Bilim tarihinde nedensellik

Bilim Tarihi Sohbetleri

Conversations on the History of Science

Hazırlayan ve sınav Derya Gürses Tarbak

Prepared by and exam Derya Gürses Tarbak

Herkese merhaba.

Hello everyone.

Bugün Bilim Tarihi Sohbetleri'nde bir bilim felsefesi uzmanı konuğumuz.

Today we have a philosophy of science expert as our guest in the History of Science Talks.

Hocamızın Serpil Ahmet Kocaoğlu konuğumuz.

Our guest is Serpil Ahmet Kocaoğlu, our teacher.

Hocamızla nedensellik üzerine bir konuşma yapacağız.

We will have a conversation with our teacher about causality.

Kendisini tanıtmak isterim önce.

I would like to introduce myself first.

Serpil Hocamız Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Felsefe Bölümünde lisans eğitimini tamamlamıştır.

Our teacher Serpil completed her undergraduate education in the Philosophy Department at Muğla Sıtkı Koçman University.

Yüksek lisans eğitimini Ankara Üniversitesi Felsefe Bölümü Bilim Tarihi Anabilim dalında yapmıştır.

He completed his master's degree in the History of Science at the Philosophy Department of Ankara University.

Yine doktoru.

Again the doctor.

Orasını aynı bölümde doğa yasası fikrinin kökenlerine ilişkin bir araştırma teziyle 2020 yılında tamamlamıştır.

He completed the section with a research thesis on the origins of the idea of natural law in 2020.

Taze doktoru Serpil Hocamız.

Our fresh doctor, Serpil Hocamız.

Ve Ardahan Üniversitesi Felsefe Bölümünde öğretim üyesi olarak görevine başlamıştır.

And he has started his duty as a faculty member in the Philosophy Department of Ardahan University.

Şimdi halen de aynı üniversitede görevini devam ettirmektedir.

He is still continuing his duties at the same university.

Hocam hoş geldiniz.

Welcome, teacher.

Merhabalar, hoş bulduk Derya Hocam.

Hello, it's nice to meet you, Teacher Derya.

Teşekkür ediyorum tanıtım için.

Thank you for the introduction.

Rica ederim.

You're welcome.

Hocama geçmek istiyorum.

I want to switch to my teacher.

Şimdi siz temelde tezinizde nedensellik üzerine çalışmışsınız.

Now you have basically worked on causality in your thesis.

Evet.

Yes.

Şimdi bu tema üzerinden kısa bir tanıtım yapabilir misiniz?

Can you provide a brief introduction on this topic now?

Yani nedensellik fikrinin genel hani tezinizin esprisi nedensellik fikrinin bilim tarihindeki değişimi üzerine kurulu.

So the general idea of your thesis is based on the change of the concept of causality in the history of science.

Bu değişim nasıl bir değişim?

What kind of change is this change?

Bize kısaca bahsedebilir misiniz lütfen?

Could you briefly tell us about it, please?

Tabii hocam.

Of course, teacher.

Tabii söz konusu olan nedensellik olunca umarım kısaca bahsedebilirim.

Of course, since the subject is causality, I hope I can briefly mention it.

Şimdi hani bizim olgu ve olaylar arasındaki ilişkileri açıklayan nedensellik kendimize ve dış dünyada kaygılarımızı düzenleyen en temel kavramsal araçlardan birisi aslında.

Now, you see, causality, which explains the relationships between our phenomena and events, is actually one of the most fundamental conceptual tools that organizes our concerns both about ourselves and the external world.

Bu bağlamda da hani belki çok genel bir tabiriyle 20. yüzyıl sonrasını kabul etmezsek eğer iki tür nedensellikten bahsedebiliriz.

In this context, if we do not accept the period after the 20th century in a very general sense, we can talk about two types of causality.

Bunlardan ilki empirik nedensellik, diğeri de metafizik nedensellik.

The first of these is empirical causality, and the other is metaphysical causality.

Empirik nedensellik işte her olay, süreç ya da oluşumun onu üreten koşullar tarafından belirlendiği ve bunlar oluşmadan sonucun ortaya çıkmayacağı görüşünü iddia ederken metafizik nedensellik de aktif bir töz ya da güç aslında hani nedenlerin kaynağıdır.

