Bölüm 3 - Uzay kuantum teknolojileri

İzlediğiniz için teşekkürler.

Thank you for watching.

Eski bölümlerini merak edenler, bize ulaşmak isteyenler ve diğer konular için internet adresimiz

For those curious about the old sections, those who want to reach us, and for other topics, our website address is

quantumjarjurt.wordpress.com

quantumjarjurt.wordpress.com

Bu adresten Twitter, Spotify, SoundCloud, Apple Podcasts ve TuneIn adreslerimizi öğrenebilir,

You can learn our addresses on Twitter, Spotify, SoundCloud, Apple Podcasts, and TuneIn from this address.

abone olabilir ve bize yorumlarınızı iletebilirsiniz.

You can subscribe and give us your feedback.

Bu arada önceki bölümlerimizle ilgili Türkiye'den, Avrupa'dan ve Amerika'dan bize eleştirilerini ve yorumlarını ileten

Meanwhile, those from Turkey, Europe, and America who have sent us their criticisms and comments regarding our previous episodes.

tüm takipçilerimiz, arkadaşlarımızla teşekkür ederiz.

We thank all our followers and friends.

Programımızı da ilk defa dinleyenler ve

Those who are listening to our program for the first time and

kim bu adamlar diyen dinleyicilerimiz için de kısaca kendimizi tanıtmak gerekiyor belki de.

Perhaps we should briefly introduce ourselves for our listeners who are asking who these people are.

Çok kısaca ben Emre, Emre Sevinç, Belçika'nın Anversi şehrinde

Very briefly, I am Emre, Emre Sevinç, in the city of Antwerp, Belgium.

Büyük Veri Sistemleri, Bulut Bilişim ve Otomasyon Çözümleri üzerine çalışıyorum.

I am working on Big Data Systems, Cloud Computing, and Automation Solutions.

Yaklaşık 20 sene kadar önce İTÜ Matematik Mühendisliği'ni bitirirken başlayan

It started about 20 years ago when I graduated from ITU Mathematics Engineering.

kuantum bilgi işleme maceram ve merakım halen amatör olarak devam ediyor.

My adventure and curiosity in quantum information processing are still continuing as an amateur.

Bilim felsefesi olan ilgimiz ise 2000'lerin başındaki Boğaziçi Üniversitesi Bilisavili'nin

Our interest in the philosophy of science dates back to the early 2000s at Boğaziçi University.

yüksek sanatındaki öğrencilik günlerinden kalmam.

I have nothing left from my student days in high art.

Ben de Mustafa Gündoğan, Berlin Humboldt Üniversitesi ve buradaki Alman Uzay Ajansı'nda

I am Mustafa Gündoğan, from Berlin Humboldt University and the German Aerospace Center here.

ortak bir doktora sonrası araştırmacısı pozisyonum var.

I have a joint postdoctoral researcher position.

Kuantum optik ve informasyon alanında çalışıyoruz.

We work in the field of quantum optics and information.

Buradaki araştırma konularımız dünyada geliştirdiğimiz kuantum teknolojileri ve

Our research topics here are the quantum technologies we have developed in the world and

kuantum deneyleri uzaya çalıştırma, uzaya taşıma yönünde.

Quantum experiments are geared towards transporting to space, moving to space.

Buraya gelmeden önce de 3 yıla yakın Cambridge Üniversitesi'nde

Before coming here, I spent nearly 3 years at the University of Cambridge.

Metatürre'nin grubunda yine kuantum optik informasyon alanında çalıştık.

We worked again in the field of quantum optical information in the Metatürre group.

Ondan da önce doktoramı 2015 sonunda Barcelona'daki Fotonik Bilimler Enstitüsü'nde aldım.

Before that, I obtained my doctorate at the Institute of Photonic Sciences in Barcelona at the end of 2015.

Ve uzun zamandır da bilim felsefesi, tarihi konularına zaten ilgimiz var.

And for a long time, we have been interested in the philosophy of science and historical subjects.

Emre'yle de uzun süredir bunları konuşuyorduk zaten.

We had already been discussing these things with Emre for a long time.

Ve bugün birkaç konudan bahsedeceğiz sizlere.

And today we will talk about a few topics with you.

Ve bu bölüm diğerlerine göre, serinin ilk 2-3 bölümüne göre biraz daha farklı olacak.

And this chapter will be a bit different from the others, compared to the first 2-3 chapters of the series.

Son bölümde kaldığımız yerden yaklaşık olarak bir 100 yıl ileri atlayacağız.

In the final episode, we will jump forward approximately 100 years from where we left off.

Bir kuantum sıçraması mı yapıyoruz?

Are we making a quantum leap?

Gibi gibi.

Like this, like that.

Tarihçiye biraz ara verip.

Take a little break from the historian.

Aynen aynen. Hem yeni bir soluk olsun, hem bu aralar pek sonraya bırakılmayacak kadar önemli yeni şeyler oluyor.

Exactly, exactly. It should be a fresh breath, and also, important new things are happening lately that can't be postponed for long.

Onları konuşalım dedik. Yani 100 yıl ileri atlayıp, bugüne geliyoruz ve bugün bu işler artık uzayda yapılıyor diye.

We said let's talk about them. I mean, we jump 100 years ahead, come to today, and today these jobs are done in space.

Ve uzay kuantum teknolojileri, bu alandaki son 1-2 önemli deneyden bahsediyoruz.

And quantum technologies in space, we are talking about the last 1-2 important experiments in this field.

Deneyden bahsedip, sonrasında da kendi işlerimden bahsetmeye çalışacağım.

I will mention the experiment and then try to talk about my own work.

Çok güzel, çok güzel.

Very beautiful, very beautiful.

Peki, bir gerizgâh yapmak gerekirse 1920'lerden tarihçi ara verip, 100 sene sonrası günümüze 2020'ye geldiğimizde uzay teknolojileri ve kuantum ara kesidinde değineceğimiz ana başlıklar nelerdir?

Well, if we need to make a digression, what are the main topics we will address when we come from the 1920s, pausing as historians, to the present day in 2020, at the intersection of space technologies and quantum?

Şimdi ana başlıklar, iki farklı koldan konuşalım istiyoruz bugün.

Now we want to talk about the main topics from two different perspectives today.

Bunlardan birisi,

One of these is,

Bunlardan birisi, uzaydaki çok çok çok hassas, kuantum tabanlı ya da kuantum etkilerle çalışan sensörler üzerine.

One of these is about very, very, very sensitive, quantum-based or quantum-effect working sensors in space.

Bunları açacağız ve bunların asıl şeyi, fiziksel temeli,

We will open these, and the main thing about them, the physical basis,

Bose-Einstein yoğunlaşması dediğimiz olgu.

The phenomenon we call Bose-Einstein condensation.

İngilizcesi Bose-Einstein condensate diye geçen bir şey ve bu da kısaca özetleyeceksek,

It is something called Bose-Einstein condensate in English, and if we summarize it briefly,

bazı atomları ya da bazı sistemleri, bunun bozon olması lazım, tabii o da üstünde Bose-Einstein condensate diyoruz değil mi?

Some atoms or some systems must be bosons, of course, we call that Bose-Einstein condensate, right?

Bunları çok çok çok çok çok düşük sıcaklıklara indirdiğiniz zaman, bu kümeyi, bu parçacık kümesini, işte atıyorum içinde bin tane, yüz bin tane, milyon tane, neyse parçacık olsun ve bunların hepsi birbiriyle aynı, yani identical, hepsi aynı tür atom.

When you lower these to very very very very very low temperatures, this cluster, this particle cluster, let's say it contains a thousand, a hundred thousand, a million, whatever number of particles, and all of them are identical, meaning they are of the same type of atom.

Hani birini diğerinden ayırt edemiyorsunuz nihayetinde hani kuantum dünyada, değil mi?

You can't ultimately distinguish one from the other, just like in the quantum world, right?

Sıcaklığı çok düşürdüğünüz zaman, bu sefer kuantum rejime doğru gitmeye başladığınız zaman,

When you lower the temperature a lot, this time when you start to move towards the quantum regime,

şimdi hep şey diyoruz ya, kuantum mekaniği işte ışık, hani ışık örneğinde ya da elektron, hani dalga mı, parçacık mı, böyle bir ikilem, ikilik var değil mi?

Now we always say, quantum mechanics is about light, you know, in the example of light or electrons, there's this dilemma, is it a wave or a particle, there's this duality, right?

Ama aslında hani siz bunun hesabını, kitabını yaptığınızda işte elinde tuttuğun, şu anda elimde tuttuğum kalemin de bir kuantum dalga boyu var.

But actually, when you account for this, the pen that you are holding, the one I am currently holding, also has a quantum wavelength.

Yani bunu da bir kuantum mekaniği ile yazabilirim.

So I can write this with a quantum mechanics as well.

Ama bu çoğunlukla farklı.

But this is mostly different.

Çok çok çok çok çok küçük, yani inanılmaz derecede küçük.

Very very very very very small, I mean incredibly small.

Bunun da sebebi iki tane.

There are two reasons for this.

Bir, bu çok büyük bir cisim, yani kuantum ölçekte küçük değil.

This is a very large object, that is, it is not small on a quantum scale.

İki, çok sıcak.

Two, very hot.

Şimdi bunun da dalga boyuna baktığımızda…

Now, when we look at its wavelength...

Çok çok çok çok sıcak deyince hani şey gibi oldu.

When you say it's very, very, very, very hot, it feels like...

Ne demek yani?

What does that mean?

Demek ki kalem yakmıyor seni.

So the pen doesn't burn you.

Yani sıcak hani, çok soğuk, çok sıcak, hangi sıcaklık, yani kaç derecelik sıcaklıklardan bahsediyoruz?

So, what temperatures are we talking about, like hot, very cold, very hot, which temperatures, I mean what degree temperatures?

Çok güzel.

Very beautiful.

Şimdi hep dediğimiz mutlak sıcaklık, mutlak sıfır hep referans alınır mı?

Is the absolute temperature, the absolute zero that we always mention, always taken as a reference?

Hep referans alınır ya fizikte, kimyada.

In physics and chemistry, there is always a reference point taken.

Bu liseden beri, hatta ortaokuldan beri bildiğimiz bir şey.

This is something we have known since high school, even since middle school.

Bu ne?

What is this?

Eksi 273 santigrat derece.

Minus 273 degrees Celsius.

Ya da sıfır kelvin, değil mi?

Or zero kelvin, right?

Ve bu etkileri görmek için 10 üzeri eksi 9 ya da 10 üzeri eksi 8 kelvin seviyesine inmek gerekiyor.

And to observe these effects, it is necessary to reach levels of 10 to the power of minus 9 or 10 to the power of minus 8 Kelvin.

Yani o ne demek?

So what does that mean?

Mutlak sıfıra çok yaklaşık…

Very close to absolute zero...

Milyonda bir derece kadar.

One in a million degree.

Hayır hayır pardon, milyonda bir değil.

No, no, excuse me, it's not one in a million.

Milyarda bir ya da milyarda on.

One in a billion or ten in a billion.

Milyarda on seviyesinde yaklaşmak gerekiyor.

It needs to be approached at the level of ten in a billion.

Yani o yüzden hani o skalayla…

So that's why, you know, with that scale...

O mutlak sıfıra kıyasla tabii ki elindeki kalem için çok sıcak diyebiliyorsun.

Compared to absolute zero, you can certainly say that the pencil in your hand is very hot.

İnanılmaz.

Incredible.

Yani hatta geçen bölümlerde bahsettiğimiz işte Leyden'de, Hollanda'da nitrojenin ya da helyumun, pardon, helyumun sıvılaştırılmasından bahsettik, değil mi?

So, we talked about the liquefaction of nitrogen or, pardon, helium in Leiden, Netherlands, in the previous episodes, didn't we?

İşte orada o deneylerde inebildikleri sıcaklık 3-4 kelvin.

There, in those experiments, the temperature they could reach was 3-4 Kelvin.

Ama demek ki o bile hala bu tip…

But it seems that even he is still this type...

Hani bu tip hani Bose-Einstein yoğunlaşmasının görülmesine, görüleceği sıcaklıklardan hala milyar kat daha fazla.

This type is still a billion times hotter than the temperatures where Bose-Einstein condensation is observed or will be observed.

O bile yani ama o da sıvı helyum hani bir tarafta.

That's true, but that's also liquid helium on one side.

Yani hani bakınca çok saçma sapan derecede bir soğukluktan bahsediyoruz.

So we're talking about a ridiculous level of coldness when you look at it.

Sensör dedik az önce.

We just mentioned the sensor.

Yani bu demek ki o kadar soğuk bir yere indiğiniz zaman,

So that means that when you land in such a cold place,

bu sefer sizin elinizdeki bu atom kümesi,

this time this atomic cluster in your hands,

hani ensemble diyeceğim İngilizce bakacak olanlar için,

I was going to say ensemble for those who will look it up in English,

ya da bulutu,

or the cloud,

bu sefer bütün atomlar aynı kuantum durumunu meşgul edebiliyor.

This time, all atoms can occupy the same quantum state.

Occupy ya da Meşgale ya da nasıl…

Occupy or Engagement or however...

Aynı yerde oturabiliyorlar.

They can sit in the same place.

Aynı kuantum durumunda bulunabiliyorlar.

They can exist in the same quantum state.

Ama mesela bu hani elektronlarda mümkün değil, değil mi?

But for example, this is not possible with electrons, right?

Çünkü elektronlar fermiyon.

Because electrons are fermions.

Hani elektronlarda ne diyorsunuz?

What do you say about electrons?

Yukarı, aşağı, yukarı, aşağı.

Up, down, up, down.

Hani ortaokulda, lisede bile elektronları orbitallere koyarken kimya dersinde

Remember in middle school, even in high school, when we placed electrons in orbitals in chemistry class?

bir ok yukarı, bir ok aşağı.

one arrow up, one arrow down.

Sonra bir sonraki orbitale gidiyorsunuz.

Then you are going to the next orbital.

Çünkü oraya sığmıyor başka elektron.

Because no other electron fits there.

Ama bozonlar öyle değil.

But bosons are not like that.

Hani aynı kuantum durumuna bütün bozonları koyabiliyorsunuz.

You can put all bosons in the same quantum state, right?

Şimdi böyle olunca da bütün bu bin atom, on bin atom, milyon atomluk küme

Now, with this being the case, all of these clusters of a thousand atoms, ten thousand atoms, and a million atoms…

tek bir dalga olarak, tek bir sanki büyük bir kolektif, tek bir vücut gibi,

as a single wave, as if one large collective, like one body,

tek vücut davranabiliyor.

It can behave as a single body.

Ve bunun da kolektif bir dalga boyu var.

And this has a collective wavelength as well.

Sıcaklıkla alakalı o da.

It's related to the temperature too.

Sıcaklıkla işte…

It's all about the temperature...

Pardon lafını keseceğim ama şimdi bu bahsettiğin işte bir grup parçacık

Sorry to interrupt, but right now in the matter you're talking about, there is a group of particles.

çok çok soğutuldu, mutlak sıfıra çok yaklaştı.

It was cooled very much, it got very close to absolute zero.

Hepsi aynı kuantum durumunu çıkartıyor.

They all produce the same quantum state.

Ama şimdi buraya nereden geldik?

But how did we get here now?

Biz sensör yapmaya çalışıyoruz.

We are trying to make a sensor.

Evet, evet, evet.

Yes, yes, yes.

Yani sensör deyince hani bir şey algılayacak.

So when we say sensor, it means it will detect something.

Neyi algılayacak?

What will it perceive?

Hani ışık sensörü dersin, ses, sıcaklık sensörü.

You say light sensor, sound sensor, temperature sensor.

Hani bir şey olacak, bu çok hassas onu algılayacak ve bir sinyal verecek de işte

You know, something will happen, it's very sensitive, it will perceive it and give a signal.

o sensörü kullanarak…

using that sensor...

Ben tabii şey, yine işin nasıl desem daha düz teknolojik ya da bilgisayarcı bakışçısıyla

Well, I mean, again from a more straightforward technological or computer-oriented perspective.

bakmaya çalışıyorum.

I'm trying to look.

Böyle bir düz soru aklıma geliyor.

A straightforward question comes to my mind.

Evet, evet oraya doğru gideceğiz.

Yes, yes, we will go there.

Yani sensör neyi algılayacak da ne işe yarayacak?

So what will the sensor detect and what will it be used for?

Neden bunu yapmaya çalışıyoruz?

Why are we trying to do this?

Çok ilginç bir şey algılayacak.

It will perceive something very interesting.

Yer çekimini algılayacak.

It will detect gravity.

Yer çekimi algılayacak.

It will detect gravity.

Evet, evet.

Yes, yes.

Yani o yüzden çok ilginç.

So that's why it's very interesting.

Şimdi…

Now...

Bu dünyada yaptıkları deneylerde…

In the experiments they conducted in this world...

Heh, ondan önce şunu diyelim tekrar.

Well, let's say this again before that.

Bu tip atomik bulutlar tek bir dalga gibi davrandığı için siz iki tane böyle dalgayı

Since these types of atomic clouds behave like a single wave, you can have two such waves.

alıp üst üste koyarsanız hani suda ya da ışıkta göreceğiniz dalgaların girişimi

If you take it and stack it on top of each other, it's like the interference of waves you would see in water or light.

değil mi?

isn't it?

Hani o etkiyi görebileceksiniz demek.

That's what I mean when I say you will be able to see that effect.

Çünkü ikisi de dalga nihayetinde.

Because both are waves in the end.

Şimdi uzun süredir, yaklaşık 20 yıl falan oldu galiba belki daha fazla, daha fazla

It has been a long time now, about 20 years or so, maybe even more.

yaptıkları deneylerde bunları atomik bulutlar…

In their experiments, they found these in atomic clouds...

Atom girişimi deneyi diyorlar.

They call it the atomic initiative experiment.

Atom interferometri deneyleri.

Atom interferometry experiments.

Bu deneylerde atomları yukarı atıyorlar laboratuvarda.

In these experiments, they are throwing atoms up in the laboratory.

Yani tabii hepsi bir vakum şeyinin içinde.

So of course, they are all inside a vacuum thing.

Yukarı atıyorlar.

They are throwing it up.

Sonra onlar geri aşağı geldiğinde tabii hani atomlar yukarı çıkarken ya da çıktıktan

Then when they came back down, of course, you know, when the atoms go up or after they have gone up.

sonra aşağı geri düşerken çeşitli lazerlerle bir şeyler yapıyorlar.

Then, while falling down, they are doing something with various lasers.

Yani oraya pek gerek yok.

So there is not much need to go there.

Ondan sonra aşağıdaki girişim deneyine bakıyorlar.

After that, they are looking at the following initiative experiment.

Nasıl?

How?

Bize öğretilen şey de bu zaten.

What has been taught to us is exactly this.

Çünkü yerçekimi ivmesi g eşittir 9.81 ya da 79 metre bölü saniye kare.

Because the acceleration of gravity g is equal to 9.81 or 79 meters per second squared.

Ve senin kütlen ağır da olsa hafif de olsa aynı.

And whether your mass is heavy or light, it is the same.

Aynı ivmeyle düşeceksin.

You will fall with the same momentum.

Fakat bazı modellerde, bazı teorik modeller çok çok çok hassas yapılacak ölçümlerde buradan sapmalar bekliyor.

However, in some models, certain theoretical models expect deviations from here in measurements that are to be made with very, very high precision.

Asıl amaçlardan birisi bunu ölçmek mesela.

One of the main purposes is to measure this, for example.

Yani işin temel fizik, temel bilim cephesinde amaçlardan bir tanesi bu.

So one of the objectives in the field of fundamental physics and basic sciences is this.

Çok hassas bir şekilde böyle bir deney yapalım ki o deneyde bir tane madde dalgasını bir tür atomdan alacaksınız.

Let's conduct an experiment very carefully in which you will take a matter wave from a type of atom.

Diğer madde dalgasını farklı bir tür atomdan alacaksınız.

You will obtain the other matter wave from a different type of atom.

Değil mi? Bunların kütleleri farklı olacak ama ışık gibi ya da elektron gibi bir girişim.

Right? Their masses will be different, but an interference like light or electrons.

Bir de seni gösterecek bunları alıp üst üste koyduğunuzda ya da yukarıdan hani attığınızda.

They will also show you when you take these and stack them on top of each other or when you throw them from above.

Ve bu deneyden çıkan sonuçlara göre çok hassas bir şekilde farklı kütleler yerçekimiyle farklı bir şekilde mi etkileşiyor bunu görmek mümkün.

And according to the results of this experiment, it is possible to see whether different masses interact with gravity in a different way with high precision.

Yani şeydeki sebeplerden, temel bilim sebeplerinden en büyüğü bu.

So, the biggest reason among the fundamental scientific reasons is this.

Oradaki kütleçekimdeki standart, standart diyorum, kütleçekimdeki potansiyel sapmaları görebilecek miyiz?

Will we be able to see the potential deviations in gravity at that standard, I mean the standard in gravity?

Ve bunlar bize kütleçekimiyle kuantum fiziği arasındaki bağlantılar arasında, bağlantılar hakkında bir şey söyleyebilecek mi?

And can these tell us something about the connections between gravity and quantum physics?

Oradaki asıl dertlerden bir tanesi bu.

One of the main problems over there is this.

Ama mevzunun teknoloji ve hani daha pratik, temel bilim değil de daha hani işimize nasıl yarayabilir kısmında da

But in terms of technology and the more practical aspect of the subject, rather than fundamental science, it's more about how it can benefit us.

sonuçta bu tip deneyler yerçekimi ivmesini hani o G diyoruz ya 9.79 ya da 81.

As a result, these types of experiments measure gravitational acceleration, which we refer to as G, either 9.79 or 9.81.

Yani dünyanın neresinde olduğunuza göre değişiyor.

So it depends on where you are in the world.

