Eric Mjöberg - entomolog opętany przez duchy

Przed mikrofonem Michał Nowak, dzień dobry.

Before the microphone, Michał Nowak, good morning.

Na koniec naszego cyklu przygotowaliśmy dla Państwa opowieść grozy.

At the end of our series, we have prepared a tale of horror for you.

Łowcy głów, profanacja cmentarza aborygenów, klątwa, duchy zemsty oraz omamy i halucynacje przypominające narkotyczne wizje wypełniają życie szwedzkiego zoologa i etnografa Erika Mioberga.

Head hunters, desecration of an Aboriginal cemetery, a curse, vengeful spirits, as well as illusions and hallucinations reminiscent of drug-induced visions fill the life of Swedish zoologist and ethnographer Erik Mioberg.

O jego sławie i upadku opowie stały gość audycji, Damian Leszczyński, profesor filozofii, znawca dawnej literatury podróżniczej, który sam odwiedza różne rejony świata i pisze książki podróżnicze. Dzień dobry.

His fame and downfall will be told by the regular guest of the program, Damian Leszczyński, a professor of philosophy, an expert in ancient travel literature, who himself visits various parts of the world and writes travel books. Good morning.

Dzień dobry.

Good morning.

Znajdujemy na końcu życia Mioberga jako nieuleczalnie chorego 56-letniego człowieka, który żyje na skraju nędzy, otoczony resztkami swojej etnograficznej kolekcji, odmawia przyjmowania jedzenia i choć jest częściowo sparaliżowany, próbuje zabić się.

We find Mioberg at the end of his life as an incurably ill 56-year-old man, living on the brink of poverty, surrounded by the remnants of his ethnographic collection, refusing to eat, and although partially paralyzed, he tries to take his own life.

Skacząc przez okno taka jest relacja lekarza, który wówczas do niego trafia. Co mu się stało?

Jumping through the window is the account of a doctor who then comes to him. What happened to him?

Mioberg uważał, że został przeklęty. Nie mógł zrozumieć w jaki sposób znalazł się w tak fatalnym stanie fizycznym pod koniec życia.

Mioberg believed he was cursed. He could not understand how he had ended up in such a terrible physical state at the end of his life.

Ten silny człowiek, który podróżował po Australii, po Borneo, po Półwyspie Malajskim, w pewnym momencie zaczął podupadać na zdrowiu, ale nikt nie mógł wyjaśnić dlaczego.

This strong man, who traveled through Australia, Borneo, and the Malay Peninsula, at one point began to decline in health, but no one could explain why.

Chodził do różnych lekarzy, uciekał się do różnych środków, do opium, do narkotyków, do atropiny, próbował hipnozy, nic mu nie pomagało, czuł się coraz gorzej, w końcu nie był w stanie wstawać z łóżka.

He went to different doctors, resorted to various means, to opium, to drugs, to atropine, tried hypnosis, nothing helped him, he felt worse and worse, and finally he was unable to get out of bed.

Miał wizję i omamę, nie tylko po środkach, które zażywał i doszedł do wniosku logicznego dla niego, choć bardzo trudnego do przyjęcia, był bowiem uczonym nowej epoki, a więc takim naturalistycznym uczonym.

He had a vision and hallucination, not only from the substances he was taking, and he came to a conclusion that was logical for him, though very difficult to accept, as he was a scholar of a new era, thus a naturalistic scholar.

Doszedł do wniosku, że ponosi winę za pewne wykroczenia, których dokonał w czasie swojego pobytu w Australii, a to co go nawiedza, białe istoty bez ust, które go otaczają i które idą po niego, jak sądził, to są wążiny, aborygenjskie duchy z tak zwanego czasu snu, czyli epoki, która znajdowała się przed stworzeniem świata, ale właściwie, która dotyczy innego wymiaru niż nasz, a więc rzeczywistości.

He came to the conclusion that he is guilty of certain offenses committed during his stay in Australia, and what haunts him, the white beings without mouths that surround him and that he believed were coming for him, are, he thought, the Wangina, Aboriginal spirits from the so-called Dreamtime, a time that existed before the creation of the world, but actually pertains to a different dimension than ours, and thus to a different reality.

Która jest bardziej pierwotna niż nasza i na której nasza jest ufundowana i te istoty, te duchy odpowiadające między innymi za zjawiska pogodowe, dość mściwe, których malunki znajdują się w okolicach rejonu Kimberley w północnej Australii, te duchy odpowiedzialne są za ten jego stan i właściwie nie ma od tego ucieczki.

Which is more primal than ours and on which ours is founded, and those beings, those spirits responsible among other things for weather phenomena, quite vengeful, whose paintings can be found in the Kimberley region in northern Australia, these spirits are responsible for this state and there is actually no escape from it.

Przyjrzyjmy się życiorysowi Mieberga, bo to jest też ważne, że pochodził z religijnie nastawionej rodziny szwedzkiej.

Let’s take a look at Mieberg’s biography, because it is also important that he came from a religiously oriented Swedish family.

I jak się to stało, że trafił do Australii? Dlaczego się akurat tym rejonem świata zainteresował?

And how did it happen that he ended up in Australia? Why did he become interested in that particular part of the world?

Erik Mieberg to chyba najbardziej współczesny z podróżników, o których tutaj mówimy. Urodził się w 1882 roku. Trochę młodszy był od Svena Hedina. Pochodził rzeczywiście z takiej mieszczańskiej, religijnej rodziny.

Erik Mieberg is probably the most modern of the travelers we are discussing here. He was born in 1882. He was a bit younger than Sven Hedin. He actually came from a bourgeois, religious family.

Kształcił się w Sztokholmie na uniwersytecie, uzyskał dyplom z filozofii, ale jego pasją była entomologia.

He studied at the university in Stockholm, earned a degree in philosophy, but his passion was entomology.

I właściwie już jako dwudziestolatek pracował w Muzeum Sztokholmskim, gdzie zajmował się okazami entomologicznymi.

And actually, as a twenty-year-old, he worked at the Stockholm Museum, where he dealt with entomological specimens.

Wskutek różnych namów, podszeptów, a także planów zainteresował się Australią, a przede wszystkim jej mieszkańcami.

As a result of various persuasion, suggestions, and plans, he became interested in Australia, and above all, its inhabitants.

Mieszkańcami północnej Australii zwłaszcza, aborygenami z rejonu Kimberley, których uważano wówczas za ostatnich żyjących ludzi pierwotnych, a nawet za przetrwałych neandertalczyków.

The inhabitants of northern Australia, especially the Aboriginal people from the Kimberley region, were then considered the last living primitive people, and even as surviving Neanderthals.

Ponieważ zgodnie z teorią rozwoju człowieka proponowaną przez ewolucjonizm Darwina, człowiek pochodzi od jakichś bardziej pierwotnych gatunków hominidów i jeden z wymarłych gatunków, neandertalczycy, zdaniem ówczesnych badaczy, mógł przetrwać właśnie w Australii.

According to the theory of human development proposed by Darwinian evolution, humans descended from more primitive species of hominids, and one of the extinct species, Neanderthals, according to contemporary researchers, could have survived specifically in Australia.

Uważano, że aborygeni być może są właśnie taką ostatnią enklawą neandertalczyków, która przetrwała, w związku z czym poznanie aborygenów, zarówno ich strony naturalnej, biologicznej, jeśli tak można powiedzieć,

It was believed that the aborigines might be the last enclave of Neanderthals that survived, which is why understanding the aborigines, both their natural and biological aspects, if one can say that,

jak i ich kultury, mogłoby rzucić olbrzymie światło na pochodzenie człowieka. Więc to były zupełnie racjonalne wnioski.

