Miriam Toews – życie na własnych warunkach

Polskie Radio S.A.

Wszystkie książki świata

Dzień dobry Państwu, dzisiejsze spotkanie, podobnie jak to przed tygodniem nadajemy z Poznania, tutaj zakończył się właśnie festiwal Malta, w ramach którego wspólnie z programem trzecim przygotowywany był i prezentowany cykl Głosy Kobiet.

Good morning everyone, today's meeting, just like the one a week ago, is being broadcast from Poznań, where the Malta festival has just concluded. As part of this event, in collaboration with the third program, a series called Women's Voices was prepared and presented.

To były rozmowy z pisarkami ze świata o kobietach, o ich miejscu, roli, znaczeniu, o walce, o prawa kobiet i tak dalej.

These were conversations with writers from around the world about women, their place, role, significance, about the struggle, women's rights, and so on.

Tytuł tego cyklu zaczerpnęliśmy z polskiego tytułu, z przekładu wspaniałej powieści naszej dzisiejszej gościni.

We borrowed the title of this cycle from the Polish title of the wonderful novel by our guest today.

Po angielsku ta książka nosiła tytuł Woman Talking, po polsku Głosy Kobiet i mam wielką przyjemność powitać teraz w studiu w Radiu Poznań i na antenie programu trzeciego kanadyjską pisarkę Miriam Taves.

In English, this book is titled Woman Talking, in Polish Głosy Kobiet, and I have the great pleasure to welcome to the studio at Radio Poznań and on the air of Program Trzeciego the Canadian author Miriam Toews.

Hello Miriam, welcome to Poland.

Thank you very much.

Nasze spotkanie tłumaczyć będzie Waldemar Guś. Dzień dobry.

Our meeting will be translated by Waldemar Guś. Good morning.

Dzień dobry.

Good morning.

Właściwie dobry wieczór, bo po dwudziestej.

Actually, good evening, because it's after eight o'clock.

Miriam, chciałbym zacząć od takiego krótkiego wyznania.

Miriam, I would like to start with a short confession.

W Polsce ujawniły się do tej pory trzy twoje powieści.

In Poland, three of your novels have been revealed so far.

To Głosy Kobiet w przekładzie Kaji Gucio, Wszystkie Medałem na Żale Mariusza Gądka, jest to przekład, i Z Ogniem, najnowsza wydana w Polsce powieść w przekładzie Rafała Lisowskiego.

To "Voices of Women" translated by Kaja Gucio, "All Medal for Lament" by Mariusz Gądek, this is a translation, and "With Fire," the latest published novel in Poland translated by Rafał Lisowski.

Wszystkie trzy świetne.

All three are great.

Wszystkie trzy opowiadające o kobietach.

All three are about women.

Wszystkie trzy pokazujące problemy, z którymi kobiety muszą się mierzyć w różnych dziedzinach życia.

All three showing the problems that women have to face in various areas of life.

Czy od początku wiedziałaś o tym, że będziesz właśnie kobietom w dużej mierze poświęcać swoje pisanie?

Did you know from the beginning that you would be dedicating your writing primarily to women?

Że to będzie literatura najwyższej próby, ale jednak skoncentrowana wokół tego, z czym muszą mierzyć się wciąż kobiety?

That it will be literature of the highest caliber, yet still centered around what women still have to face?

I don't think I knew that at the beginning, when I first began writing.

I don't think I knew that at the beginning, when I first started writing.

I think that was something that became apparent to me as I was writing.

And now, of course, you know.

That is simply because I'm a woman, I'm writing from the point of view of women.

And because of my background, where when I started writing, I really didn't think that I was going to be using...

This was a long time ago when I started writing.

That I was going to be using my background, my Mennonite background, my growing up in a community that was a patriarchal community, oppressive of girls and women.

But it's become apparent that it really had an effect on me, and that is what I write about.

Ale stało się jasne, że to naprawdę miało na mnie wpływ, i o tym piszę.

And I write about the lives of girls.

And I write about the lives of women, though it wasn't a conscious decision to.

And I write about the lives of women, though it wasn't a conscious decision to do so.

Nie, od samego początku nie było to moim założeniem.

No, from the very beginning that wasn’t my intention.

Wypłynęło to niejako w trakcie procesu pisarskiego.

It surfaced somehow during the writing process.

Jestem kobietą, w związku z tym nie powinno dziwić, że piszę z punktu widzenia kobiet.

I am a woman, so it should not be surprising that I write from a woman's perspective.

Ale dorzucając do tego obrazu jeszcze moje pochodzenie, a pochodzę ze środowiska menonickiego,

But adding to this picture my background, I come from a Mennonite environment,

które to środowisko jest środowiskiem patriarchalnym i dosyć takim opresyjnym w stosunku do kobiet.

which environment is a patriarchal and quite oppressive one towards women.

Nie powinno to dziwić, że taką właśnie postać.

It should not be surprising that this is exactly the kind of character.

To przyjęło, że piszę o, koncentruję się na problemach, których doświadczają dziewczęta i kobiety.

It is accepted that I write about, I focus on the issues faced by girls and women.

Dodam tylko jeszcze, zanim zadam kolejne pytanie, że mamy dla słuchaczek i słuchaczy trójki zestawy książek.

I will just add, before I ask the next question, that we have sets of books for our listeners.

Miriam, czyli te wszystkie trzy powieści, które pojawiły się w Polsce, można do mnie pisać.

Miriam, that is, all three novels that have appeared in Poland, can be written to me.

Książki małpapolskieradio.pl, będziemy je później rozdawać.

Books from małpapolskieradio.pl, we will be distributing them later.

Ale w czasie całej audycji można już się zgłaszać w tej sprawie.

However, during the entire broadcast, you can already report on this matter.

Wspomniałaś o swoim pochodzeniu i ja myślę, że to jest ważne, byśmy przypomnieli, że książka Głosy Kobiet,

You mentioned your background, and I believe it is important for us to remind that the book Voices of Women,

po angielsku Women Talking, doczekały się także ekranizacji.

In English, "Women Talking" has also been adapted into a film.

W filmie pojawiła się Frances McDormand, więc cały świat miał okazję poznać historię przedstawioną przez ciebie w tej opowieści.

Frances McDormand appeared in the film, so the whole world had the opportunity to get to know the story presented by you in this tale.

Ale to wszystko ma autobiograficzne podłoże, więc dla tych, którzy jeszcze książki nie znają czy filmu,

But all of this has an autobiographical background, so for those who are not familiar with the book or the film yet,

nie mieli okazji zetknąć się z twoją twórczością, opowiedz proszę, skąd dokładnie się wywodzisz i jaki to był świat?

They haven't had the chance to encounter your work, please tell us where you come from and what that world was like?

I potem drugie moje pytanie, jak udało ci się z niego wyrwać?

And then my second question, how did you manage to break free from him?

Byłam urodzona i urodzona w konserwatyce.

I was born and raised in conservatism.

Byłam urodzona i zostałam wychowana w tradycyjnej, tradycyjnej, tradycyjnej, tradycyjnej, tradycyjnej, tradycyjnej,

I was born and raised in a traditional, traditional, traditional, traditional, traditional, traditional,

konserwatywnej społeczności menonickiej.

conservative Mennonite community.

Nie była to taka ultraortodoksyjna społeczność, jak ta przedstawiona w Głosach Kobiet.

It was not such an ultra-Orthodox community as the one portrayed in Voices of Women.

Rzecz działa się w Manitobie.

The matter took place in Manitoba.

Jest to miejsce, w którym powstała pierwsza kolonia menonitów w Kanadzie.

This is the place where the first Mennonite colony in Canada was established.

Miały tam zastosowanie wszystkie zasady, wszystkie regulacje, które z tym się wiążą.

All the rules and regulations associated with it were applied there.

Panowała tam kultura kontroli i oczekiwań.

There was a culture of control and expectations.

Jako młoda kobieta, kiedy miałam 13-14 lat,

As a young woman, when I was 13-14 years old,

musiałam zrozumieć trochę więcej o tym, gdzie byłam,

I had to understand a little more about where I was.

jaki rodzaj miejsca to było.

What kind of place was it?