Onu çok hassas bir şekilde ölçebiliyor virgülden sonra yani 9.8 ve 10 ya da 13 basamak kadar ölçebiliyorlar galiba.

They can measure it very precisely after the decimal point, that is, they can measure up to 9.8 and 10 or up to 13 digits, I guess.

Bu sensörleri kullanarak.

Using these sensors.

Evet ve onları da o tip yani Almanya'daki o tip en hassas ölçümü yapan da galiba bizim grup benim burada çalıştığım grup.

Yes, and I think our group, the one I work with here, is also the one that does the most precise measurements of that type in Germany.

3-4 yıl önce böyle mobil bir atom interferometre deneyi var onu alıp işte kamyona yüklüyorlar.

3-4 years ago, there was such a mobile atomic interferometer experiment, they take it and load it onto a truck.

Almanya'nın çeşitli yerlerinde böyle bir ölçüm sezonu yapmışlar 3-4 sene önce galiba.

They conducted such a measurement season in various places in Germany about 3-4 years ago, I think.

Ve orada da virgülden sonra işte 10'dan fazla basamakla basamak hassasiyetinde bunu ölçüyorlar.

And there, they measure this with a precision of more than 10 decimal places after the decimal point.

Ama şimdi bu ne demek?

But what does this mean now?

Yani nasıl işinize yarayabilir?

So how can it be useful to you?

İşte siz bunu alıp da bir uyduya koyarsanız ve dünya etrafında dolanan uyduda bu deneyi yaparsanız

If you take this and put it on a satellite, and conduct this experiment on a satellite orbiting the Earth.

uydunun her bir pozisyonu için bu değeri ölçtüğünüzde size lokal olarak kütle çekimin ne kadar kuvvetli olduğunuza,

When you measure this value for each position of the satellite, it tells you how strong the local gravity is.

yani siz gözle görünmeyen mesela madenleri hani mesela bir maden var aşağıda değil mi orada ekstra bir kütle toplanmış orada 9 nokta bilmem kaç beklerken yer çekimi yemesini ya da 8 işte neyse yörüngenin yüksekliğine göre farklı bir şey ölçüyorsun diyorsun ki bu ölçtüğüme göre demek ki oradaki kütle bu olması lazım demek ki benim göremediğim başka bir şey var orada yerin altında.

So you mean, for example, there are invisible things like minerals, right? Like there's a mineral down there, isn't there? There's an extra mass collected there, and while the gravity is pulling at 9 point something or 8, depending on the height of the orbit, you measure something different and say that according to what I've measured, there must be this mass there, so there must be something else down there that I cannot see.

Fakat bu bahsettiğin tabi bu yapılan ölçüm çok çok hassas şeyleri algılayabilecek bir ölçü.

However, the measurement you mentioned is a measurement that can detect very, very sensitive things.

Evet.

Yes.

Şimdi mekanizmayı uzaya göndermekten bahsediyoruz öyle değil mi?

Now we are talking about sending the mechanism into space, right?

Tabi tabi tabi evet evet.

Of course, of course, of course, yes, yes.

Ya bu bahsettiğim Ozenstein deneyini yukarı uzaya göndermekten bahsediyorum şu anda.

I'm talking about sending the Ozenstein experiment I mentioned up into space right now.

Dolayısıyla az önce verdiğin o ilginç örnek hani şöyle bir şey beklerken biraz farklı bir sonuç çıktı.

Therefore, the interesting example you just gave produced a somewhat different result than what one might expect.

Demek ki işte uydu dünyanın yörüngede işte şu noktada dolayısıyla onun iz düşümde yerdeki o kütlede bir farklılık var.

So it appears that the satellite is in the orbit of the Earth at this point, consequently, there is a difference in that mass on the ground in its projection.

Hani başka şekilde başka bir daha daha klasik daha geleneksel sensörlerle algılanamayacak.

It won't be detected by other ways, by another more classical, more traditional sensors.

Bir şey mi algılamış olacak bu mekanizma onu düşünüyorum şu anda.

I am currently thinking that this mechanism must have perceived something.

Onların hani klasik şeylerle...

With those classic things of theirs...

Hani şey jeolojik anlamda hani yüzeyin altında bir değişiklik var falan başka türlü algılaması zor ya da imkansız yakın ama işte bununla yapabiliyoruz falan gibi bir durum mu var?

Is there a situation like, you know, in a geological sense, there's a change beneath the surface that makes it difficult or impossible to perceive in another way, but we can do it with this or something like that?

Evet o var ama klasik sensörlerin hassasiyetleriyle bunlar nasıl karşılaştırılıyor onu tam bilmiyorum.

Yes, it exists, but I'm not sure how it compares with the sensitivities of classical sensors.

Yani oradaki sayıları tam bilmiyorum klasik sensörler için.

So I don’t know the exact numbers there for classic sensors.

Ama en azından bu bir hani şey motivasyon olarak sunuluyor.

But at least this is presented as a sort of motivation.

Belki de hani funding ya da grant para almak için hani bakın böyle işimize yarayacak bize para verin deyip çünkü nihayetinde hani pratik bir uygulama getirecek getirmeyecek bir şey için araştırmana para almak da çok zor.

Maybe it's about getting funding or a grant, saying something like "look, this will be useful for us, give us money" because ultimately it's very difficult to get funding for research on something that may or may not lead to a practical application.

Yani öyle de bir motivasyonu var muhakkak.

So there is definitely such a motivation as well.

Yani nihayetinde sen sana para verecek olan kurumları ikna etmen lazım bak bu senin işin şöyle yarayabilir diye.

So ultimately you need to convince the institutions that will pay you money by showing them how this could be beneficial for them.

Ama gerçekten de yarayabilme potansiyeli var.

But it really has the potential to be helpful.

Mesela başka bir sunumda şey görmüştüm.

For example, I saw something in another presentation.

Okyanuslardaki tuz oranını hani bazı yerlerde tuz konsantrasyonu artacaksa bunu uzaydan uyduyla görebiliriz.

If the salt concentration in the oceans is going to increase in certain places, we can see this from space using satellites.

Ama sen oraya okyanusun ortasında bir tane gemi göndereceksin.

But you will send a ship to the middle of the ocean there.

Gemi bilmem kaç bin kilometrelik bir alanı sken edecek.

The ship will scan an area of several thousand kilometers.

Evet.

Yes.

Anlatabiliyor muyum?

Can I explain it?

Hani o mesela çok zor.

You know, for example, that's very difficult.

Ve böyle mesela oşinografi ne diyorlar oşinografi.

And for example, what do they call oceanography, oceanography.

Evet yani.

Yes, that is correct.

Yani o zaman hani çok.

So at that time, you know, a lot.

Bir yandan çok temel bilimsel bazı hipotezleri.

On one hand, some very basic scientific hypotheses.

Test etmeyi anlaştırmaya çalışırken bir yandan da çok hani somut taraflara da dokunma ihtimali olan bir düzenek söz konusu.

While trying to clarify the testing, there is also a setup that has the potential to touch on very concrete aspects.

Boz Einstein yoğunlaşması tabanlı sensörlerden bahsediyor.

Boz is talking about sensors based on Einstein condensates.

Evet evet evet.

Yes yes yes.

Ve şimdi bu işin prensip tarafıydı.

And now this was the principled side of the matter.

Hani nasıl çalışacak ve ne işimize yarayacak.

How will it work and what use will it be to us?

Son günlerde de geçen haftada bununla ilgili çok güzel bir yayın yapıldı.

Recently, a very nice publication was made about this last week as well.

Onu da linklere koyarız Twitter'a.

We can also put that on the links to Twitter.

Blog'umuza.

To our blog.

İki yıl önce iki yıl ya da üç yıl önce Uluslararası Uzay İstasyonu'na böyle bir düzenek göndermişlerdi.

Two years ago, or maybe three years ago, they sent such a device to the International Space Station.

Ve ondan gelen sonuçları yayınladılar geçen hafta.

And they published the results that came from it last week.

Yani şu anda Uluslararası Uzay İstasyonu'nda çalışan bir Boz Einstein yoğunlaşması deneyi var.

So right now there is a Bose Einstein condensation experiment being conducted at the International Space Station.

Ve bu şu anda devam devam ediyor mu deney?

And is this experiment still ongoing right now?

Ediyor ediyor.

It is doing, it is doing.

Yani şu anda geliyor yani.

So it's coming right now.

Geliyor diye biliyorum.

I believe he/she is coming.

Yani hani statüsü ne tam bilmiyorum.

So, I don't really know what the status is.

Ama yani şu anda şeyde orada duruyor reklerde şey oradaki modüllere monte ediyorlar bunları.

But right now, they are standing there and they are mounting these on the modules there.

Çünkü Uluslararası Uzay İstasyonu'nda bir sürü deney gelip gidiyor devamlı.

Because a lot of experiments keep coming and going on the International Space Station.

Ve onların hani belli NASA'nın galiba standartize ettiği rek rek elektronik rekler var.

And they have those standardized electronic records that NASA probably established.

Deneyi de sen ona göre dizayn ediyorsun gidiyorsun oraya takıyorsun çat çat çat çat çat bütün modüllerini.

You are designing the experiment accordingly, going there and fitting all the modules, bang bang bang bang bang.

Öyle bir modül var orada Boz Einstein yoğunlaşması olan ve yerden kontrol ediyorlar onu.

There is a module there that has a Boz Einstein condensation, and they are controlling it from the ground.

Peki bu deney.

Well, this is an experiment.

Bu deneyi tasarlayanlar da Almanya'daki ekip mi?

Are the designers of this experiment the team in Germany?

Bu deneyi tasarlayanlar bu da çok güzel bir soru.

Those who designed this experiment, that's a very good question as well.

Bu NASA ile Alman Uzay Ajansı ortaktı diyebiliyorum.

I can say that this was a partnership between NASA and the German Space Agency.

Ya da hayır pardon özür diliyorum.

Or no, sorry, I apologize.

Bu ilk ilk ilk kademe şu anda oradaki olan düzenek NASA'nın yaptığı şey yaptığı bir deney.

This first, first, first stage is currently an experiment conducted by NASA with the setup that is there.

Ve Kaliforniya'da JPL Jet Propulsion Lab onların ön ayak olduğu bir deney.

And in California, JPL Jet Propulsion Lab is an experiment they spearheaded.

Yani düzenek orada kuruldu.

So the setup was established there.

JPL'deki Quantum Teknoloji Laboratuvarlarında.

In the Quantum Technology Laboratories at JPL.

Yapıldı test edildi ve sonra uzaya gönderildi ve benim buradaki çalıştığım grubun lideri Marcus Krutzyk o hatta postdoc'unu o deney üzerinde yaptı.

It was made, tested, and then sent into space, and the leader of the group I work with here, Marcus Krutzyk, even did his postdoc on that experiment.

Yani o düzeneyi kuran üç dört kişiden biriydi yani yer testlerini yaptılar ettiler ondan sonra buraya Berlin'e geldi kendi grubunu kurdu o ayrıldıktan bir yıl sonra da onu uzaya gönderdiler o düzeneyi ve şimdi bunun devamını getirmek için büyük bir kolaborasyon var.

So he was one of the three or four people who set up that system, they did the ground tests and then he came here to Berlin, formed his own group, and a year after he left, they sent that system into space. Now there is a big collaboration to continue this.

Evet.

Yes.

Kolaborasyon şey Almanlarla NASA ortak.

Collaboration is something that is a joint effort with the Germans and NASA.

Fizik tarafı Almanya'dan geliyor biz de dahiliz benim burada çalıştığım grupla dahil ona ve uzaya gönderilmesi ISS operasyonları vesaire onları da NASA üstlenecek.

The physics part is coming from Germany, and we are part of it. The group I work with is included in that, as well as the sending to space, ISS operations, and so on, which will also be handled by NASA.

Bunu da galiba yakında yani birkaç yıl içinde tam zamanını tam kestiremiyorum şu anda.

I think this will happen soon, within a few years, though I can't precisely determine the exact time right now.

Onu uzaya gönderdiler.

They sent it to space.

Tabi muhtemelen onun planlaması yapılırken diğer başka belki onlarca diğer deneyle o bir plan içine yerleştirilmesi gerekecek onun planlarına.

Of course, it will probably be necessary to incorporate it into his plans along with many other experiments while he is planning it.

Diğer deneyi çöpe atacaklar galiba şu anda orada olanı.

They are probably going to throw away the other experiment, what is happening there right now.

Yok kastettiğim hani diğer yani alakasız konulardaki hazırda giden pek çok deney planlanan diğer deneyler hani o bir planlama hattı gibi bir şey var diye biliyorum muhtemelen o şey hani sıraya girip ne zaman fırlatılıyor yani tabi önce yapılması gerekiyor mekanizma yer testleri falan ondan sonra işte uçuş planları falan.

I mean, there are many ongoing experiments in other unrelated topics that I'm referring to. I believe there is something like a planning line for the other planned experiments; probably that thing is lined up for launch. Of course, it needs to be done first—the mechanism ground tests and so on—then, flight plans, and so on.

Evet.

Yes.

Herhalde şey şimdiden herhalde çalışmalar başlamıştır.

Probably, the work has already started by now.

Muhakkak yani bunlar çok uzun vadeli şeyler.

Sure, these are definitely very long-term things.

Çünkü bunların bir iki çalıştayına katıldım.

Because I attended a couple of their workshops.

Almanya'da ULUM'da yakında bu arada Uzay Kuantum Teknolojileri Enstitüsü kuruluyor.

In Germany, the Space Quantum Technologies Institute is being established soon at ULUM.

Alman Uzay Ajansı'na bağlı ULUM şehrinde.

In the city of ULUM, affiliated with the German Space Agency.

Orada bunun bir çalıştayı vardı.

There was a workshop there.

Hatta bu Bose Einstein Kondensate bu yoğunlaşmayı ilk gözleyen araştırmacılardan ve sonra Nobel aldı.

In fact, this Bose-Einstein condensate was first observed by researchers who later received the Nobel Prize.

Evet.

Yes.

Wolfgang Ketterle falan da vardı hatta.

There was even Wolfgang Ketterle, in fact.

Kışın gittik ve orada insanlar resmen hani 20 yıl sonra ne yapabiliriz onu konuşuyorlar şimdiden.

We went in the winter and there, people are already talking about what they can do in 20 years.

Baya uzun vadeli.

Quite long-term.

Yani şimdi bu deneyi uzaya göndereceğiz.

So now we will send this experiment to space.

Hani birkaç yıl sonra ama ondan sonra ne gönderelim onu tartışıyorlar bile.

They are even discussing what to send after him a few years later.

Yani onu görmek benim için yani daha küçük skaladaki deneylerden gelip böyle uzay işine girince oradaki ölçeğin büyüklüğü biraz şaşırttı beni.

So seeing it was surprising for me when I came from smaller-scale experiments and then got into space work, as the scale there is quite large.

Öyle diyebiliriz.

We could say that.

Ha böyle deyince aklıma şey de geldi.

Well, saying that reminded me of something.

Bu aralar hani özellikle Türkiye'deki genç arkadaşlar üniversite tercihleri fizik bölümü falan bu tür şeyler konuşuluyor.

These days, especially among young friends in Turkey, there are discussions about university preferences, the physics department, and similar topics.

Hani şimdi birisi fizik bölümüne girse başlasa okusa yüksek lisansını falan bitirse belki bu deney devreye girerken de planlanması başlamışken belki doktorasına başlayıp bu konuda çalışmaya ihtimali falan var yani.

You know, if someone were to enter the physics department now, start studying, complete their master's, perhaps even start their doctorate while this experiment is being planned, there is a possibility that they could work on this topic.

O kadar uzun süreli şeylerden bahsediyoruz.

We're talking about things that are so long-lasting.

Doğru doğru doğru çok doğru çok doğru.

Right right right very right very right.

Yani şu anda mesela dünyada yapılabilen deneyleri deneyler için deneyleri uzaklaştı.

So right now, for example, the experiments that can be conducted in the world have moved away from the experiments for experiments.

Uzayda yapmak için yeni kapasite yeni yeni yetenekler lazım bu deneylere.

New capacities and new skills are needed for these experiments to be done in space.

Yetenek derken hani tekniksel yetenek diyorum.

When I say talent, I mean technical ability.

Hani deney düzenlerinizin daha daha da bir hani ileri olması lazım.

You need to have your experimental setups more advanced.

Bu yeni jenerasyon setupları düzenekleri de dediğin gibi hani 20 yıl 30 yıl sonra gönderecekler belki.

These new generation setups, as you mentioned, maybe they will send them 20 or 30 years later.

Ve evet hani şu andaki şu anda ortaokulda olan gençler belki o deneylerde hani postdoc olacak doktora yapacak.

And yes, those young people who are currently in middle school might be the ones doing postdoctoral research in those experiments.

Evet evet evet.

Yes yes yes.

Yani öyle düşününce çok ilginç bir taraftır.

So when you think about it, it's a very interesting aspect.

Ve böyle.

And so.

Bizim grup da o büyük kolaborasyonun içinde.

Our group is also part of that big collaboration.

Ve onu da oraya daha sonraki ikinci kısımda geleceğim.

And I will come to that in the later second part.

O deneyi biz de nasıl kullanabiliriz?

How can we use that experiment as well?

Çünkü nihayetinde dünyayı dünya etrafında yörüngede tur atan orbit eden bir tane platformum var.

Because ultimately, I have one platform that orbits the world in a circular path around the world.

Ve bu platformda çok güzel bir deney var.

And there is a very nice experience on this platform.

Ve dünyadan fizikçiler tabii sıraya girecek.

And physicists from the world will naturally line up.

Aa ben orada deney yapabilir miyim?

Oh, can I do an experiment there?

Ve bunların işte gruplar arasında nasıl paylaştırılacağı ya da bazı.

And how these will be distributed among the groups or some of them.

Evet.

Yes.

Araştırmacılar şimdiden belli projelerin takım lideri gibi.

Researchers are already like team leaders of certain projects.

Evet.

Yes.

Onlar kendi etraflarında çeşitli küçük ekipler oluşturuyor.

They are forming various small teams around themselves.

Ve biz de orada çok pek kimsenin şey yapmadığı yani şu anda üzerine atlamadığı ama bir ihtimal olarak sunulan ışık durdurma deneyleri.

And we also have experiments on stopping light, which not many people are currently jumping on but are presented as a possibility.

Oraya doğru girebilir miyiz diye bakacağız.

We will see if we can enter there.

Burada biraz hani bilim kurgu gibi geliyor bana.

It feels a bit like science fiction to me here.

Evet uzayda.

Yes, in space.

Işık durdurma deneyi yapacağız uzayda.

We will conduct a light stopping experiment in space.

Evet evet evet.

Yes yes yes.

Nasıl durduruyorsun uzayda?

How do you stop in space?

Nasıl durduruyorsun ışığı?

How do you stop the light?

Ne kadar durduruyorsun falan.

How much are you stopping and all that?

Yani hani 20 yıldır dünyada yapılıyor zaten bu.

So it's something that has been done in the world for 20 years already.

Uzayda yapılmasının ekstra bir şeyi yok.

There is no additional benefit to doing it in space.

Yani çok yok.

So there aren't many.

Ama sebeplerine geleceğim yani az önce birazdan.

But I will get to the reasons, I mean in a little while.

Kuantum komünikasyon için kullanılabilir diye motivasyonlar var orada.

There are motivations that it can be used for quantum communication.

Oraya birazdan geleceğim.

I will be there shortly.

Ve biz de bu kolaborasyonda hani dediğim gibi benim grup lideri zaten ilk jenerasyon deney düzeninde çalıştı.

And in this collaboration, as I mentioned, my group leader already worked in the first generation experiment setup.

Ve ikinci jenerasyonda bizde burada bir postdoc var.

And in the second generation, we have a postdoc here.

O da Alman Uzay Ajansı'yla.

He is also with the German Space Agency.

Ve ortak çalışarak bu yeni sistemin uzaya gönderilecek yeni sistemin tüm lazer sistemini dizayn ediyor şu anda.

And they are currently designing the entire laser system of this new system that will be sent into space by working together.

Ve yer testlerini yapacaklar yakında.

And they will conduct ground tests soon.

Ve öyle olunca hani bu kolaborasyonun içinde aktif bir grup.

And when that happens, there is an active group involved in this collaboration.

Ama fizik olarak da bunu hani kullanmak için fırsatlar yaratmaya çalışıyoruz.

But we are also trying to create opportunities to use this physically.

Oraya da birazdan geleceğim.

I will come there shortly.

Şimdi şey bu uzaydaki hani bozayıştan yoğunlaşması dedik.

Now, we talked about how the instability in this space has intensified.

Sensör dedik daha doğrusu değil mi?

We said sensor, didn't we?

Sensör.

Sensor.

Bu sınıfında sayılabilecek aslında tam sensör değil ama hani ben oraya koydum.

It's not exactly a fully-fledged sensor that can be counted in this class, but you know, I put it there.

Başka bir uygulama da atomik saatler.

Another application is atomic clocks.

Optik saatler.

Optical clocks.

Yani işte siz bilgisayarınıza girdiğinizde Windows'da saat kısmına bakıyorsunuz.

So when you log into your computer, you look at the time section on Windows.

Orada NIST ile ya da işte diyor ya Microsoft ile NIST ile senkronize et.

It says to synchronize with NIST or with Microsoft with NIST over there.

Orada siz NIST ile senkronize ettiğiniz zaman oradaki atomik saatlerle senkronize ediyorsunuz aslında.

When you synchronize with NIST there, you are actually synchronizing with the atomic clocks there.

Ve bunlar da aslında benzerler.

And these are actually similar.

Benzer sistemlerle çalışıyor.

It works with similar systems.

O NIST'de ilk atom saatlerini geliştiren insanlardan ya da optik saatlerden ilkini geliştiren insanlardan birisi de David Weinland.

One of the people who developed the first atomic clocks at NIST, or one of the first to develop optical clocks, is David Weinland.