As well as their cultures, it could shed tremendous light on the origin of humanity. So these were completely rational conclusions.

A co się współcześnie na ten temat sądzi? Kulą w płot wtedy strzelano, czy jednak coś w tym było?

And what is the contemporary opinion on this subject? Was it a shot in the dark back then, or was there something to it?

Uważa się dzisiaj, że faktycznie ta hipoteza, która wówczas była w oparciu o takie podobieństwo zewnętrzne postawiona, znalazła potwierdzenie na poziomie genetycznym, gdzie uważa się, że neandertalczycy, papułasi i aborygeni jakoś są ze sobą spokrewnieni.

It is believed today that the hypothesis, which was based at that time on such external similarities, has found confirmation at the genetic level, where it is considered that Neanderthals, Papuans, and Aboriginals are somehow related.

Jednak to jest...

However, this is...

W tej chwili mniej istotne niż sam fakt, że wówczas tego typu hipoteza wystarczyła do tego, żeby szwedzki rząd wyłożył pieniądze na dość kosztowną państwową ekspedycję do Australii, pierwszą szwedzką ekspedycję do Australii pod patronatem właśnie szwedzkich ośrodków naukowych i rządowych.

At this moment, less important than the fact itself is that at the time, such a hypothesis was sufficient for the Swedish government to allocate money for a rather expensive state expedition to Australia, the first Swedish expedition to Australia under the patronage of Swedish scientific and governmental institutions.

Przygotowano się bardzo solidnie do tej wyprawy. Naukowcy zabrali nowoczesny sprzęt, m.in. umożliwiający zapis mowy aborygenów.

They prepared very thoroughly for this expedition. The researchers took modern equipment, including devices that allow for recording the speech of Aboriginal people.

Czy zachowały się te nagrania?

Have those recordings been preserved?

Nic mi o tym nie wiadomo, ale podejrzewam, że to były prawdopodobnie albo wałki z wosku, albo coś w rodzaju płyt winylowych, więc jest większa szansa, że przetrwały niż taśmy magnetyczne.

I don't know anything about it, but I suspect that they were probably either wax rolls or something like vinyl records, so there is a greater chance that they survived than magnetic tapes.

Natomiast rzeczywiście ekspedycja była bardzo dobrze przygotowana. Tam byli ludzie tacy jak entomolog Mioberg, który został szefem ekspedycji, ornitolog, wypychacz zwierząt, no bo to było bardzo ważne, żeby te okazy przywieźć i wydawało się, że wszyscy oni są dość dobrze przygotowani do tego,

On the other hand, the expedition was indeed very well prepared. There were people such as the entomologist Mioberg, who became the head of the expedition, an ornithologist, a taxidermist, because it was very important to bring back the specimens, and it seemed that all of them were quite well prepared for this.

żeby spędzić przynajmniej rok na tym australijskim pustkowiu. Wypłynęli ze Szwecji w listopadzie 1910 roku. Po około dwóch miesiącach wylądowali w derby na północy Australii i stamtąd już ruszyli konnowozami na wyżyne Kimberley.

to spend at least a year in this Australian wilderness. They set sail from Sweden in November 1910. After about two months, they landed in Derby in northern Australia and from there they proceeded by horse-drawn wagons to the Kimberley plateau.

To okazało się jednak bardzo trudne dla ludzi północy przebywanie w tym środowisku, bardzo nieprzyjaznym ze względu na bardzo duże różnice temperatur między dniem i nocą.

However, it turned out to be very difficult for the people of the north to stay in this environment, which was very unfriendly due to the significant temperature differences between day and night.

Ze względu na owady, które atakowały, na nagłe ulewy, które ich też dopadały. Niemniej starali się wówczas prowadzić te badania najlepiej jak mogli. Mioberg pozostawił po sobie zapiski, zresztą nie tylko on.

Due to the insects that were attacking, and the sudden downpours that also caught them. Nevertheless, they tried to conduct the research as best as they could at that time. Mioberg left behind notes, and he was not the only one.

Celem byli oczywiście ci aborygeni i Mioberg mimo tego, że był entomologiem, czy oficjalnie funkcjonował jako entomolog, przede wszystkim zainteresował się aborygenami.

The goal was, of course, those Aboriginals, and Mioberg, despite being an entomologist or officially functioning as one, was primarily interested in the Aboriginals.

Ta wyprawa też z innego powodu była trudna, ponieważ jej uczestnicy się ze sobą kontrolowali.

This expedition was also difficult for another reason, as its participants monitored each other.

Kłócili, czy za tą złą atmosferą właśnie Mioberg przez przypadek nie stoi?

They argued whether Mioberg was accidentally behind that bad atmosphere.

Tak go określano jako osobę dość kontrowersyjną i kłótliwą i jego historia późniejsza pokazuje, że rzeczywiście był trudnym towarzyszem.

He was described as a rather controversial and argumentative person, and his later history shows that he was indeed a difficult companion.

Niemniej wydaje się, że on jako jedyny zdawał sobie sprawę z tego, jaki jest cel wyprawy i dążył do tego, żeby osiągnęła ona jak największe efekty.

Nevertheless, it seems that he was the only one who was aware of the purpose of the expedition and he worked to ensure that it achieved the greatest possible results.

Pozostali po prostu nie wytrzymywali tego i fizycznie i psychicznie.

The others simply could not endure it, both physically and mentally.

Leżeli całymi dniami w namiotach, odurzeni alkoholem albo zmęczeni upałem i właściwie tylko Mioberg był w stanie cały czas prowadzić badania,

They lay in the tents all day long, drunk on alcohol or exhausted from the heat, and only Mioberg was really able to conduct research the whole time.

więc nic dziwnego, że jako kierownik ekspedycji popędzał tych swoich towarzyszy, a oni z tego powodu, że byli popędzani, byli niezadowoleni.

So it’s no wonder that as the expedition leader he urged his companions, and they, because they were being urged, were unhappy about it.

Trochę to potraktowali chyba jako urlop.

They probably treated it a bit like a vacation.

Wydawało im się, że udają się do ciepłych krajów, gdzie będzie można wypocząć, a okazało się, że życie tam jest dużo trudniejsze niż im się z początku wydawało.

They thought they were heading to warm countries where they could relax, but it turned out that life there was much harder than they initially expected.

W związku z tym te konflikty wybuchały i tego się nie dało uniknąć.

As a result, these conflicts erupted and it could not be avoided.

To, co jest tutaj ciekawe, to to, że Mioberg docenia kulturę aborygenów, podziwia ich sztukę, którą porównuje do kubizmu,

What is interesting here is that Mioberg appreciates Aboriginal culture, admires their art, which he compares to Cubism.

podziwia ich zdolności adaptacyjne i życie w harmonii z naturą.

He admires their adaptive abilities and life in harmony with nature.

Co oni tam dokładnie robili? Czym Mioberg się zajmował?

What were they actually doing there? What was Mioberg involved in?

Przede wszystkim opisywał tryb życia aborygenów, opisywał ich wierzenia na tyle, na ile mógł je zrozumieć.

First of all, he described the lifestyle of the Aborigines, describing their beliefs as much as he could understand them.

Miał do dyspozycji tłumaczy.

He had interpreters at his disposal.

Przez wszystkie książki Mioberga przebija jego bardzo rzetelne zainteresowanie ludźmi, których spotyka.

Throughout all of Mioberg's books, his very genuine interest in the people he meets shines through.

Zarówno jego książki australijskie, jak i jego wspomnienia z wypraw na Borneo, czy wypraw po Półwyspie Malajskim.

Both his Australian books and his memoirs from the expedition to Borneo, as well as expeditions across the Malay Peninsula.