Wczoraj wiedziałam, że musiałabym wyjechać z tej społeczności,

Yesterday I knew that I would have to leave this community,

jeśli bym mogła żyć samą, być samą, być kobietą w świecie, być pisarzem.

If I could live alone, be alone, be a woman in the world, be a writer.

To nie byłoby akceptowalne w społeczności.

That would not be acceptable in the community.

To była pewna zaskakująca decyzja.

It was quite a surprising decision.

Więc uciekłam, skończyłam szkołę i uciekłam.

So I ran away, finished school, and escaped.

Kiedy ukończyłam szkołę.

When I graduated from school.

Uciekłam i uciekłam z Montrealu.

I ran away and escaped from Montreal.

W tamtym czasie uciekłam z najbardziej konserwatywnej społeczności w Kanadzie.

At that time, I escaped from the most conservative community in Canada.

Uciekłam z najbardziej kosmopolitycznej społeczności w Kanadzie.

I escaped from the most cosmopolitan community in Canada.

Nie byłam w tej społeczności w domu.

I wasn't in this community at home.

Nie miałem żadnych zajęć w ramach tej wspólnoty.

I had no activities within this community.

A do mnie docierało to już stosunkowo wcześnie.

And it reached me relatively early.

W związku z tym w dniu, kiedy skończyłam zajęcia w szkole średniej,

On the day I finished classes in high school,

nie czekając nawet na ceremonię rozdania dyplomów, wyjechałam do Montrealu.

Without even waiting for the graduation ceremony, I left for Montreal.

W ten sposób można by rzec, że porzuciłam najbardziej konserwatywne miejsce w Kanadzie

In this way, one could say that I abandoned the most conservative place in Canada.

na rzecz najbardziej liberalnego.

in favor of the most liberal.

W żadnym z nich nie czułem się wówczas u siebie.

I didn't feel at home in any of them at that time.

Ale co się działo w środku?

But what was happening inside?

Ten świat, w którym wzrastałaś, jaką rolę pełnili mężczyźni, a jaką kobiety, jaką kościół, a jaką rodzice?

In the world you grew up in, what role did men play, and what role did women play, what role did the church play, and what role did your parents play?

I to jest tak. Moja rodzina, jednak, to była trochę, wiesz, anomalia w tym scenie, w którym moja matka była bardzo wyjaśniona, bardzo liberalna, naprawdę była feministką przed jej czasem.

And it is like this. My family, however, was a bit, you know, an anomaly in this scene, where my mother was very open-minded, very liberal, she was truly a feminist ahead of her time.

Ona uciekła z kościoła, ona się zatrzymała. Ale mój ojciec, na drugą stronę, był bardzo konserwatywny, bardzo płaszczyzny i bardzo, wiesz, połączył się z społeczeństwem.

She ran away from the church, she stopped. But my father, on the other hand, was very conservative, very flat, and very, you know, connected to society.

To było niesamowite dla niego, kiedy ja uciekłam, kiedy moja starsza siostra uciekła.

It was amazing for him when I ran away, when my older sister ran away.

Moja matka, na drugą stronę, była zawsze wzmacniającą nas, by uciec. Więc to było jakby, wiesz, dwa różne wiadomości, które przychodziły do mnie w tym samym czasie.

My mother, on the other hand, was always encouraging us to escape. So it was like, you know, two different messages coming to me at the same time.

W oparciu o literaturę, o Biblię. Moja rodzina była swego rodzaju wyjątkiem, była ewenementem, ponieważ moja matka była osobą bardzo liberalną.

Based on literature, on the Bible. My family was somewhat of an exception, it was an anomaly, because my mother was a very liberal person.

Ona stosunkowo wcześnie odeszła od kościoła i zachęcała nas jednocześnie, moją siostrę i mnie, do samodzielności, do samodzielnego myślenia.

She left the church relatively early and encouraged us, my sister and me, to be independent, to think for ourselves.

Przeciwieństwem mojej matki był mój ojciec, który był bardzo konserwatywny i pobożny. I w momencie, kiedy zdecydowałyśmy się z moją siostrą na odejście z kościoła,

The opposite of my mother was my father, who was very conservative and devout. And at the moment when my sister and I decided to leave the church,

była to dla niego wielka tragedia.

it was a great tragedy for him.

Ale na ile to, co sama przeżyłaś, co było twoim doświadczeniem, spotyka się w tym, o czym napisałaś w głosach kobiet?

But to what extent does what you have experienced, what has been your experience, connect with what you wrote in the voices of women?

To przypomnę historię, która dzieje się w Boliwii. Historia kobiet, które były wykorzystywane seksualnie przez swoich mężów, kuzynów, bliskich im ludzi,

I will remind you of a story that takes place in Bolivia. The story of women who were sexually exploited by their husbands, cousins, and people close to them.

ponieważ w tych wspólnotach wszyscy są mniej lub bardziej ze sobą spokrewnieni. Jak bardzo to, w jakikolwiek sposób, oddaje rzeczywistość twojej wspólnoty, z której wyszłaś?

Because in these communities, everyone is more or less related to each other. How much does this, in any way, reflect the reality of your community from which you came?

Czy w ogóle coś takiego miało miejsce? I czy przez to, że napisałaś taką książkę, nie zostałaś uznana za osobę wyklętą przez tych, których zostawiłaś?

Did such a thing even happen? And because you wrote such a book, were you not considered an outcast by those you left behind?

Absolutnie. Moja własna doświadczalność zainformowała moją decyzję o tym, żeby pisać książkę o kobietach. Kiedy najpierw usłyszałam o zabójstwach, atakach,

Absolutely. My own experience informed my decision to write a book about women. When I first heard about the murders, the attacks,

to pojawiła się pewna wina grapewy, wina grapewy Mennonitów, informacja o tym, co się dzieje. Moja matka, moja siostra znały kobiet, które są przyjaciółmi i przyjaciółmi kobiet w naszym mieszkaniu, które są związane z kobietami w kolonie boliwijskim.

So a certain grape wine has appeared, Mennonite grape wine, information about what is happening. My mother, my sister knew women who are friends and friends of women in our apartment, who are connected with women in the Bolivian colony.

To nazywa się kolonią Mennonitów. I wiedziałam, że jak słyszę o tym, że to było coś, co chciałabym eksplorować, chciałabym pomyśleć o tym, że nie wiedziałam, jak będę o tym pisać.

It is called the Mennonite colony. And I knew that when I hear about it, it was something I would like to explore, I would like to think about it, that I didn't know how I would write about it.

I wtedy musiałam... Moja siostra umarła niedługo po słyszeniu o tych zabójstwach, a nie z powodu słyszenia o tych zabójstwach.

And then I had to... My sister died soon after hearing about those murders, but not because of hearing about those murders.

I wtedy chciałam pisać książkę o tym, co wspomniałeś wcześniej, więc musiałam wrócić do rozmów z kobietami później, ale nie byłam zaskoczona.

And then I wanted to write a book about what you mentioned earlier, so I had to return to conversations with women later, but I wasn't surprised.

Tak, po części książka ta opiera się na moich własnych doświadczeniach.

Yes, in part this book is based on my own experiences.

Kiedy...

When...

Kiedy dowiedziałam się o tych gwałtach, o atakach na kobiety, a rzecz działa się w Boliwii, w kolonii zwanej Manitoba, która była powiązana niejako z moim rodzinnym miastem,

When I found out about these rapes, about the attacks on women, and the events took place in Bolivia, in a colony called Manitoba, which was somehow connected to my hometown,

dowiedziałem się o tym, o tej całej historii oczywiście w postaci plotek, których cała masa krążyła w naszym środowisku i postanowiłam wykorzystać ten motyw w moim pisarstwie.

I learned about it, about this whole story of course in the form of rumors, which were circulating a lot in our environment, and I decided to use this motif in my writing.

Moja siostra zmarła niedługo potem, jak się dowiedziała o tej historii.

My sister passed away shortly after she found out about this story.

Nie było to związane w żaden sposób z tą historią, ale tak się to zbiegło w czasie i zdecydowałem, że wykorzystam ten motyw.

It was not related in any way to this story, but the timing coincided so I decided to use this motif.

