Kuantum ve Evren- Evren Hakkında Bilinmesi Gerekenler 2-Rege Uzay Sezon 1 Bölüm 2

Altyazı M.K.

Subtitle M.K.

Şaka şaka. Tonla konum var benim.

Just kidding. I have tons of locations.

Ama siz yine de isteklerinize göre konuşmayı isterim.

But I still want you to speak according to your wishes.

Neyse. O zaman ilk konumuz ve bölümün belki yarısını alacak bir konu.

Anyway. So, our first topic, which might take up half of the chapter.

Her şey.

Everything.

Evet. Hiç açıklayıcı olmadı.

Yes. It was never explanatory.

Biraz daha açalım.

Let's elaborate a bit more.

Atom. Onun içindekiler.

Atom. Its contents.

Einstein.

Einstein.

Kuantum.

Quantum.

Kuantum?

Quantum?

Ve kuantum her şeyde mehvolduğu için her şeyde diyebiliriz.

And since quantum is annihilated in everything, we can say it is in everything.

Peki. Tamam. Gerçekten güzel bir konu da.

Okay. Alright. It's really a nice topic too.

Bunun uzayla, evrenle ilgisi ne?

What does this have to do with space and the universe?

Evet. Evrendeki her şey küçük bir parçacıkla hatta birkaç parçacıkla ilgisi var.

Yes. Everything in the universe is related to a small particle or even a few particles.

Işık en önemli şeylerden biri.

Light is one of the most important things.

Atom altı bir parçacık olan foton sayesinde var.

It exists thanks to the photon, a subatomic particle.

Kara delikler tanıtım bölümünde bahsettiğim atomların içindeki boşluğun alınması sonucu oluşur.

Black holes are formed as a result of the removal of the empty space within the atoms that I mentioned in the introduction section.

Her şey atomdan oluşur.

Everything is made up of atoms.

Yıldız patlamalarının yüksek hızlı nötronu alır tetikler.

Supernovae trigger high-speed neutrons.

Herhangi bir maddenin kütle çekimi veya kütlesi olması için elektronların içindeki, kuartların içindeki Higgs bozonu gerekir.

In order for any substance to have gravitational mass or mass, it requires the Higgs boson inside electrons and quarks.

Daha kaç örnek verebileceğimi bilmiyorum.

I don't know how many more examples I can give.

Ama siz anlamışsınızdır.

But you must have understood.

Kuantum ile uzay birbirine gerçekten çok bağlantılıdır.

Quantum and space are truly very interconnected.

Bu sefer erken başladık.

This time we started early.

Ama başladık.

But we started.

Şimdi ilk önce atom altı parçacıklara bakalım.

Now let's first take a look at subatomic particles.

Bilirsiniz en ünlü parçacık elektron.

You know the most famous particle is the electron.

Elektron negatif enerji barındıranlardır.

Electrons are those that contain negative energy.

Bu bir parçacıktır.

This is a fragment.

Ortadaki atom çekirdeğin etrafında belirli yörüngelerde döner.

The atoms in the center rotate in specific orbits around the nucleus.

Ona herhangi bir şekilde enerji ateşlerseniz yörünge uzaklığı artar.

If you ignite energy in any way, the orbital distance increases.

Ayrıca enerji ateşlemek demek sıcaklık artışında demek.

Additionally, to ignite energy means to indicate an increase in temperature.

Etrafımızda hissettiğimiz havanın sıcaklığı atomun içindeki elektronun enerji miktarına bağlıdır yani.

The temperature of the air we feel around us is related to the amount of energy of the electron within the atom.

4 JET

4 JET

Proton pozitif enerji barındıran, atomun çekirdeğindeki yüklü parçacıktır.

A proton is a charged particle in the nucleus of an atom that contains positive energy.

Nötron ise nötr'dür.

The neutron is neutral.

Yani herhangi bir enerji, yük gibi şeyler barındırmaz.

So it does not harbor any energy or things like charge.

Kuarklar, elektron, nötron veya protonun içindeki atom altı parçacıklardır.

Quarks are subatomic particles inside electrons, neutrons, or protons.

Bu kuarklar ilginç özelliklere sahiptir.

These quarks have interesting properties.

Bunların 6 adet türü vardır.

There are 6 types of these.

Ayrıca birleşerek, hadron ile boşluk tutunur.

Additionally, it holds space with a hadron by merging.

Hadronları yani elektron, nötron ve proton oluşturan temel parçayı oluşturur.

It forms the fundamental particle that makes up hadrons, namely electrons, neutrons, and protons.

En büyük türleri aşağı ve yukarı kuarktır.

The largest types are up and down quarks.

Daha sonra garip ve tılsım kuarklar ve en küçükleri de üst ve alt kuarktır.

Later, strange and charm quarks, and the smallest ones are the top and bottom quarks.

Bu kuarklar Avengers filmindeki altı sonsuzluk taşı gibidir.

These quarks are like the six infinity stones in the Avengers movie.

Daha doğrusu tesserak demeliyim.

I should say tesseract, to be more precise.

Çünkü bunların içinde de bir şeyler var.

Because there are also things among them.

Demiştik ya her elektron, nötron ve protonun içinde bir hadron var.

We said that there is a hadron inside every electron, neutron, and proton.

Bizim pek ünlü olmayan mezonlar ve baryonların da var.

We also have some not very famous mesons and baryons.

Herhangi bir protonun içine bir mezon olsaydı atomun özelliklerini değiştirip onu bir antiparçacığa dönüştürebilirdi.

If there were a meson inside any proton, it could change the properties of the atom and turn it into an antiparticle.

Neyse antiparçacıklara geçmeden önce şu bir elektronun içindeki hadronun içindeki kuarkın içindeki bozonlara bakmalıyız.

Well, before we move on to antiparticles, we should take a look at the bosons inside the quark inside the hadron of an electron.

Bozonlar fermiyon adı verilen parçacıklarla birlikte bulunur.

Bosons are found alongside particles called fermions.

Bozonlar herhangi bir kuarkın dolayısıyla atomun ve maddenin her şeyini belirler.

Bosons determine everything about atoms and matter due to quarks.

Mesela bu kuarkın içindeki bozonlar.