O da Nobel aldı mesela 2012'de.

He also won the Nobel Prize, for example, in 2012.

Her neyse.

Anyway.

Diğer bir kullanım amacı da bu tip soğuk atom deneylerinin.

Another purpose of using these types of cold atom experiments is.

Hani az önce soğuk dedik ya ne kadar soğuk.

Remember how we just said it was cold? How cold is it?

Değil mi?

Isn't it?

Başka bir kullanım amacı da çok ama çok hassas atomik saatler.

Another purpose of use is very, very precise atomic clocks.

Yani bunlar şu andaki işte NIST'den.

So these are currently from NIST.

Ya da yani endüstride kullanılan.

Or rather, it is used in the industry.

Bu arada kısaltma kullanıyoruz.

Meanwhile, we are using an abbreviation.

Hani bilinen insanlar için NIST National Institute of Standards and Technologies Amerika'da ki temel işte bilimsel standartlar ve işte mühendislik standartları ve cihazları konusundaki herhalde sadece Amerika'da değil dünyanın da baktığı herhalde önemli endüstrilerden merkezlerden bir tanesi.

The NIST National Institute of Standards and Technologies is certainly one of the important centers in the world, not only in America, for well-known people, regarding scientific standards and engineering standards and devices.

En önde gelen kurumlardan birisi saniyenin standartizasyonu.

One of the leading institutions is the standardization of the second.

Ya da bunda uluslararası kararlılıklar.

Or there are international resolutions in this.

Karlarla yapılıyor tabi de.

Of course, it is done with snow.

Hani böyle bir genel bir standartizasyon ve bunu ilerletme gibi bir misyonları var.

They have a mission to establish a general standardization and to advance it.

Türkiye'de de Ulusal Metrologi Enstitüsü var TÜBİTAN Gebze Kampüsü'nde.

There is also a National Metrology Institute in Turkey at the TÜBİTAK Gebze Campus.

Onu da araya bir not koyabiliriz.

We can also put a note in between.

Orada da teknik altyapı çok ileri.

The technical infrastructure there is also very advanced.

Oraya da bir kere gitmiştik zamanında.

We had gone there once in the past.

Neyse uzayda atom saatleri, atomik saatler dedik.

Anyway, we talked about atomic clocks in space.

Ve oradaki şu anda hassasiyet 10 üzeri eksi 18 seviyesinde.

And the current sensitivity there is at a level of 10 to the power of minus 18.

Laboratuvar.

Laboratory.

Bu da yapılan en ileri atomik saat ve bu ne demek?

This is the most advanced atomic clock made, and what does this mean?

10 üzeri eksi 18, evrenin başlangıcında yani 13.5-13.7 milyar yıl önce Big Bang'da siz bu saati çalıştırmaya başlasanız şimdiye kadar birkaç saniye sapıyor.

If you started this clock at 10 to the power of minus 18, at the beginning of the universe, that is, 13.5-13.7 billion years ago during the Big Bang, it would now be off by a few seconds.

O kadar yani ve bunları da uzaya gönderip çünkü nihayetinde GPS'lerde de atomik saatler var ama onlardaki hassasiyet çok daha düşük 10 üzeri eksi 9 mertebesinde diyebiliyorum.

That's it, and these are also sent to space because ultimately, atomic clocks are also in GPS, but their precision is much lower, around 10 to the power of minus 9.

Yani bir nanosaniye 10 üzeri eksi 9 diyeceğim.

So, I will say one nanosecond is 10 to the power of minus 9.

Ve bu şu andaki en hassas atom saatleri 10 üzeri eksi 18 mertebesinde.

And the currently most precise atomic clocks are on the order of 10 to the power of minus 18.

Ve bu ne demek?

And what does this mean?

Siz GPS'lerdeki, GPS uydularındaki atom saatlerini bu tip bir optik bir saatle değiştirdiğiniz zaman sizin elinizdeki GPS size birkaç metrelik bir hassasiyet verebiliyor.

When you replace the atomic clocks in GPS devices and GPS satellites with this type of optical clock, the GPS in your hands can provide you with a precision of a few meters.

Ve bu anında santimetrelere...

And at this moment to centimeters...

Hatta milimetrelere kadar inme şeyi var, imkanı var.

There is even the possibility of going down to millimeters.

Bu tabi bunu dertemez yönü aklıma gelen Avrupa'nın bu Galileo yani Amerika'daki işte GPS deyince Amerikan sistemi tabi Avrupalılar, Ruslar da işte Amerikalıya bağlı olmayalım, Amerikalılar bağlı olmayalım diye kendi sistemlerini geliştiriyorlar.

Of course, this aspect does not concern me, but what comes to my mind is that in Europe, this Galileo, meaning the GPS system in America, is being developed by Europeans and Russians because they do not want to depend on the Americans.

Galileo ne zaman devreye girecek ya da girdi mi bilmiyorum ama hani acaba orada böyle bir şey kullanıyorlar mı ya da kullanma planları var mı diye aklıma geldi.

I don't know when Galileo will come into play or whether it has already started, but I was wondering if they are using something like that there or if there are plans to use it.

O da çok güzel bir soru.

That's a very good question too.

Yani günlük vatandaş için değil de tabi asker uygulamalar ya da belki bazı hassas mühendislik uygulamalar için o milimetre bazında hassasiyet önemli oluyordur muhtemelen.

So, precision at the millimeter level is probably important not for the daily citizen, but for military applications or perhaps some sensitive engineering applications.

Orada da var.

It's there too.

Oradaki bu da çok güzel bir soru.

That is also a very nice question.

Yani güzel bir alt konu.

So, a nice subtopic.

Zannedersem Galileo şu anda hepsi ya bütün bir filo diyeceğim uydu şu anda uzayda.

I think Galileo currently has all of them, or I'll say a whole fleet of satellites, currently in space.

Bunlardan bir tanesinde zannedersem orbitinde yörüngesinde problem olduğu için istemem.

I don't want it because I think there is a problem with its orbit.

Evet.

Yes.

Zannedersem genel yörüngede değil bu daha elektrik bir yörüngede dönüyor bu networkteki bu ağdaki uydulardan bir tanesi ama onun dışındaki uyduların çoğu operasyonel diye biliyorum.

I believe this is not in a general orbit but is rather revolving in an electric orbit; it is one of the satellites in this network, but I know that most of the satellites outside of it are operational.

Orada normal hani normal tırnak içinde normal atomik saatler var.

There are regular, you know, normal atomic clocks there.

Fakat yeni jenerasyon Galileo uydularında ki bu da zannedersem bir 10 yıldan aşağı gönderilmeyecek galiba.

However, the new generation of Galileo satellites, which I believe will not be launched for less than 10 years, I suppose.

Onlar da daha ileri atom saatleri kullanalım diyorlar.

They are also saying let's use more advanced atomic clocks.

Hı hı.

Uh-huh.

Ama bunu az önce bahsettiğim 10 üzeri eksi 18'lik hassasiyet.

But this is the sensitivity of 10 to the power of minus 18 that I just mentioned.

Eksi 18 hassasiyetine giden o tipten değil ortada bir yerde olsun yeter diyorlar.

They say it should be somewhere in between, not too sensitive to minus 18.

Çünkü 10 üzeri eksi 18'lik hassasiyete gidecek olan düzenekler soğuk atom düzenekleri yani bizim evin salonunu doldurabiliriz.

Because the setups that will go to a precision of 10 to the power of minus 18 can be cold atom setups, that is, we can fill our living room with them.

Hı hı hı.

He he he.

Uzaya yollamak biraz zor yani.

Sending it to space is a bit difficult, you know.

Onların fotoğraflarını da paylaşırız şeyden yine tweetlerden twitter hesabımızdan.

We will also share their photos from our Twitter account again through the tweets.

Çok kompleks düzenekler.

Very complex arrangements.

Ama yani çok kompleks düzenekler.

But I mean, very complex arrangements.

Öyle olunca tamam 10 üzeri eksi 18 olmasın 10 üzeri eksi 12 olsa yeter.

In that case, it's fine, it shouldn't be 10 to the power of minus 18, 10 to the power of minus 12 would be enough.

Hani yine çok çünkü 10 üzeri eksi 12 demek şu andakinden 1000 kat daha ileri demek nihayetinde.

Well, it means that being 10 to the power of minus 12 is ultimately 1000 times further ahead than what it is now.

Evet.

Yes.

İyi mi?

Is it good?

Ve bunlar için de daha küçük düzenekler mümkün.

And smaller devices are possible for these as well.

Çok soğutmadan hani daha sıcak gazlarla yapmak mümkün bunu.

It is possible to do this with warmer gases, without cooling too much.

Bizim grup aktivitelerinden bir tanesi de o.

One of our group activities is that.

O tip daha hani orta skalada orta ölçekte bir.

That type is more of a medium scale, medium size one.

Iıı.

Uhh.

Optik frekans referansı geliştirip bunu Airbus'a ya da çeşitli uzay kuruluşlarına, Alman Uzay Ajansı'na ya da ESA'ya sunma için projeler içinde şu anda.

Currently, there are projects to develop an optical frequency reference and present it to Airbus or various space organizations, the German Space Agency, or ESA.

Onlardan bir tanesi.

One of them.

Yani orta ölçekli dediğin tekrar dedim orta ölçekli atomik saat dediğin şimdiki GPS'ten 1000 kat daha hassas bir atom saatinden bahsediyoruz.

So, when you say medium-sized, I repeat, when you say medium-sized atomic clock, we are talking about an atomic clock that is 1000 times more accurate than the current GPS.

Evet evet evet.

Yes yes yes.

1000 kat daha hassas bir atom saatinden bahsediyoruz o doğru.

We are talking about an atomic clock that is 1000 times more precise, that's true.

Evet.

Yes.

Ve bunu hani uzayda şu anda o kadar ileri bir atom saati var.

And there is currently such an advanced atomic clock in space.

Onu da Çin yaptı. Çin gönderdi.

China made that too. China sent it.

Evet yani zannedersem 2018 yılında yayınladılar onu.

Yes, I think they released it in 2018.

Çin'in çünkü kendi uzay istasyonları var.

Because China has its own space stations.

Onu da bilmiyorum hani dinleyiciler biliyor mu?

I don't know that either, you know if the listeners know?

Çin yıllar önce uluslararası uzay istasyonu konsorsiyumuna katılmak istiyor.

China wants to join the international space station consortium years ago.

Çünkü uluslararası bir efor değil mi?

Because it's not an international effort?

Japonya var, Kanada var, Rusya var.

There is Japan, there is Canada, there is Russia.

Amerika var, Avrupa var.

There is America, there is Europe.

Avrupa Uzay Ajansı.

European Space Agency.

Diğer ülkeler tamam demesine rağmen bunu Amerika reddetmiş, veto etmiş.

While other countries agreed, the United States rejected and vetoed this.

Hani Çin agresif hani niyetlerini bilmiyoruz filan diye.

You know, people say that China is aggressive and that we don't know their intentions, and so on.

Ama diğer ülkeler okey vermesine rağmen Amerika'nın vetosuyla Çin dışarıda kalıyor ISS'den.

But despite other countries giving the green light, China is being left out of the ISS due to America's veto.

Evet evet.

Yes yes.

Öyle olunca bu sefer bunlar da kendi uzay istasyonlarını, insanlı laboratuvarlarını yaptılar.

In that case, this time they also built their own space stations and manned laboratories.

Ve onlara şey gönderdiler.

And they sent them a thing.

Bu atom saatlerinden birini gönderdiler.

They sent one of these atomic clocks.

Soğuk atom tabanlı.

Cold atom-based.

Çünkü buradaki önemli hani benim daha çok bahsettiğim, üzerinde durduğum konu o.

Because the important thing here, which I emphasize more, is that.

Soğutulmuş atomlarla yapılan çok hassas bir atom saatini uzayda çalıştırmayı başardılar.

They succeeded in operating a very precise atomic clock made with cooled atoms in space.

Yani hani diyoruz ya Çin ya da Twitter'da da ya da internette de hep özellikle bu korona muhabbeti içinde de çok oluyor.

So, you know how we say this happens a lot in China or on Twitter or even on the internet, especially in the context of this corona talk.

Çinlilerin söylediğine güvenilmez, bunların yapacağı aşıdan hayır gelmez.

You can't trust what the Chinese say; there's no good to come from the vaccine they'll make.

Hayır yani adamlar yani adamlar diyorum ama hani insanlar demek daha şey doğru.

No, I mean, I say guys, but I guess it's more accurate to say people.

Yani uzaya atom saati gönderip kendi uzay istasyonlarını da çalıştırmış hani Amerika'dan, Avrupa'dan önce.

So they sent atomic clocks into space and operated their own space stations before America and Europe.

Yani o yüzden çok ciddiye almak lazım.

So that's why it needs to be taken very seriously.

Aa Çin falan deyip.

Oh, saying something like China.

Yani şu anda ellerinde bunu yapabilecek birikim var.

So right now they have the knowledge and experience to do this.

Bilimsel ve teknolojik bir şey var yani.

There is something scientific and technological.

Ve bunu 2018-2019'dan itibaren buna sahipler.

And they have had this since 2018-2019.

Daha önce.

Earlier.

Daha öncesinden.

Previously.

Evet daha da önce.

Yes, even earlier.

Onu yapabilme şeyler var.

There are things that can be done.

Çünkü bu deneyleri uzaya göndermek yani o kadar kompleks bir düzenek.

Because sending these experiments into space is such a complex setup.

Alıp bunu roketin tepesine koyuyorsunuz.

You put this on top of the rocket.

Bilmem kaç G ile hızlanıyor.

It's accelerating with a certain number of Gs.

Ve fırlatma sırasındaki titreşme filan inanılmaz.

And the vibrations during the launch are incredible.

Zannedersem birkaç kilo yani çok büyük bir spektrumda tabii titreşme frekansları.

I guess a few kilograms, that is, of course, very large spectrum of vibration frequencies.

Fakat çok kuvvetli.

But very strong.

Ve alıp orada hani bu hassas deney, bu hassas optik deneyi sağlam bir şekilde uzaya gidip çalışıyor.

And it is going to space to conduct this sensitive experiment, this sensitive optical experiment, securely.

Yani bu herkesin kolay kolay yapabileceği bir şey değil.

So, this is not something that everyone can easily do.

Hem ciddi bilimsel hem çok ciddi mühendislik başarısı.

Both a serious scientific and a very serious engineering achievement.

Aynen.

Exactly.

Şimdi bu ilk kısım böyle.

Now this first part is like this.

Şimdi iki kısım anlatacaktım değil mi?

I was going to explain two parts now, right?

Soğuk atom tabanlı sensör ve saatler dedik.

We talked about cold atom-based sensors and clocks.

Ve diğeri de kuantum komünikasyon ve informasyon.

And the other is quantum communication and information.

Kuantum bilgi.

Quantum information.

Yani şimdi şimdiye kadar kuantum bilgi yok değil mi?

So, there hasn't been any quantum information until now, right?

Kuantum komünikasyon, kuantum hesaplama hiç bahsetmedik.

We haven't mentioned quantum computing at all in quantum communication.

Fakat şöyle bir şey var.

However, there is one thing.

Bu bahsettiğim soğuk atom deneyleri.

These are the cold atom experiments I mentioned.

Aynı zamanda bir sürü birçok kuantum informasyon protokolünün ya da uygulamasının da temelinde.

It is also the basis of many quantum information protocols or applications.

Yani siz bu soğuk atom düzeneklerini kullanıp, öyle bir atom bulutunu kullanıp, ışığı gönderip ona, onun içinde ışığı durdurup tekrar geri almanız mümkün.

So you can use these cold atom setups to create such an atom cloud, send light to it, stop the light inside it, and then retrieve it again.

Mesela böyle deneyler yapmak mümkün.

For example, it is possible to conduct experiments like this.

O yüzden aslında platform olarak aynı platform.

That's why it's actually the same platform.

Yani deney düzeni aynı lazerleri kullanıyorsunuz.

So you are using the same lasers in the experimental setup.

Aynı elektroniği kullanıyorsunuz.

You are using the same electronics.

Aynı vakumu, vakum sistemini kullanıyorsunuz.

You are using the same vacuum, the vacuum system.

Ama yaptığınız şeyler tamamen farklı.

But the things you do are completely different.

Hani birisinde sensör yapacaksın.

You were going to make a sensor for someone.

Diğerinde kuantum bilgi, kübit saklayacaksın.

In the other one, you will store quantum information, qubits.

Ya da işte kuantum basit gate'ler, kuantum gate'ler yapmaya çalışacaksın.

Or you'll be trying to create simple quantum gates, quantum gates.

Ama düzenek aynı.

But the mechanism is the same.

Yani sen birinden anlıyorsan, bir konuyu biliyorsan, diğerine geçmen çok zor değil.

So if you understand one thing, if you know a topic, it's not very difficult to move on to another.

Ki David Wineland, dedim ya, NISD'de Nobel alan kişi.

That David Wineland, as I said, is the Nobel Prize winner at NISD.

Atom saatlerini, ion saatlerini, trapped ion, tuzaklanmış ionlarla yapıyor o saatlerini.

He makes his clocks with atomic clocks, ion clocks, and trapped ions.

Mesela onun da saatlerini, saatlerdeki hassasiyeti ilerletmesini, ilerletmek için kullandığı teknikleri de kuantum informasyonundan aldı.

For example, he also took the techniques he used to advance the precision of the clocks from quantum information.

Dolanıklık kullandığı, işte kübit vesaire formalizmi kullanıp onu bu tip saat bizinesine, diyeyim, uyguladı.

He used entanglement, applying it to this type of clock business by employing formalism such as qubits, etc.

Ve bambaşka şeyler yani, yepyeni şeyler çıktı.

And totally different things, I mean, completely new things emerged.

Bu ilginç.

This is interesting.

Sonuçta teori aynı teori.

In the end, it's the same theory.

Onun çok farklı uygulamalarını gündeme getirebiliyorsun.

You can bring up its many different applications.

Evet, evet.

Yes, yes.

Yani öyle bir ışık durdurma deneyi, dedim ya az önce de.

So it is a light stopping experiment, as I mentioned just earlier.

Ya da kuantum bilgiyi saklama.

Or quantum information storage.

O açıdan kuantum komünikasyon için önemli olabilir bu deneyler.

From that perspective, these experiments may be significant for quantum communication.

Şimdi ikinci kısım, kuantum komünikasyon dedik.

Now, the second part, we said quantum communication.

Ve burada da hep uzun süredir zaten, biz de belki bahsetmişizdir eski yayınlarla ya da Twitter'da.

And we've been here for a long time anyway; maybe we've mentioned it with old broadcasts or on Twitter.

Çin bu konuda çok büyük bir atılım yaptı ama oraya gelmeden önce problem ne?

China made a very big breakthrough in this regard, but what is the problem before getting there?

Hani nihayetinde büyük bir buluş ya da teknolojik ilerleme yapılıyorsa, o bir problemi çözmek ya da bilinmeyen bir şeyi anlamak için yapılıyor, değil mi?

Well, if a great invention or technological advancement is finally being made, it's done to solve a problem or to understand something unknown, right?

Yani diyoruz işte Çin uzaya bunu gönderdi ama neden?

So we're saying that China sent this into space, but why?

Hani az önce sen sordun ya, uzaya Bose Einstein kondansayı gönderip ne yapacaksın?

You just asked, what are you going to do by sending a Bose-Einstein condensate into space?

Ne ölçüyorsun? Problem ne?

What are you measuring? What is the problem?

Şimdi buradaki problem, buradaki konu kuantum haberleşme konusundaki.

The problem here now is the issue of quantum communication.

Durum da şöyle.

The situation is as follows.

Siz, şimdi bugün hep optik fiberlerle iletişim yapıyoruz.

You know, today we communicate through optical fibers.

Komünikasyonumuzu öyle yapıyoruz.

We do our communication like that.

Hatta Amerika, Avrupa arasındaki internette insanlar, isteyenler bakabilir.

Even on the internet between America and Europe, people can look up what they want.

Transatlantic Optical Fiber Cables filan gibi böyle arattığınız zaman o kabloları da göreceksiniz.

When you search for things like Transatlantic Optical Fiber Cables, you will also see those cables.

Nasıl böyle demet demet optik fiber kabloları okyanus altından gidip kıtaları bağlıyor.

How bundles of optical fiber cables go underwater and connect continents.

Çok ilginç.

Very interesting.

Ama şimdi buradaki...

But now here...

Sorun fiberlerde bilgi, bilgi de değil ışık kayboluyor belli bir süreden sonra.

The problem is that information in fibers, or rather information itself, dissipates after a certain period of time.

Ya kayboluyor demek de absorbe ediliyor.

It means that either it is getting lost or being absorbed.

Yani ben eğer ki buradan sana lazeri çok parlak gönderirsem optik fiber içinde.

So if I send you the laser very brightly from here inside the optical fiber.

Mesela sonunda bir metre sonra daha parlak alacaksın.

For example, you will get a brighter one after one more meter.

İki metre sonra birazcık azalmaya başlayacaksın.

You will start to decrease a little after two meters.

Çünkü fiber dediğimiz şey cam aslında.

Because what we call fiber is actually glass.

Bir tür cam.

A type of glass.

O ışığın bir kısmını absorbe ediyor kendisi.

It absorbs some of that light itself.

Ya da bazıları saçılıyor işte.

Or some of them are scattering, you see.

Hani fiber optik kablonun plastiğini işte dışarı çıkıyor çok az az.

The plastic of the fiber optic cable is just barely coming out.

Ve bu haberleşme uzaklığıyla eksponansiyel olarak artıyor.

And this communication distance increases exponentially.

O yüzden çok kötü.

That's why it's very bad.

Yani bir örnekle bizim kullandığımız çok güzel bir örnek şeydi.

So, it was a very nice example we used, by the way.

Siz mesela saniyede bin tane.