One wszystkie przesiąknięte są takim bardzo żywym i życzliwym zainteresowaniem dla życia prostych ludzi.

They are all permeated with a very vibrant and kind interest in the lives of ordinary people.

Doceniał właśnie fakt, że ludzie ci znajdują się w bezpośrednim kontakcie z przyrodą.

He appreciated the fact that these people are in direct contact with nature.

I też bardzo ładnie opisuje w swoich pracach to, jak wygląda funkcjonowanie w dżungli,

And it also very nicely describes in its works how functioning in the jungle looks like,

czy właśnie na tym płaskowyżu, gdzie nie ma żadnej cywilizacji.

Is it right on this plateau, where there is no civilization?

Wydaje się, że rozumiał fakt, że człowiek pozbawiony technicznego wsparcia,

It seems that he understood the fact that a person deprived of technical support,

być może ma dostęp do takich wymiarów rzeczywistości, do których człowiek obłożony technicznymi przydłużaczami,

perhaps has access to dimensions of reality that a person burdened with technical extensions does not.

tak bym to powiedział, już dawno nie ma, a nawet sobie nie wyobrażasz, że takie wymiary rzeczywistości istnieją.

That's how I would put it, it hasn't been around for a long time, and you can't even imagine that such dimensions of reality exist.

Więc nie ma w nim wiele z takiego badacza, który patrzy z góry na tych, których bada.

So there is not much of a researcher in him who looks down on those he studies.

Natomiast sam fakt, że traktował ich jako obiekt badawczy, wiązało się z jego misją.

However, the very fact that he treated them as a research subject was linked to his mission.

Po prostu jechał tam jako uczony i dla niego aborygeni, bądź co bądź, byli przedmiotem badań.

He was simply going there as a scholar, and for him, the aborigines were, after all, the subject of research.

Aborygeni obdarzają tych badaczy zaufaniem, pokazują Szwedom cmentarzyska i to cmentarzyska, które nie były takie zupełnie zwykłe.

Aborigines trust these researchers, showing the Swedes burial sites, and these burial sites are not entirely ordinary.

Właśnie ten moment, w którym się to dzieje, wyrywa z tej apatii, czy letargu odkrywców.

It's just that moment when it happens that pulls you out of the apathy or lethargy of the explorers.

Co się dalej dzieje wtedy, kiedy Europejczycy zostali dopuszczeni do tych świętych miejsc dla aborygenów?

What happens next when Europeans were allowed into these sacred places for the Aborigines?

Tak jak pan zauważył, ta apatia została przerwana.

As you noticed, this apathy has been broken.

Nagle dostali jakiś bodziec, który ich zainteresował i wszyscy ruszyli na zwiedzanie cmentarzysk, które były poświęcone dla osób, które złamały tabu.

Suddenly, they received some stimulus that caught their interest, and everyone set off to explore the burial sites dedicated to people who broke taboos.

Czyli to były takie cmentarzyska, na które sami aborygeni nie wchodzili, ale widząc, że biali interesują się ich kulturą, po prostu pokazali im te miejsca.

So these were burial sites that the Aborigines themselves did not enter, but seeing that white people were interested in their culture, they simply showed them these places.

To były cmentarzyska, na których zwłoki były pochowane na drzewach.

These were cemeteries where the bodies were buried in trees.

Część tych zwłok już była w stanie silnego rozkładu, z części zostały szkielety.

Some of the bodies were already in a state of advanced decomposition, while others only had skeletons left.

Biali to mogli oglądać.

Whites could watch that.

Ale wpadli na pomysł, że mają tutaj dostęp do olbrzymiej liczby artefaktów i biorąc pod uwagę to, że większość aborygenów nie wchodziła w te miejsca, tylko wybrani im pokazali je, zaczęli kraść zwłoki.

But they came up with the idea that they have access to a huge number of artifacts here, and considering that most Aborigines did not enter these places, only the chosen ones showed them, they started stealing corpses.

To znaczy zaczęli ściągać te zwłoki z drzew, zaczęli rozcinać tkanki, które jeszcze łączyły kości i pakować to do skrzyń, do worów na potrzeby przyszłych badań.

That means they started to take the bodies down from the trees, began cutting the tissues that still connected the bones, and packing them into crates, into bags for future research purposes.

Cały czas w tle pojawiała się ta hipoteza o pochodzeniu aborygenów od neandertalczyków.

The hypothesis of the origin of Aboriginal people from Neanderthals kept appearing in the background all the time.

Czy też o tym, że są oni takim ludem pierwotnym, w związku z tym i Mioberg i pozostali doszli do wniosku, weźmy te kości, bo tu ich na miejscu nie zbadamy i zbadamy je w Sztokholmie.

Or that they are such a primitive people, and as a result, both Mioberg and the others came to the conclusion that we should take these bones, because we cannot examine them here on site and we will examine them in Stockholm.

Niedługo potem tubylcy zaczęli protestować, ale to na niewiele się zdało, ponieważ biali dysponowali bronią palną, tubylcy się tego bali.

Shortly afterwards, the natives began to protest, but it was of little use, as the whites had firearms, which the natives were afraid of.

I mimo tego, co się działo, pokazali im dalsze miejsca, m.in. groby w jaskiniach, gdzie biali zrobili dokładnie to samo.

And despite what happened, they showed them further places, including graves in caves, where the whites did exactly the same.

Zabrali zwłoki, popakowali w skrzynię z myślą o tym.

They took the bodies and packed them in a crate with that in mind.

Że zawiozą je do Europy.

That they will take them to Europe.

Yngwie Laurel, który potem wspominał o tym, jak to się działo, no to mówi, że zdawali sobie sprawę z tego, że to jest profanacja.

Yngwie Laurel, who later mentioned how it happened, said that they realized that it was a desecration.

Że byli świadomi, że sytuacja jest dokładnie taka, jak gdyby aborygeni przyjechali do Szwecji i wykopali ich dziadków, ich rodziców z grobów i zabrali do siebie.

That they were aware that the situation was exactly like if the Aborigines came to Sweden and dug up their grandparents, their parents from their graves and took them away.

Byli tego świadomi, a mimo to, to uzasadnienie dla dobra nauki wzięło górę.

They were aware of it, yet the justification for the sake of science took precedence.

Pytanie, czy to jest wystarczające usprawiedliwienie, to raz.

The question is whether this is a sufficient justification, that’s one.

I po drugie.

And secondly.

Motywacja była właściwie przez nich przedstawiana, no bo być może oni to zrobili dla sławy.

The motivation was actually presented by them, because perhaps they did it for fame.

Wydaje się, że nie.

It seems not.

Raczej nie zrobili tego dla sławy, ponieważ kości przewiezione potem do muzeum przeleżały w skrzyniach bardzo długi czas, zanim znaleziono je na początku naszego stulecia.

They probably didn't do it for fame, as the bones that were later transported to the museum remained in boxes for a very long time before being found at the beginning of our century.

W związku z tym, nawet się tym specjalnie nie chwalili.

As a result, they didn't really brag about it.

Musieli ukrywać to już w momencie, kiedy wywozili swoje zbiory z Australii, bo kiedy pod koniec 1911 roku opuszczali brzegi Australii, no to

They had to hide it already at the moment they were exporting their collections from Australia, because when they left the shores of Australia at the end of 1911, well then...

na pytanie celników, co znajduje się w skrzyniach, odpowiadali, że to są kości kangurów.

When asked by the customs officials what was in the boxes, they replied that it was kangaroo bones.

Być może przekupywali też tych celników.

They may have also bribed those customs officers.

To była taka wstydliwa tajemnica.

It was such an embarrassing secret.

