 9, it has ended,

to też możemy powiedzieć, że jest data formalna,

we can also say that it is a formal date,

22 września,

September 22nd,

a gościem Turbo Historii był

And the guest of Turbo Historii was

dr Michał Górny. Bardzo panu dziękuję.

Dr. Michał Górny. Thank you very much.

Dziękuję również.

Thank you as well.

www.turbo-historia.pl

www.turbo-historia.pl