FİRAVUN TUTANKHAMUN NASIL ÖLDÜRÜLDÜ?

Harvard Carter'ın 1922 yılında Mısır'daki Krallar Vadisi'nde Firavun Tutankhamun'un

Harvard Carter discovered Pharaoh Tutankhamun in the Valley of the Kings in Egypt in 1922.

neredeyse hiç bozulmamış mezarını keşfetmesi, antik Mısır'a olan ilgiyi adeta yeniden

Discovering his almost untouched grave almost rekindles interest in ancient Egypt.

ateşledi.

fired.

O müthiş altın maskesi, Mısır medeniyetinin sembolü haline gelirken bu keşif Tutankhamun'un

That magnificent golden mask became a symbol of Egyptian civilization while this discovery was of Tutankhamun.

yaşamına dair birçok bilinmeyini de gün yüzüne çıkardı.

It revealed many unknowns about his/her life.

Mısır'ın genç kralının hayatı doğumundan ölümüne kadar pek çok gizemi barındırıyor.

The life of Egypt's young king holds many mysteries from birth to death.

Anne ve babasının kim olduğu, tahta çıkış süreci ve ölüm sebebi halen tartışılmakta.

The identity of her parents, the process of ascension to the throne, and the cause of death are still being debated.

Carter'ın bulduğu mezar 3 altın tabut ve 2000'den fazla eşyayla doluydu.

The tomb found by Carter was filled with 3 golden sarcophagi and over 2000 items.

Ancak yazılı belgelerin yokluğu Tutankhamun'un hayatına dair tutarlı bir hikaye oluşturmayı

However, the lack of written documents makes it difficult to create a consistent story about Tutankhamun's life.

zorlaştırıyor.

It's making it difficult.

Harvard Carter'ın 1992 yılında Krallar Vadisi'nde Firavun Tutankhamun'un neredeyse

Harvard Carter discovered almost in the Valley of the Kings in 1992 that Pharaoh Tutankhamun...

hiç bozulmamış mezarını keşfetmesi, antik Mısır kültürüne karşı günümüze kadar

discovering his completely intact tomb, against ancient Egyptian culture to the present day

süren bir ilgi oluşturdu.

It created a lasting interest.

Tutankhamun'un o mükemmel altın maskesi, Mısır medeniyetinin simgesi haline geldi.

Tutankhamun's magnificent golden mask has become a symbol of Egyptian civilization.

Fakat bu göz kamaştırıcıdır.

But this is dazzling.

Bu göz kamaştırıcı hazineler, altın maskenin ardındaki gölgeye gizlenmiş gerçek kişiyi

These dazzling treasures conceal the true person hidden behind the golden mask.

de ortaya çıkardı.

it revealed.

Mısır'ın çocuk kralının kısa hayatı gizem doluydu.

The short life of Egypt's child king was filled with mystery.

Tutankhamun'un ölüm sebebi günümüzde dahi çözülememiştir.

The cause of Tutankhamun's death has not been solved even today.

Tarihsiz bir kaza mı, bir hastalık mı yoksa bir cinayet miydi?

Was it an undated accident, an illness, or a murder?

Tutankhamun'un hayat hikayesi, Harvard Carter'ın keşfine rağmen gizemini koruyor.

The life story of Tutankhamun remains mysterious despite Howard Carter's discovery.

Mezarın içi eşyalarla dolup taşmıştı.

The inside of the grave was overflowing with belongings.

Genç Firavun, 3 altın tabuta koyulmuş mumyası ve 2000'den fazla eşyalarla,

The young pharaoh, with his mummy placed in 3 gold coffins and over 2000 artifacts,

bir kaza bulunuyordu.

There was an accident.

Fakat mezarın içinde neredeyse hiç yazılı belge bulunmaması da Tutankhamun'un hayatı

However, the almost complete lack of written documents inside the tomb also pertains to Tutankhamun's life.

hakkında tutarlı bir hikayeyi yazmaya imkansız kılıyordu.

It made it impossible to write a consistent story about it.

Mısır'ı M.Ö. 1367, 1350 ya da bazı kaynaklara göre 1350 ile 1364 arasında yöneten 18.