Najpierw chciałem jednak skończyć wszystkie medaremne żale, które pisałem w tamtym momencie i wrócić do pisania głosów kobiet po tym, kiedy skończę tę wcześniejszą powieść

First, however, I wanted to finish all the petty grievances I was writing at that time and return to writing women's voices after I finished this earlier novel.

i skoncentrować się właśnie na tym szczególnym poczuciu izolacji, szczególnym poczuciu samokontroli naszej wspólnoty, które panowało w naszej grupie.

And to focus precisely on that particular sense of isolation, that particular sense of self-control of our community that prevailed in our group.

Więc reakcja filmu była, tak bym powiedziała, ogólnie pozytywna, ze względu na mężczyzn z mojego społeczeństwa.

So the reaction to the film was, I would say, generally positive, because of the men from my society.

Oczywiście, to jest coś, z czym porozmawiałam od dnia, kiedy urodziłam się.

Of course, this is something I've talked about since the day I was born.

Było nieodpuszczalnie. Były ludzie, którzy mówili, w taki sposób, że nie odpuszczali, ale mówili, że o nie, teraz to jest to, co świat będzie myślał o mężczyznach, że wszyscy mężczyźni są rapistami, że to jest tak, jak żyjemy, że to jest to, co doświadczamy w kobietach.

It was unforgivable. There were people who spoke in such a way that they did not relent, but said that oh no, now this is what the world will think about men, that all men are rapists, that this is how we live, that this is what we experience in women.

I oczywiście, to nie jest prawdziwe.

And of course, this is not true.

Nie wszyscy mężczyźni są rapistami.

Not all men are rapists.

To, co było bardzo zaskoczające, to reakcja od innych mężczyzn, i nie mogę mówić o tym dla całego świata, ludzi, którzy to widzieli, ale w moim społeczeństwie, mężczyźni konserwatywni, którzy nigdy nie widzieli filmu, filmu w swoim życiu, ponieważ, oczywiście, filmy są nieodpuszczalne,

What was very surprising was the reaction from other men, and I can't speak about it to the whole world, to the people who saw it, but in my society, conservative men who had never seen a film, a movie in their lives, because, of course, films are unforgivable.

byli przyjęci do scenariusza, przyjęci do teatru przez ich córki, przez ich córki, wielkie grupy, będąc w stanie zobaczyć film, śpiewając razem z mężczyźnami w lofcie, śpiewając piosenki, które wiedziały, że to jest tak, jak żyjemy,

they were accepted into the script, accepted into the theater by their daughters, by their daughters, big groups, being able to watch the movie, singing along with the men in the loft, singing songs that they knew it was how we live,

śpiewając piosenki, które wiedziały, i razem z mężczyźnami, i odpowiadając na to w taki sposób, to było bardzo, bardzo ruchome.

Singing songs that they knew, and together with the men, and responding to it in such a way, it was very, very moving.

Dla mnie, niektóre z mężczyzn, które słyszałam, powiedziały, że to było tak, jakbyśmy tam byli, wiesz, ta idea tych mężczyzn konserwatywnych, którzy nigdy nie widzieli filmu, i ich sposób, w jaki odpowiadały za to, że byli w scenariuszu, powiedziały, że to było tak, jakbyśmy byli w lofcie z tymi mężczyźnikami.

For me, some of the men I heard said it was like we were there, you know, the idea of these conservative men who had never seen the movie, and their way of responding was as if we were in the loft with those men.

To tylko jedna odpowiedź, ale to była jedna, na którą bardzo się wdzięczyłam.

It's just one answer, but it was one that I was very grateful for.

Kolejna pozycja tej powieści, była ona zdumiewająco pozytywna ze strony wspólnoty, chociaż oczywiście pojawiały się komentarze, że teraz to świat będzie nas właśnie dokładnie w takich barwach postrzegał, a przecież to nieprawda.

The next entry in this novel was surprisingly positive from the community, although there were of course comments that now the world would perceive us exactly in those colors, which is not true.

Nie wiem dokładnie, jak wyglądała reakcja na tę powieść w innych miejscach, natomiast moja wspólnota, tutaj muszę przyznać, że byłam bardzo mile zaskoczona, kiedy okazało się, że starsze kobiety, które w życiu nie były w kinie, kino było zakazane,

I don't know exactly what the reaction to this novel was in other places, but in my community, I must admit that I was very pleasantly surprised when it turned out that older women, who had never been to the cinema, as it was forbidden,

były jednak do tego kina zaciągnięte.

they were, however, dragged to that cinema.

Przez młodsze kobiety, przez ich córki i nagle się zaczęły utożsamiać z tymi kobietami, które zostały w tym filmie sportretowane, zaczęły śpiewać razem z nimi, zaczęły wznosić modły, cytować Biblię.

Through younger women, through their daughters, and suddenly they began to identify with those women portrayed in this film, they started to sing along with them, began to raise prayers, and quote the Bible.

Zupełnie nastąpiło połączenie starszych kobiet ze wspólnoty z tymi ofiarami, które zostały sportretowane w filmie.

There was a complete connection between the older women from the community and the victims portrayed in the film.

Tu może wyjaśnienie dla tych, którzy nie znają książki lub filmu powstałego w oparciu o nią.

Here may be an explanation for those who are not familiar with the book or the film based on it.

To jest historia kobiet, które były, jak mówiłem, no właściwie torturowane przez długi czas przez mężczyzn z ich kolonii menonickiej.

This is the story of women who were, as I said, actually tortured for a long time by men from their Mennonite colony.

Były usypiane, poddawane narkozie, wbrew wiedzy i woli własnej, przy użyciu środków do usypiania zwierząt hodowlanych, kwałcone, no a potem wszyscy udawali, że to złe duchy nawiedzały te kolonie.

They were put to sleep, anesthetized against their own knowledge and will, using euthanasia drugs for livestock, mutilated, and then everyone pretended that evil spirits haunted those colonies.

To jest ta opowieść, która wstrząsa absolutnie.

This is the story that absolutely shakes you.

Ale jak mówi nasza dzisiejsza gościni Miriam Tapes, to się wydarzyło naprawdę w Boliwii i wciąż istnieje na świecie wiele takich wspólnot, jak ta Manitoba w Boliwii, gdzie kobiety były gwałcone, wykorzystywane przez mężczyzn.

But as our guest today, Miriam Tapes, says, this really happened in Bolivia and there are still many such communities in the world, like this one in Manitoba, Bolivia, where women were raped and exploited by men.

I teraz oczywiście rodzi się pytanie Miriam, jak to możliwe na przełomie XX i XXI wieku, w XXI wieku, że takie miejsca istnieją i że wiedząc, jak bardzo opresyjny jest to świat, całkowicie patriarchalny,

And now, of course, the question arises, Miriam, how is it possible at the turn of the 20th and 21st centuries, in the 21st century, that such places exist and that knowing how oppressive this world is, completely patriarchal,

ludzie wybierają życie w takich przestrzeniach, w takich wspólnotach. A może to się zmienia?

People choose to live in such spaces, in such communities. Or maybe it is changing?

Nie są edukowani, nie mówią na przykład języka kraju, w którym są, więc są bardzo izolowani, bardzo kontrolowani, więc nie mają naprawdę wyboru.

They are not educated, they do not speak, for example, the language of the country they are in, so they are very isolated, very controlled, so they really have no choice.

Mówiąc o tym, że wiele ludzi wychodzi, jest wiele przychodzących i wychodzących z kolonii mężczyzn,

Speaking of the fact that many people are coming and going, there are many men coming and going from the colony,

wrócąc do Kanady, do USA, potem wrócąc do Meksyku, wrócąc do Boliwii, wrócąc do Paragwaju, wrócąc do Boliwii, gdziekolwiek są, gdzie mieszkają.

Returning to Canada, to the USA, then returning to Mexico, returning to Bolivia, returning to Paraguay, returning to Bolivia, wherever they are, where they live.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, że bardzo wiele osób nie ma tak naprawdę wyboru.

First of all, it should be noted that many people really do not have a choice.

Są to bardzo zamknięte, bardzo ściśle powiązane ze sobą społeczności, gdzie spora część kobiet nie ma odpowiedniej edukacji, nie mówi językiem danego kraju, w którym się znajduje.