Empirical causality claims that every event, process, or phenomenon is determined by the conditions that produce it, and that the result cannot emerge without these conditions. On the other hand, metaphysical causality posits that there is an active essence or force that is, in fact, the source of the causes.

İşte mesela Tanrı'nın tüm var olanların nedeni olduğu gibi.

For example, just as God is the cause of all that exists.

Şimdi söz konusu olan hani bilim tarihinde nedensellik kavramı olduğu için dolayısıyla bir antik Yunan dönemine ve özellikle Aristotelesçi nedensellik anlayışına açıklamadan belki nedensellik kavramının kendisini çok da iyi anlayamayız.

Now, since the concept in question is causality in the history of science, we may not fully understand the concept of causality itself without an explanation relating to the ancient Greek period and particularly the Aristotelian understanding of causality.

Şimdi Aristoteles başta olmak üzere daha sonra Orta Çağ İslam ve Hristiyan düşünürleri doğada bir şekilde bir değişimin ve bu değişimin kendisinin sürekli ve düzenli olduğunu,

Now, starting with Aristotle, later medieval Islamic and Christian thinkers believed that there is a change in nature and that this change itself is continuous and regular.

kabul etmekle birlikte değişimin nedenleri ve ilkeleri konusunda her biri farklı unsur belirlemiştir.

While accepting it, each has identified different factors regarding the reasons and principles of change.

Şimdi bu minvalde aslında Aristoteles'in temel problemi doğa dünyasında var olan hareket ve bu hareketin nedenlerini açıklamaktı.

Now, in this context, Aristotle's fundamental problem was actually to explain the motion that exists in the natural world and its causes.

Çünkü ona göre hani doğada her türlü değişim içerisinde bulunan varlıkların nedensel ilkelerini ortaya çıkarttığımızda aslında biz bu ülkelerden yola çıkarak her bir nesne hakkında da bilgi sahibi oluruz.

Because according to him, when we uncover the causal principles of beings that undergo all kinds of changes in nature, we actually acquire knowledge about each object by starting from these countries.

İşte nesnelerin ya da var olanların nedenlerini bilmek aynı zamanda o nesneler ya da varlıklar hakkında bilgi edinmek anlamına geliyordu.

Knowing the reasons for objects or existences also meant gaining knowledge about those objects or beings.

Tabii böyle bir düşüncelerin hareketle Aristoteles tüm hareketin nedenini işte neden dört nedene indirgeyerek açıkladı ki o Aristoteles varlık dünyasında var olanları işte madde ve formun birleşiminde oluştuğunu öne sürerek

Of course, with such thoughts in motion, Aristotle explained the reason for all motion by reducing it to four causes, claiming that what exists in the world of being arises from the combination of matter and form.

bu madde ve formun karşılıklı ilişkilerini,

the mutual relationships of this article and the form,

tamamen böyle potansiyel bir konum arz ettiğini belirtmektedir.

It indicates that it presents a completely potential position like this.

Fakat hani Aristoteles değişimin kendisini sat madde ve forma da açıklamaz.

However, Aristotle does not explain the change itself through substance and form.

Bu olgu ve olaylar arasındaki ilişkileri göstermek üzere madde ve forma bir de eleksel ve fail nedenleri de ekler.

To illustrate the relationships between these phenomena and events, one also adds efficient and formal causes to substance and form.

Dolayısıyla Aristoteles'in varlık dünyasında tüm var olanlar potansiyel,

Therefore, in Aristotle's world of being, all that exists is potential,

bu durumdan işte kendi etkinliklerini gerçekleştirmek üzere sürekli bir elek içerisindedirler.

In this situation, they are constantly in a sieve to carry out their own activities.

Tabii hani bu sürecin kendisinin tamamına baktığımızda bu sürecin hiçbiri tesadüfü olmayıp işte varlıkların içinde bulunan bir takım işte hareket ilkeleri işte bu cansız varlıklarda doğa, canlı varlıklarda nefs gibi tüm bu hareket ilkeleri aslında varlıkları bir eleğe yönlendirmekte.