Zrobili to, trudno powiedzieć, jaka pokusa nimi kierowała.

They did it, it's hard to say what temptation drove them.

Ale ulegli tej pokusie zabrania, no właśnie, artefaktów, pamiątek, osobliwych, symbolicznych znalezisk, które schowali.

But they succumbed to the temptation of taking, well, artifacts, souvenirs, peculiar, symbolic findings that they hid.

No i z jednej strony zostali obłożeni klątwą, czyli z tą klątwą wracali już do domu, ale z drugiej strony zgotowano im bardzo gorące,

Well, on one hand they were burdened with a curse, meaning they returned home with this curse, but on the other hand, they were prepared a very warm,

przyjęcie. Te skrzynie trafiły do muzeum i tam przeleżały długi czas.

The reception. These crates ended up in the museum and lay there for a long time.

Dlaczego? Myślano, że będą jakieś badania na ten temat, a tymczasem jakby nikt się tym nie interesował.

Why? It was thought that there would be some research on this topic, but meanwhile it seems like nobody is interested.

No tak, klątwa rzeczywiście była, bo już w czasie, kiedy podbierali te zwłoki, aborygeni powiedzieli im, że zostaną przeklęci,

Well, the curse was indeed there, because even during the time they were taking the bodies, the aborigines told them that they would be cursed.

że tego typu bezczeszczenie zwłok, nieważne czy robi to Europejczyk, czy aborygen, zasługuje na klątwę i prędzej czy później to się na nich odbije jakoś.

That this type of desecration of the dead, whether done by a European or an Aborigine, deserves a curse and sooner or later it will come back to them in some way.

Ale wrócili do Szwecji, gdzie powitano ich.

But they returned to Sweden, where they were welcomed.

W entuzjastyczny sposób. Pierwsza wyprawa powraca z sukcesem, z tym, że oni powrócili w zupełnie innym nastroju niż wyjeżdżali,

In an enthusiastic way. The first expedition returns successfully, but they came back in a completely different mood than when they left.

więc myślę, że fakt, że ich zbiory po prostu trafiły do muzeum, a żaden z nich się potem nimi specjalnie nie interesował wynikał z tego,

So I think that the fact that their collections simply ended up in the museum, and none of them took a special interest in them afterwards, stemmed from that,

że po prostu cała ta drużyna, która wyjeżdżała zespolona tym wspólnym celem rozpadła się.

that just the whole team, which was united by this common goal, fell apart.

Ci ludzie po prostu nie mogli na siebie patrzeć. Oni robili dobre miny do obiektywów aparatów fotograficznych, na zdjęciach wyglądali dobrze,

These people just couldn't look at each other. They made good faces for the camera lenses, they looked good in the pictures,

ale tak naprawdę wrócili.

but they actually came back.

Zdewastowani psychicznie oprócz Mioberga, ale pozostali byli w bardzo złym stanie.

Devastated mentally, apart from Mioberg, the others were in very bad shape.

Jeden z nich popełnił samobójstwo. Człowiek, który już wcześniej miał problem z alkoholem, zaraz po przyjeździe popadł w depresję, z której się już nie wydobył.

One of them committed suicide. The man, who had previously had problems with alcohol, fell into depression right after his arrival, from which he never recovered.

Pozostali rozjechali się po świecie. W ogóle nie chcieli już być w Szwecji. Wspomniany tu Laurel wyjechał do Chin.

The others have spread out across the world. They didn't want to be in Sweden at all anymore. The aforementioned Laurel went to China.

Mioberg nie wydawał się poruszony i wydawało się, że właśnie on jedyny wyszedł cało z tego wszystkiego, ale jego też spotkał bardzo tragiczny cios.

Mioberg did not seem disturbed and it seemed that he was the only one who came out of it all unharmed, but he too suffered a very tragic blow.

Jego kilkuletni syn utonął krótko po jego powrocie z wyprawy i wkrótce potem rozpadło się też jego małżeństwo.

His several-year-old son drowned shortly after his return from the expedition, and soon after that, his marriage fell apart as well.

Czy to go, to tragiczne zdarzenie skłoniło do tego, że on wyjeżdża, czy dalej pchała go ciekawość, żeby poznawać tę kulturę aboryganów wciąż?

Was it this tragic event that prompted him to leave, or was he still driven by curiosity to explore Aboriginal culture?

No bo jako jedyny z tej ekipy wyjeżdża ponownie do Australii.

Well, because he's the only one from this crew going back to Australia again.

Już kolejnego roku po śmierci syna, właściwie być może właśnie dlatego, żeby zagłuszyć cierpienie, które się uniknęło.

Already the following year after the death of his son, perhaps precisely because of that, to drown out the suffering that had been avoided.

Popłynął z powrotem do Australii, tym razem do rejonu Queensland, który tak barwnie opisał Sigurd Wiśniowski, który miesiąc przebywał z aborygenami, co w książce 10 lat w Australii opisał.

He sailed back to Australia, this time to the Queensland region, which was vividly described by Sigurd Wiśniowski, who spent a month with the Aboriginals and documented it in his book "10 Years in Australia."

Więc tym razem prowadził w innym rejonie badania, tam gdzie też są lasy deszczowe.

So this time he conducted research in a different area, where there are also rainforests.

Bardzo ciekawą książkę pozostawił wśród ludzi z epoki kamienia w dziczy Queensland.

He left a very interesting book among the people of the Stone Age in the wilderness of Queensland.

To jest nawiązanie do tego przekonania, że to są ostatnie okazy ludzi pierwotnych.

This is a reference to the belief that these are the last specimens of primitive humans.

Wydawało się, że to jest ostatnia okazja.

It seemed that this was the last opportunity.

Wydawało się, że pasja poznawcza jest tutaj najsilniejsza.

It seemed that the cognitive passion was strongest here.

Nie wiadomo na ile jego osobiste motywacje nim kierowały i te rodzinne sprawy.

It is unknown to what extent his personal motivations and family matters influenced him.

On w tych książkach wczesnych nie pisze wiele o sobie, nie tak wiele jak w swojej ostatniej książce, w której zdaje relacje ze swojego stanu zdrowia.

In these early books, he doesn't write much about himself, not as much as in his last book, in which he reports on his health condition.

Ale ta druga wyprawa i książki, które się ukazały uczyniły go uznanym specjalistą od spraw australijskich, aborygenckich, który był zapraszany na wykłady na całym świecie.

But this second expedition and the books that were published made him a recognized specialist in Australian and Aboriginal affairs, who was invited to lecturing around the world.

Spędził dwa lata w Stanach Zjednoczonych.

He spent two years in the United States.

Gdzie pracował naukowo, wykładał, planował cały czas kolejne wyprawy.

Where he worked academically, taught, and constantly planned further expeditions.

Choć już nie do Australii.

Though no longer to Australia.

Wybrał się na Sumatrę i na Borneo, gdzie mógł oglądać prawdziwych łowców głów.

He set off to Sumatra and Borneo, where he could watch real headhunters.

Znaczenie polowania na ludzkie głowy jest wpajane dzieciom niemal od kolebki.

The meaning of hunting human heads is instilled in children almost from the cradle.

Dzieci są przyzwyczajone od najwcześniejszej młodości do widoku zwisających z sufitu głów ludzkich i uczą się patrzeć na nie z szacunkiem i pietyzmem.

Children are accustomed from an early age to the sight of human heads hanging from the ceiling and learn to look at them with respect and reverence.

Chłopcy w wieku od lat sześciu do dziesięciu znalazły się w tym miejscu.

Boys aged six to ten found themselves in this place.

Pełnią straż przy świeżo ściętych głowach podczas ich suszenia i w trakcie zabaw, które się odbywają na cześć udanych łowów.