These are very closed, very tightly knit communities, where a significant portion of women lack proper education and do not speak the language of the country they are in.

W związku z tym nakłada się na to ogromne problemy.

This brings enormous problems with it.

Jest to poczucie izolacji.

It is a feeling of isolation.

Pomimo tego, pomiędzy poszczególnymi wspólnotami menonickimi istnieje bardzo duży ruch.

Despite this, there is a very large movement between the various Mennonite communities.

Część ludzi odchodzi, dla części życie w poszczególnych wspólnotach jest zbyt konserwatywne, w związku z tym odchodzi, ale odchodzi do innych wspólnot menonickich.

Some people leave because for some, life in certain communities is too conservative, and as a result, they leave, but they leave for other Mennonite communities.

Czy to będą wspólnoty w Stanach Zjednoczonych, czy w Kanadzie, czy w Meksyku, czy w Belize, obojętnie gdzie, więc jest dosyć duży ruch, dosyć duży przepływ pomiędzy tymi wspólnotami.

Whether these are communities in the United States, Canada, Mexico, or Belize, it doesn't matter where, there is quite a significant movement, quite a significant flow between these communities.

Ale oczywiście są indywiduali, którzy odchodzą.

But of course there are individuals who leave.

Oczywiście spotykam również często ludzi, którzy w ogóle odchodzą od wspólnot menonickich.

Of course, I also often meet people who are leaving Mennonite communities altogether.

Wówczas pojawiają się wspomnienia typu, a mój ojciec, czy moja matka, czy moja rodzina, czy ja sam pochodzę tam z takiej, czy innej kolonii, a oni sami już zdążyli się przenieść do miasta i już zdążyli zyskać edukację.

Then memories of the type come up, like my father, or my mother, or my family, or I myself come from this or that colony, and they themselves have already managed to move to the city and have already managed to gain an education.

Dopytam jeszcze, bo to wydaje mi się bardzo ciekawe.

I'll ask again, because it seems very interesting to me.

Wspomniałaś o tym, że mieszkańcy tych kolonii menonickich nie używają języka kraju, w którym przebywają, w którym mieszkają.

You mentioned that the residents of these Mennonite colonies do not use the language of the country in which they stay, in which they live.

Jak więc porozumiewają się między sobą i czy to jest w ogóle możliwe, żeby ten świat zewnętrzny, znacznie bardziej liberalny względem tego, co dzieje się w środku tych społeczności, w dobie absolutnej globalizacji, mediów społecznościowych i tak dalej, po prostu nie zagościł wśród tych ludzi?

How do they communicate with each other, and is it even possible for this external world, which is much more liberal regarding what happens within these communities, in the age of absolute globalization, social media, and so on, simply not to have made its way among these people?

Czy to jest możliwe? Jak długo to jeszcze, twoim zdaniem, będzie trwało?

Is it possible? How much longer do you think it will last?

Istnienie takich całkowicie zamkniętych, odciętych od świata kolonii.

The existence of such completely closed colonies, cut off from the world.

Przecież świat właściwie się zmniejsza, zwęża. Wszyscy żyjemy obok siebie.

After all, the world is actually getting smaller, narrowing down. We all live next to each other.

Wiem, że oni nie mają telefonów komórkowych, ale prędzej czy później i tak to, co się dzieje wśród nas, jakoś ich dopadnie.

I know that they don't have mobile phones, but sooner or later, what is happening among us will catch up with them.

Nie mam pojęcia, ale jest to prawda.

I have no idea, but it is true.

I, wiesz, są różnorodne stopy odkrycia się od całego świata, od konserwatyzmu w tych kolonii.

And, you know, there are various footprints of discovery from all over the world, from conservatism in these colonies.

Więc, na przykład, są jakieś, gdzie telefony są niemożliwe.

So, for example, there are some places where phones are impossible.

Mieć telefon, być wstrzymywanym z telefonu, to znaczy, że, wiesz, immediate ekspulsja z społeczeństwa, ekskomunikacja z społeczeństwa,

Having a phone, being cut off from the phone, means that, you know, immediate expulsion from society, excommunication from society.

albo, wiesz, jeździć samochodem, albo mieć radio, internet, czegoś takiego.

Either, you know, drive a car, or have a radio, internet, something like that.

Niektóre społeczeństwa mówią, że jest w porządku, żeby użyć komputera, na przykład, dla biznesu,

Some societies say that it's okay to use a computer, for example, for business.

żeby zrozumieć, że to jest niemożliwe.

to understand that it is impossible.

I to jest tak, wiesz, dla farmacji, wiesz, z ich sklepem.

And it's like this, you know, for the pharmacy, you know, with their store.

Ale nie mam pojęcia.

But I have no idea.

Będzie to interesujące, wiesz, ostatni, żyjący, kompletnie wyeliminowany, miedzynyściciel,

It will be interesting, you know, the last, living, completely eliminated, intermediary.

który nie dotarł do świata.

which did not reach the world.

Nie mam pojęcia, ile to będzie trwało.

I have no idea how long it will take.

Ale wiem, że jest, wiesz, tak wiele miedzyn, prowadzonych przez, wiesz, kontyngent.

But I know that there are, you know, so many connections, led by, you know, the contingent.

Dwa, czy trzy rodziny będą się zaciągnąć, próbując iść dłużej i dłużej i dłużej od świata.

Two or three families will enlist, trying to go longer and longer and longer from the world.

I jak to będzie trwało?

And how long will this last?

Gdzie to się skończy?

Where will this end?

W społecznościach menonickich istnieje bardzo wiele poziomów konserwatyzmu,

In Mennonite communities, there are many levels of conservatism.

bardzo wiele poziomów zaangażowania, bardzo wiele poziomów odcięcia od świata zewnętrznego.

very many levels of engagement, very many levels of disconnection from the outside world.

Oczywiście używanie telefonów komórkowych, podobnie jak zresztą jazda samochodem,

Of course, using mobile phones, much like driving a car,

czy korzystanie z radia, czy telewizji, skutkuje natychmiastową ekskomuniką.

Does using the radio or television result in immediate excommunication?

Natomiast w niektórych społecznościach menonickich dozwolone jest używanie komputera,

In some Mennonite communities, the use of computers is allowed.

chociaż tylko i wyłącznie w celach prowadzenia biznesu.

although solely for the purpose of conducting business.

Sama jestem ciekawa, jak długo to może potrwać.

I'm curious myself how long this might last.

Nie mam zielonego pojęcia.

I have no idea.

Bardzo chętnie będę się temu przyglądać, z dużym zaciekawieniem.

I will be very eager to observe it with great curiosity.

Ale jestem przekonana, że zawsze znajdzie się rodzina, dwie czy trzy,

But I am convinced that there will always be a family or two or three.

którzy postanowią odciąć się od świata zewnętrznego,

who decide to cut themselves off from the outside world,

powędrować jeszcze głębiej w jakąś dżunglę.

to wander even deeper into some jungle.

Oczywiście jest pytanie, czy to będzie za zgodą wszystkich,

Of course, the question is whether it will be with everyone's consent.

czy to jest sytuacja narzucona, na przykład przez, jak wspominałaś, konserwatywnych mężczyzn.

Is this a situation imposed, for example, by conservative men, as you mentioned?

Chciałem zapytać jeszcze o to, że w tej sytuacji, w tej sytuacji, w tej sytuacji,

I wanted to ask again about this situation, this situation, this situation.

jeśli chodzi o twoje przejście z tamtego świata do tego, w którym żyjesz obecnie,

as for your transition from that world to the one you currently live in,

mówiłaś, że z bardzo konserwatywnej kolonii przeniosłaś się do niezwykle liberalnego Montrealu

You said that you moved from a very conservative colony to the incredibly liberal Montreal.

i że to też była trudna sytuacja, bo nie znałaś tego świata.

And that it was also a difficult situation because you didn't know that world.

W którym momencie, po ilu latach, poczułaś się po tej stronie życia u siebie?

At what moment, after how many years, did you feel at home on this side of life?

Pomyślałam o swoim domku, o swoim społeczeństwie codziennie.

I thought about my home, about my community every day.