Of course, when we look at the entire process itself, none of this process is coincidental; rather, there are certain principles of movement present within beings. In inanimate objects, it's nature, and in living beings, it's the self; all these principles of movement actually direct beings toward a sieve.

Ne demek istiyor?

What does he/she mean?

Mesela bir tohumu düşünün.

For example, think of a seed.

Tohumun formu.

The form of the seed.

Tohumun formu bitki olmaklıktır.

The form of the seed is to be a plant.

Ve bitki olmaklık onun hem ereği aslında hem de hareket ettiricisidir.

And being a plant is both its aim and its motivator.

Ve hani tohum bitki formunu üzerine almak için arzular.

And it desires to take on the form of a plant seed.

Dolayısıyla hani şey dedik ya işte aslında hareket dediğimiz şey maddeyle form arasındaki ilişkiden ibaret ama tek başına tohumun bitki olmaklık yani formal nedenini gerçekleştirmesi yetersiz görünüyor Aristoteles'in tüm kozmolesinde.

Therefore, you know how we said that the movement we refer to is actually just the relationship between matter and form, but it seems that the seed alone realizing its formal cause of being a plant is insufficient in all of Aristotle's cosmology.

Yani tohumun içindeki o eğilimi harekete getirecek, geçirecek, onda bitki olmayı uyaracak, onda arzı oluşturacak daha genel bir erek nedene ihtiyacı var.

So, the seed needs a more general causal reason that will activate and carry that inclination within it, that will stimulate it to become a plant, and that will create desire within it.

İşte bu da bu erek neden de Aristoteles'in tüm kozmolesini düşündüğümüzde Tanrı'nın kendisi.

Here it is this purpose, which is why when we think of all of Aristotle's cosmology, it is God Himself.

Yani hani şey derler işte Aristoteles'te evet Tanrı fail neden olarak sadece hareketi verir ve doğaya etkisi yoktur o şekilde tasarlanmış olsa da ama aynı Tanrı Aristoteles'in,

So, you know how they say that in Aristotle, yes, God as the efficient cause only provides movement and has no effect on nature, even if it is designed that way, but that same God of Aristotle,

Tanrı'sı bir arzu objesi olarak varlıklarda arzu uyandırarak onları bu arzularını gerçekleştirmek üzere harekete geçirmektedir.

God awakens desire in beings as an object of desire, prompting them to act in order to fulfill these desires.

Dolayısıyla hani Tanrı aslında salt edim olarak Aristoteles'in kozmolesinde diğer tüm varlıkların nihai nedeni olarak da karşımıza çıkan.

Therefore, God actually appears as the ultimate cause of all other beings in Aristotle's cosmos solely as an action.

Şimdi bu hani ortaçağ İslam ve Hristiyan dünyasına geldiğimizde de Aristoteles'in de,

Now, when we come to the medieval Islamic and Christian worlds, Aristotle's...

nedensellik anlayışından evet etkileniyorlar.

They are indeed influenced by the understanding of causality.

Bunun yanı sıra hatta Aristoteles'in nedensellik anlayışından etkilenmekle birlikte yeni Platoncu unsurlar ve işte o dönemin kendi dini verileriyle birlikte çok daha farklı bir nedensellik kuramı ortaya çıkıyor.

In addition to this, while it is indeed influenced by Aristotle's understanding of causality, a very different theory of causality emerges with Neoplatonic elements and the religious data of that period.

Şimdi şeyde ortaçağ İslam dünyasını ve Hristiyan dünyasını düşündüğümüzde,

Now, when we think about the medieval Islamic world and the Christian world,

o,

he,

orada Tanrı'da işte özellikle Tanrı söz konusu olduğunda varlık ve mahiyet ayrımına temel alıyorlar ve Tanrı'da varlık ve mahiyet birbirine özdeşken diğer tüm varlıklarda yani Tanrı dışındaki hiçbir varlıkta bu özdeşliğin bulunmadığı öne sürüyor.