They stand guard over the freshly cut heads during their drying and during the festivities that take place in honor of the successful hunts.

Podczas tych czynności wtajemnicza się zwykle młodzież w tradycje i tajemnice plemienia.

During these activities, young people are usually initiated into the traditions and secrets of the tribe.

Jeżeli młodzieniec zaczyna zalecać się do dziewczyny, przypomina mu ona, że dotąd nie ściął jeszcze ani jednej głowy.

If a young man starts to court a girl, she reminds him that he has not yet cut off a single head.

Nie udowodniłeś wcale, że jesteś prawdziwym mężczyzną, mówi doń piękna z wyrzutem w spojrzeniu.

"You haven't proven at all that you are a real man," the beautiful woman says to him with a reproachful look.

Łagodny, gościnny daje.

Gentle, hospitable gives.

Jak o beztroskim, pogodnym na co dzień obliczu, staje się okrutny i ponury, kiedy wychodzi na łowy.

How, in its carefree, cheerful everyday visage, it becomes cruel and grim when it goes hunting.

Ostrzy miecz, zaopatruje się w niezbędny sprzęt wojenny i wraz z towarzyszami wyrusza na bitwę.

He sharpens his sword, gathers the necessary military equipment, and along with his companions, sets out for battle.

Chodzi o wykonanie poważnego zadania i każdy obiecuje sobie upolować przynajmniej jedną głowę, aby tym sposobem zapewnić sobie cześć i poważanie.

It is about carrying out a serious task, and everyone promises to hunt at least one head to thereby ensure their own honor and respect.

Biada, jeżeli szczęście nie będzie mu sprzyjało.

Woe to him if fortune does not favor him.

Nikt nie odezwie się do niego z szacunkiem, a zwłaszcza kobiety.

No one will speak to him with respect, especially women.

Dajak dobrze o tym wie i dlatego nie wróci z pustymi rękami do wioski, nawet gdyby łowy miały potrwać cały rok.

Dajak knows this very well and that's why he won't return to the village empty-handed, even if the hunting were to last all year.

Wraz z towarzyszami wędruje tak długo, aż trafi na ślady człowieka.

Together with his companions, he wanders until he finds traces of a person.

Gdy je odkryje, snuje się za nimi całymi dniami, czekając cierpliwie, aż nadarzy się korzystna sposobność do napadnięcia wroga.

When it discovers them, it lingers behind them for whole days, patiently waiting for a favorable opportunity to ambush the enemy.

Mężczyzna, kobieta czy dziecko, to wszystko jedno. Wszyscy oni mają przecież głowy.

Man, woman, or child, it doesn't matter. They all have heads after all.

Z piekielnym wyciem napada z tyłu na niespodziewającą drogę.

With a hellish howl, it attacks from behind the unsuspecting road.

Na niespodziewającą się zasadzki ofiarę i bardzo często jednym tylko uderzeniem miecza odcina głowę od tułowia.

It cuts off the head from the torso of the unsuspecting victim with a single stroke of the sword very often.

Wszystko trwa zaledwie kilka sekund.

Everything lasts only a few seconds.

Z bezcennym ciężarem w koszach towarzysze możliwie jak najszybciej szykują się do drogi powrotnej.

With the priceless burden in the baskets, the companions are preparing for the return journey as quickly as possible.

Mieberg też miał stosunek negatywny do działalności Europejczyków w różnych rejonach świata.

Mieberg also had a negative attitude towards the activities of Europeans in various regions of the world.

Nie tylko do misjonarzy, ale w ogóle do kontaktu z białymi, rdzennych mieszkańców.

Not only to missionaries, but in general to contact with whites, the indigenous inhabitants.

Czuł, że przez to się zmieniają, że ich kultura w ten sposób jest niszczona.

He felt that they were changing because of it, that their culture was being destroyed in this way.

Czy to samo dotyczyło łowców głów?

Did the same apply to bounty hunters?

Dokładnie tak. W książce poświęconej wyprawie na Borneo, która miała na celu zdobycie Góry Murut,

Exactly so. In the book dedicated to the expedition to Borneo, which aimed to conquer Mount Murut,

jednej z wyższych gór na Borneo, najwyższej góry w prowincji Sarawak, która dzisiaj należy do Malezji,

one of the higher mountains in Borneo, the highest mountain in the province of Sarawak, which today belongs to Malaysia,

ale wtedy była prywatnym państwem takiego awanturnika, Bruka.

But back then it was a private state of that adventurer, Bruk.

W tej książce on wielokrotnie pokazuje, jak bardzo dewastujący wpływ mają rządy białych na ludność Borneo,

In this book, he repeatedly shows how devastating the impact of white governance on the people of Borneo is.

zwłaszcza na dajaków i taką rzadką grupę ludzi, czyli kalabitów, z którymi on tam się spotykał i którzy byli w jego drużynie.

especially on the Dayaks and such a rare group of people, namely the Kalabits, with whom he met there and who were in his team.

Opisy, które on przedstawił są niesamowicie wartościowe z tego względu, że jest to jedna z niewielu relacji, która ukazuje pierwotne Borneo.

The descriptions he presented are incredibly valuable because they are one of the few accounts that show primordial Borneo.

Ponieważ w czasie II wojny światowej i po II wojnie światowej dokonała się tam bardzo istotna zmiana.

Because during World War II and after World War II, a very significant change took place there.

Większość krajowców przeszła na jakiś wariant chrześcijaństwa.

Most of the locals have converted to some variant of Christianity.

Wiele tradycyjnych wiosek zniknęło.

Many traditional villages have disappeared.

Ludzie zaczęli pracę w miastach, więc dziś Borneo, nieważne czy to będzie część indonezyjska, czy to malezyjska, czy też w Brunei,

People started working in cities, so today Borneo, whether it will be the Indonesian part, the Malaysian part, or Brunei,

to już nie jest to samo Borneo, które widział Mioberg zupełnie niedawno, bo 100 lat temu, kiedy polowanie na głowy, o którym tu mogliśmy słuchać, było takim codziennym sportem.

It is no longer the same Borneo that Mioberg saw just recently, a hundred years ago, when headhunting, which we could hear about here, was such a common sport.

I ono wiązało się z bardzo rozbudowanym systemem wierzeń, systemem przekonań o tym, jak człowiek staje się dorosły, jak staje się mężczyzną.

And it was associated with a very elaborate system of beliefs, a system of convictions about how a person becomes an adult, how he becomes a man.

Mioberg to wszystko opisywał.

Mioberg described everything.

Ani tego nie krytykował nadmiarowo.

He didn't criticize it excessively either.

Ani nie uwznoślał tubylców, tylko dlatego, że są tubylcami.

He did not discriminate against the natives just because they are natives.

Była mu obca każda z tych skrajności, czyli skrajność rasizmu odrzucającego i skrajność rasizmu, który dowartościowuje.

He was foreign to each of these extremes, meaning the extreme of racism that rejects and the extreme of racism that elevates.

Bo w każdym wypadku traktuje się tego innego człowieka jakoś wyjątkowo.

Because in any case, one treats that other person in a somewhat special way.

Natomiast on opisywał dość skrzętnie ich działania.

On the other hand, he described their actions quite meticulously.

I powiedziałbym, że nieobce mu było poczucie humoru.

And I would say that he was not unfamiliar with a sense of humor.

Zwłaszcza kiedy bywał w tych chatach pełnych wiszących ze stropów zasuszonych głów, to odzywało się w nim takie poczucie humoru,

Especially when he visited those huts full of dried heads hanging from the ceilings, he felt a certain sense of humor rise within him,

które zresztą też nie było.

which, by the way, wasn’t there either.