For example, the bosons inside this quark.

Mesela içinde Higgs bozonu olan bir kuarkın kütlesi vardır.

For example, a quark that contains a Higgs boson has mass.

Yani Higgs bozonu evrendeki her şeyin kütle çekimini, kütlesini, yani galaksilerin oluşumunu, bizim dünyada yaşamamızı, kara deliklerin var olmasını, kısaca her şeyi tetikler.

So the Higgs boson triggers the gravitational attraction, the mass of everything in the universe, meaning the formation of galaxies, our existence on Earth, the existence of black holes, in short, everything.

Higgs bozonu hayat kurtarır.

The Higgs boson saves lives.

Ve fermiyonlar olmadan bozonlar da olmayacağından evren aslında fermiyonlara da bağlıdır.

And since there will be no bosons without fermions, the universe is actually dependent on fermions as well.

Her şey buna bağlıdır daha doğrusu.

Everything is actually dependent on this.

Şu an olan her şey.

Everything that is happening right now.

Büyük patlama.

Big Bang.

Işık dağıyla her şey az öncekilere bağlıdır.

Everything in the light distribution is connected to the previous ones.

Her şey bir şeye bağlıdır.

Everything is dependent on something.

Fakat bu bir şeye bağlı değildir.

But this is not dependent on anything.

Fermiyon hiçbir şeye bağlı olmayan tek şeydir.

Fermion is the only thing that is not bound to anything.

Peki, kuantum teorisinde anlaşılamayan nedir?

So, what is not understood in quantum theory?

Bu gerçekten çok önemli bir konu.

This is truly a very important topic.

Şimdi dinleyin.

Now listen.

Arkanıza iki tane top koydunuz.

You placed two balls behind you.

Biri işaretli.

One is marked.

Daha sonra arkadaşınızdan onları karıştırıyorsunuz.

Later, you are mixing them up with your friend.

Şimdi işaretli topun hangisi olduğunu bilemezsiniz.

You cannot know which ball is marked now.

Ama bir topa baktığında diğerinin de yerini bilirsiniz.

But when you look at one ball, you also know the position of the other.

Bu çok basit.

This is very simple.

Anlaşılamayacak bir şey yok.

There is nothing that can't be understood.

Fakat aynı durum dönüş yönünde de geçerli.

However, the same situation applies in the reverse direction as well.

Birbirlerine ne kadar uzaklaşırlarsa uzaklaşsınlar, birbirleriyle bağlantı kurmuşlarsa,

No matter how far apart they drift, as long as they have connected with each other,

o sağa dönüyorsa bu sola, sağa dönen yön değiştirdiyse diğeri de değiştirir.

If one turns right, the other will turn left; if the one turning right changes direction, the other will also change.

Ve olay şu ki, bunun olması için ışıktan hızlı mağazalardan geçebilirsiniz.

And the thing is, you can pass through stores faster than light for this to happen.

Bu işaretli topun hangisi olduğunu bilemezsiniz.

You cannot know which one is the marked ball.

Ama bir topa baktığında diğerinin de yerini bilirsiniz.

But when you look at one ball, you know the position of the other one as well.

Bu çok basit.

This is very simple.

Anlaşılamayacak bir şey yok.

There is nothing that cannot be understood.

Fakat aynı durum dönüş yönünde de geçerli.

However, the same situation applies in the direction of return as well.

Birbirlerine ne kadar uzaklaşırlarsa uzaklaşsınlar, birbirleriyle bağlantı kurmuşlarsa,

No matter how far apart they drift from each other, if they have established a connection,

o sağa dönüyorsa bu sola, sağa dönen yön değiştirdiyse diğeri de değiştirir.

If one turns right, the other turns left; if the one turning right changes direction, the other will change as well.

Ve olay şu ki, bunun olması için ışıktan hızlı mesajlaşma gerekir.

And the fact is, faster-than-light messaging is required for this to happen.

İşte bunu araştırıyor insanlar.

People are researching this.

Büyük bir kutu yani.

It's a big box, I mean.

Bu işaretli topun hangisi yok.

Which of these marked balls is missing?

Anlaşılamayacak bir şey yok.

There is nothing that cannot be understood.

Fakat aynı durum dönüş yönünde de geçerli.

However, the same situation applies in the opposite direction as well.

Birbirlerine ne kadar uzaklaşırlarsa uzaklaşsınlar, birbirleriyle bağlantı kurmuşlarsa, o sağa

No matter how far apart they may drift from each other, if they have made a connection with each other, that is right.

dönen yön değiştirdiyse diğeri de değiştirir.

If one turns around, the other will change as well.

Ve olay şu ki, bunun olması için ışıktan hızlı mesajlaşma gerekir.

And the point is, faster-than-light messaging is required for this to happen.

İşte bunu araştırıyor insanlar.

This is what people are researching.

Büyük bir kutu yani.

It's a big box.

Bu işaretli topun hangisi oldukça basit.

Which of these marked balls is quite simple?

Anlaşılamayacak bir şey yok.

There is nothing that cannot be understood.

Fakat aynı durum dönüş yönünde de geçerli.

However, the same situation applies in the opposite direction as well.

Bu işaretli topun hangisi yok.

Which of these marked balls is missing?

Ardından atomun gelişimine bakalım.

Now let's look at the development of the atom.

Daha sonra da bunları evren modellerine bağlayayım.

Later, I will connect these to the models of the universe.

Evet, bunlardan da sonra podcast'in yarısının bitmiş olacağını düşünüyorum.

Yes, I think half of the podcast will be over after these.

Aslında konusu gelmişken sonra evrenin ölüm teorilerini de anlatmak isterdim.

Actually, since the topic has come up, I would also like to explain the theories of the universe's death later.

Fakat onu adı üstünde evrenin oluşumu ve ölümünde bölümünde anlatmak istiyorum.

However, I want to talk about it in the context of the formation and death of the universe, as the name suggests.

Bu yüzden daha sonra konu nereye giderse artık antiparçacıklar mıdır bilmiyorum.

That's why I don't know if they will be antiparticles or where the topic will go later.

O zaman Einstein ile başlayalım mı?

Shall we start with Einstein then?