For example, you can do a thousand in a second.

Hayır pardon saniyede bir milyar foton gönderseniz.

No, I'm sorry, if you send one billion photons per second.

Tek tek fotonlar.

One by one photons.

Ya bir gigahertz bir frekansta ya da bir gigahertz sıklığında değil mi?

It's either at a gigahertz frequency or not at a gigahertz rate, right?

Saniyede milyar tane.

A billion in a second.

Ama bin kilometre sonra senin eline bir tane geçmesi için üç yüz yıl beklemen lazım.

But after a thousand kilometers, you'll need to wait three hundred years to get one in your hand.

Yani sen üç yüz yıl boyunca saniyede bin tane göndereceksin.

So you will send a thousand every second for three hundred years.

Ay pardon saniyede milyar tane göndereceksin.

Oh, sorry, you will send a billion of them in a second.

Üç yüz yıl sonra.

Three hundred years later.

Çok ciddi kayıp yani bu.

This is a very serious loss.

Evet evet yani.

Yes, yes, I mean.

Yani sinyal yollamaya çalışıyorsun ama yollayamıyorsun çünkü şey yani belin misafirden sonra dağılıyor gidiyor.

So you're trying to send a signal but you can't because, you know, your back is falling apart after the guest is gone.

Aynen.

Exactly.

Aynen ve bunun için klasik networklerde klasik komünikasyon ağlarında tekrarlayıcılar var.

Exactly, and for this reason, there are repeaters in classic networks and classic communication networks.

Evet evet.

Yes yes.

Bu oluyor işte senin sinyalin azalırken onu yükseltiyor.

This is it, while your signal decreases, it increases his.

Yani senin sinyalinde.

So it’s in your signal.

Fiber optik'e gitme gerek yok.

There's no need to go for fiber optics.

Yani bakır kablo üzerinden 15-20 metre bilgisayardan seri porttan falan bir şey yollarken otur cihazlar kullanıyorduk.

So we were using devices while sending something from the computer via the serial port over a copper cable for 15-20 meters.

Çünkü bir noktadan sonra şey yani gücü düşüyor gitmiyor.

Because at some point, you know, the power diminishes and it doesn't go on.

Bir şey gerekiyor.

Something is needed.

Bir tekrarlayıcı falan gerekiyor.

A repeater or something is needed.

Yükselt geç gibi.

Like a raise, pass.

Evet evet.

Yes, yes.

Yani çünkü senin sinyalin geliyor işte 5 volttan hani bir birim koymak gerekirse 3'e düşüyor.

So because your signal is coming, it drops from 5 volts to 3 if we need to set a unit.

Onu sen 3 gördüğün zaman o sinyal alıp 3'ü 5 yapıyor.

When you see it as 3, it picks up the signal and turns 3 into 5.

Üstüne kendisi ekliyor.

He adds it himself.

Ama bunu klasikte tamam bu mümkün her 5 kilometrede 10 kilometrede neyse koy bir tane tekrarlayıcı.

But in the classic, yes, it's possible to place a repeater every 5 kilometers or 10 kilometers, whatever.

Çok güzel ama bunu kuantum haberleşme yapmak istiyorsan imkansız.

It's very nice, but if you want to do quantum communication, it's impossible.

Çünkü kuantum mekaniğinin kanunları sana bunu yasaklıyor.

Because the laws of quantum mechanics prohibit you from doing so.

Zaten.

Already.

Çünkü oradaki sıkıntı hani sıkıntı da şu.

Because the problem there is that the problem is this.

Sen bir kuantum durum hazırladın.

You have prepared a quantum state.

Yani sen bir fotonunu belli bir kuantum durumda hazırladın.

So you prepared a photon in a certain quantum state.

Bunu sadece sen kendin biliyorsun.

Only you know this yourself.

İşte ne olsun bu yatayla dikey polarizasyonun yüzde 50 yüzde 50 şeyi süperpozisyonu.

Here it is, the 50-50 superposition of horizontal and vertical polarization.

Sen bunu gönderdin.

You sent this.

Ama.

But.

Ama belli bir yerden sonra ben bunu tekrar alıp bir daha göndereyim desem ölçmem lazım değil mi?

But after a certain point, if I say I want to take this back and send it again, I need to measure it, right?

Evet.

Yes.

Ölçtüğün zaman da.

When you measure it.

Ölçtüğün zaman ikisinden birine düşecek.

When you measure, it will fall to one of the two.

Evet.

Yes.

Çökecek.

It will collapse.

Yataya çöktü.

He/she collapsed onto the bed.

Ama ben o zaman düşüneceğim ki sen şey yaptın sadece horizontal yatayı yaptın.

But I will think then that you just did the horizontal one.

Bilgi kaybolmuş olacak.

The information will be lost.

Evet yani o durumu kaybedeceğim.

Yes, I mean I will lose that situation.

Bunun da matematiği aslında çok kolay ama şu anda hani konu için birazcık teknik.

The mathematics of this is actually very easy, but right now it's a bit technical for the subject.

Bunun belli limitleri var.

There are certain limits to this.

Yani sen mesela orada milyon tane ölçüm yapıp diyebilirsin ki yüzde 50 yüzde 50.

So you can, for example, make a million measurements there and say it's fifty-fifty.

Değil mi?

Isn't it?

Hani milyon tane ölçümden sonra istatistiksel olarak diyebilirsin ki bak yüzde 50 biri çıktı.

You can statistically say after a million measurements, look, 50 percent resulted in one.

Yüzde 50 biri çıktı.

One out of fifty came out.

Dolayısıyla bana bunu gönderiyor.

Therefore, he/she is sending this to me.

Ama belki sonra değiştirdi ya da başka bir durum var.

But maybe he changed it later or there is another situation.

Dolayısıyla bu klonlamak imkansız.

Therefore, cloning this is impossible.

Bunu matematiksel olarak göstermek çok kolay.

It's very easy to demonstrate this mathematically.

Böyle iki satır bir şey var.

There is something like two lines like this.

Bunun matematiksel ispatı var.

There is a mathematical proof for this.

Öyle olunca da.

In that case.

Yaklaşık bir 20 yıl önce.

About 20 years ago.

20-22 yıl önce teorik fizikçiler kuantum tekrarlayıcılar öne sürdü.

20-22 years ago, theoretical physicists proposed quantum repeaters.

Yine onu hani teknik tarafıma çok girmeye belki gerek yok.

Again, maybe there's no need to go too deep into the technical side.

Ama hani fikir üç aşağı beş yukarı şey.

But you know the idea is more or less the same.

Az önce bahsettiğimiz gibi atomik fizik düzeneklerini, sistemlerini alacaksın.

As we mentioned earlier, you will take the atomic physics setups and systems.

Ve buna belli bir senin kübitin gelecek burada duracak.

And a certain cube of yours will come here and stay.

Ve diğer taraftan.

And on the other hand.

Hani ben sinyali A'dan B'ye göndermek istiyorsun ya.

You know how you want to send the signal from A to B.

Ya da A'dan B'ye göndermek istiyorsun demek biraz yanlış aslında.

Actually, saying that you want to send from A to B is somewhatIncorrect.

A ile B arasında bir kuantum durumu paylaşmak istiyorsun.

You want to share a quantum state between A and B.

Ya da bir dolanıklık yaratmak istiyorsun.

Or you want to create an entanglement.

İki uç arasında.

Between two extremes.

Evet.

Yes.

Ve buradaki trik.

And here's the trick.

Bu A ile B'yi bu uzun işte bin kilometre olsun mesela.

Let this A and B be a thousand kilometers in this long job, for example.

Bunu daha küçük segmentlere bölmek.

Divide this into smaller segments.

Ve bu küçük segmentleri kendi içleri arasında önce dolanıklıyız.

And we are entangled among these small segments first within themselves.

Dolanıklık yapmak.

To get entangled.

Çünkü oralar da fiberler arasındaki kayıp çok önemli değil.

Because the loss between the fibers there is not very significant.

Değil mi?

Isn't it?

Yani ben mesela yüz kilometre öteye gönderiyorum önce.

So, for example, I send it a hundred kilometers away first.

O ikimiz arasında dolanıklık kurmak kolay.

It's easy to establish entanglement between the two of us.

Buradan yüz kilometre ötesi.

One hundred kilometers from here.

Ve böyle böyle her yüz kilometrede kuruyorum ben.

And I set up every hundred kilometers like this.

Ve sonra bunları kendi aralarında tekrar dolanık yapıp.

And then to entangle them again among themselves.

Ve bu ne oluyor en sonunda?

And what is happening in the end?

Baştakiyle en sondaki dolanık hale geçmiş oluyor.

It becomes tangled with the one at the beginning and the one at the end.

Yani bunu biraz anlatması görsel olmadan anlatması biraz zor.

So it's a bit difficult to explain this without a visual.

O yüzden gerekli kaynakları hani yazarız.

That's why we write the necessary resources.

Eğer bununla ilgili bildiğin güzel bir animasyon tarzı bir video varsa onu paylaşabilirsek eminim en azından benim ilgimi çeker oğlum.

If you know of a nice animated style video related to this, I’m sure it would at least catch my son's interest if we could share it.

İzlemek isterim yani.

I mean, I would like to watch it.

Evet yani bu sistemin adına da Quantum tekrarlayıcılar, Quantum Repeaters deniyor.

Yes, this system is also called Quantum Repeaters.

Ve çok büyük bir yani bu Quantum teknoloji ya da Quantum fizik alanındaki çok büyük eforların çok büyük bir kısmı.

And a very large part of the significant efforts in the field of Quantum technology or Quantum physics.

Bu tip aletler.

These types of tools.

Ya da protokoller yapmak üzerine.

Or to make protocols.

Işık geliyor ve sen bunu yandaki nodla, yandaki segmentle dolanıklı değiş tokuş yapıyorsun gibi bir şey.

Light is coming and you are doing something like an intricate exchange with the adjacent node, with the adjacent segment.

Ve bunlar çok önemli.

And these are very important.

Ve bunların çok yüksek verimlilikte olması lazım.

And these must have very high efficiency.

Ve bunlarla yine hani bunlar teorik hesap.

And these are again, you know, these are theoretical calculations.

Çünkü bunların deneyini yapması gerçekten çok zor.

Because it is really very difficult to conduct experiments on these.

Hani küçük küçük yapıyorlar.

They are doing it little by little.

Hani küçük bir segmenti deneysel olarak gösterebiliyorlar.

They can experimentally show a small segment.

İşte 100 kilometrelik ya da 50'ydi en son galiba.

Here it is, 100 kilometers or I think it was 50 last time.

Fiberden giden fotonu gidip bir Quantum hafızaya, buradaki cihazlara da Quantum hafıza diyoruz.

The photon coming from the fiber goes to a quantum memory, and we also call the devices here quantum memory.

Nihayetinde foton geliyor orada duruyor.

Ultimately, the photon comes and stands there.

Ve diğer taraftan foton da geliyor.

And on the other hand, the photon is coming too.

Ve iki taraftan foton geldiğini sen gördüğün anda bu sefer ikisini okuyorsun aynı anda.

And the moment you see that a photon is coming from both sides, you read both at the same time.

Ve onları birbiriyle dolanık duruma getiriyorsun.

And you are entangling them with each other.

Ne diyordum ben?

What was I saying?

Şimdi böyle şey hani biraz başa sarmak gerekirse.

Now, if we need to go back a bit on this kind of thing.

Hani Çinler büyük bir şey bir atılım yaptı.

Remember when the Chinese made a big leap?

Hani problem neydi?

What was the problem?

Neyi çocuklar da atılım yaptılar?

What did the children also make a leap for?

Şimdi bu problem Quantum tekrarlayıcılar dedik.

Now we said this problem is about Quantum repeaters.

Bunlar hep teorik hesap şu anda.

These are all theoretical calculations at the moment.

Ve 1000 kilometre, 3000 belki 4000 kilometreye kadar hani böyle bir fiberle.

And with such a fiber, up to 1000 kilometers, 3000, maybe 4000 kilometers.

Siz araya bir sürü bu Quantum hafızalardan koyup Quantum tekrarlayıcılardan koyup.

You insert a lot of these Quantum memories and place Quantum repeaters in between.

Bu linki uzatmanız mümkün.

Is it possible for you to extend this link?

Ama teorik 3000-4000 kilometre filan.

But theoretically, around 3000-4000 kilometers.

Fakat siz bunu yapana kadar başka bir alternatif de şey.

But until you do this, there is also another alternative thing.

Uzu'ya bir tane uydu gönder.

Send a satellite to Uzu.

O sana elindeki dolanık fotonları göndersin.

Let him send you the tangled photons he has.

Birini bana göndersin.

Send someone to me.

Ötekini 1000 kilometre ötedeki başka bir şehre göndersin.

Send the other one to a different city 1000 kilometers away.

Aynı anda.

At the same time.

Çünkü bu uyduda iki tane küçük teleskop var.

Because there are two small telescopes on this satellite.

Bilmiyorum şey tam açık mı?

I don't know if it's totally clear?

Bu uydunun içinde iki tane teleskop var. Küçük.

There are two telescopes inside this satellite. They are small.

Evet.

Yes.

Ve yeryüzüne, dünyaya iki tane foton gönderiyor.

And it sends two photons to the ground, to the world.

Ve bu iki foton birbiriyle dolanık, Quantum dolanık durumda.

And these two photons are entangled with each other, in a quantum entangled state.

Ama bu fotonlardan bir tanesi uyduya göre sağ tarafa gidiyor.

But one of these photons is going to the right side according to the satellite.

Sağ taraftaki, uzaktaki bir yer istasyonuna gidiyor.

It's going to a distant satellite station on the right side.

Ve diğer foton da sol taraftaki başka bir yer istasyonuna gidiyor.

And the other photon is going to another ground station on the left side.

Yani mesela şey gibi düşünebilirsin.

So you can think of it like this, for example.

Uydu Türkiye üstünden giderken fotonlardan birini İzmir'e gönderiyor.

The satellite sends one of the photons to İzmir while passing over Turkey.

Diğerini nereye olsun Roma'ya gönderiyor.

Where is he sending the other one, to Rome?

Ya da Erzurum'a gönderiyor gibi.

Or as if sending to Erzurum.

Ve böyle olunca sen bu sefer aradaki fiberden kaynaklı kaybı bir anda çok çok çok düşürüyorsun.

And when this happens, you significantly reduce the loss caused by the fiber all at once.

Çünkü uzaydan geldiği için fotonlar çok bir şey yok.

Because photons don't have much because they come from space.

Yani kayıp çok fazla tabii.

So, the loss is quite significant, of course.

Ama fiberle kıyasladığın zaman karşılaştırılamayacak derecede yüksek bir sinyalin oluyor bu sefer senin.

But when you compare it to fiber, you have a signal that is incomparably higher this time.

Çünkü uzaydan gelirken kayıp sadece şey.

Because the only thing lost when coming from space is stuff.

Sen optik olarak fokuslama yaptığın zaman yani hiçbir optik demet dümdüz gitmiyor.

When you do optical focusing, that is, no optical beam goes straight.

Biraz belli bir süre sonra açılmaya başlıyor.

It starts to open after a certain period of time.

Araba farı gibi.

Like a car headlight.

Mesela sen uzaydan yere bu optik demetleri gönderdiklerinde teleskop 30 cm ise yere geldiğinde 10 metre oluyor.

For example, when you send these optical beams from space to the ground, if the telescope is 30 cm, it becomes 10 meters when it reaches the ground.

Hani bu da hep şey.

This is always a thing.

Lazeri hani tipik bir çocukken falan da merak edilen şeylerden birisi ya.

Lasers are one of those things that are typically curious to children, right?

Elinde lazer pointer var senin.

You have a laser pointer in your hand.

Karşıdaki duvarı tutuyorsun küçücük.

You are holding the wall across, tiny one.

10 metre uzaya tutuyorsun yine küçücük.

You hold it out to space for 10 meters and it’s still tiny.

Ama hafif büyümeye başlıyor.

But it is starting to grow slightly.

Hani nihayetinde tam olarak mükemmel bir şekilde şey değil.

Well, it's not exactly perfect, you know.

Collimated diyorlar İngilizce'de de tam ayarlanmış değil.

They say collimated, but it's not perfectly adjusted in English either.

Daha doğrusu ayarlanmış ama çünkü nihayetinde lazerler de klasik dalga denklemlerine uyduğu için belli bir yerden sonra şey yapıyor.

More precisely, it has been adjusted, but since lasers ultimately conform to classical wave equations, it behaves a certain way after a certain point.

Genişliyor.

It is expanding.

Ve oradaki kayıp uzaydan dünyaya gelirken ya da dünyadan uzaya giderken ki kayıp atmosferden biraz.

And the loss there is somewhat from the atmosphere while coming to Earth from space or going to space from Earth.

Birazcık kırınım ya da saçılma oluyor.

There is a slight diffraction or scattering happening.

Ya da hani bu senin gönderdiğin optik demet birazcık büyüyor.

Or, you know, this optical beam you sent is growing a little bit.

Yani hani senin teleskobun yeryüzündeki teleskobun sinyali alan teleskobun mesela yarım metre çapında olsun.

So, let's say your telescope, the one on Earth that receives signals, has a diameter of half a meter.

Ama o ışık sana geldiğinde 10 metre çapında oluyor.

But when that light comes to you, it has a diameter of 10 meters.

Dolayısıyla sen 10 metre çapındaki sinyalin hepsini yakalayamıyorsun ve sadece içindeki küçük bir kısmı yakalayabiliyorsun.

Therefore, you cannot capture the entire signal with a 10-meter radius and can only capture a small portion of it.

Yani senin hani dünyada 20 metre çapında bir tane teleskobun olsa bu sefer sinyalin.

So, if you had a telescope with a diameter of 20 meters in the world, then your signal would be.

Çok çok çok çok çok.

Very very very very very.

Çok çok çok çok çok daha fazla artacak.

It will increase much, much, much, much, much more.

Uydu ile yaptığın deneylerde.

In the experiments you did with the satellite.

Neyse yine birazcık uzattım.

Well, I have stretched it a bit again.

Ama yani hani bu uydu da bu şey sorununu sinyalin sinyal kaybı sorununu çözmek için çok efektif bir çok efektif bir yöntem.

But I mean, this satellite is a very effective method to solve the signal loss problem.

Çinliler böyle bir şey mi yaptılar?

Did the Chinese do something like this?

Çinliler böyle bir şey yaptılar.

The Chinese did something like this.

Bu uyduyu uzaya 2016 yılında gönderdiler galiba.

I think they sent this satellite to space in 2016.

İçinde bir tane foton kaynağı ve bu foton kaynağı dolanık.

There is a photon source inside, and this photon source is entangled.

Dolanık fotonlar, foton çiftleri üretebiliyor.

Entangled photons can produce photon pairs.

Yani siz hani yine şey taraflarına pek girmek belki gerek yok.

So you know, maybe there's no need to delve into that side again.

Dolanıklık nedir gibi şeylere çok girmeye belki gerek yok.

Perhaps there's no need to delve too much into things like what entanglement is.

Ama bir tane kuantum durumunu ikisi iki parçacık tarafından paylaşılması demek mümkün.

But it is possible for a single quantum state to be shared by two particles.

Çok basit bir şekilde.

In a very simple way.

İçinde bu uydu içinde böyle bir foton kaynağı var.

There is such a photon source inside this satellite.

Foton çifti kaynağı var ve iki tane de teleskobu var bunun.

There is a photon pair source and it has two telescopes.

Tabii o teleskobların hepsi uydu sonuçta yörüngede hareket ettikçe teleskoblarda sinyali hani belli bir yere kilitleniyor değil mi?

Of course, all those telescopes are satellites, so as they move in orbit, the signals in the telescopes are locked onto a certain point, right?

Yani yer istasyonunda kilitleniyor ona göre hani hareket ediyor şeyler.

So it gets stuck at the ground station according to that, you know, things are moving.

Uydudaki teleskoblar.

Telescopes in space.

Bunu 2016 yılında gönderdiler.

They sent this in 2016.

Ve bu aradaki üç yılda dört yılda çok daha önceden pek hayal bile edilemeyen deneyler yaptılar.

And in these three or four years in between, they conducted experiments that were previously hardly imaginable.

İşte yerden uzaya tercih ettiler.

They preferred space over the ground.

İşte yerden uzaya teleportasyon.

Here is teleportation from the ground to space.

Ya da uzaydan dünyaya bu dolanık çiftlerin gönderilmesi.

Or the sending of these entangled pairs from space to Earth.

Ve sonra ölçüyorlar bakıyorlar aa evet bu fotonlar gerçekten dolanık.

And then they measure and see, oh yes, these photons are really entangled.

Ve bu yapılan şey en uzun mesafede ölçülen dolanıklık rekoru.

And this is the record for the longest distance measured entanglement.

Mesela 1000 kilometre, 1200 kilometrede.

For example, 1000 kilometers, 1200 kilometers.

Ve daha geçen hafta da bununla bu sistemle Quantum Key Distribution, gizli anahtar dağıtımı gösterdiler.

And just last week, they demonstrated Quantum Key Distribution, secret key distribution, with this system.

Bu dolanık foton çiftleriyle.

With these entangled photon pairs.

Ve bu da çok önemli bir gelişme bu alan için.

And this is a very important development for this field.

Burada anahtar derken kastettiğimiz sanırım şifreleme anahtarı.

I think what we mean by key here is the encryption key.

Evet evet yani mesajın kendisi değil.

Yes, yes, I mean not the message itself.

O da güzel yani biraz bilgisayar ya da elektronikçiler, bilgisayarcılar daha hemen tanıyacaklardır bu sistemi.

Well, it's nice that computer scientists or electronics people will recognize this system more quickly.

İki tarafta mesajlar var.

There are messages on both sides.

Fakat iki tarafın mesajlarını şifreleyip şifreyi kırması için gerekli olan anahtar.