There, they base the distinction between existence and essence, especially when it comes to God, on the idea that in God, existence and essence are identical, while they argue that this identity is not found in any other beings, that is, in any beings other than God.

Bu durumda da Tanrı'nın dışında ve Tanrısız var olan aslında Aristoteles'in evrenine varlık mahiyet ayrımını ekleyerek Tanrı'nın dışındaki şeylerin,

In this case, by adding the distinction of being to Aristotle's universe, the things that exist outside of God and without God,

Tanrı'nın olduklarından başka bir biçimde olamayacakları gibi aslında Tanrı'dan başka varlıklarının olmamalarının da imkan dahilinde olduğunu öne sürmüşlerdir.

They have claimed that, just as beings cannot be anything other than what they are, it is also within the realm of possibility that there are no entities other than God.

Şimdi böyle bir aslında radikal olumsallık aynı zamanda yeni bir metafizik yenilik getiriyor ve işte hem ortaçağ İslam dünyasında hem de ortaçağ Hristiyan dünyasında varlık alanı ikiye ayrılıyor.

Now, such a radical contingency also brings a new metaphysical novelty, and thus, the realm of being is divided into two in both the medieval Islamic world and the medieval Christian world.

İşte bir tarafta mutlak ve zorunlu varlık olan Tanrı,

Here on one side is God, the absolute and necessary being,

diğer tarafta da işte Tanrı,

on the other side, there is God,

Tanrı dışındaki her şey de mümkün varlıklar olarak ele alınıyor.

Everything other than God is considered as possible existences.

Ve burada da aslında hani Aristoteles'in hareket etmeyen, hareket ettirisi olan Tanrı'ya özellikle yaratma edimi yükleniyor.

And here, the act of creation is especially attributed to the God who does not move, but causes movement, according to Aristotle.

Aristoteles'in Tanrısından farklı olarak ortaçağ İslam ve Hristiyan dünyasında.

Unlike Aristotle's God, in the medieval Islamic and Christian world.

Bunu şöyle anlayabilir miyiz?

Can we understand this like this?

Araya girip bir anlamak açısından sormak istiyorum.

I want to interrupt and ask for understanding purposes.

Tabii hocam.

Of course, teacher.

Yani bu Aristoteles'in aktifliği,

So this is Aristotle's activity,

aktif nedensellik, aktif neden meselesini ortaçağ İslam ve ortaçağ Hristiyan dünyasında bir şekilde onu kendi teolojilerine uygulama çabası olarak anlayabilir miyiz?

Can we understand active causality as an attempt to apply the issue of active cause to their own theologies in the medieval Islamic and medieval Christian worlds?

Tam da o şekilde anlayabiliriz.

We can understand it just that way.

Yani bu hani Aristoteles'in belki değişim temelinde açıklanan neden-sonuç ilişkisi ortaçağda,

So this is perhaps the cause-and-effect relationship explained based on change by Aristotle in the Middle Ages,

ve ortaçağ İslam ve Hristiyan dünyasında varlık düzeninin temeline oturuyor ve

and it rests on the foundation of the order of existence in the medieval Islamic and Christian worlds, and

hani nedensellik artık böyle bir varlık hibesi olarak yorumlanmaya başlıyor.

You know, causality is now starting to be interpreted as a kind of existential grant.

Evet, anladım.

Yes, I understand.

Şimdi ikinci soruma geçmek istiyorum eğer mümkünse.

I would like to move on to my second question now, if possible.

Şimdi böylelikle yani aslında Aristoteles'te de var, öyle görünüyor.

Now, it seems that this is also present in Aristotle.

Ama yani Hristiyan ve İslam.

But I mean Christianity and Islam.

Özelinde modernite öncesinden bahsediyorum.

I am specifically talking about the period before modernity.

Metafizik alanla rasyonel alan arasında kesin bir ayrım yapabiliyor muyuz?

Can we make a definite distinction between the metaphysical realm and the rational realm?

Şöyle, aslında ben tezimde de tam olarak buna odaklandım.

Actually, I focused exactly on this in my thesis.