The 18th dynasty, which ruled Egypt between 1367 BC, 1350, or according to some sources, between 1350 and 1364.

Hanedanlıktan Firavun Akeneton'un ve onun ikinci eşi Kiyan'ın Tutankhamun'un

From the dynasty of Pharaoh Akhenaten and his second wife Kiya to Tutankhamun.

anne ve babası olduklarına inanılıyor.

They are believed to be the parents.

Akeneton, Mısır'ın tüm eski tanrılarını Aten adında tanımlamıştır.

Akenaton described all of Egypt's ancient gods as Aten.

Fakat tek bir güneş tanrısı ile değiştirdi.

But he replaced it with a single sun god.

İşte bu yüzden Tutankhamun'un ismi doğduğunda Aten'in yaşayan sureti anlamına gelen Tutan-Haten'di.

This is why Tutankhamun's name was Tutan-Haten, meaning the living image of Aten, at the time of his birth.

Fakat 2 ya da 3 yıl sonra Mısır'a politeizmin hakim olmasından sonra adı Amun'un yaşayan

However, 2 or 3 years later, after polytheism prevailed in Egypt, his name became the living Amun.

sureti olan Tutankhamun olarak değiştirildi.

It was changed to the likeness of Tutankhamun.

Tutankhamun'un 9 yaşında tahta çıktığı ve görevini 10 yıl sürdürdüğü düşünülüyor.

It is believed that Tutankhamun ascended to the throne at the age of 9 and ruled for 10 years.

Bu da M.Ö. 1334 yılına tekabül ediyor.

This corresponds to the year 1334 BC.

Yeni Firavun'un çok genç olması,

The new Pharaoh being very young,

ve etrafında ona sahip çıkacak kadar yaşlı bir akrabası olmamasından dolayı

and because he does not have an elderly relative around him who can take care of him

krallığı için aldığı kararlarda başdanışmanı Ay ve başkomutanı Horemheb'in etkisi vardı.

The influence of his chief advisor Ay and his commander Horemheb was present in the decisions he made for his kingdom.

Tutankhamun kral olduktan kısa bir süre sonra Akeneton ve onun ilk eşi olan Nefertiti'nin kızlarından biri

Shortly after Tutankhamun became king, one of the daughters of Akhenaten and his first wife, Nefertiti.

ve başdanışmanı Ay'ın torunu olan üvey kız kardeşi Ankesenamun ile evlendi.

And he married his step-sister Ankesenamun, who is the granddaughter of the chief advisor Ay.

Tutankhamun'un Nil Nehri'nin doğu yakasında,

On the eastern bank of the Nile River, Tutankhamun's

Luxor'un yaklaşık 400 km kuzeyinde yer alan Akenetan'ın,

Akenatan, located about 400 km north of Luxor,

Amarna şehrinden, daha sonra da Nil Nehri'nin batı yakasında,

From the city of Amarna, and later on, on the west bank of the Nile River,

bugün Kahire'nin olduğu yerin 12 km güneyindeki Menfis şehrinden sürdürdüğü saltanat hakkında elimizde fazla bilgi yoktur.

Today, we have little information about the reign conducted from the city of Memphis, located 12 km south of where Cairo is today.

Yeni Firavun'u, Aten dinini bırakıp eski dinlerine dönmeye ikna edenler muhtemelen Horemheb ve Ay'dı.

Those who likely convinced the new Pharaoh to abandon the Aten religion and return to the old beliefs were probably Horemheb and Ay.

Tebes'te bulunan Karnak Tapınağı'ndaki anıtlardan birisinin üzerinde Tutankhamun'un eski dini, adetleri ve tanrıları tekrar halkına benimsetişi,

One of the monuments in the Karnak Temple located in Thebes depicts Tutankhamun re-establishing his ancient religion, customs, and gods to his people.

yeni rahipler ataması ve tapınaklar inşa edişi resmedilmiştir.

The appointment of new priests and the construction of temples have been depicted.

Firavun ve eşinin ölü doğmuş iki kız çocukları vardı.

The Pharaoh and his wife had two stillborn daughters.

Mezarda kızlarının mumyaları da bulunuyor.

The mummies of the girls are also found in the grave.

Bilinen bir diğer gerçek de Tutankhamun'un 19 yaşında hayata veda ettiğidir.