However, the key that is necessary for both sides to encrypt their messages and to break the code.

Onu paylaşıyorsun burada.

You are sharing it here.

Yani belli bir bit string paylaşıyorsun.

So you are sharing a specific bit string.

Ve bunun tamamen gizli olması lazım.

And this must be completely secret.

Ve buradaki asıl bunu güvenli yapan şey de bu anahtar Quantum mekaniği kurallarına göre üretildiği için güvenilirliği fizik kurallarıyla damgalanmış diyeyim.

And the main thing that makes this safe is that this key is produced according to the rules of quantum mechanics, so I can say its reliability is stamped with the laws of physics.

Biraz böyle şey gibi.

It's a bit like this.

Zincirin tabii o anahtar zincirin en zayıf halklarından bir tanesi.

The chain is, of course, one of the weakest links of that key chain.

Yani anahtarı bilirsen ondan sonraki her şey zaten çorap süküğü gibi gelir.

So if you know the key, everything that follows will come easily like a sock sliding off.

Dolayısıyla onu temelden sağlam almış oluyorlar gibi.

Therefore, it seems like they are building it on a solid foundation.

Doğru doğru.

True, true.

Nefislik yasalarına, evren yasalarına dayanarak sağlam almış oluyorlar gibi.

It seems like they are firmly based on the laws of the essence and the laws of the universe.

Doğru çünkü o anahtar dağıtılırken araya biri girdiğinde sen fark ediyorsun araya biri girdi diye.

It's true because when someone interrupts while the key is being distributed, you notice that someone has intervened.

Dolayısıyla o prosedür sonunda senin elinde bir anahtar varsa zaten o demek ki araya biri girmedi.

Therefore, if you have a key at the end of that procedure, it means that no one else intervened.

Evet.

Yes.

Çünkü az önce demiştik ya bir 10-15 dakika önce Quantum klonlama mümkün değil.

Because we just said that quantum cloning is not possible about 10-15 minutes ago.

Ölçmeye çalışırsan çeşitletmeye çalışırsan bozmuş oluyorsun.

If you try to measure, you are trying to diversify, and you are spoiling it.

Aynen biri ölçmeye çalışırsa zaten bozacak.

If someone tries to measure it, they will disrupt it anyway.

Ve o yüzden güvenilirliği fizik kanunlarından geliyor.

And that’s why its reliability comes from the laws of physics.

Fakat hani şimdiki RSA'dir ya da diğer başka protokollerde sen karşıdaki düşman diyeyim hani araya girmek isteyecek potansiyel kişilerde

But you know, in the case of the current RSA or other protocols, let's say the enemy on the other side will potentially want to intervene.

yeteri kadar hesaplama gücü yok diye varsayıp yani yaptığın anahtarı, ürettiğin anahtarı çözmek için değil mi?

You assume there isn't enough computational power, so it's not to solve the key you created, right?

Yani yeniden üretmek için 3000 yıl uğraşması lazım karşı tarafın mesela.

So the other side needs to work for 3000 years to reproduce, for example.

Hani diyorsun ki tamam bunu şu andaki teknolojiyle yapması mümkün değil ve ben her gün bunu update ediyorum zaten.

You say that it's not possible to do this with current technology, and I'm already updating it every day.

Ya da her birkaç saatte bir neyse güncelliyorum o yüzden mümkün değil.

Or I update it every few hours, so it’s not possible.

Yani pratik olarak mümkün değil.

So, it's practically impossible.

Fakat kuantum bilgisayarlar gelip bunu potansiyel olarak belki 10 yıl, 20 yıl, 50 yıl sonra neyse kırma durumu olduğu zaman bu sefer ondan korkuyorlar.

However, when quantum computers come and potentially have the ability to break this, maybe in 10 years, 20 years, or 50 years, they fear that.

Ve bu kuantum key distribution, kuantum anahtar dağıtımında o problem zaten yok.

And this quantum key distribution does not have that problem in quantum key distribution.

Peki şimdi Çin bu teknolojiye şu anda sahip.

Well, now China currently has this technology.

Çin aslında bazı ülkelerde bu teknolojiye sahip.

China actually has this technology in some countries.

Yani bu anahtar dağıtımı teknolojik olarak çok aşırı komplike bir şey değil.

So, this key distribution is not technically a very overly complicated thing.

Görece basit sistemlerle bunu yapmak mümkün.

It is possible to do this with relatively simple systems.

Fakat Çin'in sahip olup diğerlerinin pek sahip olmadığı şey bu tip uzun mesafe kuantum anahtar.

However, what China possesses that others do not have much of is this type of long-distance quantum key.

Çünkü hani en başta oradan çıktık ya fiberlerdeki kayıp büyük bir problem diye.

Because, you know, we initially said that the loss in fibers is a big problem.

Yani siz bunu şu anda eminim ki bunu TÜBİTAK da yapıyor Türkiye'de.

So I am sure that TÜBİTAK is doing this in Turkey right now.

Türkiye'ye yakın zamanda dönen Özyöğün Üniversitesi'nde Kadir Durak mesela o bu tip şeyleri yapacak, yapıyor diye biliyorum Türkiye'de.

Kadir Durak, for example, is doing such things at Özyöğün University, which he recently returned to Turkey.

Yani bu çok kolay şeyler değil tabii.

So these are not very easy things, of course.

Fakat yapılabilecek şeyler.

But there are things that can be done.

Yani mekanizmanın kendisi başka ülkeler, başka bilim insanları tarafından da biline yapılabiliyor.

So the mechanism itself can also be known by other countries and other scientists.

Ama bunu uzay, uzaydan bunu yapmak ilk defa Çin tarafından yapılmış bir şey öyle mi? Doğru mu algılıyorum?

But this is space, doing this from space is something that has been done for the first time by China, right? Am I understanding correctly?

O doğru, o doğru.

That's right, that's right.

Yani hani ve bunu bu büyük skalada yapmak.

So, you know, doing this on such a large scale.

Çünkü bu projenin bütün maliyeti 100 milyon dolardan fazla galiba.

Because the total cost of this project is over 100 million dollars, I think.

Ve Çin direkt Çin Bilimler Akademisi galiba bunu fonladı.

And China, the Chinese Academy of Sciences, apparently funded this.

Yani 100 milyon dolar.

So it's 100 million dollars.

Yani 100 milyon doları tamam al deyip hani verip yapar.

So, they can just say, "Here's the 100 million dollars," and do it.

Fakat bu fikir çok uzun zamandır ortadaydı.

However, this idea has been around for a long time.

Yani hani çok meraklı olan arkadaşlar ya da profesyonel araştırmacı meslektaşlarımız, dinleyenler arasında hani gidip bakabilir.

So, like our very curious friends or our professional researcher colleagues, those among the listeners can go and check it out.

Yani 2000 yıllarından ya da 2003 yıllarından bunun numerik ve teorik hesaplamaları var.

So there are numerical and theoretical calculations of this from the 2000s or from 2003.

Sen hani daha çok mühendislik tarafından geliyorsun.

You come from more of an engineering background, right?

IEEE'nin dergilerinde mesela 2003 yılında bunun hesabı var.

For example, there is an account of this in IEEE journals from 2003.

Yani Avrupa'daki ekip Anton Zeilinger diye hep arada bahsettiği lafı geçen bir isim kendisi.

So the team in Europe is referring to a person named Anton Zeilinger, who is mentioned from time to time.

Adı geçen bir isim kendisi.

It is a name mentioned.

Çin'de zaten bu tüm bu eforun başındaki kişi de Zhang Weipan.

In China, the person at the forefront of all this effort is already Zhang Weipan.

Anton Zeilinger'in doktor öğrencisi.

Anton Zeilinger's doctoral student.

Viyana'dan.

From Vienna.

Ve 1998 olması lazım ya da 99.

It must be 1998 or 1999.

Yani o yıllardaki ilk teleportasyon deneylerini de onlar yapıyor.

So they are the ones conducting the first teleportation experiments in those years.

Yaptılar Viyana'da.

They did it in Vienna.

Sonra belli bir zaman sonra Çin'e dönüp Çin'deki kuantum programının başına geçti.

Then, after a certain period of time, he returned to China and took over the quantum program in China.

Ve çok büyük paralar ve insan gücü alabildi.

And it was able to acquire very large amounts of money and human resources.

Peki pardon lafını geçiyorum ama Çin bunu yapabildiğini tüm dünyaya ilan ettikten sonra, gösterdikten sonra, ispatladıktan sonra

Well, pardon, I'm skipping that, but after China announced to the whole world that it could do this, after demonstrating it, after proving it

hani ya Çin bunu yaptı dolayısıyla şifreleme iletişim tabii çok stratejik önemi var.

You know, China did this, so encryption communication is obviously very strategically important.

Hani biz de yapalım geride kalmayalım gibi bir durum var mı Amerika'da Avrupa'da?

Is there a situation in America or Europe like, "Let's do it too, so we don't fall behind"?

Var. O var.

There is. It exists.

Zaten yapılabiliyor. Teorik şeyleri falan zaten yıllar öncesinden var.

It's already possible. The theoretical things have actually existed for many years.

Yani bir, benim anladığım bu bir artık şey yani temel bilimsel araştırma değil daha ziyade bir mühendislik ve teknolojik büyük çaplı teknolojik uygulama meselesi.

So, as I understand it, this is no longer fundamental scientific research, but rather a matter of large-scale engineering and technological application.

Evet.

Yes.

Hassas bir şey yapma meselesi.

It's a matter of doing something delicate.

O var. Yani teorik ya açık problem de çok fazla. Fakat teknoloji cephesinde durum dediğin gibi.

He exists. So in theory, there is also a lot of open problems. However, the situation on the technology front is as you said.

Yani o yüzden yine daha önce belki bir yayında bahsetmiştik hani şimdi şu anda kuantum teknoloji belki soğuk savaş zamanının nükleerliğine,

So that’s why we might have mentioned it in a previous broadcast, that right now quantum technology might be akin to the nuclear aspect of the Cold War.

belki soğuk savaş zamanının nükleer fiziği gibi geliyor demiştik.

Maybe it feels like the nuclear physics of the Cold War, we said.

Yani tabii ki o zaman nükleer fizikte de açık problemler vardı fakat atom bombası, nükleer silahlanma, nükleer enerji santralleri filan derken çok büyük de bir stratejik de bir tarafı vardı tüm bu fiziğin değil mi?

So of course there were open problems in nuclear physics at that time, but with the atomic bomb, nuclear armament, nuclear power plants, and so on, there was a very significant strategic aspect to all of this physics, wasn't there?

Bu da birazcık belki o kadar öyle bir ciddiyetti ya da öyle bir çünkü o zaman tamam soğuk savaş, dünya belki daha tehlikeli bir yerde ama şimdi direkt kıyaslamak da ne kadar doğru bilmiyorum.

This maybe was a little bit of that seriousness, or maybe because at that time, okay, the Cold War, the world was perhaps in a more dangerous place, but now I don’t know how accurate it is to compare directly.

Şimdi bana biraz onu andırıyor ve bu senin soruna gelecek olursam Amerika ve Avrupa'da bu tamamen öyle bir etki yarattı.

Now it reminds me a bit of that, and as for your question, it has created such an effect in America and Europe.

Çünkü Avrupa Birliği, Avrupa Birliği dedim Avrupa Komisyonu çünkü bu araştırma fonlarını ya da Avrupa Uzay Ajansı veren kurumlar.

Because the European Union, I said the European Union, the European Commission, because these are the institutions that provide research funds or the European Space Agency.

Bunlar mesela Anton Zeilinger'in ya da onun ekibinde başka uzay işleriyle uğraşan insanlar var.

For example, there are people like Anton Zeilinger or others in his team who are engaged in space-related work.

Onların istihdamları var.

They have employment.

Esteplerine çok fazla şey yapmamış zamanında.

He didn't do much for his aspirations in the past.

Çünkü bakıyorlar ki bu çok büyük skalada, büyük ölçekte dönmesi gereken bir olay, oynanması gereken bir olay.

Because they see that this is an event that needs to happen on a very large scale, an event that needs to be played out.

Ona pek yanaşmamışlar işte bütçe yok, para yok falan diye ama o sırada Çin hiç şey yapmadan yani acımadan direkt hani 100 milyon dolar neyse 200 milyon dolar neyse basıp parayı.

They didn't approach him much because they said there was no budget, no money, etc., but at that moment, China without any hesitation, directly printed the money, whether it was 100 million dollars or 200 million dollars, without any mercy.

Bunu biraz da şeye benzetebilir miyiz?

Can we liken this a bit to something?

Bir yandan hani tabii ki.

On one hand, of course.

tabii ki yani

of course, I mean

sokaktaki vatandaş için milyon

a million for the citizen on the street

dolar, yüz milyon dolar tabii çok büyük meblalar

Dollars, one hundred million dollars, of course, are very large amounts.

da devletler için bir şey

but something for the states

para değil yani çünkü. Yüz milyon dolar bir şey

It's not about the money, you see. A hundred million dollars is something.

bir tane savaş uçağı alsan

If you buy a warplane.

kaç milyon dolar etti falan belli. Biraz da

How many million dollars it is, we don't know exactly. A bit more too.

şeye benziyor. Hani 1950'lerde

It looks like something. You know, in the 1950s.

uzay yarışında 50'ler 60'lar

The space race of the 50s and 60s.

Apollo projesi hani

Where is the Apollo project?

Rusya

Russia

ben yapıyorum bunu demeseydi

If he/she hadn't said I'm doing this.

Amerikalılar NASA'ya o kadar

Americans are so into NASA.

bütçe verir miydi? Apollo projesine öyle bir

Would it have given a budget? Such a thing for the Apollo project.

bütçe ayırır mıydı? Kennedy'nin politik iradesi

Would he allocate a budget? Kennedy's political will.

olmasaydı burada hani bir noktadan sonra biraz da

If it weren't here, well, after a certain point, a bit also...

şey gibi politik irade gibi yani Avrupa

Like a political will, like Europe.

işte bahsettiğin Avusturyalı Profesör

Here is the Austrian professor you mentioned.

Zalinger'i belki o kadar şeye ciddiye

Maybe Zalinger doesn't take things that seriously.

almıyor yani değmez bundan bu kadar para harcamaya

It doesn’t receive it, so it’s not worth spending this much money.

ama rakibin yapınca sırf rakibin

but when your opponent does it, it's just because your opponent.

yaptığı için değer mi değmez mi? Önemli

Is it worth it or not because of what he did? Important.

olan rakibin. Aynen. Şimdi geride mi kalacaksın?

the competitor that is. Exactly. Are you going to fall behind now?

Ona geliyor. Aynen. Aynen. Hatta

It's coming to him/her. Exactly. Exactly. Even.

bu konuda da bu Çin'in bu

This matter is also about this China.

uydusuna Michels

to his satellite Michels

diye bir

"as if"

Çin'deki adı da

Its name in China is also

Mozi galiba. Onların

It seems to be Mozi. Their

bir filozofu

a philosopher

adıymış.

It was its name.

Ve bu uyduğu için de şey

And because this fits, um...

demişti Amerika'daki bir profesör

a professor in America had said

ki o da geçenlerde vefat etti

and he passed away recently too.

Jonathan Dowling

Jonathan Dowling

Quantum Sputnik

Quantum Sputnik

anı

memory

Amerika için. Öyle bir şok.

For America. Such a shock.

Tabii tabii o analojiyi direkt

Of course, of course, that analogy directly.

kurdular Amerika'daki kuantumcular. Hani bu

They set up the quantum folks in America. You know this...

bizim için Sputnik gibiydi.

It was like Sputnik for us.

Yani uzay yarışında Sputnik nasıl bir şok

So in the space race, how was Sputnik a shock?

oldu Amerika'ya 1957

It happened in America in 1957.

yılında.

in the year.

Bu da onun gibi çünkü beklemiyorlardı

This is like that because they weren't expecting it.

çok.

a lot.

Ya beklemiyorlardından da öte

Or rather, they were not even expecting it.

kendilerinin bu kadar geride olduğunu.

that they are so far behind.

Çünkü şey değil bu. Hani

Because it's not that. You know.

uzay yarışında da işte

In the space race too, there it is.

Çin

China

Çin diyorum. Sovyetler astronot

I'm saying China. The Soviets astronaut.

gönderiyor. Bir yıl sonra Amerika gönderiyor

He is sending it. He will send it to America in a year.

ya da hani böyle baya yakın giden bir

or like a very close one going like this

Kafa kafaya bir gitme durumunda falan.

In a situation of head-to-head confrontation or something like that.

Burada o da yok. Yani hani

It's not here either. I mean, well...

Çin 2016'da gönderdi uyuduyu. Avrupa'da

China sent the toy in 2016. In Europe.

öyle bir irade yok.

There is no such will.

Yani hani hep birlikte toplanalım ortak

So, let's all get together, shall we?

bir tek vücut.

a single body.

Bir şey yapalım.

Let's do something.

Muhtemelen

Probably

komisyonlarda sonu gelmez. Bitmek

The commissions are endless. To end.

tükenmez. Toplantılar giderken

It doesn't run out. The meetings are ongoing.

Çin herhalde dediğim gibi parayı bastırıp tamam yani

China probably just prints the money, as I said, that's it.

neyse yapın şeklinde. Teknoloji var

Anyway, do it like that. There is technology.

bilim var. Uygulayalım.

There is science. Let's apply it.

Çok ilginç.

Very interesting.

Aynen.

Exactly.

Yani hatta Çin'in şey programları

So even China's thing programs.

da birazcık

just a little bit

kritize ediliyor. Yani daha doğrusu

It is being criticized. Or rather,

daha muhafazakarlar ediyor onu.

They make him more conservative.

Amerika'da özellikle. İşte Çinliler

In America, especially. Here are the Chinese.

geliyor sonra geri dönüyorlar.

They're coming and then they are going back.

Amerika'da öğreniyor. Avrupa'da

She is studying in America. In Europe.

bu sürede öğreniyor. Sonra gidip

he is learning during this time. Then he goes and

şey stratejik dönemi olan

it is a strategic period

bir şeyi takip etmeye geçiyor.

It starts to follow something.

Bu eleştiri bana biraz ikiyüzlü geliyor.

This criticism seems a bit hypocritical to me.

Yani çünkü nihayetinde sen hani

So because ultimately you know

free market, global market yani

free market, global market that is

küresel

global

serbest pazar ekonomisi diyorsun.

You call it a free market economy.

Ya da serbest pazar

Or a free market.

diyorsun. E tamam öyleyse

You're saying. Okay then.

ülkeler arası insanlar da gelip gitsin.

Let people from different countries come and go.

Ama yani neden hani sana

But I mean, why I mean to you.

senin negatif

you are negative

senin dezavantajına olan

to your disadvantage

bir ya olaylar sana karşı dönmeye

"One day events will turn against you."

başladığında bir anda hemen kendi

when it starts, suddenly right away itself

söylediğin şeylere karşı

against the things you said

gelmeye başlıyorlar.

They are starting to come.

Yani şey bu bahsettiğin

So, the thing you mentioned...

kuantum anahtar dağıtımını

quantum key distribution

işte uydularla yapmayı hani tutan mı

Here, is it the one that holds with satellites?

var?

Is there?

Aynen aynen aynen.

Exactly, exactly, exactly.

Aynen.

Exactly.

O taraf öyle. Yani Çin'in

That side is like that. I mean, China's.

o uydusu dedik.

We said that satellite.

Meşius uydusu. İki üç yıldır

Mechus satellite. For two or three years.

o iş üzerine çok çalışıyorlar. Bu okuduğum

They are working very hard on that job. This is what I read.

kadarıyla da bu yeni makaledeki

with this new article as well

olay da çünkü neden hani üç yıl

The reason for the incident is because, you know, three years.

beklediler bu anahtar dağıtımını

They waited for this key distribution.

yapmak için? Ya daha basit ölçekte

To do? Or on a simpler scale?

anahtar dağıtım yaptılar ama bu gayet ciddi

They distributed the keys, but this is quite serious.

bir iş. İki üç gün önceki çıkan.

A job. It came out two or three days ago.

Bu arada

By the way

bu üç yıl içinde yer istasyonlarındaki

during these three years at the ground stations

sistemleri ilerletmişler.

They have advanced the systems.

Hem elektronik hem optik.

Both electronic and optical.

Yani sinyaldeki

So in the signal

yer sistemlerinden kaynaklı

due to the ground systems

ya da tracking. Hani uydu takip.

or tracking. You know, satellite tracking.

Senin sonuçta yerdeki uydun

In the end, you lay down on the ground.

pardon teleskobunda uyduyu takip etmek zorunda.

Sorry, he has to track the satellite with the telescope.

Çok hassas bir şekilde.

In a very sensitive manner.

Uydu gökyüzünde hareket ettikçe.

As the satellite moves in the sky.

Çünkü senin uydudan

Because of your satellite.

data toplamak için, uydudan foton toplamak

to collect data, to collect photons from a satellite

için sadece 3-4

just 3-4 for it

dakikan filan var.

You have a minute or so.

O yörüngedeki uyduların

The satellites in that orbit

periyodundan dolayı. Ya 90 dakikada

due to the period. Or in 90 minutes

dünya etrafında bir tur atıyor.

It is taking a lap around the world.

Dolayısıyla senin tependen

Therefore above you

3 dakika kadar

About 3 minutes.

kalıyor. Ve full hareket

It stays. And full motion.

ederek tabii.

Of course, by providing.

Bunları geliştirmişler.

They have improved these.

Bu 3-4 yıl içinde.

In these 3-4 years.

O yüzden bir anahtar,

That's why a key,

hani şifreleme anahtarı

where is the encryption key

elde edecek kadar bir sinyal

a signal sufficient to obtain

toplayabilmişler bu sefer.

They managed to collect this time.

Ama bu sadece bir başlangıç.

But this is just the beginning.