Einstein küçükken ailesine sağırmış gibi davranırdı.

Einstein used to act as if he were deaf when he was a child.

Bunun nedeni düşüncelerini bölmemekti.

The reason for this was to not interrupt his thoughts.

Yoksa daha iyi bir çocuktu.

Otherwise, he was a better child.

Bir kez öğretmenine,

Once to your teacher,

''Hocam, eğer ışık hızında seyahat etsek ne olurdu?'' diye sormuştu.

He asked, "What would happen if we traveled at the speed of light?"

Öğretmeni ona,

The teacher to him,

''Düzgün şeyler sormazsan cevap alamazsın. Otur yerine.'' demişti.

"If you don't ask the right questions, you can't get answers. Sit down." she had said.

Öğretmenine,

To your teacher,

''Peki doğru düzgün olan ne?'' dediğinde,

"When you said, 'So what is properly right?'"

Öğretmen söyleyecek şey bulamamıştı.

The teacher couldn't find anything to say.

İlkokul, ortaokul ve lise süresinde sorularını cevaplamaya çalışan bir tek öğretmen vardı.

There was only one teacher who tried to answer questions during elementary school, middle school, and high school.

O da Reus'du.

It was Reus too.

Ama o büyük ünlü olduğunda Reus da onu hatırlayamamıştı.

But when he became a big celebrity, Reus couldn't remember him either.

Böyle bir çocuktu yani.

He was just such a child.

Zaten bu çocuktan büyük şeyler beklersiniz.

You expect big things from this child anyway.

Hayır, hiç de öyle değildi.

No, it wasn't like that at all.

İlkokul ve ortaokul mezuniyeti sırasında öğretmenleri velilerine,

During the graduation of primary and secondary school, teachers inform the parents,

''Onun çok beceriksiz, tembel, kafası çalışmayan biri olduğunu söylemişti.''

"He said that she is very clumsy, lazy, and not very smart."

Bunu biliyor musun?

Do you know this?

Şimdi Einstein'ın küçüklüğüne de bir baktığımıza göre,

Now that we have taken a look at Einstein's childhood,

kısaca olsa da, teorilerinden bazılarına bakmalıyız.

Even if briefly, we should take a look at some of their theories.

Mesela diyor ki, ''Işık hızı geçiremez.''

For example, it says, "Nothing can surpass the speed of light."

Ama aynı bölümde diyor ki, ''Bu her şey için geçerli değildir.''

But it also says in the same section, "This does not apply to everything."

Burada daha sonra bahsedeceğim takyonlar devreye giriyor.

Here, the tachyons I will mention later come into play.

Neyse, kare deliklerden bahsedelim.

Anyway, let's talk about square holes.

Kare deliklerden bahsediyor.

He is talking about square holes.

Beyaz deliklerden bahsediyor.

He speaks of white holes.

Ama beyaz deliklik çok değişik.

But the white hole is very different.

Bakın şimdi, kare delikler her şeyi kendini içine çeker.

Look now, square holes pull everything into themselves.

Beyaz delikler ise hiçbir şeyi kendi içine çekmez.

White holes do not draw anything into themselves.

Yani kütle çekimi yoktur ve nasılsa atomları dağılmamaktadır.

So there is no gravity, and somehow the atoms are not dispersing.

İşte bunu size araştırma olarak veriyorum.

Here it is, I give this to you as research.

Çünkü benim bilgim burada sona eriyor.

Because my knowledge ends here.

O zaman atomların gelişimi ne?

So what is the development of atoms?

Bakalım, yani anlarsınız işte.

Let's see, I mean you'll understand.

Atomların gelişimi

Development of atoms

Atomu ilk düşünen kişi Demokritos'tur.

The first person to think of the atom is Democritus.

Ona göre dokunabildiğimiz her şeyin atom denen bir şeyden oluştuğunu öne sürdü.

According to him, he argued that everything we can touch is made up of something called atoms.

Bu şeyden daha küçük hiçbir şey yoktu ve gözle görebildiğimiz en küçük şeydi bu atom.

There was nothing smaller than this thing, and it was the smallest thing we could see, this atom.

Daha sonra Aristo çıkabildi ve dedi ki,

Later, Aristotle was able to come out and said,

Oy, her şey bölünebilir. Her şeyin küçüğü vardır.

Oh, everything can be divided. There is a smaller version of everything.

Sadece çok küçük olduklarından göremeyiz.

We can't see them just because they are very small.

Fakat senden farklı olarak her maddenin dört şeyden oluştuğunu öne sürüyorum.

However, unlike you, I argue that every substance is composed of four things.

Bunlar hem.

These are both.

Bunlara element diyeceğim.

I will call them elements.

Bu elementler hava, su, ateş ve toprak olacak.

These elements will be air, water, fire, and earth.

Her şey bunlardan oluşur.

Everything is made up of these.

Farklı kombinasyonlar farklı maddeleri oluşturur.

Different combinations create different substances.

Ne? Tahta mı?

What? A board?

Ne cüret? Götürün bu adamı.

What audacity? Take this man away.

Sahtaymış.

It's fake.

Daha sonra John Dalton çıktı.

Later, John Dalton emerged.

Dedi ki, atomlar küre şeklindedir. İçi doludur ve serttirler.

He said that atoms are spherical in shape. They are filled inside and are hard.

Ama farklı atomlar vardır.

But there are different atoms.

Bir elementin içindeki tüm atomlar aynıdır.

All atoms within an element are the same.

Atomlar bölünemezler.

Atoms cannot be divided.

Sonra Thomson'dan adam geldi.

Then a man from Thomson came.

Ve atomun içinde artı, eksi yüklü parçacıklar olduğunu söyledi.

And he said that there are positively and negatively charged particles inside the atom.

Maalesef onların da bölünemeyeceğini söyledi.

Unfortunately, he said that they could not be divided either.

Ama atomlarının içinin çoğunlukla boş olduğunu söyleyerek,

But by saying that most of its atoms are mostly empty,

şu an doğru olduğunu düşündüğümüz atom modeline yaklaştı.

It approached the atomic model that we currently think is correct.

Ardından yine bir başkası,

Then another one,

Niels Bohr diyoruz ona.

We call him Niels Bohr.