Nieobce było tym łowcom głów.

Not unfamiliar to those headhunters.

Czyli na razie wszystko wydaje się w porządku.

So for now, everything seems to be fine.

On potem kieruje muzeum w Sarawaku.

He then directs the museum in Sarawak.

Jeździ po świecie z odczytami.

He travels the world with readings.

Podróżuje, wydaje książki.

I travel, publish books.

No ale jednak szwankuje mu zdrowie.

Well, his health is still failing him.

I to w ten sposób szwankuje, że właściwie nie wiadomo co mu jest.

And it is malfunctioning in such a way that it's really unclear what is wrong with it.

A opisy tego jak choruje i w jaki sposób próbował zaradzić tym swoim dolegliwościom

And descriptions of how he is ill and how he tried to remedy his ailments.

znajdujemy w jego ostatniej książce na skrzydłach trucizny.

We find in his latest book "On the Wings of Poison."

Moja naturalnie silna budowa ciała

My naturally strong body build.

najwyraźniej pozwoliła mi przejść przez paratyfus, malarię, malarię tropikalną, cholerę i czerwonkę

Apparently, she allowed me to go through typhus, malaria, tropical malaria, cholera, and dysentery.

bez negatywnych skutków oraz pokonać pewne drobne komplikacje

without negative effects and overcome some minor complications

takie jak ukąszenia węża i skorpiona oraz inne zatrucia krwi.

such as snake and scorpion bites and other blood poisoning.

Czułem się całkowicie zdrowy i sprawny.

I felt completely healthy and fit.

Byłem w doskonałej formie zarówno fizycznej jak i psychicznej.

I was in excellent shape both physically and mentally.

Przebywając na Jawie w 1928 roku odczuwałem przez trzy tygodnie lekki wzrost temperatury

While in Java in 1928, I experienced a slight increase in temperature for three weeks.

i towarzyszące temu zdenerwowanie.

and the accompanying nervousness.

Po powrocie do domu temperatura spadła do normalnego poziomu,

After returning home, the temperature dropped to normal levels.

ale coraz bardziej wyczuwalna była nerwowość i towarzyszące jej lekkie drżenie prawej ręki.

But the nervousness was becoming more palpable, accompanied by a slight tremor in the right hand.

Po powrocie z podróży do Indii w 1929 roku szukałem lekarstwa na te nerwowe drgawki u sztokholmskiego lekarza,

After returning from a trip to India in 1929, I was seeking a cure for these nervous twitches from a doctor in Stockholm,

jednak nie był w stanie stwierdzić jaka choroba odpowiada za te objawy.

However, he was unable to determine which disease was responsible for these symptoms.

Aby stłumić drżenie i zmniejszyć sztywność,

To suppress tremors and reduce stiffness,

lekarz zalecił regularne przyjmowanie małych dawek skopolaminy, co przyniosło mi pewną ulgę.

The doctor recommended taking small doses of scopolamine regularly, which brought me some relief.

Ponieważ objawy mogły wywołać śpiączkę, skonsultowałem się z naszym czołowym specjalistą w dziedzinie zapalenia mózgu,

Since the symptoms could have induced a coma, I consulted with our leading specialist in the field of encephalitis.

jednakże nie był w stanie ustalić rzeczywistej przyczyny moich cierpień.

However, he was unable to determine the actual cause of my suffering.

Kiedy żaden środek nie pomagał, sam wpadłem na pomysł poddania się leczeniu hipnotycznemu.

When no treatment was helping, I came up with the idea of undergoing hypnotherapy myself.

Jednak również hipnoza nie miała żadnego wpływu na mój stan.

However, hypnosis also had no effect on my condition.

W porozumieniu z lekarzem zacząłem zażywać niewielkie ilości trucizny, atropiny, która bywała skuteczna w podobnych przypadkach.

In agreement with the doctor, I started taking small amounts of poison, atropine, which had been effective in similar cases.

Jednak w rezultacie wystąpiły silne objawy zatrucia, któremu towarzyszyło chwilowe zamroczenie.

However, as a result, there were strong symptoms of poisoning accompanied by a temporary daze.

Wizje, które on ma, są rzeczywiście niezwykłe.

The visions he has are indeed extraordinary.

Oto na przykład podróżuje do USA na pokładzie superszybkiej, niewidzialnej maszyny napędzanej genialnym mechanizmem przyswajającym kwas węglowy z powietrza,

Here, for example, he travels to the USA aboard a supersonic, invisible machine powered by a brilliant mechanism that absorbs carbon dioxide from the air.

która przybierając formę chmury, zabiera go na międzynarodowy szlak.

which, taking the form of a cloud, takes him on an international route.

Zabiera go na międzynarodowy pokaz storczyków.

Takes him to an international orchid show.

No ale on jednak cierpi.

But he is indeed suffering.

Ktokolwiek wiedział, co mu jest?

Did anyone know what was wrong with him?

Zaczęło się od tej podniesionej temperatury.

It started with the raised temperature.

Następnie zaczęły drętwiać mu ręce, a wkrótce zaczął mieć omamy.

Then his hands began to go numb, and soon he started to have hallucinations.

I paradoks polega na tym, że te omamy były wcześniejsze niż leki, które przyjmował i które mogły powodować omamy.

And the paradox is that these hallucinations occurred earlier than the medications he was taking, which could have caused the hallucinations.

On przyjmował te leki po to, żeby się między innymi pozbyć omamów.

He took these medications in order to get rid of hallucinations, among other things.

Leki, a właściwie trucizny w małych dawkach.

Medicines, or rather poisons in small doses.

Nie, nikt nie był mu w stanie pomóc.

No, no one was able to help him.

A jako osoba uznana i uznana,

And as a recognized and acknowledged person,

jako osoba uznana i szanowana,

as a recognized and respected person,

miał dostęp do najlepszych lekarzy.

had access to the best doctors.

Szukał ich nie tylko w Szwecji,

He was looking for them not only in Sweden,

szukał ich w innych krajach Europy,

he was looking for them in other countries of Europe,

szukał ich w Stanach Zjednoczonych.

He was looking for them in the United States.

Nikt nie był w stanie mu pomóc,

No one was able to help him.

a on oprócz tego, że fizycznie był w coraz gorszej kondycji,

and besides the fact that he was in increasingly worse physical condition,

to psychicznie był kompletnie rozbity.

he was completely mentally shattered.

Oczywiście nie było mowy o żadnych dalszych podróżach.

Of course, there was no question of any further travels.

Przestał podróżować, przestał wykładać,

He stopped traveling, he stopped lecturing.

przestał w ogóle pracować, w związku z czym nie miał pieniędzy.

He stopped working altogether, which meant he had no money.

Miał olbrzymią kolekcję artefaktów z różnych miejsc,

He had a huge collection of artifacts from various places,

więc zaczął to sprzedawać.

So he started selling it.

Żył razem z drugą żoną, która opiekowała się nim,

He lived with his second wife, who took care of him.

ale był człowiekiem, z którym trudno było nawiązać kontakt.

But he was a man with whom it was difficult to make contact.

Funkcjonował na pograniczu naszego świata i jakiegoś innego,

It functioned on the border of our world and some other one.

w którym przeżywał takie oniryczne przygody,

in which he experienced such dreamlike adventures,

ale w którym też cierpiał olbrzymie katusze,

but in which he also suffered tremendous torments,

ponieważ to nie tylko były takie halucynogenne wizje,

because these were not just hallucinogenic visions,

jak tutaj pan zaprezentował,

as you presented here,

ale to też były upiorne wizje,

but these were also ghastly visions,

które dla niego były całkowicie realne

which were completely real for him

i które go wyniszczały i psychicznie i fizycznie.

and which deteriorated him both mentally and physically.