I oczywiście pisałam o tym w jakiejś formie, w jakiejś innej formie,

And of course, I wrote about it in some form, in some other form,

w jednym czy innym sposób, nie w całym moim pracowaniu, ale w tak dużym stopniu.

In one way or another, not throughout my entire working life, but to such a large extent.

I to jest miejsce, w którym czuję, że straduję te dwie świata,

And this is the place where I feel that I am straddling these two worlds,

z moim myśleniem, z moim sercem, często w tym miejscu.

with my thinking, with my heart, often in this place.

I chcę, czuję, że chcę być zaakceptowanym przez to,

And I want, I feel that I want to be accepted by this,

wiesz, wiedząc, że oczywiście, wiesz,

you know, knowing that of course, you know,

to nie wydarzy się całkowicie, ale, wiesz,

it won't happen completely, but, you know,

i odpuszczam się do tego, ale wciąż mam ten taki

I give in to this, but I still have that kind of...

praktyczny, praktyczny chęć, żebym się zrozumiał,

practical, practical desire for me to understand,

wiesz, żebym się zrozumiał przez moją społeczność,

You know that I need to be understood by my community,

żeby mogli powiedzieć, że tak, wiemy, że jest możliwe,

so they can say that yes, we know it is possible,

żeby być krytycznym naszej społeczności, tej kultury kontroli,

to be critical of our community, this culture of control,

rządów, regulacji czy czegoś innego i wciąż go kochać,

governments, regulations, or something else and still love him,

w sensie kochać ludzi, świat, i chcą być zaakceptowani tam.

In the sense of loving people, the world, and wanting to be accepted there.

Nie wiem, jak długo, myślę, że to jest moja odpowiedź.

I don't know how long, I think this is my answer.

Nie czuję się tak, że mieszkam w downtownie Toronto,

I don't feel like I live in downtown Toronto.

ale też żyję w mojej wyobraźni, w mojej myśli, w mojej społeczności.

but I also live in my imagination, in my mind, in my community.

Z jedną nogą tu.

With one foot here.

Chciałabym, żeby moja wspólnota mnie zaakceptowała.

I would like my community to accept me.

Jest to takie niemalże doświadczenie, jakie jest udziałem nastolatków,

It is almost an experience that is common among teenagers.

kiedy chce się być akceptowanym przez cały świat,

when you want to be accepted by the whole world,

chce się być zrozumianym przez cały świat,

I want to be understood by the whole world,

a ja bym chciała doświadczyć takiego uczucia,

and I would like to experience such a feeling,

że jestem akceptowana przez moją wspólnotę,

that I am accepted by my community,

pomimo że bywam w stosunku do niej krytyczna,

even though I can be critical of her,

ale że to wcale nie znaczy, ten mój krytycyzm,

but that doesn't mean at all, my criticism,

wcale nie oznacza braku miłości w stosunku do tej mojej wspólnoty.

it does not mean a lack of love for this community of mine.

Mimo iż mieszkam w Toronto, mimo iż kocham Toronto,

Although I live in Toronto, although I love Toronto,

po części nadal jeszcze jestem mieszkanką mojej wspólnoty.

I am still partly a resident of my community.

William Taves, gości dzisiaj we wszystkich książkach świata.

William Taves is a guest today in all the books of the world.

Chciałbym, byśmy teraz wyszli ze świata głosów kobiet

I would like us to now step out of the world of women's voices.

i przenieśli się do świata, który opisałaś w powieści

and they moved to the world that you described in the novel.

Wszystkie me daremne żale, o których już wspominałaś.

All my useless complaints that you already mentioned.

Ta książka też jest bardzo silna.

This book is also very powerful.

Jest bardzo autobiograficzna.

It is very autobiographical.

Opowiada o dwóch siostrach, o Elfridzie i Jolandii

It tells the story of two sisters, Elfrida and Jolandia.

i o próbie uratowania jednej z tych sióstr przez drugą.

and about the attempt to save one of those sisters by the other.

Ta druga myśli o samobójstwie, nie umie odnaleźć się w świecie,

This other one is thinking about suicide, she can't find her place in the world,

chociaż jest odnoszącą sukcesy pianistką.

although she is a successful pianist.

Ta druga siostra, być może w jakiś sposób tu cudzysłów

This second sister, perhaps in some way here in quotation marks.

mniej utalentowana, musi z kolei się mierzyć z innymi

less talented, must in turn compete with others

niełatwymi sprawami w życiu, swoim rodzinnym.

difficult matters in life, in your family.

Ile ta książka jest autobiograficzna?

How autobiographical is this book?

Na ile opisywałaś historię swoich bliskich w tej prozie?

How much did you describe the story of your loved ones in this prose?

I jak się w tym świecie opowieści o tych niełatwych sprawach odnalazłaś?

And how did you find yourself in this world of stories about these difficult matters?

Bo to dajmy, że obie bohaterki pochodzą, podobnie jak bohaterki

Let’s say that both protagonists come from, just like the heroines.

poprzedniej powieści, o której rozmawialiśmy,

the previous novel we discussed,

i jak autorka z menonickiej wspólnoty.

and like the author from the Mennonite community.

Kiedy zaczęłam myśleć o historii Pioni Sorrows,

When I started thinking about the story of Pioni Sorrows,

musiałam myśleć i decydujeć, jak ją pisać,

I had to think and decide how to write it.

jak ją strukturować, czy to będzie fiksja,

how to structure it, will it be fiction,

czy to będzie książka, czy to będzie non-fiction,

Will it be a book, or will it be non-fiction?

czy coś innego.

or something else.

Wiedziałam, że chcę pisać o mojej siostrze,

I knew that I wanted to write about my sister,

która ma 6 lat więcej niż ja,

who is 6 years older than me,

która zabiła się w 2010 roku.

who committed suicide in 2010.

I tak jak mówisz, to jest historia dwóch siostr,

And just as you say, this is the story of two sisters.

jedna, która chce uratować, a druga zabiła się.

One who wants to save, and the other who took her own life.

To było to, gdzie jesteśmy.

That was where we are.

Więc tak, głównie autobiograficzne.

So yes, mainly autobiographical.

Tak.

Yes.

Ta powieść zawiera bardzo silny element autobiograficzny.

This novel contains a very strong autobiographical element.

Podobnie zresztą jak i głosy kobiet.

Similarly to the voices of women.

Starałam się wymyśleć, w jaki sposób.

I was trying to figure out how.

Bardzo chciałem napisać powieść o mojej siostrze.

I really wanted to write a novel about my sister.

Moja siostra, 6 lat starsza ode mnie,

My sister, 6 years older than me,

zabiła się w 2010 roku.

She killed herself in 2010.

Popełniła samobójstwo w 2010 roku.

She committed suicide in 2010.

A ja chciałem bardzo napisać o niej powieść.

And I wanted very much to write a novel about her.

Zacząłem zastanawiać się, w jaki sposób

I started to wonder how.

ją powinnam stworzyć, jaką nadać jej strukturę,

I should create it, what structure should I give it,

jak do tego podejść.

how to approach it.

Także, jak najbardziej, ta powieść zawiera

Yes, absolutely, this novel contains

bardzo silny element autobiograficzny.

a very strong autobiographical element.

A jeśli mogę o to spytać, kim była i jaka była twoja siostra?

And if I may ask, who was your sister and what was she like?

I like that question.

What was she like?

She was fiercely intelligent,

Ona była niezwykle inteligentna,

very sensitive,

you could say hypersensitive,

but I'm not sure that I even think that that's really a thing.

ale nie jestem pewny, czy w ogóle myślę, że to naprawdę istnieje.

She was sensitive to the world,

She was sensitive to the world.

to the suffering, the pain, the anxiety,

the sort of collective anxiety of the world.

She felt that, she took it on,

and she suffered from depression.

She was a historian, she was a pianist,

she was very, very, very funny.

She was very, very, very funny.

The jokes in the book, I hope,

would be jokes that she would,

you know, that they would meet her standards.

You know that they would meet her standards.

I was always thinking of her when I wrote the book,

I was always thinking of her when I wrote the book.

thinking, okay, you know,

myślenie, dobrze, wiesz,

imagining her looking over my shoulder,

you know, correcting me when I was wrong.

You know, correcting me when I was wrong.