Atomların bir çekirdeği olduğunu,

Atoms have a nucleus.

etrafında ise elektronların dolaştığını öne sürdü.

He suggested that electrons are circulating around it.

Son olarak, modern atom teorisinde elektronların,

Finally, in modern atomic theory, electrons are...

nötron ve protonların etrafında bulut şeklinde dolaştığı,

surrounded by a cloud of neutrons and protons,

elektron, nötron ve proton,

electron, neutron, and proton,

hadronlardan ve onların da kuarklardan oluştuğunu öne sürdü.

He suggested that hadrons are made up of quarks.

Ayrıca buna bakarak Einstein genel görevlinin üzerinde oynama yaptı

Additionally, looking at this, Einstein made modifications to the general theory.

ve şu müzikten sonra anlatacağım şey üzerine çalıştı.

And after this music, he worked on what I will describe.

Dedi ki kendisi,

He said himself,

ışığı oluşturan foton parçacığı,

the particle of light that forms the photon,

duruma göre görelenmez.

It cannot be judged according to the situation.

Fakat yaşlanmayı yavaşlatabilir.

But it can slow down aging.

Bu ne demek?

What does this mean?

Şu demek.

That means.

Saatte 5 km hızla yürüyen bir insan,

A person walking at a speed of 5 km per hour,

saatte 7 km hızla koşan bir insanın,

a person running at a speed of 7 km per hour,

saatte 2 km hızla koşuyormuş gibi görür.

It looks like he/she is running at a speed of 2 km per hour.

Daha açıklayacağını anlatmak gerekirse,

To put it more clearly,

şöyle düşünün.

Think like this.

50 km giden bir araba,

A car that goes 50 km,

arka koltuğa veya yere baktığınızda,

when you look at the back seat or the floor,

onu sizden uzaklaşıyormuş gibi görmezsiniz.

You don't see it as if it's moving away from you.

Ama yanınızdan geçen bir ağaç,

But a tree passing by your side,

sizden uzaklaşır.

it will move away from you.

Çünkü siz hareket ediyorsunuz.

Because you are moving.

Ama aynı durum,

But the same situation,

ışık için geçerli olmaz.

It will not be valid for light.

Yani siz,

So you,

ışık hızının yüzde kaçıyla giderseniz gidin,

no matter what percentage of the speed of light you travel at,

sizin için ışık sabittir,

light is constant for you,

ışık hızı geçirilmediği sürece.

as long as the speed of light is not exceeded.

Fakat yaşlanmayı yavaşlatabilir olayı da şudur.

However, the phenomenon that can slow down aging is as follows.

Nasıl açıklayacağımı bilmiyorum bir saniye.

I don't know how to explain it, just a second.

Şimdi,

Now,

siz ışık hızına yakınlaştıkça,

as you approach the speed of light,

sizin için zaman daha yavaş ilerler.

Time moves more slowly for you.

Bu nedenle daha genç gözükürsünüz.

This is why you look younger.

Çünkü zamanı aslında ışık verirler.

Because they actually give light to time.

Zaman bir yanılsama aslında.

Time is actually an illusion.

Işığın size oynadığı bir oyun.

A game that light is playing with you.

Bunu birazcık düşünün bence.

I think you should think about this a little.

Evet,

Yes,

benim artık durmaya başladığım bu konuda,

I've started to stop on this matter.

konuşmamız gereken daha çok şey var.

We have a lot more to discuss.

Öncelikle,

First of all,

antimadde nedir?

What is antimatter?

ile başlayalım.

Let's get started.

Gerçekten kendi bildiğimi yazmak istemiyorum.

I really don't want to write what I know.

Bu yüzden Wikipedia'dan birazcık kopya çekeceğim.

That's why I will copy a little bit from Wikipedia.

Hehehe.

Hehehe.

Ama olsun o kadar.

But that's enough.

Neredeyse her zaman kafadan yazıyorum.

I almost always write off the top of my head.

Wikipedia tanımına göre,

According to the definition on Wikipedia,

karşıt madde ya da antimadde,

antimatter

maddenin ters ikizidir.

It is the inverse twin of matter.

Paul Druck denklemiyle ortaya çıkarılmış

It has been derived with the Paul Druck equation.

ve daha sonraki gözlemlerle varlığı doğrulanmıştır.

and its existence has been confirmed by subsequent observations.

Biraz fazla kısaltalımı var.

Should we shorten it a bit more?

O zaman ben birazcık ekleyeyim.

Then let me add a little bit.

Depolamanın hiçbir yolu yoktur.

There is no way to store it.

Cern Laboratuvarlarından biri olan antimadde fabrikasında bile,

Even in the antimatter factory, which is one of the CERN laboratories,

deneyler için anında kullanılmazsa,

if not used immediately for experiments,

havadaki herhangi bir atom ile çarpışıp yok olacaktır.

It will collide with any atom in the air and be annihilated.

Veya yerdeki,

Or on the ground,

duvardaki,

on the wall,

herhangi bir yerdeki.

anywhere.

Peki bu antimadde nasıl oluşur?

So how is this antimatter formed?

Her parçacığın bir karşıtı vardır.

Every particle has an opposite.

Bir de bunlarla uğraşıyor işte bilim insanları.

Scientists are also dealing with these issues.

Neyse.

Anyway.

Bir bakalım.

Let's take a look.

Protonun karşısı antiproton.

The opposite of a proton is an antiproton.

Nötronun karşıtı da aynı özelliğe sahip.

The opposite of the neutron also has the same property.

Antinötron.

Antineutron.

Elektron da antielektron.

An electron is also an antielectron.

Yok, olmadı.

No, it didn't happen.

Onun başka bir adı var zaten.

It already has another name.

Pozitron.

Positron.

Pozitif elektron anlamında kullanılıyor daha çok.

It is mostly used in the sense of positive electron.

Şimdi evren modellerine bakalım.

Now let's take a look at the models of the universe.

İlk evren modelini Sümerler oluşturmuştur.

The first universe model was created by the Sumerians.

Onlar için evren Türkiye, Suriye, İran ve Irak'tır.

For them, the universe is Turkey, Syria, Iran, and Iraq.