Ostatecznie umiera tuż przed drugą wojną światową w 1938 roku,

Ultimately, he dies just before the Second World War in 1938.

twierdząc przed swoją śmiercią, że przyczyną jego choroby

claiming before his death that the cause of his illness

jest klątwa aborygenów.

There is a curse of the Aborigines.

Czy wiadomo, co mu się stało?

Do we know what happened to him?

Wydaje się, że to była właśnie klątwa aborygenów.

It seems that it was indeed the curse of the Aboriginals.

Dotknęło go to, co ostatecznie on sam wskazał jako przyczynę.

It affected him in a way that he ultimately pointed out as the cause.

Zaczęliśmy te nasze audycje od takiego metodologicznego programu,

We started our broadcasts with a methodological program,

w myśl którego lektura dzieł dawnych podróżników

in accordance with which the reading of works by ancient travelers

miała nam pomóc we wniknięciu w dawny obraz świata,

she was supposed to help us penetrate the ancient image of the world,

co z kolei miało sprawić, że jakoś się zdystansujemy do tego własnego,

which in turn was supposed to make us distance ourselves from our own,

który, jak go traktujemy bezrefleksyjnie,

which, when we treat it unthinkingly,

to w jakiś sposób nas więzi i ogranicza.

It binds and restricts us in some way.

I historia Mioberga, a więc takiego naturalisty,

And the story of Mioberg, a naturalist,

który skonfrontował się z pierwotnymi siłami,

which confronted the primordial forces,

jest pouczająca.

It is instructive.

Jemu się wydawało, że zabierając kości z miejsc pochówku,

He thought that by taking bones from burial sites,

kolekcjonował materialne artefakty.

He collected material artifacts.

Natomiast w rzeczywistości ciągnął za sobą,

However, in reality, he was dragging along.

jakąś rozległą sferę niedostrzegalnych zmysłami,

some vast realm imperceptible to the senses,

jakichś sił, wpływów, a być może właśnie nawet istot,

some forces, influences, and perhaps even beings,

z którymi te materialne przedmioty są powiązane.

with which these material items are related.

I teraz, jeżeli przyjmiemy, że postrzegany przez nas zmysłowo świat

And now, if we assume that the world perceived by us sensually

jest jedynie nikłą częścią, czy jakimś tam wycinkiem realnej,

is only a faint part, or some excerpt of the real,

a więc istniejący niezależnie od nas rzeczywistości,

so there is a reality that exists independently of us,

no to ta sytuacja zaczyna być zrozumiała.

Well, this situation is starting to make sense.

Metody naukowe pozwalają nam wykroczyć poza ten zmysłowy świat

Scientific methods allow us to transcend this sensory world.

w pewnych kierunkach.

in certain directions.

Uświadamiają nam istnienie jakichś ukrytych dla potocznego doświadczenia aspektów,

They make us aware of the existence of some aspects hidden from ordinary experience,

które prawdopodobnie były niedostępne dla ludzi z wcześniejszych epok.

which were probably unavailable to people from earlier eras.

A w każdym razie nie były dostępne w obecnej postaci.

And in any case, they were not available in their current form.

Myślę na przykład o oddziaływaniach jądrowych czy elektromagnetycznych.

I am thinking, for example, about nuclear or electromagnetic interactions.

Jednak metody naukowe zarazem ukrywają przed nami te aspekty świata,

However, scientific methods simultaneously hide these aspects of the world from us,

do których ludzie kiedyś mieli dostęp.

to which people once had access.

I wiara w te naukowe metody również nas jakoś może ograniczać,

And the belief in these scientific methods can also somehow limit us.

nawet jeśli otwiera nam pewne drzwi.

even if it opens certain doors for us.

Nie ma wątpliwości, że jeszcze w średniowieczu,

There is no doubt that even in the Middle Ages,

z pewnością w starożytności,

certainly in ancient times,

ludzie byli dużo bardziej świadomi pewnych sił,

people were much more aware of certain forces,

czy nawet właśnie istot działających poza widzialną rzeczywistością,

or even beings acting outside of visible reality,

które moglibyśmy dzisiaj nazwać,

which we could call today,

używając współczesnego słownika,

using a contemporary dictionary,

jako ukryte parametry.

as hidden parameters.

I bez tych ukrytych parametrów,

And without those hidden parameters,

bez ich uwzględnienia nie będziemy w stanie zrozumieć tego,

without their consideration we will not be able to understand this,

co się dzieje w widzialnym świecie.

what is happening in the visible world.

Dawne cywilizacje, jak egipska, brały pod uwagę te siły.

Ancient civilizations, like the Egyptian, took these forces into account.

Takie cywilizacje osiągnęły bardzo wysoki stopień rozwoju duchowego,

Such civilizations have achieved a very high level of spiritual development.

który jest jakimś odpowiednikiem naszego wysokiego rozwoju technicznego,

which is some equivalent of our high technological development,

bo my wysokiego rozwoju,

because we are highly developed,

poziomu rozwoju duchowego z pewnością nie osiągnęliśmy.

We have certainly not reached the level of spiritual development.

Ale też kultury takie, które nazywamy prymitywnymi,

But also cultures that we call primitive,

albo pierwotnymi,

or primary,

czyli kultury żyjące poza techniką,

that is, cultures living outside of technology,

miały świadomość owych ukrytych parametrów.

they were aware of those hidden parameters.

Sił, istot działających poza widzialną powierzchnią rzeczywistości.

Forces, entities operating beyond the visible surface of reality.

Takich sił, na które cywilizacja techniczna

Such forces that the technical civilization...

i jakaś jej ideologia uczyniła nas głuchymi, ślepimi.

And some of her ideology made us deaf and blind.

I myślę, że aborygeni australijscy właśnie byli jedną z takich kultur,

And I think that Australian Aborigines were just one of those cultures,

które miały kontakt z tą rzeczywistością,

which had contact with this reality,

ten ich świat snu to jest właśnie ta rzeczywistość.

their world of dreams is precisely this reality.

Te wonginy to są te siły.

These kittens are these forces.

Na koniec można ironicznie dodać,

In the end, one could ironically add,

że nasza niewiara w pewne aspekty bytu

that our disbelief in certain aspects of existence

jest w stanie ograniczyć nasz obraz świata,

it can limit our view of the world,

ale ona nie sprawia,

but she doesn't make,

że wykluczone aspekty przestają istnieć i działać.

that excluded aspects cease to exist and function.

Także fakt, że nie wierzymy w działanie takich sił jak wonginy,

Also the fact that we do not believe in the operation of such forces as wongi.

nie sprawia, że one nie mogą działać.

it does not prevent them from functioning.

Człowiek współczesny jest trochę tak jak dziecko,

The modern man is somewhat like a child,

które widząc postacie na ekranie telewizora

which seeing the figures on the television screen

sądzi, że te postacie gdzieś muszą w środku się znajdować,

he believes that these characters must be somewhere inside,

bo dzieci tak rozumują,

because children think like that,

że jeżeli w telewizorze widzi zwierzątka,

that if they see animals on the television,

to one pewnie się znajdują w tym pudle.

They are probably in this box.

Nie wyobrazi sobie, że one się znajdują właśnie nigdzie

You can't imagine that they are actually nowhere.

z jego punktu widzenia,

from his point of view,

że znajdują się gdzieś w przestrzeni,

that they are somewhere in space,

że są jakąś inną formą niedostrzegalnej rzeczywistości.

that they are some other form of imperceptible reality.