Another known fact is that Tutankhamun passed away at the age of 19.

Tutankhamun, Ay ve Horemheb'in tavsiyelerine ihtiyaç duymadan,

Without needing the advice of Tutankhamun, Ay, and Horemheb,

kendi kararlarını verip halkına liderlik edecek yaşa gelir gelmez ölmesi çoğu kişiyi de şüphelendirmiştir.

His death as soon as he reached the age to make his own decisions and lead his people has raised suspicions in many people.

Tutankhamun'un ölümünden hemen sonra dul kalan eşi Ankesenamun,

Ankesenamun, who became a widow shortly after the death of Tutankhamun,

öz büyük babası olan Ay ile evlenmiştir.

He has married Ay, who is his grandmother.

Nitekim üzerinde Ay ve Ankesenamun'un izlerini taşıyan bir nişan yüzüğü de bulunmuştur.

Indeed, a ring with traces of the Moon and Ankesenamun has also been found.

Bu evlilikle, kraliyet ailesiyle hiçbir akrabalığı olmayan Ay, tahta varis olmuştur.

With this marriage, Ay, who has no kinship with the royal family, has become the heir to the throne.

Evlilikten hemen sonra kayıtlarda Ankesenamun'un ismine rastlamıyoruz.

Immediately after the marriage, we do not encounter Ankesenamun's name in the records.

O da muhtemelen Ay'ın kışkırtması sonucu öldürülmüştür.

He was probably killed as a result of the Moon's provocation.

Ankesenamun, kocası Tutankhamun'un ölümünden sonra ve gizemli bir şekilde ortadan kaybolmadan

Ankesenamun, after the death of her husband Tutankhamun and before mysteriously vanishing.

kısa bir süre önce,

a short while ago,

günümüze antik uygarlıktan kalan en ilginç mektuplardan birini yazmıştır.

He has written one of the most interesting letters remaining from ancient civilization to our present day.

Mısır'ın dul kraliçesi tarafından yazılan bu mektup,

This letter written by the widow queen of Egypt,

18. hanedanlığın son dönemlerinde yazılmıştır.

It was written in the final period of the 18th dynasty.

Ve bugünkü ülkemizin topraklarında yer alan, Hittitlerin başkenti olan Hattuşaş'ta bulunmuştur.

And it has been found in Hattusa, the capital of the Hittites, which is located in the lands of our country today.

Mektup o zamanlar yakın doğuda yükselen bir güç olan ve Mısır için büyük bir tehdit oluşturan Hittit kralı,

The letter was from the Hittite king, who was a rising power in the Near East at that time and posed a great threat to Egypt.

1. Şubbili Luma tarafından gönderilmiştir.

It has been sent by Şubbili Luma.

Mektubun bir kısmında şöyle yazıyordu.

It was written as follows in a part of the letter.

''Kocam öldü ve oğlum yok. Sizin birçok oğlunuz olduğunu söylüyorlar.

"My husband is dead and I have no son. They say you have many sons."

Oğullarınızdan birini eşim olması için buraya yollayabilir misiniz?'' diye düşündüm.

"I wondered, can you send one of your sons here to be my husband?"

''Hizmetçilerimden biriyle asla evlenmem. Bu durumdan korkuyorum.''

"I would never marry one of my servants. I'm afraid of this situation."

Hittit kralı başta bu durumdan şüphelenmişti ve olayın iç yüzünü öğrenmesi için Mısır'a bir haberci göndermişti.

The Hittite king was initially suspicious of this situation and had sent a messenger to Egypt to learn the true nature of the events.

Haberci döndüğünde yanında Şubbili Luma'nın evliliği onaylamasını sağlayacak kraliçe tarafından yazılmış,

When the messenger returned, he had with him a letter written by the queen that would ensure the approval of Şubbili Luma's marriage.

ikinci bir mektup vardı.

There was a second letter.

Böylece Hittit kralı, oğlu Prens Zannanza'yı Mısır'a yolladı.

Thus, the Hittite king sent his son Prince Zannanza to Egypt.

Fakat Prens ancak Mısır sınırına kadar ulaşabildi.

However, the Prince was only able to reach the border of Egypt.