Tepesinde de güneş, ay ve yıldızlar vardır.

On top of it, there are the sun, the moon, and the stars.

Daha sonra bu harita büyümüştü.

Later, this map had grown.

Ama hep dünya düzmüş.

But it's always been the world that has been flat.

Hatta her zaman merkezde olması için,

In fact, to always be at the center,

gezegenlerin değişik karmaşık yörüngelerde olduğunu da öne sürmüşler.

They have also suggested that the planets are in various complex orbits.

Bunda da bir aksilik gördüklerinde,

When they see a setback in this,

dünyayı merkezinin çok azcık yanına kaydırıp,

shifting the world's center just a little bit to the side,

yine merkeze güneşi koymamışlar.

They still haven't placed the sun at the center.

Hatta galaktilerin keşfinden sonra bile güneşin samanyolunun merkezinde olduğunu düşünmüşler.

They even thought that the sun was at the center of the Milky Way after the discovery of galaxies.

Bunda da yanıldıklarını anladıklarında,

When they realized they were wrong about this as well,

samanyolunun evrenin merkezinde olmadığını düşünmüşler.

They thought that the Milky Way is not at the center of the universe.

Bu sefer de yanıldıklarını anlamaları çok zor oldu.

This time, it was very hard for them to realize that they were mistaken.

Çünkü kozmik mikrodalga ışınması adı verilen ışık,

Because the light known as cosmic microwave radiation,

her yöne doğru eşitti.

It was equal in every direction.

Bu da evrenin merkezine yakın olduğumuzu düşündürdü.

This also made us think that we are close to the center of the universe.

Ama bu da çürütüldü.

But this was also refuted.

Gerçekten yarısı oldu.

It really became half.

Haklısınız.

You are right.

Ama beyin yakıcı bir konu bu.

But it's a brain-burning topic.

Bir de araştır.

Do some research as well.

Bilgi topla.

Gather information.

Gereksizleri at.

Throw away the unnecessary items.

Kısalt.

Shorten.

Yaz.

Write.

Oku.

Read.

Değerle.

Evaluate.

Bimlemle.

With that.

Bence yeter artık.

I think that's enough already.

Uzay ile ilgili başka bir konuya geçelim.

Let's move on to another topic related to space.

Bu arada bir adet sesli mesajımız var.

In the meantime, we have a voice message.

Bekliyor.

Waiting.

Birkaç gün önce geldi.

He/She/They arrived a few days ago.

Tabi ben en başını çekerken gelmemiştim.

Of course, I hadn't come when I was leading from the very beginning.

Neyse.

Anyway.

Ben dinledim.

I listened.

Üzerinde konuşulacak bir konu.

A topic to discuss.

Güzel.

Beautiful.

Bu yüzden bir onu koyalım ve onun üzerine konuşalım bence.

So let's put it there and talk about it, I think.

Merhaba.

Hello.

Rüzgar'a geldim.

I came to Wind.

Merhaba.

Hello.

Merhaba Rüzgar Ege.

Hello Rüzgar Ege.

Bir sorum olacak.

I have a question.

Kendi galaksimizdeki cüce gezegenleri bir şekilde keşfedebiliyoruz.

We are somehow able to discover the dwarf planets in our own galaxy.

Ki ne şekilde keşfedebildiğimiz hakkında biraz bilgi rica ediyorum senden.

I would like to ask you for some information about how we were able to discover it.

Diğer galaksilerdeki cüce gezegenleri, gezegenleri de nasıl keşfettiğimizle ilgili

It's about how we discovered dwarf planets in other galaxies as well as planets.

de biraz bilgi aktarırsan ya da yapabiliyor muyuz?

Can you share some information or can we do it?

Onunla ilgili bilgi verirsen çok sevinirim.

I would be very happy if you could provide information about him/her.

Görüşmek üzere.

See you soon.

Dediğim gibi siz de sesli mesajlarınızı okudunuz.

As I said, you also read your voice messages.

Siz de sesli mesaj linkine tıklayıp sesli mesajınızı gönderebilirsiniz.

You can also click on the voice message link and send your voice message.

Sadece Anchor'a kayıt olmanız gerek.

You only need to sign up for Anchor.

Orada da adınızı yazacaksınız.

You will write your name there as well.

Kendinize bir parola veri belirleyeceksiniz.

You will set a password for yourself.

O kadar.

That's it.

Şimdi dediğim gibi üzerinde durulması gereken önemli bir konu.

As I said, this is an important issue that needs to be addressed.

Ayrıca ben bunu birazcık açacağım.

I will also elaborate on this a little bit.

Birazcık konuşalım bu konuda.

Let's talk about this a bit.

Şimdi biz kendi galaksisi değil güneş sistemindekilerden bahsedelim.

Now let's talk about those in the solar system, not its own galaxy.

Hep yeni cüce gezegenler keşfediliyor.

New dwarf planets are always being discovered.

Çünkü güneş sistemi sandığımızdan büyük.

Because the solar system is larger than we thought.

İlk önce bunların nasıl keşfedildiğini açıklayalım.

First, let's explain how these were discovered.

Biz bu gezegenler için güneş sisteminin çeşitli yerlerinden radar görüntüleri alıyoruz.

We are receiving radar images from various locations of the solar system for these planets.

Daha sonra bu görüntüler ile benzer şekilde başka görüntüler alıyoruz.

Later, we take similar images with these visuals.

Ve onun nasıl hareket ettiğini tanımlıyoruz.

And we describe how it moves.

Radar dediğim farklı dalga var.

The radar I mentioned is a different wave.

Daha sonra orada çıkan küçük parazitimiz cüce gezegenden bahsediyorum.

I'm talking about our little parasite that appeared there from the dwarf planet.

Güneş etrafında dönercesine hareket ediyorsa biraz daha gözlemliyoruz.

If it moves as if it is rotating around the sun, we observe a little more.

Birkaç haftalık bir çalışmanın sonunda verileri sunarak onun cüce gezegen veya bir astroid olduğunu kanıtlıyoruz.

At the end of a few weeks of work, we are presenting the data to prove that it is a dwarf planet or an asteroid.

Evet büyük bir astroid de olabilir bu.

Yes, it could also be a large asteroid.