She wanted the world, she travelled,

She wanted the world, she traveled,

she left the community too at 18

She also left the community at 18.

and went to university and

i poszedł na uniwersytet i

taught me everything I knew about literature or rock'n'roll.

You know, she opened the world to me.

Bardzo dziękuję za to pytanie.

Thank you very much for this question.

Moja siostra była bardzo inteligentną kobietą.

My sister was a very intelligent woman.

Była bardzo wrażliwą osobą.

She was a very sensitive person.

Być może właściwie należałoby ją scharakteryzować

Perhaps it would be appropriate to characterize her.

jako przesadnie wrażliwą.

as overly sensitive.

Była bardzo otwarta na świat,

She was very open to the world.

ale brała cały jego ból, całe cierpienie,

but she took all his pain, all the suffering,

które w tym świecie istnieje,

which exists in this world,

brała to bardzo do siebie.

She took it very personally.

Zmagała się z depresją.

She struggled with depression.

Była historyczką i była pianistką.

She was a historian and she was a pianist.

Mam nadzieję, że żarty,

I hope it's just a joke,

które zawarłam w powieści,

which I included in the novel,

odpowiadają swoim poziomem,

they correspond to their level,

poziomowi jej żartów.

the level of her jokes.

Stale miałem wrażenie, kiedy to pisałam,

I constantly had the impression while I was writing this,

że stoi nade mną, patrzy mi przez ramię

that he is standing over me, looking over my shoulder

i udziela mi rad.

and gives me advice.

Ona zresztą jako pierwsza odeszła

She was the first to leave, anyway.

z naszej społeczności w wieku 18,

from our community aged 18,

od niej dowiedziałem się

I found out from her.

bardzo wielu rzeczy na temat literatury,

a lot of things about literature,

na temat rock'n'rolla, na temat życia.

about rock'n'roll, about life.

Ale myślę też, że bardzo istotne jest to,

But I also think that it is very important that,

by powiedzieć słuchaczom i słuchaczkom

to tell the listeners

naszej audycji, że

our broadcast, that

ty w tej powieści piszesz

you write in this novel

nie tylko o relacji między

not only about the relationship between

dwoma siostrami, które kochają się,

two sisters who love each other,

mają lepsze i gorsze momenty

they have better and worse moments

w swojej relacji,

in their account,

ale są blisko siebie.

but they are close to each other.

Jedna, przypomnę, próbuje ocalić drugą.

One, I remind you, is trying to save the other.

To jest także powieść,

This is also a novel,

w której ty zadajesz takie pytanie,

in which you ask such a question,

które być może nie jest głośno wypowiedziane,

which may not be spoken loudly,

ale jednak jest.

but it is, after all.

O to, czy możemy mieć w sobie gen

About whether we can have a gene within us.

samobójcy.

suicide.

Bo kiedy zna się

Because when you know

choć trochę historię twojej rodziny,

though a bit of your family's history,

to nie trudno się dowiedzieć,

it's not hard to find out,

że twoja siostra

that your sister

nie była jedyną osobą, która odebrała sobie życie.

she was not the only person who took their own life.

No i teraz pytanie.

Well, now the question is.

Czy decydują o tym

Do they decide about it?

okoliczności zewnętrzne,

external circumstances,

czy może po prostu ta pojawiająca się

or maybe just the one that appears

w tym momencie, teraz chcę użyć dobrego słowa,

at this moment, now I want to use a good word,

niemoc,

incapacity,

by dalej żyć,

to continue living,

jest czymś, co możemy

is something we can

przejąć po przodkach?

inherit from ancestors?

Kiedy się zemstra zmarła w 1998 roku,

When revenge died in 1998,

miałam wszystkie te pytania.

I had all those questions.

I oczywiście, jak i każdy

And of course, like everyone else.

wychowawca zemstra,

educator revenge,

było wiele pytań, jak to się stało?

There were many questions, how did it happen?

Dlaczego to się stało?

Why did this happen?

Jego śmierć była kompletnym zaskoczeniem dla mnie i dla mojej rodziny.

His death was a complete shock to me and my family.

Jednak w przejściu,

However, in the passage,

mogliśmy zobaczyć, że nie powinniśmy być

we could see that we should not be

tak zaskoczeni.

so surprised.

I czytałam książki, studiowałam,

And I read books, studied,

pytano o to,

they asked about it,

i nie myślę,

and I don't think,

że w ogóle nie ma żadnych.

that there are none at all.

Ludzie mówią ci różne rzeczy,

People tell you different things,

akademicy, ludzie w zdrowiu,

academics, healthy people,

nie jestem pewna,

I'm not sure,

ale myślę, że jest coś,

but I think there is something,

co oczywiście jest przerażającą

which is obviously terrifying

myśląc na to, że moglibyśmy

thinking about the fact that we could

przejąć zemstę śmierci,

take revenge on death,

coś, co będzie

something that will be

w jakiś moment

at some point

zmusić nas do śmierci.

force us to death.

Nikt nie chce tego myśleć,

Nobody wants to think about it,

nikt nie chce w to uwierzyć.

No one wants to believe it.

I jeśli coś takiego istnieje

And if something like that exists

i jeśli to przejęliśmy,

and if we have taken this over,

to nie oznacza, że będziemy na to pracować.

That doesn't mean we will work on it.

Ale jest to dobre pytanie.

But that's a good question.

Myślę, że w pewnym momencie w życiu

I think that at some point in life

myślałam, że

I thought that

czułam się śmiercią,

I felt like death,

a nie od tamtej pory.

not since then.

Nie cierpię od depresji,

I don't suffer from depression.

więc nie wszystkie depresyjne ludzie

so not all depressed people

zabijają się.

They are killing themselves.

Jest tak wiele zamkniętych drzwi

There are so many closed doors.

do myślenia o tym.

to think about it.

Jest tak dużo tabu wokół tego,

There is so much taboo around this,

że jest straszne myśleć o śmierci.

that it is страшно to think about death.

Jest tak dużo,

There is so much,

powiedziałabym, religijnego opozycji do tego,

I would say, religious opposition to this,

oczywiście, i społeczności.

of course, and communities.

Jeśli to się dzieje w rodzinie,

If this is happening in the family,

to często rodzina pomyli o tym.

The family often confuses this.

Jest to temat, który jest ciemny

It is a topic that is dark.

i horrifikujący.

and horrifying.

Im więcej o nim rozmawiamy

The more we talk about him

i o nim myślimy,

and we think about him,

tym bardziej możemy na to włożyć światło

All the more we can shed light on it.

i, mam nadzieję, go uniknąć.

I hope to avoid him.

Ale to coś, o czym myślę.

But it's something I'm thinking about.

Nie myślę o zabijaniu siebie.

I am not thinking about killing myself.

Nie chcę zabijać siebie,

I don't want to kill myself,

ale koncept, pomysł o śmierci

but the concept, the idea of death

jest coś, o czym myślę cały czas.

There is something I think about all the time.

Tak daleko mogę sięgnąć

I can reach this far.

z uogólnieniami.

with generalizations.

W 1998 roku,

In 1998,

kiedy mój ojciec stargnął się na życie,

when my father broke down over life,

zadawałem sobie to pytanie.

I asked myself that question.

Było to oczywiście dla nas

It was of course for us.

kompletnym szokiem dla całej rodziny.

a complete shock for the entire family.

Chociaż jak spojrzę na to

Although when I look at it

z perspektywy czasu,

in retrospect,

wydaje mi się, że nie powinniśmy byli

I think that we shouldn't have.

wówczas być aż tak zaskoczeni tym faktem.

then be so surprised by this fact.

Czytałem bardzo dużo na ten temat.

I have read a lot about this subject.

Jest to

This is

oczywiście bardzo przerażająca

of course very terrifying

perspektywa, kiedy człowiek pomyśli sobie,

the perspective when a person thinks to himself,

że taki gen istnieje

that such a gene exists

faktycznie i że można go było

actually and that it could be

odziedziczyć.

to inherit.

Jeśli tak jest w istocie,

If that is indeed the case,

z drugiej strony niekoniecznie

on the other hand, not necessarily

to od razu stanowi dla człowieka

it immediately constitutes for a person

wyrok, ponieważ

sentence, because

nie każdy, kto cierpi na depresję,

not everyone who suffers from depression,

targa się na własne życie.

is trying to take their own life.