Biz modernite dediğimiz zaman ya da işte 17. yüzyıl dediğimiz zaman, bilimsel devrim dediğimiz zaman,

When we talk about modernity or the 17th century, when we talk about the scientific revolution,

o zaman hepimizin aklına işte o dönemde yaşanan köklü değişiklikler,

At that time, the profound changes that occurred during that period come to mind for all of us.

işte modern bilim artık fiziksel gençlikler,

Here, modern science is now physical youth,

gerçekliğin her türlü işte dini ve mitolojik unsurlardan arındırılması gerektiği fikri üzerine oturuyor.

It is based on the idea that all forms of reality should be purified of religious and mythological elements.

Ve bu bakış açısıyla işte doğa alanından metafiziksel unsurlar devre dışı bırakılıyor.

And with this perspective, the metaphysical elements are excluded from the field of nature.

İşte doğa tamamen mekanik, bilim, determinist felsefe ise işte pozitif bir karakter kazanmaya başlıyor.

Here, nature is completely mechanical, science and determinist philosophy begin to acquire a positive character.

Dolayısıyla hani sanki o modernite dediğimiz işte 17. yüzyılda işte bu köklü değişiklik sayesinde doğanın her türlü işte metafizik etkenden bağımsız,

Therefore, it seems that modernity, which emerged in the 17th century thanks to this significant change, is independent from all kinds of metaphysical influences of nature.

kendi başına.

on its own.

İşte mutlak bir varlığı kabul ediyor.

It accepts an absolute existence.

Dolayısıyla da hani bu gelişme hani o zamana kadar işte dini ve teolojik paradigma tarafından sağlanan düzenin artık insan aklı tarafından ortaya kalan işte bir takım evrensel yasalarla anlaşılacağı ümidini doğuruyor.

Therefore, this development gives rise to the hope that the order provided by the religious and theological paradigm until that time will now be understood through a set of universal laws put forth by human reason.

Şimdi bana göre yani evet belki modernite öncesinde çok keskin bir şekilde metafizik alanıyla rasyonel arasında böyle bir ayrım yapmak,

Now, in my opinion, yes, perhaps making such a sharp distinction between the metaphysical realm and the rational one before modernity is...

mümkün değil.

It's impossible.

Fakat yine de hani insan o dönemi düşündüğünde hiçbir şey olmadan gökten zembille işte direkt 17. yüzyılda böyle bir köklü değişiklik yaşandı mı?

However, still, when one thinks of that period, did such a profound change occur in the 17th century out of nowhere, as if by magic?

Yoksa işte birazcık böyle ortaçağ İslam ve Hristiyan düşüncesine baktığınızda işte orada bir şekilde bilim, felsefe, din ortak bir zeminde kesişiyorlar.

Otherwise, when you look at medieval Islamic and Christian thought, science, philosophy, and religion intersect on a common ground in some way.

Hani o dönemde bu işte hani modern nedensellik fikrinin işte temelini oluşturan işte bu metafiziksel,

At that time, this metaphysical idea that forms the basis of the modern causality concept in this field,

özel unsurların işte doğal düzenden ayrılması gerektiği düşüncesinde işte bir bu minimalde bir kırılma oldu mu olmadı mı sorusuna dönersek eğer evet ben tezimde buna çalıştım.

If we return to the question of whether there was a rupture at this minimal level regarding the idea that special elements need to be separated from the natural order, then yes, I examined this in my thesis.

Evet Roger Bacon'la birlikte her alanda olmasa bile çok keskin olmasa bile böyle bir kırılmanın özellikle nedensellik alanında yaşandığını söyleyebiliriz hocam.

Yes, we can say that such a rupture, although not very sharp and not in every field, especially occurred in the field of causality along with Roger Bacon, teacher.

Anladım.

I understand.

Zaten tam da zaten müzik arasından sonra.

Exactly, right after the music anyway.

Size sormak istediğim soruya yaklaştık ama önce bir müzik arası verelim izninizle.

We've approached the question I wanted to ask you, but let's take a music break first, if you don't mind.

Tabii hocam.

Of course, teacher.

Bugün size seçtiğimiz müzik Massive Attack'tan geliyor Teardrop.