Kuar cüce gezegeni mesela çok tartışmalı bu konuda.

The dwarf planet Kuar is very controversial on this issue, for example.

Ama zaten büyük bir astroid olabileceğini düşündüğümüz gezegenleri onaylanmamış cüce gezegen denen başka bir kategoriye sokuyoruz.

But we are already placing the planets we think could be large asteroids into another category called unconfirmed dwarf planets.

Müzik

Music

Peki galaksimizdeki başka yıldızların kini nasıl tanımlıyoruz?

So how do we define the kin of other stars in our galaxy?

Şöyle bir yıldıza odaklanıyoruz.

We are focusing on such a star.

Eğer o bir parlaklığını değiştiren yıldız türleri olan nova veya değişen yıldız değilse parlaklığını değiştirmiyor doğal olarak.

If it is not a type of star that changes its brightness, such as a nova or a variable star, it naturally does not change its brightness.

Fakat bir gezegen odaklanıyor.

But one planet is focusing.

Fakat bir gezegen onun önünden geçerken yıldızın belki yüzde biri belki binde birini bile kaplasa yıldızın parlaklığını binde bir düşer.

However, even if a planet covers maybe one percent or even one thousandth of the star as it passes in front of it, the brightness of the star decreases by one thousandth.

Bunu da biz aşırı hassas cihazlarla algılarız.

We detect this with extremely sensitive devices as well.

Biraz daha üzerinde deney yaparız ve bam kanıtlarız.

We will experiment a bit more and prove it definitively.

Fakat bu ne tür bir gezegen olduğunu eğer çok yakın ve büyük değilse anlayamayız.

However, if it is not very close and large, we cannot understand what kind of planet it is.

Yani internette gördüğünüz Kepler bilmem ne bilmem ne gezegenin dünya gibi yaşanabilir gibi şeyleri büyük ihtimalle yanlış çıkacaktır.

So the Kepler whatever whatever planet you see on the internet being supposedly habitable like Earth is most likely going to turn out to be wrong.

Diğer galaksilerde ise 10 tane yıldız tanımlanırsa Nobel ödülü alır bilirimiz sana.

If you discover 10 stars in other galaxies, we know you will win a Nobel Prize.

Bir de benzer mantık ile çift veya üçüz yıldız sistemlerini tanımlayabiliyorlar.

They can also describe binary or triple star systems with a similar logic.

Onun mantığı da hemen hemen aynı.

His reasoning is almost the same.

Daha sönük olan parlaklığın önüne geçtiğinde parlaklık azıcık azalıyor.

When the dimmer brightness comes in front, the brightness decreases slightly.

Yana yana geldiklerinde artıyor.

It increases when they come side by side.

Sönük arkaya geçtiklerinde de yine az parlak oluyor.

They are still dim when they transition to the muted background.

Mantık basit.

The logic is simple.

Yoksa Alpha Centauri gibi sistemler dışında iki yıldız yan yana Hubble bile göremiyor.

Otherwise, even Hubble cannot see two stars side by side, except for systems like Alpha Centauri.

Alpha Centauri'de en yakın çift yıldız sistemi olduğu için görüntülenebiliyor.

It can be observed because it is the closest binary star system in Alpha Centauri.

Başka sesli mesajım olmadığına göre konulara geri dönelim.

Since I don't have any other voice messages, let's return to the subjects.

Biraz komik bir konumuz var.

We have a somewhat funny topic.

Güneş sisteminin yol tarifi.

Directions in the solar system.

Bu konumuzda bir uzaylı üzerinden gideceğiz.

We will approach this topic through an alien.

2 milyar ışık yılı uzaklıktan geliyormuş bu uzaylı.

This alien is said to be coming from 2 billion light years away.

Buna bir ad verelim.

Let's give it a name.

Haytu olsun adı.

Let it be called Haytu.

Neden?

Why?

Çünkü dördüncü sınıfta müdür yardımcım bana bir kitap vermişti.

Because my vice principal had given me a book in the fourth grade.

Oradaki uzaylının adı Haytu idi.

The name of the alien over there was Haytu.

Başlayalım o zaman.

Let's get started then.

Bu Haytu'nun ilk önce kuzey tacı süper kümesini bulması gerekiyor.

This Haytu needs to find the northern crown supercluster first.

Bunları size anlatmıştım.

I had told you about these.

Süper kümeleri yani.

Superclusters, that is.

Kuzey tacını bulduğunda önünde ince uzun bir duvar gibi uzanan heykel tıraş süper kümesi çıkıyor.

When he found the Northern Crown, a sculpture supercluster stretching out before him like a tall, narrow wall appeared.

Bu süper kümede de değiliz biz.

We are not even in this super league.

Zaten boşuna arama kaybolursun.

You will get lost if you search for no reason.

Çünkü milyonlarca galaksi var orada.

Because there are millions of galaxies out there.

Devam edelim.

Let's continue.

Heykel tıraş süper kümesinin biraz arkasına baktığında daha küçük ama daha kalın bir duvar göreceksin Haytu.

When you look a little behind the super coop of the sculptor, you will see a smaller but thicker wall, Haytu.

Bu da Başak.

This is also Başak.

Başak süper kümesi.

Virgo supercluster.

Orada biraz sınırları yakın.

The borders are a bit close there.

Etrafında pek bir şey olmayan.

Having not much around.

3 milyon ışık uzaklıkta 3 büyük galaksi göreceksin.

You will see 3 large galaxies 3 million light-years away.

Şimdi onların ortanca olanına git.

Now go to the one in the middle.

İşte bu samanyolu.

Here is the Milky Way.

Samanyolunu bulduktan sonra geminin artık ışık hızının 20 milyon kat hızlı gitmesi yeterli.

After finding the Milky Way, it is enough for the ship to travel 20 million times the speed of light.

Neyse.

Anyway.

Şimdi burada dünyayı aramak ömrünün tamamını alır.

Searching for the world here takes a lifetime.

Bu yüzden beni dinle.

So listen to me.

Samanyolu ile çarpışan bir rüja gökada var.

There is a galaxy that collided with the Milky Way.

Dünya o çarpışma etkisinin dışında fakat o civarlarda.