Muhtemelen yolda Mısır'ın tahtına yabancı birisinin oturmasını istemeyen bir grup tarafından öldürülmüştü.

He was likely killed by a group that did not want a foreigner to sit on the throne of Egypt.

Bu cinayet, Mısır ve Hittit devletleri arasında Batı Suriye'deki Kadesh yakınlarında yer alan Amka'da Mısırlıların yenilgisiyle sonuçlanacak bir savaşa yol açtı.

This murder led to a war between the Egyptian and Hittite states that would result in the defeat of the Egyptians near Amka, located in Western Syria, close to Kadesh.

Bazıları bu mektubu Ankesenemo'nun değil,

Some say this letter is not from Ankesenemo,

annesi Nefertiti'nin yazdığını öne sürüyorlar.

They claim that his mother wrote it, Nefertiti.

Fakat Nefertiti'nin kocası Akihate'nin de bir varis olduğunu göz önüne alındığında,

However, considering that Nefertiti's husband Akhenaten also has an heir,

Nefertiti'nin yabancı bir krala böyle bir mektup yollaması için bir neden kalmıyor.

There is no reason for Nefertiti to send such a letter to a foreign king.

Peki Ankesenemo'nun ülkesini yabancı bir krala teslim etmeyi teklif ettiği bu ihanet mektubunu yazmasının sebebi neydi?

So, what was the reason that Ankesenemo wrote this betrayal letter offering to hand over her country to a foreign king?

Tutankhamun'un ardından bir varis bırakmadan ölmesi sorunun asıl kaynağı olabilir.

The fact that he died without leaving an heir after Tutankhamun could be the main source of the problem.

Bir teoride, Mısırlıların yaklaşan Hittit tehlikesinin

In one theory, the Egyptians' impending Hittite threat

farkına varıp evlilik yoluyla kurulacak bir müttefikliğin Mısır'ı Hittit istilasından koruyacağını düşünmesiydi.

It was the thought that realizing an alliance established through marriage would protect Egypt from the Hittite invasion.

Belki de kraliçe ülkeyi Hittit ordusunun desteği arkasında olan Hittit prensiyle beraber yönetmeyi düşünmüştü.

Perhaps the queen had been considering ruling the country alongside the Hittite prince who had the support of the Hittite army.

Fakat bu planı Prens Lannanza'nın öldürülmesiyle bozuldu.

However, this plan was disrupted by the assassination of Prince Lannanza.

Tutankhamun'un mumyası ilk defa 1920'lerde Howard Carter'ın ekibi tarafından açılıp incelendi.

The mummy of Tutankhamun was first opened and examined by Howard Carter's team in the 1920s.

Ve o günden bu yana kralın nasıl ve neden öldürüldüğü üzerine birçok spekülasyon ortaya çıktı.

And since that day, many speculations have emerged about how and why the king was killed.

İlk olarak 1968'de Liverpool Üniversitesi'nden bir grup,

First, in 1968, a group from the University of Liverpool,

daha sonra da 1978 yılında Michigan Üniversitesi'nden araştırmacılar tarafından

later in 1978 by researchers from the University of Michigan

kafatası üzerinde yapılan ilk sıçını incelemeleri,

the first studies on the jumping done on the skull,

kafatasında muhtemel kasıtlı bir darbeye meydana gelen kemik kırıkları ve kanama izleri olduğunu ortaya çıkardı.

It revealed that there were bone fractures and traces of bleeding in the skull due to a possible intentional blow.

İlk sıçını incelemeleri sonucu elde edilen kanıtlar ve ölümünün çevreleyen tuhaf olaylar göz önüne alındığında,

Considering the evidence obtained from the examination of the first frog and the strange events surrounding its death,

Kral Tutankhamun'un bir cinayete kurban olduğunu,

King Tutankhamun was a victim of murder,

Matlarından gittiğini söylemek mümkün.

It is possible to say that she/he/it went from the mats.

Fakat eğer böyle bir şey varsa katil kimdi?

But if there is such a thing, who was the murderer?

Tutankhamun cinayetinin baş zanlısı olarak,

As the main suspect in the murder of Tutankhamun,

kralın ölümünden en kârlı çıkan isim olan,

the name that benefited the most from the king's death,

yaşlı kraliyet hizmetkarı Ay gösterildi.