Yani nihayetinde nükleer

So ultimately nuclear

reaktörler de Enrico Fermi'nin

reactors are also Enrico Fermi's

Chicago Üniversitesi'nde o stadyumun altında

Under that stadium at the University of Chicago.

yaptığı bir

something he/she/they did

şeyle başladı.

It started with the thing.

Küçük deneysel

Small experimental

bir reaktörle başladı. Nerelere geldi

It began with one reactor. Look where it has come.

ama iş? Ondan sonra

But work? After that.

şimdiki eforlardan

current efforts

bir tanesi de bu tip

One of them is this type.

düzenekleri, bu tip foton kaynaklarının

the setups for this type of photon sources

minyatür, daha küçük

miniature, smaller

ne diyorlar

What are they saying?

onlara? Nanosat,

to them? Nanosat,

nano uydu, nanoküp ya da

nano satellite, nanocube or

microsat, mikro uydu

microsat, micro satellite

gibi işte 10 kiloluk,

like this 10 kilogram,

20 kiloluk, 5 kiloluk, hani böyle

20 kilograms, 5 kilograms, you know, like this.

daha küçük minyatür şeylere

to smaller miniature things

koyabilir miyiz? Diye ya da

Can we put it? Or

böyle şemsiye gibi açılabilen

like an umbrella that can be opened

teleskoplar yapmaya

to make telescopes

çalışıyorlar. Yani küçük

They are working. In other words, small.

onu katlayalım, koyalım.

Let's fold it and put it away.

Uzayda açılsın optik.

Let the optics unfold in space.

Al sana hani yine

Here you go, as always.

geniş bir optik. Çünkü geniş bir optik önemli

a wide optic. Because a wide optic is important

dedik değil mi? Hani sinyal göndermek ve toplamak

Didn't we say? Like sending and collecting signals.

için.

for.

Şimdiki eforlardan bazıları da bunlar.

Some of the current efforts are also these.

Fakat bu sisteminde bir limitasyonu var

However, this system has a limitation.

Emre. Bunu da şimdi

Emre. Do this now too.

kendi yaptığımız işe bağlayacağım. Teorik

I will relate it to the work we do ourselves. Theoretical.

ya da çok teorik de değil. Yani numerik

or it's not very theoretical either. I mean numerical

demek daha doğru belki.

Maybe it's more accurate to say.

Geçen hafta yine makalesini

Last week, again his/her article.

koyduk arkaya. Oraya bağlayacağım.

I put it in the back. I will tie it there.

Bu sisteminde limitasyonu

The limitation of this system.

yine şey

again thing

mesafe.

distance.

Çünkü uydu mesela

Because the satellite, for example.

o yörüngede

in that orbit

bunlara lowered orbit

these are lowered orbit

deniyor. Yani düşük

It's being said. So, it's low.

alçak yer yörüngesi.

low earth orbit.

Bunların yüksekliği

Their height.

Bu alçak yörünge

This low orbit

Uluslararası Uzay İstasyonu yörüngesi mi?

Is it the orbit of the International Space Station?

Yoksa onun da altında mı?

Or is it underneath that too?

Uluslararası Uzay İstasyonu'nun

International Space Station's

olduğu yörünge.

the orbit in which it is located.

Aynen. O 400 kilometrede.

Exactly. It's 400 kilometers away.

İşte 500 kilometreye de galiba

I think it's about 500 kilometers too.

alçak yer yörüngesi

low Earth orbit

diyorlar. Yani 1000 değil.

They say. So it's not 1000.

Hani şey,

You know, the thing,

300-500 arası gibi

Between 300 and 500.

aklımda kalmış. Ama direkt

It's stuck in my mind. But directly.

teknik şeyini

technical thing

bilmiyorum.

I don't know.

Ve bu uydu da, Çin'in bu uydusu da

And this satellite too, this satellite of China too.

500 kilometrede olması lazım.

It should be 500 kilometers away.

Ve bu ne demek? Sen 500 kilometre

And what does this mean? You are 500 kilometers.

yukarıda baktığın zaman

when you look up

görebileceğin maksimum uzaklık hala

the maximum distance you can see is still

sınırlı. Yani hani dünya sonuçta

limited. I mean, after all, the world is...

yuvarlak. Tamam. Değil mi?

Round. Okay. Right?

Hani şey var ya bir örnek

You know, there's this thing, like an example.

dünyanın yuvarlaklığı

the roundness of the world

geminin direğinin

the ship's mast

bakınca işte birkaç kilometre

It's just a few kilometers away when you look.

bir gökdelenin

a skyscraper's

tepesine çıkınca belki

maybe when you get to the top

50 kilometre görebiliyorsun.

You can see 50 kilometers.

Ama yolculuk çağından bakınca çok

But looking from the age of travel, it's very...

daha fazla. Galiba 200 kilometre

more. I guess 200 kilometers

kadar. Yani senin ufkun daha da

as much. In other words, your horizon is even more

öteliyor. Daha ileri

It's hooting. Further ahead.

gidiyor. Dünyadan ne kadar uzaklaşırsan o kadar

It's going. The farther you get from the world, the more...

evet evet. Yani sen sonsuz

yes yes. So you are infinite

çok çok çok uzağa gittiğinde dünyanın bu sefer

when you go very very very far away this time in the world

yarısını görüyorsun. Limit o.

You're seeing half of it. That's the limit.

En iyi ihtimal o. Ama

That's the best case scenario. But...

400 kilometredeki limitin ya da

the limit at 400 kilometers or

500 kilometredeki limitin

the limit of 500 kilometers

2200 kilometre. Yani 2200

2200 kilometers. That is, 2200.

kilometreden sonra dünya yuvarlak olduğu için

because the world is round after a kilometer

ufkun arkasında kalıyor. Yine göremiyorsun.

It remains behind the horizon. You still can't see it.

Ve

And

oraya sinyal göndermek istesen

If you want to send a signal there

o zaman uyduğu daha uyduğu

Then he/she slept more.

daha yukarı. Daha yukarı ama bu sefer daha yukarı

Higher. Higher but this time higher.

göndersen uzak olduğu için senin

because it is far away from you.

şeyin artacak.

It will increase.

Kaybın.

Your loss.

Sinyal kaybın artacak.

Your signal loss will increase.

Limitlere çarpmaya başlıyorsun. Evet evet.

You're starting to hit the limits. Yes, yes.

Yine limitlere çarpmaya başlıyorsun. Yani küresel ölçekte

You are starting to hit the limits again. I mean on a global scale.

bir network yapmak istiyorsan yine limitlere

If you want to create a network, you still have to deal with limits.

çarpıyorsun. Ya da şey olacak. Sen

You're hitting. Or it's going to be something. You.

hani 400 kilometreden 2000

where is it from 400 kilometers to 2000

kilometreye bir sinyal göndermek isteyeceksen

if you want to send a signal every kilometer

bu sefer yere bir açıyla gelecek

This time it will come to the ground at an angle.

değil mi? Yani çok dar bir

isn't it? So, very narrow a

açıyla gelecek. Tam yani

It will come at an angle. Exactly.

yukarıdan aşağı göndermiyorsun nihayetinde.

You are not sending it from top to bottom after all.

Çünkü direkt yukarıdan aşağı göndersen

Because if you send it directly from top to bottom.

tam 90 derece. Dümdüz dümdüz.

Exactly 90 degrees. Straight, straight.

Dümdüz aşağı göndersen

Send it straight down.

bu sefer 400 kilometre

this time 400 kilometers

sadece senin kanal uzunluğun, uzaklığın.

Only your channel length, your distance.

Ve atmosferde de

And in the atmosphere too

sadece 10 kilometre gidiyor. Ama

It only goes 10 kilometers. But

sen hani yataydan gönderdiğin zaman

You know when you sent it horizontally.

bu sefer belki 100 kilometre, belki

this time maybe 100 kilometers, maybe

daha fazla bir mesafe atmosferin

a greater distance of the atmosphere

içinde gidecek o sinyal. Atmosferden

The signal will go inside. From the atmosphere.

ekstra kaybı uğrayacak.

will incur extra loss.

Evet. Hani güneş ışınları neden

Yes. You know why the sun rays are...

güneşin rengi neden kırmızı oluyor? Çünkü

Why does the color of the sun become red? Because

atmosfer batarken. Çünkü

the atmosphere is sinking. Because

atmosfer içinde daha çok yol alıyor ya

It's making more progress within the atmosphere, isn't it?

o düşük açıyla gittiğinde.

when it went at that low angle.

Aynı sebep. Yani benzer sebep.

The same reason. In other words, a similar reason.

Ve bu yüzden de bazı insanlar

And that is why some people

bu sefer şeyi düşünüyor.

This time he is thinking about something.

Uyduları birbirine bağlayalım

Let's connect the satellites to each other.

uzayda. Yani

in space. That is

senin uzayda 10 tane uydun olsun.

You have 10 satellites in space.

Bunları böyle bir belli eşit aralıkla

These at a certain equal interval like this.

yörüngeye koy.

Put it into orbit.

Çember şeklinde dünyayı

The world in a circular shape.

dolaştır.

circuit.

Ve ne olacak? İşte ben buradan

And what will happen? Here I am from here.

Almanya'dan

From Germany

sana galiba olabilir

It seems like it could be for you.

2000 neyse. Ya da

2000 whatever. Or

buradan Amerika'ya sinyal göndermek istesem

If I wanted to send a signal from here to America.

tek uyduyla yapamayacağım.

I can't do it with just one satellite.

Ya da Amerika'yla anahtar

Or the key with America.

değişimi yapmak istesem

if I wanted to make the change

yapamayacağım. Bunun

I cannot do that. This is.

çözümlerinden bir tanesi

one of its solutions

uydu benim üzerimden geçerken bana

the satellite passed over me

anahtar gönderecek.

will send the key.

Sonra aynı anahtarı

Then the same key

kendi hafızasında tutacak ve Amerika üzerinden

will keep it in his own memory and through America

geçerken ona bir daha gönderecek.

He will send it to him again while passing by.

Bu bir çözüm. Ama

This is a solution. But

burada da şeye düşünmen lazım.

You need to think about that here too.

Uydu hackleniyor mu hacklenmiyor mu?

Is the satellite being hacked or not?

Yani böyle çok fantastik yerlere gidiyor.

So it goes to very fantastic places.

Tamam mı? Hani gidip...

Okay? Like going and...

Ama tabii önemli. Evet evet çok önemli.

But of course, it's important. Yes, yes, very important.

Çünkü zincirin en zayıf halkası yani. Orada bir

Because it is the weakest link in the chain. There is a...

şey güdarı olursa ya da ele geçirilirse

if it is hunted or captured

o bilgim. Aynen. Yani Amerika'nın

That's my knowledge. Exactly. I mean, America's.

şeyi var şimdi onu duymuşsundur. X-37B

You know about it now, you must have heard of the X-37B.

küçük insansız bir

small unmanned a

uzay mekiğine benziyor. Emekli olan uzay

It looks like a space shuttle. The retired space.

mekiğine. Onun çok daha minyatürü. Kanatları

to its shuttle. A much smaller version of it. Its wings

filan var. Bu Amerikan

There is something like that. This is American.

hava kuvvetlerinin. Uzaya gidiyor

The air forces are going to space.

uzayda iki yıl falan kalıyor ama bunu çok

He stays in space for about two years, but he does this a lot.

resmi olarak söylemiyorlar ne yapıyor diye.

They don't officially say what they're doing.

Ve speküle edilen

And speculated

şeylerden bir tanesi de hani gidip orada

One of the things is that you know, going there…

başka milletin

another nation

uydusuna mı musallatılıyor bu uzayda?

Is it haunting its satellite in space?

Tamam mı? Hani gidip

Is it okay? You know, going and...

onların üzerine binip işte

riding on top of them, here it is.

bir şeyler sabote etmeye çalışıyor.

They are trying to sabotage something.

Ki mümkün yani. Galiba bunlar yapılabilen

That’s possible. I guess these are things that can be done.

hani teknik olarak yapılabilecek şeyler.

those are things that can be done technically.

Bu demek ki hani sen

This means that you know.

emin olamadığın sürece

as long as you're not sure

tabii ki hani senin uydunda bir sürü

Of course, you have a lot on your satellite.

sensör falan olacak. Yani hani başka biri geldiğinde

There will be a sensor or something. I mean, when someone else comes,

belki fark edeceksin ama hani

You might notice, but you know...

teorik

theoretical

yani prensip olarak

that is, in principle

kesin değil.

Not certain.

Buradaki problem o.

The problem is that.

Yani dolayısıyla uydunun bir yerden bir yere

So, consequently, the satellite goes from one place to another.

uçup aynı sinyali değiştirmesini istemiyorsun

You don't want it to change the same signal while flying.

prensiple. Sinyalin direkt

principle. The signal directly

gitmesini istiyorsun ama imkansız.

You want him to go, but it’s impossible.

Diyorlar ki iki tane uydu olsun. O

They say there should be two satellites. That

uydu biri hafızasında saklasın. Ondan

Let someone keep it in their memory. From it.

sonra Amerika'daki uyduya

then to the satellite in America

hani uzaydan göndersin. Sonra o aşağıya

"Why don't they send it from space? Then it goes down."

göndersin. Ama yine aynı problem.

He should send it. But the same problem again.

Hani uydular. Çünkü dedik ya ölçerse

Where are the satellites? Because we said, if it measures.

şey yapar bunu. Evet evet evet.

It does that. Yes yes yes.

Yani onun gibi belli.

So it's obvious like him.

Bunları ha.

These are it.

O da sıkıntılı. O yüzden

He's also troubled. That's why.

birinin bu problemi çözmesi

someone solving this problem

lazım. Aynen.

Necessary. Exactly.

Oradaki problem

The problem over there.

ve problemi de şöyle çözülebilir diye düşünüyoruz.

And we think the problem can be solved like this.

Hani bunu daha önce düşünenler benzer bir şekilde

Those who have thought about this before, in a similar way.

düşünenler de var.

There are also those who think.

Az önce bahsettiğim atomik

The atomic I just mentioned.

fizik deneylerinde

in physics experiments

kuantum tekrarlayıcılar yapmak mümkün dedik ya

We said it's possible to build quantum repeaters.

atomik fizik

atomic physics

sistemlerle. Bir yerden sana

with the systems. From somewhere to you.

bilgi gelecek. Sonra onu saklayacaksın

The information will come. Then you will keep it.

atomik sisteminde kuantum hafızanda.

In your quantum memory in the atomic system.

Sonra diğer taraftan da sinyal gelecek ve

Then a signal will come from the other side as well and

sen ondan sonra onları okuyacaksın.

You will read them after that.

Şimdi bunu. O tekniği buna

Now this. That technique to this.

uygulamak. O tekniği uzayda

to apply. That technique in space

yapmak. Şimdi bunu 2014

to do. Now do this 2014.

yılında düşünmüşler. Ama

They thought about it in the year. But

o zaman uzaya bu tip

then this type to space

deneyler

experiments

atomik fizik deneyleri göndermek pek

Sending atomic physics experiments is not very.

kolay ve yaygın da yani o zaman da çok kolay.

It's easy and common, so it's very easy then too.

O zamanlar çok bu alan gelişmiş değildi.

At that time, this area was not very developed.

O yüzden bunu

That's why this.

diyorlar ki 2014'te.

They say in 2014.

Uzaya bunu göndermek çok zor. Bu tip

It's very difficult to send this to space. This type.

atomik fizik deneylerin çok feasible

Atomic physics experiments are very feasible.

şey değil, pratik değil.

It's nothing, it's not practical.

Onun yerine biz bu kuantum hafızaları

Instead of that, we have these quantum memories.

yer istasyonlarında tutalım.

Let's keep it at ground stations.

Ama ışık kaynakları uzayda olsun.

But let the light sources be in space.

Çin'in şimdiki deneyi gibi.

Like China's current experiment.

Ve diyorlar ki işte her 5000 km'de

And they say that every 5000 km...

ya da 3000 km'de bir tane yer

or one every 3000 km

istasyonun olsun senin.

Let it be your station.

Ve bu yer istasyonunda iki tane kuantum

And in this place station, there are two quantum.

hafızan olsun. Bunların da resimlerini

Let it be noted. Also, the pictures of these.

paylaşırız. Ve bunlar zincir şeklinde bağlanıyorlar.

We share. And these are connected in a chain-like manner.

Kuantum tekrarlayıcıya.

Quantum repeater.

Uydularla yer istasyonları böyle hibritli sistem.

This is a hybrid system with satellites and ground stations.

Ama şimdi

But now

ben bu gruba geldim. Daha doğrusu

I came to this group. More precisely

gelirken aklımızda bu vardı zaten.

We already had this in mind when we came.

Şimdi son 5 yılda

In the last 5 years now

6 yılda uzaya boz Einstein yoğunlaşması

6 years to space, Einstein condensation.

atomik saat gönderme

sending atomic clock

filan derken bu işler artık yapılmaya başlanıyor.

While saying this, these tasks are starting to be carried out.

Neden hani

Why, huh?

uzaya sen bu deneyi gönderiyorsun? Madem bunu

Are you sending this experiment to space? Since you're doing this...

kuantum hafıza olarak gönder.

Send as quantum memory.

Ve bu

And this

kuantum tekrarlayıcı

quantum repeater

mimarini

your architecture

sistemini tamamen uzayda kur.

Set up your system entirely in space.

Yani o yer istasyonlarına

So that place to the stations.

bağımlandıktan kurtarmış oluyorsun.

You are saving them after they become dependent.

Aynen. Çünkü yer istasyonları olduğu zaman

Exactly. Because when there are ground stations.

bu sefer sinyallerin

this time your signals

senin hala atmosfere

you still in the atmosphere

girip çıkıyor değil mi? Hani öyle düşünebilirsin. Devamlı

Isn't he coming and going? You might think that way. Continuously.

atmosfere geliyor. İki tane iki tane.

It's coming to the atmosphere. Two by two.

Ama böyle olunca ne olacak? Sen 20 bin kilometrelik

But what will happen if it is like this? You will have a 20 thousand kilometer long...

buradan Avustralya'ya bir tane link

A link from here to Australia.

kurmak isteyeceksin.

You will want to establish.

Buradan sadece

Only from here

Berlin,

Berlin,

Uzay ve

Space and

Sydney, Uzay arasındaki linkin

Sydney, the link between Space.

senin atmosfere girip çıkacak.

You will enter and exit your atmosphere.

Ama aradaki bütün link uzayda olabilir.

But the entire link in between could be in space.

Mesela 10 tane de uydu koyacaksın

For example, you will also place 10 satellites.

araya ya da 5 tane neyse onu optimize edeceksin.

You will optimize for either 5 or whatever that is in between.

Böyle olunca aradaki senin loss kaybın da çok çok çok daha düşük olacak.

In that case, your loss in between will be much, much, much lower.

Ve

And

diğer türlü bu 10 tane yer istasyonu

otherwise, these 10 ground stations

hepsinde havanın iyi olması lazım.

The weather must be good in all of them.

Simültane olarak.

Simultaneously.

Evet.

Yes.

Değil mi?

Isn't it?

Evet.

Yes.

Simültane olarak. O da çok imkansız bir şey.

Simultaneously. That's also something very impossible.

Evet. Çok.

Yes. A lot.

Çok zor bir şey.

It's a very difficult thing.

Hı hı.

Uh-huh.

Ve bir de hesapladım onları.

And I calculated them as well.

İşte bizim makalede onlar var.

Here they are in our article.

Yer istasyonları...

Ground stations...

Hayır pardon. Uydular ya da senin kuantum tekrarlayıcı tarafın

No, sorry. They are satellites or your quantum repeater side.

yer istasyonlarında olduğu zaman

when it is at ground stations

senin yine bir tane dolanıklık

You have a tangle again.

bir bit diyeyim sana.

Let me tell you one thing.

Bir bit yaratman için

To create a bug.

işte Berlin, Sydney gibi

here is Berlin, like Sydney

uzak bir mesafe arasında

between a long distance

5 dakika ya da 10 dakika falan gerekiyor.

It takes about 5 or 10 minutes.

Bir tane için. Yani hani bunun devamlı

For one. I mean, you know, this is continuous.

belli bir

specific

belli bir hızda çalıştırıyorsun sistemini.

You are operating your system at a certain speed.

Devamlı deniyorsun.

You keep trying.

Saniyede 20 milyon defa mesela.

For example, 20 million times per second.

Ama çoğu tutmuyor. Çünkü yok

But most of them don't hold. Because there is none.

kaybın çok ve sisteminde uzun ya şimdi.

Your loss is many and it has been long in your system now.

Hı hı.

Uh-huh.

Öyle olunca dakikada bir tane ya da 10 dakikada bir taneye denk geliyor.

In that case, it corresponds to one every minute or one every ten minutes.

Hı hı.

Uh-huh.

Ama bunların hepsini uzaya koyduğun zaman

But when you put all of these into space

bu sefer saniyede 100'e falan çıkabiliyor.

This time, it can go up to 100 or so per second.

Ya da saniyede 1.

Or one per second.

Yani bu ne oluyor?

So, what's happening?

Çok çok 10 binlerce kat arttırmış oluyorsun.

You are increasing it by tens of thousands, many many times.

Aynen. Yani hani hepsi yeriz.

Exactly. I mean, we eat all of it.

Hibrit. Yer ve uzay

Hybrid. Land and space.

gibi bir hibrit sistemin var.

You have a hybrid system like that.

Oraya göre bir 100 kat

A 100-story building there.

ya da belki 1000 kata kadar bir hız farkı kazanabiliyorsun.

or maybe you can gain a speed difference of up to 1000 words.

Tüm sistemi uzaya taşırsan.

If you transport the entire system to space.

Ve buradaki hani vermek istediğim

And here is what I wanted to give.

mesaj ya da hani konuyu

message or you know the topic

artık yavaştan toparlıyoruz.

We're starting to wrap things up slowly.