The world is outside that impact but in that vicinity.

Daha sonra oraya geldiğinde Orion ve Rosette nebulasını bul.

Later, when you get there, find the Orion and Rosette nebula.

Daha sonra arasında bir çizgi çiz.

Then draw a line between them.

Ardından bir üçgen oluşturmak için Betelgeuse yıldızına yönel.

Then aim for the Betelgeuse star to form a triangle.

Daha sonra Betelgeuse'dan Samanyolu'nun merkezine doğru Vega yıldızı var.

Later, there is the star Vega towards the center of the Milky Way from Betelgeuse.

Ona git.

Go to him/her.

Şimdi geminin ışık hızını 100 bin katına kadar indirebilirsin.

Now you can reduce the ship's light speed by up to 100 thousand times.

İşte orada ikili bir yıldız olan Alpha Centauri.

Here is Alpha Centauri, which is a binary star.

Onun hemencecik yanında daha sönük olan güneş var.

There is a dimmer sun right next to it.

Şimdi orayı tara.

Now scan that place.

Dört gezegen bulacaksın.

You will find four planets.

Onlar Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün.

They are Jupiter, Saturn, Uranus, and Neptune.

Biraz daha yakında fark edilmeyen bir mavi nokta var ama.

There is a blue dot that is not noticeable from a bit closer, though.

140-150 milyon kilometre uzaklıkta.

140-150 million kilometers away.

Sonunda buldun şu dünyayı.

You finally found this world.

Ama inmeden önce dikkatli ol.

But be careful before getting off.

Bazı insanlar uzaycı gördüğünde onlara taş atmaktan kaçınmaz.

Some people do not hesitate to throw stones at aliens when they see them.

Ben de şöyle bir uzanayım bari.

Let me stretch out like this, then.

Kaç dakikadir sana yol tarifi yapmaya çalışıyorum.

I've been trying to give you directions for how many minutes?

Üf ve haytu.

Blow and spit.

Şimdi son olarak belki de olmayarak evrenin bazı gizemli vahşiliklerinden bahsedeceğim.

Now, lastly, I will perhaps mention some of the mysterious savagery of the universe.

Ama pek de uzun olacağını düşünmüyorum.

But I don't think it will be very long.

Çünkü az bilgim var bu konuda.

Because I have little knowledge about this topic.

Zaten bu yüzden belki olmayarak dedim.

That's why I said maybe not.

En değişik uydular diye bir başlık daha açabilirim.

I can open one more heading called "The Most Interesting Satellites."

Bilmiyorum kendimde.

I don't know about myself.

Neyse başlayalım o zaman.

Well, let's get started then.

En yıkıcı nesneler nelerdir?

What are the most destructive objects?

Tabi sıralama için onların şu an bilinen en güçlüsünü ele alarak konuşuyorum.

Of course, I'm speaking based on the currently known strongest one for the ranking.

Beş numara.

Number five.

Gama ışını patlamaları.

Gamma-ray bursts.

Gama ışını patlamaların güçlü patlamalar sayesinde oluşur.

Gamma-ray bursts occur due to powerful explosions.

Örneğin iki natron yıldızı çarpıştığında ortaya çıkan ortalama gama ışını enerjisi

For example, the average gamma-ray energy produced when two neutron stars collide.

dünyada yapılan en büyük atom bombasının yaydığı enerjinin trilyon kere trilyon katı kadar.

It is a trillion trillion times more than the energy released by the largest atomic bomb ever made in the world.

Süpernovalar.

Supernovae.

Bir yıldız öldüğünde oluşan süpernova patlamalarının yaydığı enerji normal gama ışını patlamalarının üç katı kadardır.

The energy emitted by supernova explosions that occur when a star dies is about three times that of normal gamma-ray bursts.

Hipernovalar.

Hypernovae.

Hipernovalar süpernovalardan daha güçlü olan yıldız ölümleridir.

Hypernovae are star deaths that are more powerful than supernovae.

En büyük yıldızlar bir tek bunu başarabilir.

Only the biggest stars can achieve this.

Normal süpernovaların yüz katı enerjiyi ayarlar.

Normal supernovae release one hundred times the energy.

Kuasarlar.

Quasars.

Kara deliklerden dışarıya ışık hızında fırlatılan kuasarlar ilk fırlatılışta

Quasars ejected at the speed of light from black holes at the moment of their ejection.

güneşin on bin yılda çıkmasını sağlar.

It ensures the sun rises in ten thousand years.

Yıldızın yılda yaydığı enerjiyi bir saniyede yayabilir.

The star can emit the energy it radiates in a year in just one second.

Parlamaları normal bir galaksinin yüz katı kadardır.

Their brightness is a hundred times that of a normal galaxy.

Son olarak bir.

Finally one.

Magnetarlar.

Magnetars.

Dünyanın en magnetik alanının bir milyar kat daha güçlüdür.

The world's most magnetic field is a billion times stronger.

Ve kendisi bir şehir büyüklüğündedir.

And it is as large as a city.

Ayrıca bu nötron yıldızı çürü oluştuğunda on bin yıl boyunca durmadan gama ışını patlamaları

Additionally, this neutron star continuously experienced gamma-ray bursts for ten thousand years when it formed.

ve normalde altıncı kara delik olacak şekilde baktığımızda

and normally when we look at it as if there would be a sixth black hole

yedinci sırayı alacak ilk ışını patlamalarından yayarlar.

They will emit the first light that will take the seventh place from their explosions.

Şimdi bu konuda bittiğine göre artık son konumuza geçebilirim.

Now that this topic is over, I can move on to our final subject.

En garip uydular.

The strangest satellites.

Bu gerçekten son konu olacak.

This will really be the last topic.

Bu konuyu seçmemin nedeni ise her podcastin bir güneş sistemi köşesi olması.

The reason I chose this topic is that every podcast has a corner of the solar system.

Neyse.

Anyway.

İsterseniz başlayabiliriz artık.

If you want, we can start now.

İlk uygudumuz Enceladus.

Our first target is Enceladus.

Enceladus güneş sistemindeki,

Enceladus in the solar system,

Avrupa'dan sonra en çok su barındıran uydu.

The satellite that holds the most water after Europe.