Mnie samej oczywiście zdarzało się

I myself have of course experienced it.

również miewać takie myśli,

also have such thoughts,

ale jakoś się udało

but somehow it worked out

to zwalczyć. Natomiast

to combat. On the other hand

moja nieco ogólniejsza refleksja

my somewhat more general reflection

jest tak, że na temat

It's like this, that regarding

samobójstwa nazbierało się tyle

so many suicides have accumulated

tabu, tyle złych

taboo, so many bad ones

skojarzeń, że

associations, that

im więcej się o tym mówi,

the more it is talked about,

im bardziej rzuca się

the more it throws itself

na ten problem światło,

to this problem the light,

tym bardziej można się

all the more one can

z tym zagadnieniem oswoić

to come to terms with this issue

i podejść do niego bez emocji.

and approach him without emotions.

A jeśli mogę, kończąc wątek

And if I may, to conclude the thread.

tej powieści, zadać Ci

this novel, to ask you

dość intymne pytanie. Przepraszam, mam nadzieję,

a rather intimate question. I'm sorry, I hope,

że nie przekraczam granicy.

that I am not crossing the border.

Czy napisanie tej książki

Did writing this book

pozwoliło Ci się

it allowed you to

w jakimś sensie pogodzić

to reconcile in some sense

z rozstaniem z siostrą, a wcześniej

with parting from my sister, and earlier

z ojcem? Czy to jednak niemożliwe?

With father? Is it really impossible?

Tak.

Yes.

Czy napisanie tej książki

Did writing this book

pozwoliło Ci się pogodzić

it allowed you to make peace

z rozstaniem z siostrą?

with the breakup with my sister?

Nie, nie. Nie jestem pewna,

No, no. I'm not sure.

że wierzę w pogodzić

that I believe in reconciling

albo w to, że ten rodzaj

or in that this kind

traumy emocjonalnych

emotional traumas

teraz się zajmuje

now I am dealing with

lub jest kompartmentalizowany.

or is compartmentalized.

Myślę, że jest to coś,

I think it's something,

czego możemy po prostu

what we can simply

pociągnąć na zawsze.

to pull forever.

Napisanie książki nie było tym czynnikiem,

Writing a book was not the factor,

który pozwolił mi się pogodzić

which allowed me to make peace

ze stratą siostry i ojca.

with the loss of a sister and a father.

Był to mały element

It was a small element.

większych puzzli.

larger puzzles.

Pozwolił mi na głębsze zrozumienie

He allowed me for a deeper understanding.

całej sytuacji, na głębsze zrozumienie

the entire situation, for a deeper understanding

tego procesu, natomiast

this process, on the other hand

nie nazwałabym tego akceptacją

I wouldn't call it acceptance.

tego, co się stało.

what happened.

Nie wierzę w coś, co nazywa się

I don't believe in something called

zamknięciem pewnego procesu

the closing of a certain process

związanego ze śmiercią najbliższych.

related to the death of close ones.

To zostaje w człowieku

It remains in a person.

i to się nosi ze sobą

and it is carried with you

po wsze czasy.

for all time.

Na zakończenie jeszcze o najnowszej powieści Miriam.

To conclude, let’s talk about Miriam's latest novel.

To znaczy najnowszej wydanej w Polsce.

That means the latest one released in Poland.

Ukazała się

It has been published.

oryginalnie w 2021 roku.

originally in 2021.

Myślę o Z ogniem.

I'm thinking about Z with fire.

Oryginalny tytuł to

The original title is

Fight Night.

Każda z twoich książek opowiada

Each of your books tells a story.

tych wydanych w Polsce o losach kobiet,

those published in Poland about the fates of women,

o relacjach między nimi.

about the relationships between them.

Głosy kobiet to jest

The voices of women is

historia dramatyczna,

dramatic history,

która w pewnym momencie

which at a certain moment

przemienia się w thriller.

it transforms into a thriller.

Historia dwóch sióstr,

The story of two sisters,

opowieści o samobójstwie jednej z nich,

the story of one of their suicides,

jak słyszeliśmy autobiograficzna,

as we heard autobiographical,

jest bardzo poruszająca i pokazująca,

it is very moving and revealing,

jak bardzo możemy

how much can we

czuć się źle w świecie, który nas otacza.

to feel bad in the world that surrounds us.

A z ogniem to jest

And with fire, it's like this.

opowieść o trzech pokoleniach kobiet

A story about three generations of women.

z tej samej rodziny,

from the same family,

o bardzo rezolutnej

about a very clever girl

dziewięciolatce, która jest tutaj

to the nine-year-old who is here

opowiadającą historię.

telling a story.

O mojej babce Elwirze.

About my grandmother Elwira.

Jak to się stało, że wpadłaś na pomysł

How did you come up with the idea?

napisania tej książki?

the writing of this book?

Już nawet nie chcę pytać,

I don't even want to ask anymore.

czy cokolwiek jest w niej zaczerpnięte

Is anything borrowed from it?

z twojej autobiografii.

from your autobiography.

Ale chciałam

But I wanted.

napisać coś, jak Fight Night.

write something like Fight Night.

Co się stało,

What happened,

to zaczęłam mieć córki.

That's when I started having daughters.

Mam cztery córki.

I have four daughters.

Sześć i sześć i trzy i trzy.

Six and six and three and three.

Sześć i trzy i sześć i trzy.

Six and three and six and three.

I chciałam

And I wanted.

napisać coś dla nich.

write something for them.

Chciałam napisać książkę,

I wanted to write a book,

która byłaby ciesząca

which would be pleasing

i która zajmowała się

and which was dealing with

głębszą kwestią naszej życia,

a deeper issue of our lives,

ich życia.

their life.

I zaczęłam pytać o

And I started to ask about

moją siostrę, o mojego ojca.

my sister, about my father.

Kto są te ludzie? Co się z nimi stało?

Who are these people? What happened to them?

Gdzie są?

Where are they?

Chciałam to wytłumaczyć w książce,

I wanted to explain this in the book,

ale chciałam również

but I also wanted

napisać o tym charakterze Elwirze,

to write about the character Elwira,

który jest bardzo podobny do ich

which is very similar to theirs

wielkiej córki, mojej matki.

great daughter, my mother.

Bo ona nie będzie tu od dłuższego czasu.

Because she won't be here for a long time.

Ona jest młoda i nie będzie ją pamiętać.

She is young and she won't remember her.

Ona jest w naszym życiu

She is in our lives.

mokrą i bardzo śmieszną osobą.

a wet and very funny person.

Chciałam to zrobić.

I wanted to do it.

Chciałam też napisać

I also wanted to write.

książkę, ale nigdy jej nie zrobiłam.

a book, but I never did it.

Więc dla mnie to była

So for me, it was

ciesząca doświadczalność, która zabrała mnie

joyful experimentation that took me away

od intensywności

from the intensity

rozmowy kobiet.

women's conversations.

Kiedy napisałam

When I wrote

Głosy kobiet, która była

Voices of the woman who was

powieścią szalenie intensywną,

an incredibly intense novel,

szalenie bolesną, dotykającą

excruciatingly painful, touching

niesłychanie bolesnych spraw,

incredibly painful matters,

była prawdziwą historią,

it was a true story,

potrzebowałam czegoś takiego jak

I needed something like that.

powieść z ogniem, żeby odreagować

a novel with fire to unwind

pisanie głosów kobiet.

writing women's voices.

I pojawiło się to mniej więcej w tym samym okresie,

And it appeared around the same time.

w którym pojawiły się na świecie moje pierwsze wnuki.

in which my first grandchildren came into the world.

Ja mam ich już czwórkę.

I already have four of them.

Mają odpowiednio sześć, trzy,

They have six, three, respectively.

sześć, trzy, sześć, trzy.

six, three, six, three.

I pomyślałam sobie, że napiszę coś

And I thought to myself that I would write something.

z myślą o nich. Coś radosnego,

with them in mind. Something joyful,

choć dotyczącego dosyć

although concerning quite

rzekłabym takich poważnych tematów,

I would say such serious topics,

ponieważ dzieci niedługo

because the children soon

dorosną i zaczną

they will grow up and start

zadawać trudne pytania dotyczące

to ask difficult questions regarding

czy mojej siostry, czy mojego ojca.

whether my sister or my father.