En başta hani

In the beginning, you know.

ilk yarısında hani programın

Where's the program in the first half?

ilk yarısında bahsettiğim

mentioned in the first half

soğuk atom deneyleri,

cold atom experiments,

bozenstein yoğunlaşması gibi deneyler ile

with experiments like the Bozenstein condensation

kuantum haberleşme gibi deneyler

experiments like quantum communication

Çin'in gönderdiği uydu aslında

The satellite sent by China is actually

ilk bakışta çok alakasız görünüyorlar.

At first glance, they seem very unrelated.

Ve iki tarafta çalışan

And working on both sides.

komünite de birbirinden pek haberdar değil.

The community is not very informed about each other.

Ve biz biraz bu aradaki şeyi kapatmaya çalışıyoruz.

And we are trying to close the gap a little bit.

Bu bağlantısızlık mı diyeyim?

Shall I call this disconnection?

İki tarafın birbirinden pek haberdar olmamasını.

The two sides being mostly unaware of each other.

Biraz işbirliği yapsaydı, birbirlerinden haberdar olsalar

If they had collaborated a little, they would have been aware of each other.

ikisini de işine yarayacak gibi görüyoruz.

We see that both will be useful for you.

Aynen, aynen, aynen.

Exactly, exactly, exactly.

Yani o yüzden benim buraya gelmem de

So that's why my coming here too

yani

that is

hem teknik hem stratejik olarak çok uygun oldu.

It was very suitable both technically and strategically.

Hani ben şey alanından geliyorum,

You know I'm coming from that field,

kuantum informasyon alanından geliyorum.

I come from the field of quantum information.

Hem Barcelona hem Cambridge de Meta'nın yanındaki

Both in Barcelona and in Cambridge, next to Meta.

hani edindiğim altyapı.

where is the foundation I acquired?

Ama buradaki grup

But the group here

daha çok ilk

more like first

uzaya kuantum deneyi yollayalım

Let's send a quantum experiment into space.

ya da kuantum soğuk atom deneyi

or quantum cold atom experiment

ya da atomik saat yollayalım

or let's send an atomic clock

motivasyonu üzerine çalışan bir ekip.

A team working on motivation.

Ama bunları ikisini birleştirdiğimiz zaman da

But when we combine these two things...

gayet hani komüniteden şimdiye kadar

Quite well, just from the community so far.

çok pozitif tepkiler alıyoruz.

We are receiving very positive feedback.

Öyle bir

Such a

bunu kapatmak istiyoruz.

We want to close this.

Yani hani

I mean, you know.

ama nihayetinde böyle bir

but ultimately such a

bizim hani teorik olarak öne sürdüğümüz

what we theoretically put forward

bu hesabın gerçekleştirilmesi

the realization of this account

çok zor.

very difficult.

Yani o baya zor.

So that's quite difficult.

Ama hani prensipte en azından

But, you know, at least in principle

şeyi göstermek istiyoruz biz.

We want to show the thing.

Yani gerçekten full

So it's really full.

global, küresel ölçüye gitmek istiyorsanız

If you want to go global, on a global scale.

bunun yolu bu gibi görünüyor.

The way to do this looks like this.

Yani belki

So maybe.

başka biri çıkacak çok daha iyi.

Someone else will come who is much better.

Daha iyi bir fikirle

With a better idea.

kimsenin hayal edemediği bir şey öne sürecek ama

but it will propose something that no one can imagine.

öyle bir şey olsaydı şimdiye gelirdi gibi.

If such a thing were to happen, it would have come by now.

Hani işte birazcık

Just a little bit.

çok güzel bir argüman değil bu ama

this is not a very good argument, but

şimdiye kadar gelirdi diye tahmin ediyoruz.

We assume that it would have come by now.

Bu çok da dahiyerine bir fikir de değil.

This isn't a very ingenious idea either.

Çünkü zaten hani 2014'de, 15'te

Because already, you know, in 2014, 2015...

hani öne sürülmüş bir sistem.

it's a system that has been put forward.

Kuantum hafızalar yer istasyonunda olsun.

Quantum memories should be at the space station.

Biz diyoruz ki bunu uzaya koy bakalım ne olacak.

We say, let's put this into space and see what happens.

Hesapladık baktık çok daha iyi.

We calculated and saw that it's much better.

Peki böyle bir fikir var.

Well, there is such an idea.

Bununla ilgili hesaplamalar

Calculations related to this.

ya da simülasyonlar bunları yaptınız.

Or you did these in simulations.

Makale olarak yayınladınız.

You published it as an article.

Bundan sonrası için öngördüğünüz

What you foresee for the future.

bir çalışma, bir şey

a study, something

tabii bilmiyorum belki gizlidir

Of course, I don't know, maybe it's a secret.

yani belki açıklamak istemezsin ama

so maybe you don't want to explain but

çok ana hatlarıyla kabaca söylemek gerekirse

to put it very roughly in general terms

hani önümüzdeki birkaç senede

you know in the coming few years

ne olmasını bekliyorsunuz ya da

What do you expect to happen or

ne tür şeylere girişmeyi düşünüyorsunuz?

What kind of things are you thinking of getting into?

Hem teorik tarafta

Both on the theoretical side.

hem teknolojik, pratik tarafta.

both technological and practical aspects.

Yani teorik olarak yapılacak

So theoretically it will be done.

çok şey var.

There is a lot.

Glasgow'dan ve

From Glasgow and

Glasgow'dan ve NASA'dan

From Glasgow and NASA.

JPL'den teorik alanda

From JPL in the theoretical field.

yardım eden

helping

bize kolaboratörlerimiz var.

We have our collaborators.

Daha doğrusu onlar

In fact, they

bundan sonra daha çok işin içine girecek.

From now on, he/she will be more involved in the work.

Onlarla bakmayı düşündüğümüz şeylerden birisi

One of the things we thought about looking at with them.

bu iki taraf için dağıtılan

distributed for both sides

anahtarın belli bir uzunluğu var.

The key has a certain length.

Değil mi? Belli bir bit

Isn't it? A certain bug.

uzunluğunda.

of length.

Yani saniyede bir tane dağıtabilirsin.

So you can distribute one every second.

Mesela bizim hesaba göre

For example, according to our account

20 bin kilometre mesafede

20 thousand kilometers away

ve uydun senin 100 saniye ya da

and you adapted your 100 seconds or

2 dakika geçecekse

If it will take 2 minutes.

bir geçişte, uydu bir kere bir geçiş yaptığında

in an orbit, when the satellite makes a pass once

100 bit.

100 bits.

Ya da 200 bit en fazla. O da maksimum.

Or at most 200 bits. That’s the maximum.

Kuantum hafıza ya da

Quantum memory or

diğer başka teknik şeyler için

for other technical things

baya yüksek performans

quite high performance

varsayarak

assuming

yaptığımız hesaplar bunlar. Yani hani çok yakın zamanda

These are the calculations we made. I mean, very recently.

çok aşırı şey değil.

It's not something too extreme.

Yani 3-5 yılda ulaşılabilir,

So, it can be achieved in 3-5 years.

3-5 yılda ulaşılabilecek değerler gibi

Values that can be achieved in 3-5 years.

biraz zor görünüyor.

It looks a bit difficult.

İşte bir geçişte,

Here is a transition,

uydu bir geçtiğinde

when the satellite passes

senin tependen en iyi ihtimalle

At best, from above you.

100 bit mesela.

For example, 100 bits.

Fakat şimdi bazı teoriciler, yani işin

However, now some theorists, that is, those involved in the work...

yine manyak hani

where is that crazy one again

şey teori tarafına girersek

if we enter the realm of theory

information theoretic

information theoretic

kısmına

to the section

bilgi güvenliği tarafından bakarsak

if we look from the perspective of information security

senin elinde 100 bit var. Değil mi?

You have 100 bits in your hand. Don't you?

Peki sen nereden biliyorsun

Well, how do you know that?

bu 100 bit?

Is this 100 bits?

Bir sonraki 100 bitte aslında tekrarlamayacak kendini.

The next 100 times will actually not repeat themselves.

Aa evet.

Ah yes.

Yani belki tamamen senin hani

So maybe it's completely yours, you know.

çünkü bunların tamamen random olmasını, gelişigüzel

because I want them to be completely random, haphazard

rahatsal olmasını istiyorsun.

You want it to be comfortable.

Çünkü tüm olay o. Hani kuantum mekaniğinin

Because the whole event is about him. You know, quantum mechanics.

rahatsallığı üzerine

about discomfort

bina ediliyor tüm bu işler.

All these jobs are being built.

Ama fakat senin elinde böyle küçük

But you have something so small in your hand.

bir anahtar olduğu zaman

when it is a key

çünkü senin kaybın çok fazla, mesafe çok fazla.

because your loss is too great, the distance is too much.

Değil mi? Senin elinde böyle

Isn't it? You have it like this in your hand.

bu sefer küçük şeyler olduğunda

this time when there are small things

diziler

series

bit dizileri, serileri

bit sequences, series

olduğunda bu sefer teorist

when it happens this time theorist

senin teki çıkıp diyebilir ki

"One of yours can come out and say."

aa buradaki güvenlik %100 değil

The security here is not 100%.

çünkü bilmiyoruz ki bu 100 sonra kendini

because we don't know that this will reveal itself after 100

tekrarlamayacak.

It will not repeat.

Hani belki 0101110

Well, maybe 0101110

hani böyle elinde 100 bitlik bir dizi var

You know, you have a series with 100 episodes in your hand.

ama belki o 100 bitten sonra

but maybe after those 100 bits

kendini tekrar ediyor ama şans eseri orada kesildi.

It keeps repeating itself but luckily it stopped there.

Hani diyebilirsin ki

You might say that.

bu mümkün değil ama kanıtla bana

This is not possible, but prove it to me.

hani bunu. Evet.

Where is this? Yes.

Buraya bakma niyetimiz var.

We intend to look here.

Yani teorik olarak.

So theoretically.

Ve başka birkaç yine daha teknik

And a few others that are more technical again.

olacak ordara girersem.

If I enter there, it will happen.

Daha teknik birkaç iş var.

There are a few more technical tasks.

Teorik olarak da yapılacak.

It will be done theoretically as well.

Deney olarak da bizim amacımız

As an experiment, our goal is also

yine bu deneyler dediğim gibi

Again, as I said, these experiments.

yani yeryüzünde hani dünyadaki, yerdeki

that is, on earth, on the ground

deneylerde uzun süredir yapılıyor

The experiments have been ongoing for a long time.

bu tip işler.

this kind of work.

Fakat bizim amacımız daha kompakt

However, our goal is to be more compact.

ve uzaya

and into space

gönderilmeye müsait

suitable for sending

küçüklükte bir hafıza

a memory from childhood

deneyi yapmak.

to conduct the experiment.

Burada kurmak.

Establish here.

Ve onu potansiyel olarak Alman Uzay Ajansı

And it potentially to the German Space Agency.

çünkü burada bizim hani

because here we have you know

fon

fund

araştırma fonlarımızın çoğu Alman Uzay Ajansı'ndan

Most of our research funds come from the German Aerospace Center.

geliyor. Benim maaşımın bir kısmı

is coming. Part of my salary.

Alman Uzay Ajansı'ndan geliyor.

It is coming from the German Space Agency.

Ve onları ikna etmeye çalışmak. Bakın

And trying to convince them. Look.

bize verdiğiniz parayla biz laboratuvarda

With the money you gave us, we are in the laboratory.

ufak ölçekte bir cihaz yaptık ve

we made a small-scale device and

bunda siz ışığı durdurabiliyorsunuz ya da

you can stop the light in this or

tek fotonları durdurabiliyorsunuz.

You can stop single photons.

Saklayabiliyorsunuz.

You can save it.

Hafıza cihazı olarak.

As a memory device.

Ve bunu denemek için uzaya gönderelim.

And let's send it to space to try it out.

Yani birkaç yılın sonunda

So, after a few years.

böyle bir noktaya gelmeyi umuyoruz.

We hope to reach such a point.

Ama çok zor. Yani hani

But it's very hard. I mean, you know.

kolay değil.

It's not easy.

Zor derken bu mekanizmayı

When I say difficult, I mean this mechanism.

uzaya gidilecek mekanizmayı tasarlaması mı

Is it about designing the mechanism to go to space?

zor yoksa insanları

There is no difficulty without people.

buna ikna etmesi mi?

Is it to convince him/her of this?

Yoksa ikisinin karışımı mı?

Or is it a mixture of the two?

Biraz ikisinin

A little of both.

karışımı belki. Çünkü yani

Maybe a mixture. Because I mean.

deney hani zor, şöyle zor

The experiment is difficult, like this difficult.

yani çok kolay deyip sonra

I mean, saying it's very easy and then...

hani söyleyeceğim lafın altında kalmak

it's about falling short of what I'm going to say.

istemiyorum. O yüzden biraz garanti

I don't want it. That's why a little guarantee.

oynamak istediğimden o.

I want to play that.

İki, bunun orijinalliğine

Two, to its originality.

ikna etmek

to persuade

bazı insanlara zor olabilir.

It can be difficult for some people.

Ama

But

orada da şansımız hani para

There, too, we have luck, you know, money.

Alman uzay ajansından geldiği için

Because it comes from the German space agency.

hani onlar ekstra ama

"Well, they are extra but..."

bunu zaten beş yıl önce sen kendi tezinde yaptın.

You already did this in your thesis five years ago.

Çünkü benim kendi tezim zaten bunlar.

Because these are already my own theses.

Doktora tezim zaten buydu.

My doctoral thesis was already about this.

Ama bunu daha küçük

But make it smaller.

bir paket olarak sunup

presenting as a package

ve o sırada da

and at that moment

yerdeki daha önce yapılan deneylere göre

According to the experiments conducted earlier on the ground.

performansını biraz

improve your performance a bit

artırmak

to increase

verimliliği olsun, ne kadar

let it be efficient, how much

süre hafızada tutabiliyorsun o olsun.

As long as you can keep it in memory.

Böyle

Like this

hani performansı da birazcık

you know, the performance is a bit too much

itekleyip daha push

"Push by pushing more."

edip daha küçük bir

editor a smaller one

fiziksel bir pakette

in a physical package

bunu sunmak.

to present this.

Bakın biz uzayda, uzaya gönderilebilecek

Look, we are in space, capable of being sent into space.

ve uzayda çalışması muhtemel

and it is likely to work in space

bir şey yaptık. Hani dedik

We did something. You know, we said.

şimdi uzayda, Uluslararası Uzay

now in space, International Space

İstasyonu'nda var hani

It's at the station, you know.

Bozen-Einstein yoğunlaşması hani siz niye uğraşıyorsunuz?

Why are you bothering with Bose-Einstein condensation?

O deney bir, çok büyük 300 kilo filan hani

That experiment is a very large elephant, about 300 kilos.

deneyin kendisi. Ve hani küçük olsun

try it yourself. And you know, make it small.

diye ekstra optimize edilmiş bir düzenek

an optimally designed mechanism

değil. Hani onu zaten uzaya alıp

not. You know, they were going to take him to space anyway.

ISS kurmayı planladıkları

they plan to establish an ISS

için o büyük bir kargo

it's a big cargo for that

gemisiyle o şeyler oluyor ya her ay

Those things happen with his ship every month.

her ay diyorum. Yılda birkaç kere

I say every month. A few times a year.

düzenli kargo

regular cargo

ikmali yapıyorlar.

They are making the supply.

Onlardan biriyle gönderdiler onu.

They sent him with one of them.

Ama burada bizim yapmaya çalıştığımız gerçekten

But what we are really trying to do here

bunu hatta çip ölçeğinde

this even on a chip scale

yapıp

doing

ve Bozen-Einstein yoğunlaşması lazım mı değil mi

Does it need to be a Bose-Einstein condensate or not?

o da başka bir soru. Hani o kadar soğuk yani

That's another question. I mean, it's that cold, right?

soğuk olması lazım. Fakat

It should be cold. However,

BEC olması

To be BEC

olması şart mı? O başka

Is it necessary? That's different.

bir soru. Bunlara cevap verip bu bir iki

One question. Answer these and this one or two.

yıl içinde. Küçük kompakt

during the year. Small compact

bir düzenek yapma

make a device

niyetimiz.

our intention.

Bu büyük resim içinde.

In this big picture.

Ve o yüzden de

And that's why.

o açıdan da birazcık

from that perspective, a little bit

şanslı, görece şanslı

lucky, relatively lucky

bir yerde gibiyiz. Ama tabi hani bunlar

We are like somewhere. But of course, you know, these are...

belli olmaz. Yani yarın eğer ki

It can't be certain. I mean, if tomorrow...

bir hafta sonra Çin'den

a week later from China

bir makale görürsem, işte

If I see an article, here it is.

uzaya göndermek için ufak bir setup yaptık ve

we set up a small setup to send it to space and

bunu test ediyoruz.

We are testing this.

Şaşırmam yani. Hiç şaşırmam.

I wouldn't be surprised. I would never be surprised.

Hiç şaşırmam. Çünkü dediğimiz gibi

I wouldn’t be surprised at all. Because as we said.

ekipmanları var, insanları var.

They have equipment, they have people.

Fikirler zaten

The ideas already.

vardır. Bunları onlar da

There are. They also have these.

düşünüyordur eminim. Bence daha önümüzde

I'm sure he's thinking. I think we have more ahead of us.

politik irade. Yani tepeden gelen

political will. That is, coming from the top.

hani bir onay sonuçta diyorsun ya

You say it's ultimately a confirmation, right?

falancaları ikna etmeye çalışıyoruz,

We are trying to convince those guys.

Alman Uzay Ajansı'nın yani bir yerden para gelmesi için

In order for the German Space Agency to receive funding from somewhere.

birilerini ikna etmen gerekiyor bazı yöneticilere.

You need to convince some managers.

O da bir nokta sonra

That is a point after all.

politik irade gibi. Bana hep öyle geliyor yani.

It feels like political will to me. That's how it always seems.

Doğru, doğru, doğru.

Right, right, right.

Her şey yani şey gibi

Everything like a thing.

her şey kırılamayan güvenli

everything is unbreakable security

şifreleme, güvenli iletişim

encryption, secure communication

ve tabii ki onun diğer

and of course his other

stratejik temas ettiği noktalar

strategic points of contact

askeri iletişim falan filan. Evet yani bu

military communication and so on. Yes, I mean this.

biraz öyle. Ama

a bit like that. But

bunu aslında şimdi

I actually do this now.

onu da belki sonra konuşuruz

We might talk about that later too.

ya da kayıt dışı.

or unregistered.

Kaydı kapatınca belki ekstra konuşuruz.

Maybe we can talk more after closing the recording.

Elimizde böyle bir

We have such a thing.

düzenek varken, çünkü bu düzenek

while there is a mechanism, because this mechanism

şu anda aslında kurulmaya çok hazır.

It is actually very ready to be established right now.

Çok yakın bizim laboratuvarımızda.

It is very close to our laboratory.

Böyle bir

Such a

soğuk atom düzeniyle

with cold atom arrangement

başka ne yapabiliriz diye ona da ekstra kafa yoruyoruz.

We're also thinking extra about what else we can do.

Yani ne tip işler yapabilirsin.

So what kind of work can you do?

İller ki hani

The provinces that are, you know.

Buyur devam et.

Go ahead.

Pardon kuantum haberleşme ya da hesaplama

Sorry, quantum communication or computing.

kontekstinde olmasın.

It should not be in context.

Temelsizlik yani sadece keyif.

Lack of foundation, meaning just pleasure.

Tamam mı?

Is that okay?

Orada da bir iki teoriciyle kontaktayız.

We are in contact with one or two theorists there as well.

Hatta haftaya biriyle

Actually, with someone next week.

toplanacağız.

We will gather.

Online böyle büyük bir

Such a large one online.

Singapur, Kore

Singapore, Korea

ve ben.

and me.

Üç teorici bir de ben.

Three theorists and me.

Küçük bir toplantı

A small meeting.

yapacağız. Diyeceğim elimde bu setup var.

We will do it. I will say that I have this setup.

Sizin şu şu teoriniz ilginç.

Your theory about this is interesting.

Eğer ki bana söylerseniz

If you tell me

ya da ortak bakalım.

Or let's have a look together.

Ne tip bir deney yapmak lazım ki

What kind of experiment should be conducted?

sizin yaptığınız ya da

what you did or

X, Y, Z teorisindeki

in the X, Y, Z theory

sinyali görebilelim gibi.

So that we can see the signal.

Peki bu şimdi

Well, this now.

ilgimi çekti. Burada hani

It caught my attention. Here, you know.

çok sıcak ve çok güncel

very hot and very up-to-date

gelişmeler bilimsel, teknolojik ve

developments are scientific, technological and

uluslararası çalışmalar bir yandan

international studies on the one hand

yine uluslararası rekabet.

again international competition.

Özellikle şu son birkaç dakikada bahsettiğim

Especially in the last few minutes I mentioned.

şeyleri düşününce hani

when you think about things

Almanya'da bir şeyler yapıyorsunuz. NASA ile ortaklaşan

You are doing something in Germany. In collaboration with NASA.

bir şeyler oluyor. Sen yakında bir toplantı

Something is happening. You have a meeting soon.

Kore, Singapur falan.

Korea, Singapore, etc.

Peki mesela

Well, for example.

bu

this

işte son gelişmelerle ilgili

Here are the latest developments.

olarak Türkiye'den de grupların

groups from Turkey as well

bunlara dahil olma durumu

the situation of being included in these

oluyor mu? Var. Olasılık var mı?

Is it happening? Yes. Is there a possibility?

Var. Çünkü neden

There is. Because why?

aklıma şey geliyor. Hani şu anda

Something comes to my mind. You know, right now.

bu fizik bölümüne giden ya da

this is going to the physics department or

yüksek lisanslı doktor yapısını arkadaşlar

friends with a master's degree structure

eminim dinleyenler olacaktır.

I am sure there will be listeners.