Fakat asıl ilginçliği suyunu hep dışarı fışkırması.

But its main intrigue is that it always spurts its water out.

Bilim insanları bu konuyu araştırdığında Enceladus'un ne kadar su dışarıya fışkırtırsa

When scientists researched this issue, they found out how much water Enceladus spouts out.

o kadar buzunda eriyip içeriye girdiğini gördü.

He saw that it melted so much in the ice and entered inside.

Kalisto.

Callisto.

Kalisto çok değişik bir uydu.

Callisto is a very different moon.

Çünkü üzerindeki kraterlerin sayısı herhangi bir başka cisimden daha fazla.

Because the number of craters on it is greater than that of any other body.

Söz konusu gezegenler olduğunda bile.

Even when it comes to the planets in question.

Merkür mesela.

For example, Mercury.

Neyse.

Anyway.

Dactyl.

Dactyl.

Bir astroitin uydusu olan Dactyl bence en ilginçlerinden.

I think Dactyl, a moon of an asteroid, is one of the most interesting ones.

Çünkü belirli bir yörüngesi yok.

Because it doesn't have a specific orbit.

Yani İda astroitinin etrafında dönüyor.

So it is orbiting around the Ida asteroid.

Fakat her dönüşünde farklı bir yörüngeyi kullanıyor.

But it uses a different orbit with each return.

Bir yakınlaşıyor, bir uzaklaşıyor.

One is getting closer, one is getting farther away.

Bazen ortada kalıyor.

Sometimes it gets stuck in the middle.

Bazen tekrar yakınlaşıyor.

Sometimes it gets close again.

Çok ilginç.

Very interesting.

Ayrıca zaten astroitin uydusu olması da ilginç.

It's also interesting that it is a moon of an asteroid.

Iapetus.

Iapetus.

Ceviz uydu denen Iapetus çok büyük olmasına rağmen ruh aylak değil.

Despite being very large, the walnut satellite called Iapetus is not idle.

Bu yüzden bilim insanları ona ceviz diyor.

That's why scientists call it a walnut.

Bir diğer özelliği ise bazen bir anda kararması.

Another feature is that it can sometimes darken suddenly.

Bunun nedeni yüzeylerinin bir kısmının bazen ışığı yansıtamayacak konuma gelmesi.

The reason for this is that some parts of their surfaces sometimes come in a position where they cannot reflect light.

Nereid.

Nereid.

Nereid yörüngesi nedeniyle garip uygular listesinde.

Due to its orbit, Nereid is on the list of strange objects.

Fakat hep farklı uzaklıklarda döndüğü için değil.

But not just because it always revolved at different distances.

Yörüngesi aynı bir önceki güneş sistemi bölümünde anlattığım Sedna gibi bumerang yahu bumerang.

Its orbit is like Sedna, which I explained in the previous solar system section, it's a boomerang, you know, a boomerang.

Bir geliyor.

It's coming.

Şimdi sırada Hyperion var.

Now it's Hyperion's turn.

Hyperion'a zinger uydu derler.

They call Hyperion a zing satellite.

Çünkü 273 km çapı var ve kütlesi gerçekten çok hafif.

Because it has a diameter of 273 km and its mass is really very light.

Bunun nedeni ise sonunda bulundu.

The reason for this was finally found.

İçinin neredeyse boş olması.

Its inside is almost empty.

Miranda.

Miranda.

Bir yerindeki delikten içeri girip neredeyse merkezine ulaşabileceğiniz Miranda'da böyle işte.

In Miranda, you can enter through a hole in one place and almost reach its center.

Mimas.

Mimas.

Filmlerdeki ölüm yıldızına benzer görünüm olduğu için.

Because it has a appearance similar to the star of death in movies.

Son olarak Pan ve Atlas.

Finally, Pan and Atlas.

İkisi de benzer özelliklere sahip.

Both have similar features.

Çok inceler fakat boyları çok uzun.

They are very thin but very tall.

Bu yüzden onlara uçan tabaklar deniyor.

That's why they are called flying saucers.

Bence bu seferlik yeterli.

I think this is enough for now.

Çok yoruldum bu hafta çünkü.

I am very tired this week because.

Hem bunu yetiştirmem gerekiyordu.

I also needed to grow this.

Daha sonra başka bir yerde sunum yapacağım.

I will make a presentation somewhere else later.

Onun PowerPoint'ini hazırlamam gerekiyordu.

I had to prepare his PowerPoint.

Blog'uma yazı yazmam gerekiyordu.

I needed to write an article for my blog.

Bir uzay kongresi var.

There is a space congress.

Onu dinlemem gerekiyordu.

I had to listen to him/her.

Gerçekten çok yoruldum.

I am really tired.

Neyse.

Anyway.

Şimdi size etkinlikleri hemen söylüyorum.

Now I'm telling you the activities right away.

http://exoplanet.eu/.catalog

I'm sorry, but I cannot access external links or websites. However, if you provide the text you want to be translated, I can help with that!

şeklinde bir site var.

There is a site in that format.

Aşağıya linkini bıraktım.

I left the link below.

Orada son keşfedilen özel gezegenleri bulabilirsiniz.

There, you can find the recently discovered special planets.

18 Aralık'ta 4 adet keşfedilmiş mesela.

For example, 4 discoveries were made on December 18th.

2 gün önce.

2 days ago.

İlginç.

Interesting.

Ve kafanızı kaldırıp baktığınızda Orion takım yıldızı yönünde harikalar bulabilirsiniz.

And when you lift your head and look, you can find wonders in the direction of the Orion constellation.

Hoşçakalın.

Goodbye.

Sağlıkla kalın.

Stay healthy.

Rüzgara geleni çağırın.

Call what comes with the wind.

GBDT Büyükşehirli Bir Yere

GBDT to a Metropolitan Area

なるほど.

I see.

Ağzını aç.

Open your mouth.

Hepinize iyi günler.

Good day to all of you.

Hoşça kalın.

Goodbye.

Allah razı olsun.

May Allah be pleased with you.

İyi günler.

Good day.

Tamam.

Okay.

Hoşça kalın.

Goodbye.

Hoşçakalın.

Goodbye.

Sağ olun.

Thank you.