The old royal servant was shown the moon.

Ay Tutankhamun'un ölümünden sonra yaklaşık 4 yıl kadar tahtta kaldı.

Ay reigned for about 4 years after the death of Tutankhamun.

Bu her ne kadar birisini öldürmek için yeterli bir sebep gibi

This may seem like a sufficient reason to kill someone.

görünsede, bugün elimizde Ay'ın cinayetle bir ilgisi olduğunu kanıtlayacak bir delil yok.

Although it may seem so, today we have no evidence to prove that the Moon is involved in the murder.

bugün elimizde ayın cinayetle bir ilgisi olduğunu kanıtlayacak bir delil yok.

Today we have no evidence to prove that the moon is related to the murder.

Bir kısım araştırmacılar ise aydan sonra M.Ö. yaklaşık 1321'de tahta çıkan

Some researchers suggest that after the moon, it rose to the throne around 1321 BC.

ve Antik Mısır'ın son firavunu olan 18. Hanedanlıktan genç Horemheb'in cinayet sorumlusu olduğunu düşünüyor.

And he believes that young Horemheb, the last pharaoh of Ancient Egypt from the 18th Dynasty, is responsible for the murder.

Horemheb 27 yıl boyunca Mısır'ın firavunu oldu.

Horemheb was the pharaoh of Egypt for 27 years.

Horemheb'in hükümdarlığı süresince Mısır köklü değişiklikler ve yıllar sonra eski gücü ve istikrarını anımsatan bir dönem yaşadı.

During Horemheb's reign, Egypt experienced profound changes and went through a period that reminded it of its former power and stability years later.

Horemheb ayrıca Mısır'ın eski dinini, geleneklerini yaşatmaya da kararlıydı.

Horemheb was also determined to preserve the ancient religion and traditions of Egypt.

Nitekim Aten'in tüm putlarını yıktırdı.

Indeed, he had all of Aten's idols destroyed.

Muhtemelen Tutankhamun'un adının Mısır'ın klasik kralları listesinden çıkarılmasının sebebi de

The reason for Tutankhamun's name likely being removed from the list of Egypt's classic kings is also

Horemheb'in Tutankhamun'un Karnak ve Lüksor'daki eserleri de dahil olmak üzere tüm çalışmalarına el koymasıydı.

It was Horemheb who confiscated all of Tutankhamun's works, including those in Karnak and Luxor.

Peki Tutankhamun'un ölümünü hazırlayan Ay mıydı yoksa Horemheb miydi?

So was it the Moon or Horemheb that prepared for Tutankhamun's death?

Ya da ikisi birden mi planlamıştı bu cinayeti?

Or did they plan this murder together?

Ocak 2005'te Tutankhamun'un iskeletinin 3300 kebibini

In January 2005, the 3300 remains of Tutankhamun's skeleton.

üzerinde Ket adı verilen belirli bir doku kesitini

a specific tissue section referred to as Ket

bir film üzerinde detaylı olarak gösteren bir çeşit

a kind that shows in detail about a film

X ışını tekniği ile inceleme yapıldı.

An examination was conducted using X-ray techniques.

İlginçtir ki araştırmacılar Tutankhamun'un kafasının arka kısmında

Interestingly, researchers found at the back of Tutankhamun's head

herhangi bir darbe izine ya da vücudunda bir gasp izine rastlamadı.

He did not find any signs of assault or any marks of violence on his body.

Raporda kemik parçasının muhtemelen önceki X ışını incelemesi sırasında

The report indicates that the bone fragment was likely noted during a previous X-ray examination.

tahnit yapılırken yerinden oynadığı belirtildi.

It was reported that it moved out of place during the embalming process.

Tutankhamun mumyalanırken beyni kafatasından çıkarıldı

Tutankhamun's brain was removed from his skull during mummification.

ve yerine zamanla oldukça sertleşen

and instead, it hardens quite a bit over time

reçine koyuldu.

The resin was added.

Eğer kafatasındaki kemik parçası

If the bone fragment in the skull

kralın ölümünden önceki bir eylemden dolayı kırılmış olsaydı

if it had been broken due to an act before the king's death

kafatasında gevşek bir durumda duruyor olmazdı.