Eminim bir kısmını da epey heyecanlandıracaktır

I'm sure it will excite a part of them quite a bit as well.

ya da zaten çoktan heyecanlandırıyordur.

or it's already exciting.

O tür insanların da bu tür çalışmalarda

Those kinds of people are also involved in such studies.

yer alma ihtimali nedir, nasıldır

What is the likelihood of taking place, what is it like?

yani Türkiye içinde durarak

that is, staying within Turkey

yani Almanya'ya gelirse zaten dahil olabilir.

So if he/she comes to Germany, he/she can already be involved.

Hani Türkiye'de kalarak bunlara

You know, by staying in Turkey and doing these things.

dahil olma ihtimalleri nedir, nasıl görüyorsun?

What are the chances of being included, how do you see it?

O biraz networke bakıyor

He's looking at the network a bit.

bence.

I think.

Ama benim spesifik olarak Türkiye'de

But specifically for me in Turkey

kontakta olduğum kendi eski profesörlerimden

my former professors that I am in contact with

birisi var mesela.

There is someone, for example.

İstanbul'da yüksek lisansımı

I completed my master's degree in Istanbul.

yaparken kendisinden

while doing it himself

klasik mekanik ders almıştık mesela.

For example, we had taken a classical mechanics course.

Onun kuantum termodinamik

His quantum thermodynamics

alanında çok güzel teori işleri

very beautiful theoretical works in the field

var. Zaten diğer

There is. Already the other

tarafta bizim

on our side

kuantum teknoloji sohbetlerinde YouTube'da

on YouTube in quantum technology discussions

ara sıra onun öğrencilerinden ya da

from time to time, one of his students or

postdoclarından hep

always from their postdocs

konuk olarak aldık.

We welcomed as a guest.

Özgür Müstecaploğlu.

Özgür Müstecaploğlu.

Teoride kendi

In theory, its own.

alanında dünyada bilinen insanlardan

people known worldwide in their field

birisi kuantum termodinamik

someone quantum thermodynamics

alanında iş yapıyor

he is working in his field

son yıllarda ve

in recent years and

mesela onunla şeye bakıyoruz.

For example, we are looking at something with him.

Bakmaya niyetimiz var.

We intend to take a look.

Bizim elimizdeki deney

The experiment we have.

düzeneğiyle

with its arrangement

termodinamik ama nasıl kuantum,

thermodynamics but how quantum,

ne tip kuantum termodinamik deneyleri yapılabilir?

What kind of quantum thermodynamic experiments can be conducted?

İlginç problemler

Interesting problems

neler var?

What’s there?

Hocanın da öğrencileri ya da doktor öğrencileri

The teacher's students or doctoral students.

burada yer alma durumu

the situation of taking place here

olabilir.

It could be.

Oradaki durumu şu anda bilmiyorum.

I do not know the situation there right now.

Şu andaki durumu çünkü

Because of the current situation.

şimdiye kadar bir iki Skype

so far one or two Skypes

yaptık. Baya bir e-mail

We did it. Quite a few emails.

arada

in between

yazıştık.

We communicated.

Onu mesela kime verecek? Öyle bir hesap yaparsak

For example, who will he give it to? If we make such a calculation.

ya da yaparsa yoksa kendi mi

or if he/she does, is it just himself/herself?

yapacak? O tarafın lojistiğini

What will you do? The logistics on that side.

bilmiyorum ama

I don’t know but

mesela bu benim bir yerde de

for example, this is my somewhere too

bilinçli yaptığım bir karardı. Yani tamam

It was a conscious decision I made. So, that's fine.

yakın zamanda Türkiye'ye dönme durumum

My situation of returning to Turkey soon.

yok ama bir taraftan

there's none but on one hand

oradaki

there

ortamla da ya da komüniteyle de

with the environment or with the community

tamamen kopmak da istemiyorum.

I don't want to completely cut off either.

Ve bunu tutmanın en iyi

And the best way to hold this.

yolu da böyle bu tip bilimsel işbirlikleri.

The way is like this for such scientific collaborations.

Ama bilimsel işbirliği fakat

But scientific collaboration but

o da şeyde değil. Yani

It's not that either. I mean...

oradan da yanlış şeyde çıksın

Let it come out wrong from there too.

istemiyorum.

I don't want it.

Yani beni

So, me

bizim buradaki işleri

the work here for us

yavaşlatacak. Ya işte Türkiye

It will slow down. Well, that's Turkey.

işte aa benim evim, aa

Here it is, aa my house, aa.

Türkler hadi bakalım ortaki

Turks, let's see what's in the middle.

iş yapalım ama bana

Let's do business, but for me.

gerçekten yardım edebileceğine inandığım insanlar

people I truly believe can help

bunlar. Yani hani sırf

these are. I mean, just because

Türkiye olsun diye hani olan işi

Let it be Turkey, you know, what is happening.

yavaşlatacak insanla ya da olan işi

slow down the person or the work that is taking place

yavaşlatacak

it will slow down

bir grupla ya da bir şeyle

with a group or with something

iş yapmak bilmiyorum.

I don't know how to work.

Kişisel tercih.

Personal preference.

Hani kimisi der ki

Some say.

ya tamam hani yardım etmek için bu şeyi alıyorum

Okay, I am taking this thing to help.

kimisi der ki hayır öyle bir lüksüm

Some say no, I don't have such a luxury.

yok. Yani ben şu anda onu

No. I mean, right now I...

yapmak için çok gencim. Öyle bir şeyi

I am too young to do something like that.

eee

ummm

Ama burada benim gördüğüm hani seni bahsettim biraz daha

But what I've seen here is that I've mentioned you a little more.

böyle şey çok nasıl desem

How can I put it, such things are very...

hani kurumsal değil kişisel

Isn't it personal, not corporate?

Evet. Evet. Tamam.

Yes. Yes. Okay.

Ama gördüğüm kadarıyla hani

But as far as I can see, you know...

böyle bir kurumsal sözleşme, anlaşma

such a corporate contract, agreement

öyle bir uluslararası hani işbirliği

such an international cooperation

yani grupların yer alması, birbirinde çalışması

that is, the participation of groups, working with each other

falan gibi bir durum var mı diye merak ettim ya da yakın zamanda.

I was wondering if there is a situation like that, or recently.

Şöyle var galiba Avrupa Birliği'nin bazı

It seems that there are some of the European Union.

proje çerçeveleri var.

There are project frameworks.

Onlardan bir tane bir

One of them is one.

Cost Action diyorlar ama

They call it Cost Action, but...

açılımını unuttum. Yani bu daha çok

I forgot the explanation. I mean this is more of a.

buna üye ülke

member country of this

Türkiye'de üye.

Member in Turkey.

Bu programa dahil olan ülkeler ya da

Countries included in this program or

gruplar arasında mobilite artması

increased mobility among groups

çeşitli okullar düzenlensin

various schools should be organized

ortak projeler olsun diye

in order to have joint projects

yapılmış bir şey. Onlardan QT Space

Something that has been done. They are QT Space.

galiba ya da QT Space

I guess or QT Space.

galiba. Hani Quantum Technology

I guess. You know, Quantum Technology.

in Space gibi bir Cost Action'ı

a Cost Action like in Space

var.

There is.

O işte kaç ülke dahil

How many countries are included in that job?

kaç araştırma grubu

how many research groups

dahil bilmiyorum ama baya büyük bir

I don't know for sure, but it's quite big.

ağ ve o ağ içinde

the net and within that net

yine tesadüf

again coincidence

bu bahsettiğim hoca da var orada mesela.

For example, the teacher I mentioned is also there.

Şimdi bu ama yine

Now this but again.

biraz da kişisel araştırmanın

a bit of personal research

kuvvetliliğine ya da senin kişisel

to your strength or your personal

network'üne bakıyor ya da

looking at its network or

sen birini tanıyorsun onunla ortak proje yazıyorsun

You know someone and you're writing a joint project with them.

ya da zaten o konuda çalışıyorsun dahil oluyorsun

or you're already working on that issue, getting involved.

filan ama hani kurum

"something like that, but you know, the institution"

bazlı yani Türkiye Uzay Ajansı

based, that is, the Turkish Space Agency

ya da yeni kuruluyor galiba değil mi?

Or it seems to be newly established, right?

ya da TÜBİTAK

or TÜBİTAK

bunlarla ne kadar

How much are these?

bağlantılı hiçbir fikrim yok ve

I have no related ideas and

bu kadar girip çıktığım toplantıda

in this meeting that I've entered and exited so many times

filan görmedim

I didn't see such and such.

Türkiye'den bir şey

Something from Turkey.

ama bence

but I think

bu yani yine

this means again

bunu tabi benden çok daha iyi bilecek olan insanlar

Of course, there are people who will know this much better than I do.

var. Bizi dinleyenlerden arkadaşlarımızdan

There are friends among those who listen to us.

Egemen İmre dinliyorsa

If Egemen İmre is listening.

ona da selamlar

Greetings to her as well.

o daha iyi biliyordur fakat

he probably knows better, but

benim uzaktan yani böyle

I mean from afar, like this.

takip edebildiğim kadarıyla Türkiye'nin hani kendine

As far as I can follow, Turkey has its own...

öncelik belirlediği alanlar bunlar değil

These are not the areas she/he has prioritized.

gibi yani daha bir teknoloji daha

like, in other words, one more technology.

bir yok yer gözleme

a mind-blowing experience

yok

no

surveillance diyeceğim

I will say surveillance.

gözetleme

surveillance

uydusu yani böyle

its satellite like this

bilimsel tarafta değil de daha bir

not so much on the scientific side but rather a

teknoloji tarafında

on the technology side

teknoloji ve savunma tarafında

in the technology and defense sector

gidiyor gibi geliyor bana

It seems to me like he/she is going.

yanılıyor olabilirim ama

I might be mistaken, but

uzaktan izlenimin bu o yüzden

that's why it's a remote observation

yani bunu merak etmesem

I mean, if I weren't curious about this.

mesela bunu dedin

for example, you said this

şey tabi bende

Of course, me too.

çok geçmişinde değilim ama uzaktan

I'm not very much in your past, but from a distance.

hani TÜBİTAK'ta da güçlü bir

you said there is also strong support at TÜBİTAK

kriptografi şifreleme

cryptography encryption

tarafı da vardı yani

So there was that side as well.

baya bir şey gerek askeri şeyler

We need quite a few military things.

için olsun gerek başka hani teknolojik

It could be for another technological reason.

anlamda olsun

let it be meaningful

bu bahsettiğin anahtar

this key you are talking about

işte simetrik şifrenin o

here is the symmetric key

anahtar dağıtımı falan

key distribution and so on

hani bir şekilde temas ediyor ama tabi ki şey

You know it connects in some way, but of course, you know...

bunlar çok ulusal büyük ölçekte

these are very national on a large scale

politikalar tarafından belirlenen şeyler

things determined by policies

belki programdan sonra

maybe after the program

dinleyen arkadaşlardan daha bilgisi olanlar

Those among the listening friends who have more knowledge.

belki şey geri bildirimde bulunurlar

maybe they will give feedback

ya da bizi aydınlatırlar

or they enlighten us

doğru

correct

yani konuşacağımız bence

I think that's what we will talk about.

böyle gibi

like this

yani toparlamak gerekirse

to sum it up

yine

again

uzay tabanlı atomik

space-based atomic

fizik deneyleriyle kuantum

Quantum with physics experiments

komünikasyon deneylerini hani birleştirelim

Let's combine the communication experiments, shall we?

ve bu kuantum hafıza deneylerini

and these quantum memory experiments

uzaya taşıyalım diye uğraşıyoruz ve

we are working to take it to space and

3-4 sene önce

3-4 years ago

bunu söyleseydik insanlar bir

If we had said this, people would have...

benim izlenimim şu Emre

My impression is this, Emre.

hani tam kapatmak için

you know, to close it completely

yani şey derlerdi gibi

I mean, they would say something like that.

manyak mısınız siz

Are you crazy?

filan derlerdi

They used to say something like that.

o kadar muazzam bir gelişme yani 3-4 sene

It's such an immense development, like 3-4 years.

evet çok kısa bir süre içinde

yes, in a very short time

ya daha dün arkadaşla buluştum fizikçi

I met with a physicist friend just yesterday.

o da NASA'da JPL'de postdoc

He is also a postdoc at NASA's JPL.

yaptı 1 yıl

it took 1 year

oradayken bizim de tanıdığımız Caltech'den

from Caltech, which we also know, while we were there

bir fizikçiyle

with a physicist

buluşmuş işte birkaç yıl önce

they met a few years ago

onlar da bizim konuya

they also have our topic

çok yakın kuantum hafıza deneyleri yapıyorlar

They are conducting very close quantum memory experiments.

California Teknoloji Enstitüsü'nde

California Institute of Technology

ona söylemiş hani bunları uzaya

He told her these things about space.

göndermek ilginç olmaz mı filan diye

Wouldn't it be interesting to send it or something?

ama o zaman hani

But then where is it?

kimse bizim yaptığımız gibi hesap kitap

nobody does the calculations like we do.

yapmış değildi kuantifeye yetmiş değildi

She had not done it, she was not enough for quantification.

ve insanlar

and people

şeyden çok korkuyordu dediğim gibi

He was very afraid of the thing, as I said.

bu büyük devasa deneyleri uzaya nasıl

How are these massive experiments going to space?

göndereceğiz ve dün bana

we will send and yesterday to me

o arkadaş dedi ki yani o Caltech'teki profesör

That friend said, I mean that professor at Caltech.

demiş ya mümkün değil ya

He said it's impossible, right?

bu biraz fantezi gibi

this feels a bit like fantasy

iyi de senin yerde yaptığın deney zaten

Well, the experiment you did is already on your own ground.

fantezi hani şöyle düşününce

fantasy, just think about it like this

sen işte kristali soğutuyorsun bilmem

You are cooling the crystal at work, I don't know.

kaç mili kelbini ona işte

How many miles is your dog?

foton gönderiyorsun duruyor hani sanki

You're sending a photo, but it's stuck, isn't it?

bu fantezi değilmiş gibi bunu uzaya göndermeye

It's as if this isn't a fantasy, sending this into space.

fantezi diyorsun ve

you're talking about fantasy and

2 yıl geçiyor ve bu sefer bu fikirler artık

Two years pass and this time these ideas are no longer

çok saçma olmamaya

to not be very ridiculous

başlıyor yani o kadar hızlı gidiyor

It's starting, so it's going that fast.

işler

businesses

yani şimdi

so now

bazı

some

arkadaşlardan iyi yorumlar geldi hani

I received good comments from friends, you know.

kötü yorumu olan da Mustafa saçmalamışsınız

Those with bad comments, you have been talking nonsense, Mustafa.

diye açıktan da söylemez ama

But they won't say it openly either.

en azından açıktan iyi olmuş diyenler var

At least there are those who openly say it was good.

o güzel

that beautiful

teselliğim şeyim o

My consolation is that.

biraz ve bunu da işte deneye dökmeye çalışacağız

We'll try to put this into practice a bit.

artık o zaman hani böyle

so now, like this

giderse ben de çok uzatmak istemiyorum ama

If it's going to go, I don't want to prolong it too much either, but...

beni de heyecanlandırıyor yani dışarıdan

It excites me too, I mean from the outside.

bakan biri olarak bile heyecanlandırıyor

Even as a minister, it excites me.

hani son 3-4 sene içinde böyle hani

you know, like in the last 3-4 years.

atlamalı sıçramalı zıplamalı

jumping with skips and leaps

böyle gelişmeler oluyorsa

if such developments are happening

demek ki 4 sene 5 sene

so it means 4 years 5 years

10 sene sonrasını hayal etmesi bile yok

She can't even imagine ten years from now.

şu anda güç gibi tahmin etmesi bile güç gibi

Right now, it's hard to even guess like it's powerful.

yani hani imkansız ya da

so, I mean, impossible or

saçma gibi gözüken şey gayet böyle pratik

What seems like nonsense is actually quite practical.

yapılabilir deney ya da teknoloji olarak

as an experimental or technological approach

hayatımıza hatta gülümk hayatımıza bile

even into our lives, into our smiles

girebilir gibi gözüküyor bana

It looks like it can enter to me.

ama bir tarafta da bunlar yavaş da oluyor

but on the other hand, these are also happening slowly

şimdi işin o tarafını da unutmamak lazım belki

Maybe we shouldn't forget that side of the job now.

bu

this

şu anda ISS'teki

currently at the ISS

Bose-Einstein yoğunlaşması deneyi

Bose-Einstein condensation experiment

2014'te o deney

That experiment in 2014.

kuruluyordu NASA'da

it was being established at NASA.

hatta o zamanlar ben doktoramın

even back then I was my doctorate

sonlarındaydım Barcelona'da

I was in the final days in Barcelona.

ve NASA'da Facebook'ta

and at NASA on Facebook

NASA'nın sayfasını takip ediyorum

I am following NASA's page.

ve onlar o zaman onu paylaşmıştı

And they had shared it then.

NASA 3 yıl sonra uzaya

NASA will go to space in 3 years.

Bose-Einstein yoğunlaşması gönderecek

It will send Bose-Einstein condensation.

diye ve ben o zamanlar

and I at that time

hani hiç duymamışım uzaya

I haven't heard anything about space at all.

bu deneyler gönderilebilir mi diye ve hani

Can these experiments be sent and when?

uzay, kuantum

space, quantum

bunların hani birlikte olabileceğini görünce heyecanlandım

I got excited when I saw that they could be together.

hatta Facebook'ta kendi sayfamda da paylaşmıştım

I even shared it on my own page on Facebook.

o neler oluyor

What's happening?

filan diye ama sonra baktım

I said "so-and-so" but then I looked.

benim burada yanına geldiğim eleman

the person I came here with

grup lideri o postu

the group leader that position

posttaki kişiydi

It was the person in the post.

o da öyle bir kaderin cilvesi

That's just the twist of fate.

o fotoğraftaki kişi

the person in that photo

sonra Berlin'e bizim buraya gelen eleman

Then, the guy coming here from Berlin.

NASA'nın Facebook o

NASA's Facebook o

ve

and

onu da belki screenshot'ını da koyarız

Maybe we can also add a screenshot of that.

bu arkayva koyduğumuz makalede NASA'nın

In this article we placed in the archive, NASA's

daha doğrusu ISS'teki

more precisely, at the ISS

bu BEC deneyine atıf veren

this referencing the BEC experiment

ilk makale yani hani yayınlanır

The first article, I mean the one that gets published.

yayınlanmaz bizden şey yaptı

It won't be published, it did something from us.

çünkü o da komik

because he/she is funny too

bunu da kapatırken uzattım belki de

Maybe I extended it while closing this too.

küçük bir anekdota olarak koyayım

Let me put it as a small anecdote.

makaleyi koyduk

We placed the article.

submit ettik gönderdik dergiye

We submitted it to the journal.

ve son gün galiba

And the last day is probably.

şey yaptı hani dergiyi

She did that thing with the magazine.

yazdık bitti hepsi

It's all written and done.

hesaplar bitti

The accounts are settled.

yazması bitti

He/She has finished writing.

artık dergiye gönderirken

when sending to the magazine now

son gün hani o dosyaları falan

What about those files on the last day?

toparlarken o çıktı

It came out while I was tidying up.

ISS'te

At the ISS

BEC yaptık diye

Because we did BEC.

onu son anda referanslara ekledim yani hani

I added him to the references at the last moment, you know.

ISS'teki o deney yayınlandıktan

The experiment in the ISS was published after.

bir gün ya da iki gün sonra

one day or two days later

ilk referansını bizden almış oldu

He received his first reference from us.

o da güzel bir

That is also nice.

hakikaten sıcak gelişmelerden

truly hot developments

evet evet yani bir gün sonra

yes yes, I mean the day after tomorrow

onu şimdi fark ediyorum

I'm noticing it now.

o da çok ilginç oldu yani

That was also very interesting, I mean.

hani o 6-7 yıl önce

remember that 6-7 years ago

Facebook'ta görüp şaşırdığım deneyin

The experiment I saw on Facebook that surprised me.

ilk atıfı benden geldi

The first reference came from me.

siftah bizden geldi

The first sale came from us.

neyse böyle hani bunları kendimiz için

Anyway, we kind of do this for ourselves.

demiyorum da hani alan aktif

I'm not saying it, but the area is active.

ilginç bakalım ne olacak

It will be interesting to see what will happen.

evet

yes

o zaman artık bir sonraki bölümde

Then, see you in the next chapter.

tekrar hani yine 100 sene

again, like another 100 years

öncesine gidip 1920'ler falan

going back to the 1920s and so on

tarihçeden mi devam ederiz

Shall we continue from history?

gene konuşuruz artık onu bir planlayacağız

We will talk again, we will plan it.

biraz da

a little more

dinleyicilerden takipçilerden gelen tepkilerde

in the reactions from listeners and followers

herhalde bakacağız ona göre bir karar vereceğiz diye düşünüyorum

I think we will see and then make a decision accordingly.

öyleyse yavaş yavaş kapatabiliriz

Then we can slowly close it.

biz dinlediğiniz için yani şimdiye kadar

thank you for listening, that is, until now

dinlediyseniz zaten ekstra teşekkürler

If you have listened, thank you extra.

ama

but

her türlü geri bildirimi

any kind of feedback

yorumu ve soruyu

the comment and the question

e-mail'lerimize ya da twitter'a

to our emails or to Twitter

ya da bireysel olarak Emre'ye

or individually to Emre

ya da bana bekliyoruz

or we are waiting for me

her türlü öneriye açığız

We are open to all kinds of suggestions.

çok teşekkür ediyoruz ve şimdilik sağlıcakla kalın

Thank you very much and take care for now.

sevgiler olsun

may there be love

herkese teşekkürler iyi günler

Thank you everyone, have a good day.

bir sonraki bölümde görüşmek üzere

See you in the next section.

Altyazı M.K.

Subtitle M.K.