No więc my z tym naszym naturalistycznym podejściem

So we with our naturalistic approach...

jesteśmy trochę tacy,

we're a bit like that,

że jak słyszymy o takiej historii jak historia Mioberga,

that when we hear about a story like the story of Mioberg,

no to od razu pytamy, no ale na co był chory?

Well, let's ask right away, but what was he sick with?

Fakt, że nie dopuszczamy tutaj takiego rozwiązania,

The fact that we do not allow such a solution here,

a może jednak był przeklęty,

or maybe he was cursed after all,

świadczy o tym, gdzie są granice naszego paradygmatu,

it indicates where the boundaries of our paradigm lie,

to znaczy jakie rozwiązania są dla nas możliwe,

that means what solutions are possible for us,

a jakie od razu z gruntu przyjmujemy za absurdalne.

And which ones do we immediately accept as absurd.

Ale to przekonanie o absurdalności jakiegoś rozwiązania,

But the conviction about the absurdity of some solution,

ono nie świadczy o tym, że to rozwiązanie jest absurdalne,

it does not indicate that this solution is absurd,

tylko pokazuje nam, gdzie są granice naszej wyobraźni.

It only shows us where the limits of our imagination are.

Być może jednak można dostrzec wahanie,

Perhaps, however, one can perceive hesitation,

czy dopuszczenie tego innego świata,

whether the admission of that other world,

w tym to się stało na początku naszego wieku,

this happened at the beginning of our century,

w 2001 roku,

in 2001,

kiedy te skradzione szczątki wróciły do aborygenów.

When did the stolen remains return to the Aborigines?

Ta historia ma bardzo ciekawy finał.

This story has a very interesting ending.

Tak jak pan powiedział, na początku naszego wieku,

As you said, at the beginning of our century,

po 90 latach spoczywania w sztokholmskim muzeum,

after 90 years of resting in the Stockholm museum,

te kości przywiezione przez Mioberga z Australii,

these bones brought by Mioberg from Australia,

zostały zauważone przez pracowników,

were noticed by the employees,

którzy katalogując zbiory,

those cataloging the collections,

zorientowali się, że tam są ludzkie kości, ludzkie czaszki.

They realized that there were human bones, human skulls there.

I kiedy zaczęto śledzić pochodzenie tych artefaktów,

And when they began to trace the origin of these artifacts,

okazało się, że właśnie to są eksponaty przywiezione przez Mioberga,

it turned out that these are the exhibits brought by Mioberg,

w związku z tym nawiązano kontakt z mieszkańcami Kimberley,

In this regard, contact was established with the residents of Kimberley,

a więc z tej okolicy, z której te kości zostały skradzione.

So from this area, from which these bones were stolen.

Co się okazało? Okazało się, że tam w rejonie Kimberley,

What turned out? It turned out that there in the Kimberley area,

cały czas panuje pamięć o białym człowieku,

there is a constant memory of the white man,

który przyjechał i pozabierał kości przodków.

who came and took away the bones of the ancestors.

A przez to pozabierał nie tylko tych przodków,

And because of that, he took not only those ancestors,

ale całą inną sferę, z którą te kości się wiązały.

but a whole different sphere that these bones were connected to.

Zwłaszcza, że zabrał kości ludzi,

Especially since he took the bones of people,

którzy byli pochowani w miejscach niedostępnych,

who were buried in inaccessible places,

ze względu na złamanie tabu.

due to the breaking of a taboo.

A więc w jakiś sposób sami,

So somehow we ourselves,

już zostali przeklęci.

They have already been cursed.

Muzeum Sztokholmskie nawiązało kontakt z aborygenami z Kimberley,

The Stockholm Museum has made contact with the Aboriginal people from Kimberley.

którzy przyjechali do Sztokholmu,

who came to Stockholm,

odprawili odpowiednie obrzędy,

they carried out the appropriate rituals,

takie odczyniające, byśmy to mogli nazwać,

such exorcising, as we could call it,

i zabrali kości i pochowali wreszcie w miejscu,

and they took the bones and finally buried them in a place,

w którym powinny się znajdować,

in which they should be located,

to znaczy w ziemi ich przodków.

it means in the land of their ancestors.

Ale to nie jedyny taki przypadek,

But this is not the only such case,

bo też opowiadał mi pan, że w Polsce

because you also told me that in Poland

znajdują się kości aborygenów.

Aboriginal bones are located.

Dokładnie chodzi o kości aborygenów tasmańskich.

It's precisely about the bones of Tasmanian Aborigines.

Władysław Zamoyski, który podróżował po Pacyfiku

Władysław Zamoyski, who traveled across the Pacific.

w drugiej połowie XIX wieku,

in the second half of the 19th century,

kupił na Tasmanii kości,

he bought bones in Tasmania,

które włożył do skrzyń wysłanych następnie do Polski.

which he put in the crates sent to Poland.

Kości te znalazły się w Kurnickim Zamku

The bones were found in Kurnicki Castle.

i były tam eksponowane jeszcze do lat 90.,

and they were exhibited there until the 1990s,

kiedy nawiązano kontakt z centrum aborygenckim na Tasmanii,

when contact was made with the Aboriginal center in Tasmania,

które zażądało zwrotu tych kości.

which demanded the return of those bones.

W wyniku jakiegoś niedogadania się

As a result of some misunderstanding

między jedną a drugą instytucją,

between one institution and another,

do tego zwrotu nie doszło,

the return did not take place,

zwłaszcza, że ostatecznie Tasmańczycy zaczęli podejrzewać,

especially since the Tasmanians eventually began to suspect,

że być może to nie są wcale kości,

that perhaps these are not bones at all,

które należą do ich przodków czy ich ziomków,

which belong to their ancestors or their comrades,

tylko, że to są po prostu jakieś przypadkowe kości kupione.

It's just that these are simply some random bones that were bought.

Właśnie w Australii, a mogły należeć

"Right in Australia, and they could have belonged."

do jakiegokolwiek mieszkańca Oceanii,

to any resident of Oceania,

więc one znajdują się tam dalej.

So they are located further down there.

Nie znam szczegółowo ich historii dalszej.

I don't know the details of their further history.

Być może i one kiedyś trafią w to miejsce,

Perhaps they will end up in this place someday too,

z którego zostały wywiezione.

from which they were removed.

Bardzo dziękuję za te wszystkie

Thank you very much for all of these.

niezwykle dla mnie inspirujące rozmowy.

Incredibly inspiring conversations for me.

Profesorowi Damianowi Leszczyńskiemu.

To Professor Damian Leszczyński.

Nie żegnamy się jednak z Państwem na zawsze,

We are not saying goodbye to you forever,

bo od jesieni co dwa tygodnie

because every two weeks since autumn

w niedzielne popołudnie opowiadać będziemy

On Sunday afternoon, we will tell.

o tym, jak rozbitkowie byli świadkami

about how the castaways were witnesses

przejmowania Pacyfiku.

The takeover of the Pacific.

Będziemy próbowali prześledzić losy

We will try to trace the fates.

poznania tego oceanu przez Białych,

the discovery of this ocean by the Whites,

a jednocześnie spojrzeć też na to,

and at the same time look at this,

co Biali tam odkrywali,

what the Whites were discovering there,

jakie kultury tam zastali, jakich ludzi

What cultures did they encounter there, what kind of people?

i jak kształtowały się relacje mocarstw

And how the relationships between powers developed.

na tym wielkim akwenie wodnym.

on this large body of water.

Do usłyszenia. Michał Nowak.

Talk to you later. Michał Nowak.

www.astronarium.pl www.facebook.com

www.astronarium.pl www.facebook.com

Transkrypcja Magdalena Świerczek-Gryboś

Transcription Magdalena Świerczek-Gryboś

PTA & TVP

PTA & TVP