Today, the music we've chosen for you comes from Massive Attack: Teardrop.

Müzikten sonra yeniden buluşmak üzere.

See you again after the music.

Evet geldik müzik aramızdan sonra.

Yes, we've come after the music among us.

Tam da Serpil Hoca'ya bu konuştuğumuz konularla ilgili Roger Bacon'ın özel yerinden bahsetmesini isteyecektim.

I was just about to ask Serpil Hoca to mention Roger Bacon's special place regarding the topics we discussed.

Çünkü tezinde Roger Bacon bir vaka çıkmıştı.

Because a case had emerged in his thesis regarding Roger Bacon.

Bu çalışması bir örnek olarak karşımıza çıkıyor.

This work presents itself as an example.

Anlatır mısınız Roger Bacon'ın bu tartışmalardaki yerini?

Could you explain Roger Bacon's role in these discussions?

Şimdi tekrar bir ortaçağ İslam ve Hristiyan düşüncelerine döndüğümüzde doğa dünyasının orada işte kendi başına mutlak bir varlığı olmamakla birlikte doğanın kendisi bir şekilde dini ve teolojik paradigmanın sağladığı düzenle açıklanmış.

Now, when we return to medieval Islamic and Christian thoughts, the natural world, while not having an absolute existence on its own, has somehow been explained by the order provided by religious and theological paradigms.

Ve bu hani modern nedensellik yoluna giden adımlardan biri.

And this is one of the steps towards modern causality.

Biri olan işte doğa dünyasından işte Tanrı'nın ya da metafiziksel şeylerin unsurların ayrılması gerektiği fikri konusunda yaşanan kırılmanın ben ilk olarak Roger Bacon'da görüldüğünü düşünüyorum.

I believe that the fracture concerning the idea that the elements of nature and the divine or metaphysical things should be separated is first seen in Roger Bacon.

Roger Bacon özellikle işte spekes diye bir kavram kullanıyor.

Roger Bacon specifically uses a concept called "spekes" in his work.

Bu forma Aristoteles'in form kavramına yakın olabilir ama form Aristoteles'de daha işte ruhani bir şey iken Roger Bacon bu kavramı tamamen fiziksel.

This concept of form may be close to Aristotle's concept of form, but while form in Aristotle is something more spiritual, Roger Bacon completely defines this concept in a physical way.

Bu kavrama fiziksel bir gerçeklik ekleyerek doğadaki değişimi bu kavramla açıklıyor ve Tanrı'yı doğal süreçten ayırıyor.

It adds a physical reality to this concept, explaining the change in nature with this concept and separating God from the natural process.

Şimdi bu durumda nedensellik işte dışarıdan işte gelen herhangi bir unsurdan ya da varlıkların kendisinde bulunan metafizik güçlerden kaynaklanan bir şeyle değil de tamamen maddi bir şeyle açıklanmaya çalışılıyor.

In this case, causality is being attempted to be explained not by any external element or by the metaphysical powers of the beings themselves, but rather by something that is completely material.

Şimdi böyle bir ayrım.

Now such a distinction.

Modern nedensellik fikrine götüren aslında adımlardan ilki gibi görünüyor.

It seems like it is actually the first step leading to the idea of modern causality.

Çünkü Roger Bacon hem Aristoteles'in işte ereksel nedenle hem de ortaçağ İslam ve Hristiyan dünyasının hem ereksel neden hem de işte varlıkların varoluşlarının zemini olarak fiziksel gerçeklik dünyasına dahil ettiği Tanrı düşüncesine aslında kendi sisteminde yer vermiyor.

Because Roger Bacon does not actually include the concept of God, which both Aristotle sees as the final cause and the medieval Islamic and Christian worlds incorporate as both the final cause and the basis of the existence of beings in the realm of physical reality, in his own system.

Ve doğadaki değişimi maddi ve fail nedenlerinden.

And the change in nature is due to material and efficient causes.

Böyle indiriliyor ve varlık dünyasından bir şekilde ereksel nedeni kaldırmış oluyor.

This way it is lowered and somehow removes the teleological reason from the realm of existence.