Poza tym postanowiłam wymyśleć

Besides that, I decided to come up with something.

postać babki, pod którą

the figure of the old lady, under which

ukrywa się oczywiście moja matka,

my mother is of course hiding,

a ich prababka swego rodzaju

and their great-grandmother of a kind

ostoja w naszym życiu.

a refuge in our life.

Postanowiłam również

I also decided.

spróbować napisać to z punktu widzenia

try to write this from a perspective

dziecka.

child.

I miało być to takie

And it was supposed to be like that.

radosne podejście do tematu.

joyful approach to the subject.

Bo ta książka jest, proszę państwa, bardzo zabawna, naprawdę.

Because this book is, ladies and gentlemen, very funny, really.

Ale też

But also

po raz kolejny Miriam

once again Miriam

pokazuje tutaj, pisze tutaj

shows here, writes here

o rzeczach najważniejszych.

About the most important things.

Dla mnie z ogniem to jest hymn

For me, with fire, it is a hymn.

na rzecz wolności.

for the sake of freedom.

Piosenka Elvira, wychowywana

The song Elvira, raised

w bardzo konserwatywnej

in a very conservative

wspólnocie religijnej.

in a religious community.

Skądś to znamy, gdy chodzi o twoje książki.

We know this from somewhere when it comes to your books.

To ona jest tą, która wybiła się

It is she who made a name for herself.

na niepodległość. I to ona pokazuje

to independence. And it shows

kolejnym pokoleniom.

to future generations.

Masz prawo do decydowania

You have the right to make your own decisions.

o swoim losie, o swoim ciele.

about your fate, about your body.

Do ciebie należą decyzje.

The decisions belong to you.

Nie może być tak, że ktoś cię zniewoli

It can't be that someone enslaves you.

i będzie mówił ci co masz robić

and he will tell you what to do

i tobie wskazywał

and he pointed to you

ścieżkę kariery, tego

career path, this

w jaki sposób masz i którędy w życiu.

In what way do you have and where are you going in life?

Możesz podążać.

You can follow.

Bardzo optymistyczna w zasadzie jest to książka.

It's actually a very optimistic book.

Bo też tak bym chciał, żeby nasza audycja

Because I would also like our show to

się skończyła optymistycznie.

ended on a positive note.

Pokazujesz, że jest

You show that it is.

nadzieja w tym wyzwalaniu się.

hope in this liberation.

W podejmowaniu próby o

In attempting to...

decydowaniu na własny temat.

deciding on one's own subject.

O sobie, o swoim ciele.

About myself, about my body.

Zgadzasz się z tym, że to jest taki manifest

Do you agree that this is a kind of manifesto?

na rzecz wolności kobiet.

for the freedom of women.

Na rzecz oddania

In favor of giving up

prawa kobietom wreszcie

women's rights finally

do decydowania o sobie.

to deciding for oneself.

Manifest na rzecz

Manifest for

przestania zagłuszania kobiet,

the end of silencing women,

które mają prawo wypowiedzieć

who have the right to terminate

to co jest dla nich istotne.

what is important to them.

I muszę

I have to.

utrzymać

maintain

jakąkolwiek nadzieję,

any hope,

jakąkolwiek optymizm,

any optimism,

żeby to podjąć.

to take it on.

Jestem szczęśliwa,

I am happy,

że słyszeliście, że

that you heard that

jest w tej książce

it's in this book

nadzieję i optymizm.

hope and optimism.

Że powinniśmy spojrzeć

That we should take a look.

w przyszłość w sposób

into the future in a way

bardziej optymistyczny.

more optimistic.

Taką właśnie też, taką nadzieję

Such a hope, indeed.

chciałabym przekazać młodszym pokoleniom.

I would like to pass it on to younger generations.

I jeszcze pytanie jako

And one more question as

P.S. na koniec o to

P.S. in the end about that

nad czym pracujesz teraz?

What are you working on now?

Czy są takie tematy, które wiesz, że musisz

Are there topics that you know you have to?

jeszcze w swojej literaturze poruszyć?

Still address it in your literature?

W ostatniej chwili

At the last moment.

czułam dużo samotności,

I felt a lot of loneliness,

spokój,

calmness,

trudności.

difficulties.

Ten książek to sposób

This book is a way.

do spotkania mojej siostry.

to my sister's meeting.

Więc nie jest to inny temat.

So it's not a different topic.

Moja siostra, która była silna

My sister, who was strong.

i która była osobą, która

and who was the person who

zaskoczyła mnie do pisania.

She surprised me into writing.

Nazywa się

His/Her name is.

A Trutza, która nie jest Rzecz.

And Trutza, which is not a Thing.

To piosenka pojętej Amerykaninem

It's a song understood by an American.

Christianem Wymanem.

with Christian Wyman.

Ten książek jest sposób

This book is a way.

do spotkania,

See you at the meeting,

do spotkania mojej siostry

to my sister's meeting

w miejscach między nienawidzeniem

in the spaces between hate

i optymizmem.

and optimism.

Teraz pracuję nad innym

Now I am working on something else.

nowelem, fiksją.

novel, fixation.

Właśnie tak samo.

Just like that.

Mężczyźni, opresja.

Men, oppression.

Skończyłam niedawno

I finished recently.

takie dziełko,

such a piece,

to jest to krótka rzecz

this is a short thing

z gatunku non-fiction,

from the non-fiction genre,

które wyjdzie za mniej więcej rok

which will come out in about a year

i jest to w zasadzie

and this is basically

taka kłótnia z samą sobą.

such a quarrel with oneself.

Usiłuję dojść do ładu

I'm trying to get things straight.

z dwoma pierwiastkami,

with two elements,

które są obecne we mnie samej.

which are present within myself.

Mianowicie z pesymizmem

Namely with pessimism.

i z optymizmem.

and with optimism.

Ze zwątpieniem i z takim poczuciem

With doubt and such a sense

bezsilności.

powerlessness.

Znowu tutaj pojawia się

It appears here again.

w tle postać mojej siostry,

in the background, the figure of my sister,

która zawsze zachęcała mnie do pisania

which always encouraged me to write

i dzięki której zacząłem pisać.

and thanks to which I started writing.

A oprócz tego mam też

And besides that, I also have

na warsztacie powieść.

at the workshop, a novel.

Tutaj akurat nic nowego.

There's nothing new here.

Te same tematy,

The same topics,

które do tej pory kobiety

which so far women

i opresja w stosunku do kobiet.

and oppression towards women.

Ze studia Radia Poznań

From the studio of Radio Poznań.

na zakończenie tegorocznej edycji

at the end of this year's edition

Festiwalu Marta

Marta Festival

nadawaliśmy to wydanie audycji

we broadcasted this edition of the program

Wszystkie książki świata.

All the books of the world.

Trzy książki, które ukazały się po polsku

Three books that were published in Polish.

napisane przez bohaterkę,

written by the heroine,

gościnie tego wydania

guests of this edition

mamy dla Państwa, co ważne

we have something important for you

są te fotografie.

These are the photographs.

Można do mnie pisać książki

You can write books to me.

małpa.polskieradio.pl

małpa.polskieradio.pl translates to "monkey.polskieradio.pl".

Nasze spotkanie tłumaczył z języka angielskiego

Our meeting was translated from English.

Waldemar Łyś. Dziękuję bardzo.

Waldemar Łyś. Thank you very much.

W Poznaniu audycję realizował

In Poznań, the program was produced by

Jarosław Pachczyński, a w Warszawie

Jarosław Pachczyński, and in Warsaw.

Michał Jakubik, a była z nami

Michał Jakubik, and she was with us.

przez ostatnią godzinę

for the last hour

prosto z Kanady przyleciała do Polski

She arrived in Poland straight from Canada.

Miriam Taves.

Thank you very much.

All the way from Canada.

Cała droga z Kanady.

Yes, indeed. Thank you so much for having me.

Wszystkie książki świata.

All the books of the world.

Continue listening and achieve fluency faster with podcasts and the latest language learning research.

Check out LangTurbo