It wouldn't be in a loose state in the skull.

Howard Carter'ın keşfinden sonra mumyanın fotoğrafını çekme işlemleri sırasında

During the process of taking the photograph of the mummy after Howard Carter's discovery.

kafatasının arkasında dik durması için bir çubuk yerleştirmişlerdi.

They had placed a stick to keep it upright at the back of the skull.

Onu da şu an görüyorsunuz.

You see it right now, too.

Önceki X ışını incelemelerini yapan araştırmacılardan çoğu da

Most of the researchers who conducted previous X-ray studies also

kafatasının arkasındaki siyah bölgenin bu nedenden ötürü oluşturduğunu düşünmüştü.

He thought that the black area at the back of the skull was formed for this reason.

Araştırmacılar arasında

Among researchers

kafatasındaki genel görüş

general view of the skull

Tutankhamun'un 1.75 boylarında

Tutankhamun was approximately 1.75 meters tall.

ince yapılı, sağlıklı olduğu yönündedir.

It is about being slender and healthy.

CAT incelemelerinden elde edilen

obtained from CAT reviews

sonuçların yüksek çözünürlüklü

high-resolution results

fotoğraflar şeklindeki baskılarını kullanan

using prints in the form of photographs

Fransız, Amerikan ve Mısırlı

French, American, and Egyptian

ressamlar kral Tutankhamun'un

the king of painters Tutankhamun

suratını çizmişlerdi.

They had drawn his face.

Ve üçünden gelen resimler de

And the pictures coming from the three of them too.

birbirine benziyordu.

They looked alike.

Resimler sadece kralın mumyasına takılmış

The pictures are only attached to the king's mummy.

o meşhur maskeyi değil

not that famous mask

aynı zamanda güneş tanrısının şafak

at the same time the dawn of the sun god

vakti bir lotus çiçeğini doğuşunu

the time of the birth of a lotus flower

yandıran o meşhur resimdeki

the one in that famous burning picture

Tutankhamun figürüne de benziyordu.

It also resembled the figure of Tutankhamun.

Fakat kral nasıl ölmüştü hala bir

But how the king died is still a mystery.

soru işareti. Tutankhamun'un

Question mark. Tutankhamun's

vücudunu inceleyen grup sol

the group examining the body is left

uylukta daha önce Howard Carter ve

in the thigh, previously Howard Carter and

ekibinin tahnit işlemi sırasında

during the team's autopsy procedure

ya da mumyalama yapıldıktan sonra

or after mummification has been done

meydana geldiği düşündüğü bir kırığa

a fracture that he/she thinks has occurred

rastladı. Tekrar yapılan incelemelerde

It was encountered. In the repeated examinations

araştırmacılar bu kırığın

researchers this fracture

Tutankhamun'un ölümünden birkaç gün önce

A few days before Tutankhamun's death.

meydana geldiğini ve muhtemelen

it has occurred and likely

kralın hızlı bir şekilde ölmesine

the king's rapid death

sebebiyet veren kangrene yol açtığını

that it causes gangrene.

ortaya çıkardılar. Elde edilen

They revealed. The obtained

bu delil Tutankhamun'un ölümü

this evidence of Tutankhamun's death

üzerine yapılan ve yakın danışmanı

made on top of and close advisor

Ive Horemheb'in katil olduğunu

Ive is Horemheb's killer.

destekleyen komple teorilerini desteklemiyordu.

It did not support the supporting complete theories.

Nitekim bu kırık belki de

Indeed, this break might be

bir av sırasında oluşmuştu ve

it had occurred during a hunt and

zamanında müdahale yapılamadığı için

because timely intervention could not be made

iltihaba engel olunamamıştı.

The inflammation could not be prevented.

Ive Horemheb'in kralın bu

This is the king of Horemheb.

iltihaptan dolayı ölmesini engellemek

to prevent death due to inflammation

için ellerinden geleni yapıp yapmadıkları

whether they are doing their utmost

da kafalarda ayrı bir soru

but there is a separate question in people's minds

işareti oluşturuyor.

It creates the signal.

İzlediğiniz için teşekkür ederim.

Thank you for watching.