Ve hani sonuç olarak işte ortaçağ İslam ve Hristiyan düşüncesinin benimsediği o işte doğanın din ve teolojik paradigma tarafından sağladığı düzen fikri Roger Bacon'da maddede bulunan fiziksel nedenlere bağlanmış görünmektedir.

And as a result, the idea of order provided by nature through religious and theological paradigms adopted by medieval Islamic and Christian thought appears to be linked to physical causes in matter in Roger Bacon's work.

Anladım.

I understand.

Hocam burada bir soru sorabilir miyim?

Can I ask a question here, teacher?

Tabii hocam.

Of course, teacher.

Şimdi Roger Bacon bu anlamda sizin bahsettiğiniz dönem için temsili bir örnek mi yoksa ne denir ona aykırı bir örnek mi?

Is Roger Bacon a representative example for the period you mentioned in this sense, or is he contrary to that?

Yani baktığınız zaman Roger Bacon bu anlamda dönemsel tartışmaları tam anlamıyla temsil eden bir düşünce insanıma yoksa gerçekten hani arayıp baktığımız zaman hani tekil örneklerden bir tanesi mi?

So when you look at it, does Roger Bacon represent a thinker who fully embodies the periodic debates in this sense, or is he really just one of the singular examples we find when we search?

Aslında tam olarak aykırı.

In fact, it's exactly the opposite.

Aslında tam olarak aykırı bir örnek diyebiliriz.

Actually, we can say it's a completely contrary example.

Bacon işte özellikle hocası Robert Gross'a testten etkileniyor.

Bacon is particularly influenced by his teacher Robert Gross from the test.

Fakat ondan tamamen bağımsız bir nedensellik fikri öne sürüyor.

However, it proposes a completely independent idea of causality from it.

Özellikle işte bu spekiz kavramıyla ilgili.

It is especially related to the concept of speculation.

Bu spekiz kavramını başında da söylemiştim.

I mentioned this concept of "spekiz" at the beginning as well.

Aristoteles'in formu gibi düşünebilirsiniz.

You can think of it like Aristotle's form.

Değişimin kaynağı olarak düşünebilirsiniz.

You can think of it as the source of change.

Ama mesela Gross test bu değişimin kaynağını ışık olarak ele alıyor.

But for example, the Gross test considers the source of this change as light.

Ama buradaki ışık tamamen ruhani bir varlık.

But the light here is a completely spiritual being.

Kesinlikle fiziksel bir temeli olmayan bir varlık.

A being that definitely lacks a physical foundation.

Bacon ise spekiz kavramını tam olarak fiziksel bir tabana oturtuyor.

Bacon fully anchors the concept of "spek" to a physical basis.

Bunun da ötesinde asıl böyle hani Bacon da işte hem Bacon'ı kendisinden öncekilerden farklı yapan ve işte moderniteye modern nedensellik fikrine yaklaştıran düşüncesi ise spekiz kavramında özellikle şu düşünceler.

Beyond this, what primarily distinguishes Bacon from his predecessors and brings him closer to the idea of modernity and modern causality is his thoughts on the concept of species, particularly the following ideas.

Düşünceler.

Thoughts.

Çok önemli oluyor.

It becomes very important.

Şimdi spekiz dediğimiz şey aslında hani şey gibi düşünebilirsiniz.

What we call "spekiz" now is actually something you can think of like...

Bir failin ilk etkisi olarak düşünebilirsiniz.

You can think of it as the first effect of an offender.

Ve çok açık bir şekilde işte Bacon bu spekizlerin çoğalımı adlı bir eser yazıyor.

And very clearly, Bacon is writing a work called "On the Multiplication of Species."

Ve bu eserde çok açık ve net bir şekilde şunun üzerinde duruyor.

And this work emphasizes very clearly and explicitly the following.

Diyor ki bir fail diyor bir spekiz yoktan var edemez.

It says that a cause cannot bring something into existence from nothing.

Veya bir fail dışarıdan bir spekiz alıp onu alıcı maddeye yerleştiriyor.

Or a perpetrator takes a spec from outside and places it into the target substance.

Yerleştirerek etkide bulunamaz.

It cannot influence by placing.

Dediğim gibi en başından bir form gibi düşünün.

As I said, think of it like a form from the very beginning.

Bu durumda aslında hani Bacon evet Tanrı'nın ancak içten bir şey yaratabileceğini söylüyor.

In this case, Bacon actually says that God can only create something sincere.

Fakat o aslında bu şeyi söyleyerek spekiz işte hiçbir şekilde failin dışarıdan bir spekiz alıp onu alıcı maddeye yerleştiremez demesiyle birlikte aslında o İslam dünyasında o varlığın meşru zemini olan ve maddeye form vererek onun varoluşunu,

However, by saying this, he is asserting that the agent cannot take an external speculation and integrate it into the recipient substance, which actually establishes a legitimate ground for that existence in the Islamic world, shaping the matter and thus affirming its existence.

sağlayan görüşe karşı çıkıyor.

is opposed to the view that provides.

Bu ilk şeyi.

This is the first thing.

Diğer şey ise şimdi ortaçağ İslam dünyasını düşündüğümüzde madde dediğimiz şey aslında tamamen pasif potansiyeldir.

The other thing is that when we think of the medieval Islamic world now, what we call matter is actually entirely passive potential.

Ve onun işte bir aktüel hale geçebilmesi için onun dışarıdan işte ona bir form veren olması gerekir ki bu da işte yaratıcıdır ve Tanrı'dır.

And for it to be able to transition into an actual state, there needs to be someone outside who provides it with a form, which is the creative and God.

S'de ise Bacon ise doğal değişimi şey olarak değişti.

In S, however, Bacon changed natural change into a thing.

Önü sürüyor işte spekiz diyor ancak diyor alıcı maddedeki aktif potansiyeli meydana getirerek oluşturulabilir ve benim diyor doğal değişim dediğim şey budur diyor.

It continues ahead, saying 'it's a spec. However, it can be formed by creating the active potential in the acquiring material, and this is what I refer to as natural change,' he says.

Yani hani ortaçağ İslam ve Hristiyan dünyasından farklı olarak maddeye pasif bir potansiyellikten ziyade aktif bir potansiyellik.

So, unlike the medieval Islamic and Christian worlds, it is an active potentiality rather than a passive potentiality concerning matter.

Evet evet.

Yes yes.

Bu da aslında tam da böyle işte Latin dünyasında belki maddi ve ruhani olarak.

This is actually just like that in the Latin world, perhaps both materially and spiritually.

Sanki varlığın sanki ayrılmasını sağlayan ilk girişimlerden birisidir diyebiliriz hocam.

We can say that it is one of the first attempts that seem to enable the separation of existence, teacher.

Evet aktif madde tartışmaları gerçekten bilim tarihinde çok önemli.

Yes, discussions about active substances are indeed very significant in the history of science.

Yani bu konuyla ilgili daha çok çalışılsa kesinlikle bizim coğrafyamızda.

So if more work is done on this topic, it will definitely be in our geography.

Çünkü gerçekten çok önemli soruların modellemesi olarak karşımıza geliyor.

Because it really comes to us as a modeling of very important questions.

Ben de ilgileniyorum bu konuyla ama geç dönemde 17-18'de.

I'm also interested in this topic, but I'll get back to you late at 17-18.

Serpil hocam.

Teacher Serpil.

Gerçekten son derece kapsamlı bir tezi.

It's truly a highly comprehensive thesis.

Çok kısa sürede bize yaptığınız tezi anlattığınız çok teşekkür ediyorum katıldığınız için bize.

Thank you very much for explaining the thesis you presented to us in a very short time for joining us.

Ben teşekkür ediyorum hocam davet ettiğiniz için.

Thank you, teacher, for inviting me.

Hem açık radyo çalışanlara hem açık radyo dinleyicilerine hem de size ayrı ayrı teşekkürlerimi sunuyorum.

I would like to express my gratitude separately to both the Açık Radio employees and the Açık Radio listeners, as well as to you.

Çok teşekkürler.

Thank you very much.

Herkese iyi bir gün diliyoruz.

We wish everyone a good day.